SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 22
Baixar para ler offline
1
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Θανάσης Τσακίρης
Τα κύρια ζητήματα που αναδεικνύονται όταν προσπαθούμε να
κατανοήσουμε τη μορφή του πολιτικού συστήματος μιας χώρας και να το
συγκρίνουμε με αυτό μιας άλλης χώρας ή πολλών χωρών είναι τα εξής;
1. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ κυβερνήσεων, πολιτικών
συστημάτων και καθεστώτων;
2. Ποιο σκοπό εξυπηρετεί η ταξινόμηση των κυβερνητικών
συστημάτων;
3. Με ποια λογική ταξινομούνται και πρέπει να ταξινομούνται τα
καθεστώτα;
4. Ποια είναι τα σημαντικότερα καθεστώτα του σύγχρονου κόσμου;
Ας επισκεφτούμε τις έννοιες που είναι τα "εργαλεία" με τα οποία
σκεφτόμαστε, ασκούμε κριτική, επιχειρηματολογούμε, εξηγούμε και
αναλύουμε:
1. Συλλογική δράση. Σύμφωνα με τον Max Weber, η λέξη «δράση»
εκφράζει «κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά όταν και στο μέτρο που το
δρων άτομο της προσδίδει μια υποκειμενική σημασία»˙ αυτή η «δράση»
(ανοιχτή, εσωτερική, υποκειμενική, θετική παρέμβαση ή αποχή-
αδράνεια) είναι κοινωνική «στο μέτρο που το δρων άτομο (ή άτομα)
λαμβάνει υπόψη τη συμπεριφορά των άλλων και, ως εκ τούτου, αποκτά
προσανατολισμό».1
«Συλλογική δράση» είναι η έκφραση μιας ομάδας
ανθρώπων με ενιαία φωνή˙ είναι, δηλαδή, μια μέθοδος αντιμετώπισης
προβλημάτων. Με άλλα λόγια, η συλλογική δράση μπορεί να γίνει
κατανοητή ως το αποτέλεσμα της συγκρότησης ενός συλλογικού
ορισμού μιας κατάστασης. Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει στοιχεία της
κοινής νοητικής πεποίθησης (ποια γεγονότα αναγνωρίζονται από κοινού
ως πραγματικά και σχετικά), συναισθηματικούς παράγοντες (όπως η
ματαίωση των προσωπικών αναγκών) και το δεσπόζον κίνητρο των
συμμετεχόντων στη δράση.2
2. Πολιτική (Politics).Είναι «πεδίο πάλης και ανταγωνιστικής
δραστηριότητας για την επίλυση γενικής εμβέλειας διαφορών ενώ
«πολιτική» (policy) είναι «συγκεκριμένη πρόταση αντιμετώπισης
συγκεκριμένων θεμάτων». Ουσιαστικά Πολιτική είναι διαδικασία λήψης
δεσμευτικών συλλογικών αποφάσεων
1
Βλ. Weber, M. (1964).The Theory of Social and Economic Organization.NY: The Free Press, σελ. 88.
2
Βλ. Bellucci, A. (1980). Nomads of the Present. Philadelphia, PA: Temple University Press.
2
3. Κράτος. Κεντρική πολιτική αρχή είναι το κράτος, που κατέχει,
σύμφωνα με τον Βέμπερ, το μονοπώλιο της έννομης βίας. Έτσι, ορίζει το
κράτος ως την «κοινότητα των ανθρώπων η οποία αξιώνει
(αποτελεσματικά) το μονοπώλιο στη χρήση της νόμιμης φυσικής βίας
μέσα σε ένα ορισμένο έδαφος». Σύμφωνα με τη «λειτουργική
προσέγγιση» το κράτος επιτελεί τέσσερες λειτουργίες:
- Κεντρικός σχεδιασμός και διαχείρισης.
- Επιβολή των κανόνων.
- Διαμεσολάβηση ανάμεσα σε αντικρουόμενα συμφέροντα.
- Προστασία από τις άλλες κοινωνίες.
Ο ιστορικός κοινωνιολόγος Charles Tilly τόνισε πως βασικός λόγος
ύπαρξης του κράτους είναι η προετοιμασία και η διεξαγωγής του
πολέμου. 3
H «θεωρία των συγκρούσεων» για το κράτος αφορά τη θέση ότι αυτό
είναι ένα μέσο που χρησιμοποιείται από κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες με
στόχο την επιβολή στις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες των αξιών τους και
τη διαστρωμάτωση που τις συμφέρει. Επομένως, το κράτος είναι όργανο
βίας, καταστολής και καταπίεσης. Το κράτος πρωτοεμφανίστηκε στην
ιστορία με την έναρξη της παραγωγής του κοινωνικού πλεονάσματος και
τη χρήση της αστυνομικής εξουσίας του επιβάλλει την ανισοκατανομή
κοινωνικών επιβραβεύσεων και υλικών ανταμοιβών και με τον τρόπο
αυτό συμβάλλει στη διαιώνιση των προνομιούχων ελίτ. Ένα ισχυρό
κράτος συχνά υπερβαίνει τα όρια της δικής επικράτειας και κυριαρχεί σε
άλλες κοινωνίες και λαούς.
Όμως συγκρούσεις συναντάμε στο εσωτερικό της «σχολής των
συγκρούσεων», ιδιαίτερα μεταξύ Μαρξιστών.
- Ινστρουμενταλισμός (εργαλειακή προσέγγιση). Οι θεωρητικοί
αυτοί ερμηνεύουν κυριολεκτικά το ρητό του Κομμουνιστικού
Μανιφέστου των Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς πως στο σύγχρονο
κράτος η εξουσία δεν είναι παρά μια επιτροπή διαχείρισης των
συλλογικών υποθέσεων για λογαριασμό της αστικής τάξης.4
Άρα
το κράτος εξισώνεται με ένα απλό εργαλείο στα χέρια της τάξης
των κεφαλαιοκρατών. Η οικονομική εξουσία πηγάζει από την
κατοχή ή τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και μετασχηματίζεται
σε πολιτική ισχύ που επιτυγχάνεται μέσω της δράσης ομάδων
πίεσης, της χρηματοδότησης ή της ίδρυσης πολιτικών κομμάτων,
3
Tilly Charles (1990) Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992. Cambridge, Mass.: Basil
Blackwel [ελληνική έκδοση:Εξαναγκασμός, κεφάλαιο και ευρωπαϊκά κράτη 990-1992 μ.Χ., σε
μετάφραση-επιμέλεια Μανούσου Μαραγκουδάκη, εκδ. Κυρομάνος, 2008
4
Μαρξ Καρλ και Ένγκελς Φρίντριχ (1981) Κομμουνιστικό Μανιφέστο . Αθήνα: Εκδ. Θεμέλιο,
http://www.marxists.org/ellinika/archive/marx/works/1848/com-man/
3
των γάμων των μελών της αστικής τάξης, της διαφθοράς
δικαστικών λειτουργών και λοιπών σωμάτων από τις επιχειρήσεις.5
- Στρουκτουραλισμός (δομική θεωρία). Ο κρατικός μηχανισμός
διαθέτει «σχετική αυτονομία» από την τάξη. Αποτελεί οντότητα
που έχει τα δικά της συμφέροντα και δυνάμεις που επηρεάζουν την
κοινωνία. Η συνεχής ταξική πάλη ανάμεσα στην αστική και στην
εργατική τάξη σε συνδυασμό με τις εναλλαγές των περιόδων
οικονομικής ανάπτυξης και ύφεσης αλλά και τις συγκρούσεις στο
εσωτερικό των επιχειρηματικών ομίλων και των διαφόρων
μερίδων και στρωμάτων της αστικής τάξης περιορίζουν τη
δυνατότητα των αστών να χειραγωγούν κατά βούληση τους
πολιτικούς θεσμούς.6
4. Κυβέρνηση είναι κάθε μηχανισμός μέσω του οποίου διατηρείται η
έννομη ένταξη με κύριο χαρακτηριστικό τη δυνατότητα λήξης και
επιβολής συλλογικών αποφάσεων. Κάθε θεσμός της κοινωνίας, όπως η
οικογένεια, το σχολείο, η επιχείρηση κ.ά., διαθέτει τη δική του
κυβέρνηση. Μιλώντας, όμως, για την κυβέρνηση στο εθνικό επίπεδο
εννοούμε τον θεσμό εκείνο που αποσκοπεί στην διατήρηση της και τη
διευκόλυνση της συλλογικής δράσης.7
Οι βασικές λειτουργίες της
κυβέρνησης: παραγωγή νόμων (νομοθετική), επιβολή νόμων
(εκτελεστική), ερμηνεία νόμων (δικαστική).
5. Δύναμη/εξουσία (power)αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου
ή, πολύ συχνότερα, μιας ομάδας ατόμων ή ενός θεσμού να χειρίζονται
και να διαμορφώνουν τις αντιλήψεις και τις ενέργειες άλλων ατόμων.
6. Σύστημα.
-Από τυπική άποψη: Σύστημα είναι κάθε σύνολο στοιχείων ανάμεσα
στα οποία ή στα χαρακτηριστικά τους υφίστανται σχέσεις. Μερικό
(υπο)σύστημα είναι κάθε υποσύνολο σχέσεων ανάμεσα σε στοιχεία του
ευρύτερου περιέχοντος συστήματος.
-Δομή: Συνίσταται στα βασικά υποδείγματα των στοιχείων του (ή των
ιδιοτήτων των στοιχείων) και των σχέσεών τους. Δομές είναι το
κοινοβούλιο, η γραφειοκρατία, οι διοικητικές υπηρεσίες και τα
δικαστήρια.
-Λειτουργία: Επίδραση ενός στοιχείου του συστήματος ως συμβολή στη
διατήρηση της υπόστασης, στην προσαρμογή στο περιβάλλον, στην
επίτευξη των στόχων του συστήματος. Οι δομές εκτελούν λειτουργίες
5
Miliband,Ralph (1989) Το κράτος στην καπιταλιστική κοινωνία : ανάλυση του δυτικού συστήματος
εξουσίας. Αθήνα: Εκδ. Πολύτυπο.
6
Πουλαντζάς Ν. (1984) Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός. Αθήνα: Εκδ. Θεμέλιο
7
Βλ..Χέιγουντ Α. (2005) Εισαγωγή στην Πολιτική. Αθήνα: Εκδ. Πόλις.
4
που με τη σειρά τους καθιστούν την κυβέρνηση ικανή να χαράζει, να
εφαρμόζει και να ενισχύει τις πολιτικές της. Οι πολιτικές αντανακλούν
τους στόχους και οι υπηρεσίες παρέχουν τα μέσα.
Οι λειτουργίες διακρίνονται σε:
 Έκδηλες
 Λανθάνουσες
Οργάνωση:
*Από άποψη περιεχομένου είναι σύστημα πράξεων προσαρμοσμένων σε
ένα σκοπό ή καθήκον.
**Από τυπική άποψη είναι η πραγματοποίηση ενός ορισμένου συνόλου
σχέσεων από το συνολικό χώρο των συμβάντων.
5
Πολιτικό σύστημα (David Easton8
Στενός ορισμός (παραδοσιακή
νομική-συνταγματική έννοια)
Το σύνολο των τυπικών νομικών
θεσμών που συγκροτούν μια
«κυβέρνηση» ή «ένα κράτος».
Ευρύς ορισμός Οι πραγματικές αλλά και οι
καθορισμένες μορφές πολιτικής
συμπεριφοράς. Η πραγματική
λειτουργία του κράτους.
Ευρύτερος ορισμός Ένα σύνολο «διαδικασιών
αλληλεπίδρασης» ή ένα
υποσύνολο του κοινωνικού
συστήματος που αλληλεπιδρά με
άλλα μη πολιτικά συστήματα (π.χ.
το οικονομικό σύστημα).
8
Ο David Easton ήταν Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας γεννημένος στο Οντάριο του Καναδά.
Ακολούθησε σπουδές πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο. Το 1947 πήρε το
διδακτορικό του δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Harvard όπου από το 1944 δίδασκε ως ειδικός
επιστήμονας. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο από το 1947 ως το 1982 και εδραιώθηκε ως ένας
από πιο διακεκριμένους πολιτικούς επιστήμονες της εποχής του. Το 1981 εντάχθηκε στο
Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Irvine στο Τμήμα Πολιτικής και Κοινωνίας όπου δίδαξε ως to
1997. Διετέλεσε πρόεδρος της Αμερικανικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης (1968-1969) και
αντιπρόεδρος στο Πανεπιστήμιο Καλαμαζού και στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, καθώς
σε μια σειρά επιστημονικών και κοινωνικο-πολιτικών φορέων στις ΗΠΑ και στον Καναδά.
Η επαγγελματική φήμη του έχει γερή βάση. Από το σύνολο της βιβλιογραφίας του ξεχωρίζουν 13
βιβλία και 70 άρθρα που μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες και επανεκδόθηκαν πολλές φορές. Ήταν
πρωτοπόρος στο ρεύμα του συμπεριφορισμού στην πολιτική επιστήμη που ήταν επαναστατικό για τα
δεδομένα της εποχής.
Διατύπωσε τον πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο στο πεδίο της πολιτικής επιστήμης ορισμό της πολιτικής
ως εξαναγκαστική κατανομή των αξιών στην κοινωνία. Είναι γνωστός για την εφαρμογή της θεωρίας
των συστημάτων στη μελέτη της πολιτικής επιστήμης.
Διατύπωσε την εικόνα του πολιτικού συστήματος ως τον τρόπο λήψης πολιτικών αποφάσεων με πέντε
έννοιες-κλειδιά που το απαρτίζουν: εισροή (input), μετατροπή, εκροή (output), ανατροφοδότηση
(feedback) και περιβάλλον.
Ως συμπεριφοριστής ο Easton επιδίωκε να αποκτήσει τον έλεγχο μεγάλου αριθμού ποσοτικών και
πολιτικών δεδομένων που παράγονταν από τις έρευνες των κοινωνικών επιστημών στη διάρκεια της
δεκαετίας 1950-1960 και προσπαθούσε να τα οργανώσει σε ένα θεωρητικό πλαίσιο. Κατ’ αυτόν, οι
πολιτικές έρευνες πρέπει να παράγουν αξιόπιστη και οικουμενική γνώση αναφορικά με τα κοινωνικά
φαινόμενα ώστε να συγκροτηθεί μια «γενική θεωρία» πολιτικής επιστήμης. Αυτή η θεωρία θα
αποτελούσε ένα αφαιρετικό σχήμα σκέψης το οποίο θα συνέβαλε στη διατύπωση ορισμένων
προτάσεων ως αξιώματα και παραδοχές που θα αποτελέσουν ένα ολόκληρο σώμα εμπειρικώς έγκυρων
γενικεύσεων και που θα μπορούσαν να συναχθούν κατά φθίνουσα σειρά προσδιορισιμότητας και να
προσφέρουν προβλέψιμες αιτιώδεις εξηγήσεις της πολιτικής συμπεριφοράς. Επιλεγμένη βιβλιογραφία
του David Easton:
1951, “The Decline of Modern Political Theory”, in Journal of Politics 13.
1953, The Political System. An Inquiry into the State of Political Science, New York: Knopf.
1957, “An Approach to the Analysis of Political Systems”, in World Politics 9.
1965, A Framework for Political Analysis, Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
1965, A Systems Analysis of Political Life, New York: Wiley.
6
Συνεπώς, πολιτικό σύστημα (ή καθεστώς) είναι:
 Έννοια που αναφέρεται σε σχέσεις, διαδικασίες, και θεσμούς που
συγκροτούν ένα πολιτικό σύμπαν, δηλαδή εκτός από τους
κυβερνητικούς μηχανισμούς και τους θεσμούς του κράτους
αναφέρεται αλλά και τις δομές και διαδικασίες μέσω των οποίων
αυτοί οι θεσμοί αλληλεπιδρούν με την ευρύτερη κοινωνία.
 Κάθε ξεχωριστό πολιτικό σύστημα (κάθε χωρική ενότητα) αποτελείται
από προερχόμενες από την κοινωνία εισροές (inputs) προς τους
επίσημους θεσμούς της κυβέρνησης, οι οποίες εμφανίζονται με τις
μορφές της υποστήριξης ή κριτικής της «κοινής γνώμης», των
δραστηριοτήτων «ομάδων πίεσης», «κοινωνικών κινημάτων» που
προβάλλουν αιτήματα κ.ο.κ.
 Οι θεσμοί της κυβέρνησης επεξεργάζονται αυτές τις εισροές και
παράγουν «εκροές» (outputs) με τη μορφή νόμων, εφαρμοστέων
πολιτικών, ακόμη και με τη μορφή κανόνων, προτύπων και αξιών.
Ένα τέτοιο σύστημα είναι υποσύστημα του γενικότερου κοινωνικού
συστήματος και είναι πολιτικό γιατί οι εσωτερικές σχέσεις του αφορούν
την διανομή της εξουσίας , του πλούτου και των πόρων μιας κοινωνίας.
Έτσι τα πολιτικά καθεστώτα τα χαρακτηρίζει τόσο η οργάνωση της
οικονομικής ζωής όσο και οι κυβερνητικές λειτουργίες μέσω των οποίων
ασκούνται.
Η κριτική που έχει ασκηθεί στη θεωρία των συστημάτων στην πολιτική
επιστήμη αφορά αρκετές πτυχές τόσο τις εξηγητικές όσο και τις
μεθοδολογικές δυνατότητες. Από τη μια θεωρείται ως συντηρητική
θεωρία καθ’ όσον ότι ασχολείται με την σταθερότητα των συστημάτων
και δεν ερευνάται η μεταρρύθμιση, την αλλαγή και την επανάσταση
εναντίον του συστήματος. Από την άλλη ασκείται κριτική στο ότι δεν
είναι θεωρία που αφήνει χώρο για την «διαψευσιμότητά» της. Αυτή η
κριτική σχετίζεται με την άποψη του Karl Popper o οποίος τόνισε ότι η
επιστημονική μέθοδος είναι αυτή που είναι ανοιχτή στη δυνατότητα
διάψευσης μιας προσωρινής υπόθεσης (“conjectures”).9
Συγκριτική πολιτική ανάλυση
Προβαίνουμε σε συγκριτική ανάλυση των πολιτικών συστημάτων γιατί:
- Η ταξινόμηση και η σύγκριση των καθεστώτων μας βοηθάει να
«κατανοούμε» την πολιτική ζωή και την κυβέρνηση.
9
Popper Karl (20020 [1934] The Logic of Scientific Discovery. London, UK: Routledge Classics.
7
- Όταν λέμε «κατανόηση» και όχι «εξήγηση» εννοούμε ότι δεν
μπορούμε στις κοινωνικές επιστήμες να εξηγήσουμε τίποτα με τον
τρόπο των φυσικών επιστημών.
- Δεν μπορούμε να κάνουμε πειράματα για να βγάλουμε
συμπεράσματα και μάλιστα οριστικά. Δεν μπορούμε ούτε μια
διαδήλωση να στήσουμε ως πείραμα ούτε να γυρίσουμε πίσω στο
χρόνο και να αναπαραστήσουμε τα γεγονότα αλλάζοντας,
προσθέτοντας ή αφαιρώντας παράγοντες και παραμέτρους.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ;
Α) ΑΡΧΑΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
1. Αριστοτέλης
Μέσα από την ανάλυση των πολιτικών συστημάτων εκατοντάδων
κρατών-πόλεων του τότε γνωστού κόσμου ο Αριστοτέλης κατέληξε
σε μια τυπολογία 6 συστημάτων. Η βάση της εξέτασής του ήταν τα
παρακάτω ερωτήματα:
• Ποιος θα κυβερνά και με ποιο σκοπό;
• Πόσες και ποιες εξουσίες θα έχει ο άρχοντας;
• Θα είναι ένας ο άρχοντας ή πολλοί;
Έτσι ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι υπάρχουν τα εξής πολιτεύματα:
Πολίτευμα Παρέκβαση
Μοναρχία (κυβερνά ένας σε όφελος
όλων)
Τυραννία (κυβερνά ένας σε όφελός
του
Αριστοκρατία (κυβερνούν λίγοι σε
όφελος όλων)
Ολιγαρχία (κυβερνούν λίγοι σε
δικό τους όφελος
Πολιτεία (κυβερνούν πολλοί σε
όφελος όλων)
Δημοκρατία (κυβερνούν πολλοί σε
όφελός τους)
Ας δούμε δύο παραδείγματα διαφορετικών συστημάτων:
Α) Κέλτικη αυτοκρατορία. Στο απόγειο της δύναμής της βρέθηκε κατά
τον 7ο
αιώνα π.Χ. Δεν ήταν σύνθετες οι δομές της αυτοκρατορίας. Οι
περισσότεροι ταξίδευαν με τις φυλές τους. Συνδέονταν χαλαρά στο
πλαίσιο της αυτοκρατορίας και είχαν λίγους βασιλιάδες. Οι φυλές
ενώνονταν κυρίως στις πολεμικές συγκρούσεις Ελάχιστες ήταν οι
πολιτικές θέσεις εξουσίας. Ο βασικός ρόλος ήταν αυτό του
«Πολέμαρχου» και ακολουθείτο από τον Δρυίδη που είναι ανάλογος του
ιερέα αλλά έχει πρόσθετα καθήκοντα (γιατρός, λόγιος κ.ά). Από αυτό το
σημείο και κάτω είναι οι πολίτες που αποτελούσαν την εργατική αλλά
8
κυρίως την αγροτική τάξη της αυτοκρατορίας. Αντίθετα με τα άλλα
αρχαία πολιτικά συστήματα στη Κέλτικη αυτοκρατορία οι γυναίκες ήταν
ισότιμες με τους άνδρες και μπορούσαν να παίρνουν μέρος τόσο στον
πόλεμο όσο και στα ειρηνικά πολιτικά πράγματα αναλαμβάνοντας
καθήκοντα και «Δρυίδη» και «Πολέμαρχου».
Β) Μάγια. Οι αρχαίοι Μάγια δεν οργανώθηκαν σε αυτοκρατορία.
Αντιθέτως, ήταν διαιρεμένοι σε πολλά κράτη που το καθένα είχε τη δική
του κυβέρνηση και το βασιλιά του. Μερικά κράτη ήταν εντελώς
ανεξάρτητα ενώ άλλα υπάγονταν σε μεγαλύτερες κυβερνήσεις αλλά όλα
συνδέονταν μεταξύ τους με το εμπόριο, πολιτικές συμμαχίες, παρόμοιες
ιδεολογικές τάσεις και τελετουργίες. Ο βασιλιάς αποκαλείτο «Αχό». Οι
κυβερνήτες («Μπατάμπ») των μικρών πόλεων είχαν κοινωνικά,
θρησκευτικά και στρατιωτικά καθήκοντα. Ήταν άμισθοι λειτουργοί και
είχαν τη εξουσία να προεδρεύουν στα τοπικά συμβούλια αξιωματούχων.
Κάτω από αυτούς υπήρχε ένα στρώμα αξιωματούχων (Αχ Κουλελούμπ)
που ήταν υπεύθυνοι για την υλοποίηση των αποφάσεων. Στο κατώτερο
σημείο της ιεραρχίας των αξιωματούχων ήταν οι Τουπίλες που ήταν
υπεύθυνοι για την μη διατάραξη της κοινωνικής γαλήνης και ειρήνης.
Κάτω από τον βασιλιά ήταν δύο ομάδες ευγενών, οι Αχ Κινούμπ που
ήταν ο Κλήρος και οι Αλμεχενόμπ που ήταν σπουδαίοι πολεμιστές και
πλούσιοι αγρότες. Ο κλήρος επηρέαζε και συμμετείχε στην κυβέρνηση
λόγω του ελέγχου των πληροφοριών και της παροχής συμβουλών και
προγνώσεων.
Ο ίδιος ο Αριστοτέλης με βάση την αρχή της μεσότητας που διατύπωσε
πρόκρινε ένα «μεικτό πολίτευμα» μεταξύ αριστοκρατίας και
δημοκρατίας με κυβέρνηση στα χέρια των «μεσαίων τάξεων». Ο
Αριστοτελικός στοχασμός κυρίαρχος στο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση
επηρέασε στοχαστές όπως ο Τομας Χομπς και ο Ζαν Μποντέν που στη
βάση της αρχής της «κυριαρχίας» προέκριναν το «απολυταρχικό
κράτος». Κι ενώ ο Χομπς δεσμεύει με το «Κοινωνικό συμβόλαιο» τον
Κυρίαρχο, ο Μποντέν θεωρεί ότι ο Κυρίαρχος θέτει τους νόμους αλλά
δεν δεσμεύεται από αυτούς και ότι πρέπει να εκχωρείται σε ένα μόνο
πρόσωπο η αδιαίρετη κυριαρχία.
Β) ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Στη σύγχρονη εποχή το πολιτικό σύστημα επηρεάζει και επηρεάζεται
τόσο από το διεθνές πολιτικό σύστημα όσο και από το περιφερειακό-
9
τοπικό επίπεδο. Στο νεωτερικό πολιτικό σύστημα υπάρχουν 6 πολιτικές
δομές:
 Πολιτικά κόμματα
 Ομάδες συμφερόντων και πίεσης
 Νομοθετικά σώματα
 Εκτελεστικά σώματα (κυβέρνηση, διοίκηση)
 Γραφειοκρατίες – δημόσια διοίκηση
 Δικαστήρια
Οι επίσημες οργανώσεις συμμετέχουν σε πολιτικές δραστηριότητες.
Ορισμένες δομές, όπως στρατιωτικές κυβερνήσεις και κληρονομικές
μοναρχίες δεν απαντώνται πια τόσο συχνά. Παρόμοιες δομές ενδέχεται
να ασκούν πολύ διαφορετικές λειτουργίες από πολιτικό σύστημα σε
πολιτικό σύστημα.
1. Ποιος κυβερνά; Η πολιτική συμμετοχή περιορίζεται σε μια μια ελίτ; Σε
κάποια ομάδα προνομιούχων, ή ενσωματώνει ολόκληρο τον πληθυσμό;
2. Πώς επιτυγχάνεται η συμμόρφωση; Η κυβέρνηση εξασφαλίζει την
υπακοή με τη χρήση είτε την απειλή χρήσης βίας, ή μέσω
διαπραγμάτευσης και διαπραγμάτευσης;
3. Η κυβερνητική εξουσία είναι συγκεντρωμένη ή αποκεντρωμένη; Τι
είδους έλεγχοι και εξισορροπήσεις λειτουργούν στο πολιτικό σύστημα;
4. Πώς αποκτάται και μεταβιβάζεται η κυβερνητική εξουσία; Το
καθεστώς είναι ανοιχτό και πολυκομματικό ή μονολιθικό;
5. Πώς εξισορροπούν μεταξύ τους το κράτος και το άτομο; Πώς
κατανέμονται δικαιώματα και υποχρεώσεις μεταξύ κυβέρνησης και
πολιτών;
6. Ποιο είναι το επίπεδο της υλιξής ανάπτυξης; Πόσο πλούσια είναι η
κοινωνία από υλική άποψη και πόσο ισότιμα διανέμεται ο πλούτος;
7. Πώς οργανώνεται η ζωή; Η οικονομία εξαρτάται από την αγορά ή από
το σχεδιασμό, και ποιος είναι ο οικονομικός ρόλος της κυβέρνησης;
8. Πόσο σταθερό είναι ένα καθεστώς; Έχει αντέξει στο χρόνο και έχει τη
δυνατότητα να αντεπεξέλθει σε νέα αιτήματα και νέες προκλήσεις;
10
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ: ΗΠΑ, ΒΡΕΤΑΝΙΑ, ΓΑΛΛΙΑ
Οι συνθήκες, ώστε μια χώρα να θεωρείται δημοκρατική, περιλαμβάνουν
ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, την ελευθερία των πολιτών να
δημιουργούν πολιτικά κόμματα, καθώς και μια σαφή διαδικασία για τη
χάραξη πολιτικής που περιλαμβάνει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία των
αιρετών αξιωματούχων. Επιπλέον, πρέπει να υπάρχουν τα ατομικά και
πολιτικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ψήφου,
της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, της συνείδησης, της ιδιωτικής ζωής και
έκφρασης, καθώς και ένα δικαστικό σύστημα ανεξάρτητο από την
εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία, επιφορτισμένο με την προστασία
των δικαιωμάτων των πολιτών. Από τις τρεις χώρες, Ηνωμένες
Πολιτείες, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν
την πιο δημοκρατική κυβερνητική υποδομή.
Το σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών βασίζεται στην ιδέα των
ανεξάρτητων εξουσιών της κυβέρνησης με τις ανεξάρτητες λειτουργίες.
Το σύστημα δημιουργήθηκε για να διασφαλίζεται ότι δεν θα μπορούσε
ποτέ να είναι ασκείται τυραννία από μία εξουσία της κυβέρνησης, και ότι
εφ 'όσον οι εξουσίες οι ίδιες αγωνίζονται για την εξουσία, οι άνθρωποι θα
παραμείνουν ελεύθεροι. Όλα τα μέλη του Κογκρέσο εκλέγονται άμεσα
από το λαό και έχουν καθορισμένες χρονικά θητείες. Η εκτελεστική
εξουσία εκλέγεται από το Εκλογικό Κολλέγιο, ώστε να διασφαλίζεται ότι
θα εκλέγεται ο υποψήφιος με την ευρύτερη υποστήριξη σε όλη τη χώρα.
Το εκλεγμένο από το λαό νομοθετικό σώμα ψηφίζει νόμους για τους ο
πρόεδρος μπορεί να ασκήσει βέτο ή να τους υπογράψει και να γίνονται
νόμοι. Αυτός ο ανταγωνισμός αναγκάζει τις δύο εξουσίες να επιδιώκουν
συχνά το συμβιβασμό. Ωστόσο, ακόμη και ένα νόμος που ψηφίστηκε από
το Κογκρέσο και υπεγράφη από τον πρόεδρο μπορεί να ανακληθεί, εάν
το Ανώτατο Δικαστήριο, που έχει την εξουσία του δικαστικού ελέγχου,
κρίνει το νόμο αντισυνταγματικό. Κατ’ αυτό τον τρόπο έχει προκαλέσει
την ανάκληση και την κατάργηση πολλών καταπιεστικών νόμων και
προστατευτήκαν δικαιώματα και ελευθερίες. Οι δικαστές διορίζονται
στο Ανώτατο Δικαστήριο από τον πρόεδρο και εγκρίνονται από τη
Γερουσία, την Άνω Βουλή του Κογκρέσου. Άπαξ και επικυρωθεί ο
διορισμός, οι δικαστές υπηρετούν ισοβίως για να διασφαλίζεται ότι οι
αποφάσεις τους λαμβάνονται με βάση το σύνταγμα και την προστασία
11
των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και δεν υποκύπτουν σε ορισμένες
περιπτώσεις-καταπιεστικών πλειοψηφιών.
Το πολιτικό σύστημα της Μεγάλης Βρετανίας είναι κοινοβουλευτικό και
είναι το λιγότερο δημοκρατικό από τις τρεις χώρες. Το βρετανικό
σύστημα διακρίνεται από την κατάσταση της κοινοβουλευτικής
κυριαρχίας. Αυτό σημαίνει ότι οποιοσδήποτε νόμος έχει ψηφιστεί από το
κοινοβούλιο ισχύει απόλυτα. Τα δικαστήρια δεν μπορούν να
αποφανθούν για αντισυνταγματικότητα νόμων και ως εκ τούτου δεν
μπορούν να προστατεύον αποτελεσματικά τις πολιτικές ελευθερίες και τα
δικαιώματα. Το Κοινοβούλιο θα ψηφίζει νόμους απλά και μόνο διαθέτει
τη στήριξη της πλειοψηφίας χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η μειοψηφία ή
τα ατομικά δικαιώματα. Για παράδειγμα, στη Βρετανία είναι παράνομη
κρυπτογράφηση δεδομένων, ακόμη και σε έναν προσωπικό υπολογιστή,
χωρίς την παροχή στην κυβέρνηση κωδικού πρόσβασης. Αυτό αποτελεί
σαφή παραβίαση του δικαιώματος των πολιτών στην ιδιωτική ζωή. Η
κάτω βουλή του κοινοβουλίου, η Βουλή των Κοινοτήτων, εκλέγεται, ενώ
η άνω βουλή των Λόρδων είναι μόνιμη και δεν εκλέγεται. Το κυβερνών
κόμμα στο κοινοβούλιο επιλέγει τον πρωθυπουργό. Ο πρωθυπουργός
μπορεί να έχει επίσης υπό τον έλεγχο το timing των εκλογών, παρά το
γεγονός ότι αυτές γίνονται συνήθως ανά πενταετία. Αυτό το σύστημα
μπορεί να αλλοιωθεί για να παραμείνει ο πρωθυπουργός στην εξουσία
για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό, τι θα ήταν δυνατό σε άλλα
συστήματα.
Το γαλλικό σύστημα είναι ημι-προεδρικό, και είναι καλύτερο από ό, τι
αυτό την ΗΠΑ σε ορισμένους τομείς. Η εκλογή του Προέδρου βασίζεται
στο σύστημα εκλογής με δύο γύρους. Στην πρώτη εκλογή υπάρχει
πληθώρα υποψηφίων για την προεδρία. Αν κάποιος κερδίσει την απόλυτη
πλειοψηφία (άνω του 50% των ψήφων) εκλέγεται. Ωστόσο, αν το
αποτέλεσμα είναι, π.χ. 48-47-5, οι πρώτοι δύο υποψήφιοι αναμετρώνται
στο δεύτερο γύρο των εκλογών και το εναπομείναν 5% των εκλογέων
μπορούν να ψηφίσουν έτσι ώστε ο εκλεγμένος πρόεδρος να έχει
Αυξημένη αποδοχή/νομιμοποίηση. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος διορίζει
τον Πρωθυπουργό και μια κυβέρνηση που είναι υπόλογη στο
Κοινοβούλιο. Σε αυτό το σύστημα, ο Πρόεδρος δεν παίρνει αποφάσεις
για επιμέρους κυβερνητικές πολιτικές. Υπάρχει ένα δικαστήριο, γνωστό
12
ως Συνταγματικό Συμβούλιο με εξουσίες δικαστικού ελέγχου. Το
δικαστήριο αποτελείται από εννέα μέλη με εναλλασσόμενη μη
ανανεώσιμη θητεία εννέα ετών. Η εθνική συνέλευση, η Γερουσία και ο
Πρόεδρος διορίζουν από τρεις δικαστές στο Συμβούλιο. Ωστόσο, ο
κοινοβουλευτικός διάλογος και έλεγχο, η πλειοψηφία επιβάλλει τη
θέληση της και η μειοψηφούσα αντιπολίτευση δεν μπορεί απαιτήσει την
συζήτηση των αιτημάτων και των παραπόνων των πολιτών. Η Ε΄
Δημοκρατία που εγκατέστησαν οι Γκωλιστές είναι προεδρο-
πρωθυπουργική και η εκτελεστική εξουσία κυριαρχεί σε αντίθεση με την
Δ΄ Δημοκρατία όπου η νομοθετική εξουσία ήταν η κυρίαρχη. Αυτή η
κατάσταση οδηγεί πολλές ομάδες πολιτών που θέλουν να
διαμαρτυρηθούν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους με όρους
κοινωνικού κινήματος (στάσεις εργασίας, απεργίες, συγκρούσεις, πορείες
και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, καταλήψεις δημοσίων χώρων) και
συχνά με σημαντικά επεισόδια και εξεγέρσεις (Μάης1968, Δεκέμβρης
1995, εξέγερση νέων προαστίων 2005 κ.ο.κ.)
Παράγοντες που διαμορφώνουν τα πολιτικά συστήματα
Ι. Κοινωνική δομή
Αναλυτικό πρότυπο του Gabriel Almond
Σημαντικός είναι ο ρόλος ορισμένων κοινωνιολογικών και
ανθρωπολογικών εννοιών στη διευκόλυνση της συστηματικής σύγκρισης
μεταξύ των κύριων τύπων πολιτικών συστημάτων. 1. Διαφοροποίηση
από νομικισμό και εμπειρισμό στην πολιτική ανάλυση.
Πολιτική
κουλτούρα/Δομή
πολιτικών ρόλων
Ομοιογενής Κατακερματισμένη
Υψηλός βαθμός
διαφοροποίησης
Αγγλο-αμερικανικό Ηπειρωτικό
Ευρωπαϊκό
13
Χαμηλός βαθμός
διαφοροποίησης
Ολοκληρωτικό Προ-βιομηχανικό
2. O Almond διέκρινε επίσης και έναν 5ο τύπο πολιτικού συστήματος:
Σκανδιναβικές και Κάτω Χώρες.
3. Υψηλός βαθμός συναίνεσης μεταξύ πολιτών για πολιτικούς στόχους
και μέσα + σαφής ορισμός και διαχωρισμός μεταξύ πολιτικών θεσμών
συνεπάγεται σταθερά πολιτικά συστήματα.
4. Τα άλλα πολιτικά συστήματα είναι λίγο ως πολύ ασταθή είτε γιατί τα
διαπερνά μια συγκρουσιακή λογική αμοιβαία αποκλειόμενων ομάδων και
θεσμών είτε γιατί δεν υπάρχει σαφής και ορισμένος διαχωρισμός
πολιτικών ρόλων και θεσμών.
ΙΙ. Δημοκρατική σταθερότητα
Αναλυτικό πρότυπο του Seymour Martin Lipset
Μερικότερη προσέγγιση των πολιτικών συστημάτων και εστίαση στις
προϋποθέσεις των δημοκρατικών συστημάτων.
 Μια «πολιτική φόρμουλα» ή σύνολο πεποιθήσεων για τον καθορισμό
των νόμιμων θεσμών: πολιτικά κόμματα, ελεύθερα ΜΜΕ και Τύπος
κ.α.
 Ένας κύκλος πολιτικών ηγετών σε δημόσια αξιώματα.
 Ένας ή περισσότεροι κύκλοι αναγνωρισμένων ηγετών να
προσπαθούν να αποκτήσουν δημόσια αξιώματα.
Η έννοια της πολιτικής σταθερότητας δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζεται
με αυτή της δημοκρατικής σταθερότητας.
Βασική κοινωνιολογική προσέγγιση του Lipset:
«Η μελέτη των συνθηκών που ενθαρρύνουν την δημοκρατία πρέπει να
εστιάζεται τόσο στις πηγές διαίρεσης όσο και στις πηγές συναίνεσης».
Παράγοντες που προάγουν την δημοκρατική σταθερότητα:
 Οικονομική ανάπτυξη
 Ταξική δομή
 Εγκάρσιες συγγένειες (affiliations)
 Πολιτικό σύστημα
 Ιστορική εξέλιξη επίλυσης συγκρούσεων
14
Αμοιβαία
ενισχυόμενες
διαιρετικές τομές
Εγκάρσιες διαιρετικές
τομές
Υψηλός βαθμός
διαστρωμάτωσης
Δημοκρατική
σταθερότητα
Χαμηλός βαθμός
διαστρωμάτωσης
Δημοκρατική
σταθερότητα
ΙΙΙ. Διαιρετικές τομές
Το αναλυτικό πρότυπο του SteinRokkan εστιάζεται στις «διαιρετικές
τομές» (cleavages). Τα πολιτικά συστήματα ερμηνεύονται από τη σκοπιά
του τρόπου συσχέτισης με τη δομή των διαιρετικών τομών, που
προκλήθηκαν από τρεις επαναστάσεις: εθνική, βιομηχανική, διεθνής.
Τα κοινωνικά φαινόμενα μπορούν να ερμηνευτούν διαχρονικά και
συγχρονικά. Ο Rokkan ενδιαφέρεται για τη διάσταση του «χρόνου»: πώς
σημαντικές πλευρές των πολιτικών και κομματικών συστημάτων
αναφύονται από τις ιστορικές τους ρίζες;
Υπόθεση περί «παγώματος των κομματικών συστημάτων» της Δυτικής
Ευρώπης κατά το τέλος του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτά τα
κομματικά συστήματα χαρακτηρίζονταν από την «πολιτική των μαζών»
(mass politics). Καθήκον του Rokkan: η διατύπωση ενός «προτύπου για
την εξήγηση των διαφορετικών εκδοχών της εξέλιξης του
εκδημοκρατισμού και της δόμησης των κομματικών συστημάτων στις
χώρες αυτές.»
Διαιρετική τομή Εθνική – κεντρική Τοπική και
περιφερειακή
Συμφέρον-οικονομία Εργάτες εναντίον
εργοδοτών/ιδιοκτητών
Πρωτογενής εναντίον
δευτερογενή τομέα
οικονομίας
15
Ιδεολογία-κουλτούρα Εκκλησία (ες) εναντίον
κυβέρνησης
Υποταγμένη εναντίον
κυρίαρχης
κουλτούρας
IV. Πολυαρχία
Το αναλυτικό πρότυπο του RobertDahl διακρίνει μεταξύ
δημοκρατίας και πολυαρχίας:
«Οι πολυαρχίες, επομένως, μπορούν να θεωρηθούν ως σχετικά (αλλά όχι
πλήρως) δημοκρατικά καθεστώτα, ή, για το θέσουμε με διαφορετικό
τρόπο, οι πολυαρχίες είναι καθεστώτα που έχουν ουσιαστικά
λαϊκοποιηθεί και φιλελευθεροποιηθεί, δηλαδή είναι ιδιαίτερα περιεκτικές
και σε μεγάλο βαθμό ανοιχτές στη δημόσια διεκδίκηση.»
Ο Dahl επεδίωκε να καθορίσει έναν αριθμό προϋποθέσεων που
συμβάλλουν στη δημοκρατική σταθερότητα, δηλαδή τις συνθήκες
ύπαρξης της δημοκρατίας.
Ό Dahl τονίζει τη σημασία της αποκεντρωμένης οικονομίας για τη
δημοκρατία.
Δεν θεωρεί κρίσιμο ζήτημα την ιδιοκτησία των
οικονομικώνπεριουσιακών στοιχείων αλλά τονίζει ότι η κεντρικά
κατευθυνόμενη οικονομία δεν είναι δυνατό να συνυπάρχει με τους
δημοκρατικούς θεσμούς.
Η δημοκρατία μπορεί να ευδοκιμήσει π.χ. σε αγροτικές κοινωνίες αν οι
αγρότες είναι ελεύθεροι και δεν υπάρχει στενή και υπερβολική ιεραρχία.
Γενικώς, η σχέση μεταξύ κοινωνικο-οικονομικώνσυνθηκών και
δημοκρατίας εξαρτάται από τους τρόπους κατανομής των πόρων.
Πιο ευνοϊκέςσυνθήκες για τη δημοκρατία υπάρχουν όταν ο έλεγχος των
μέσων καταστολής (αστυνομία, στρατός) και των οικονομικών μέσων
(οικονομικοί πόροι, επικοινωνιακά μέσα, εκπαιδευτικές ευκαιρίες)
16
διαχέεται σε διάφορα είδη εξουσιών (πολιτικών, κοινωνικών και
οικονομικών).
Το επίπεδο κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης επηρεάζει τη
δημοκρατία: όσο πλουσιότερη είναι μια χώρα τόσο πιθανότερη είναι η
ύπαρξη και επιβίωση δημοκρατικών θεσμών.
Συμμετοχή
Χαμηλή Υψηλή
Δημόσια
διεκδίκηση
Χαμηλή
Ανταγωνιστικές
ολιγαρχίες
(Ελβετία,
Ιρλανδία)
Δημοκρατίες
(Σκανδιναβία,
Ιταλία)
Υψηλή Κλειστές
ηγεμονίες
(προ1975
Πορτογαλία,
Ισπανία)
Περιεκτικές
ηγεμονίες
(ΟΔΓ,
Ουγγαρία προ
1989)
Συσχέτιση μεταξύ ισότητας και δημοκρατικών θεσμών;
Ο Dahl θεωρεί ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ ισότητας και
δημοκρατικών θεσμών.
Όμως, οι δημοκρατίες μπορούν να συνυπάρξουν με έναν ορισμένο βαθμό
ανισοτήτων για όσο διάστημα αυτές δεν γίνονται ευρέως αντιληπτές (the
question of visibility).
Μόνο όταν γίνουν αντιληπτές οι ανισότητες από τις ενδιαφερόμενες
κοινωνικές ομάδες αρχίζουν οι δημοκρατίες να αντιμετωπίζουν
προβλήματα επιβίωσης ή προσαρμογής (π.χ. ΗΠΑ και πολιτικά
δικαιώματα μειονοτήτων στη δεκαετία του ’50).
Η συνεργασία της κυρίαρχης κουλτούρας με τις υποκουλτούρες μπορεί
να αμβλύνει τις ανισότητες (π.χ. βέτο, αναλογική αντιπροσώπευση,
ομοσπονδίες).
Η δημοκρατία χρειάζεται νομιμοποίηση. Αυτό σημαίνει, εκτός των
άλλων, πως για τη δημιουργία ενός δημοκρατικού καθεστώτος, πρέπει να
17
υπάρχει ένα σύστημα πεποιθήσεων που να διευκολύνει αυτή τη
διαδικασία.
Τονίζεται, επίσης, ότι οι πολιτικοί ακτιβιστές πρέπει να θεωρούν
αυτοδίκαιανόμιμους τους δημοκρατικούς θεσμούς. Η νομιμοποίηση
των προτύπων εξουσίας προάγει την σταθερότητα, γι’ αυτό αποτελεί μια
σημαντική διάσταση των συστημάτων πεποιθήσεων.
Οι πεποιθήσεις σχετικά με ένα είδος εξουσίας (πολιτική εξουσία σε
δημοκρατικούς θεσμούς) πρέπει να προσιδιάζουν σε δομές εξουσίας
που υπάρχουν σε άλλους κοινωνικούς θεσμούς (π.χ. οικογένεια,
εκκλησία, εθελοντικές οργανώσεις, κλπ.)
 Τα πολιτικά συστήματα δεν εξαρτώνται μόνο από την δομή της
κοινωνίας ή τους πολιτικούς ηγέτες αλλά και από επιχειρήσεις άλλων
εθνών στο περιβάλλον τους. Η δημοκρατία μπορεί να απειληθεί από
ανοιχτή ξένη επέμβαση (π.χ. γερμανική κατοχή σε Δυτ. Ευρώπη,
Ελλάδα και Βαλκάνια 1940-1944). Όπως τονίζει ο Dahl «σε ορισμένες
περιπτώσεις, η κυριαρχία που επιβάλλουν άνθρωποι από το εξωτερικό
μπορεί να είναι τόσο αποφασιστική ώστε τα αποτελέσματά της να
ξεπερνούν κάθε άλλη συνθήκη.» Η δυτικοευρωπαϊκή εμπειρία έδειξε,
κατά τον Dahl, ότι μπορεί να μην πάντοτε μοιραία για τη δημοκρατία η
ξένη επέμβαση αλλά να την ενισχύει (Β΄ Π.Π.).
 Η πολυαρχία είναι ο όρος που συμπυκνώνει μεγάλο μέρος της
συζήτησης σχετικά με τις προϋποθέσεις των δημοκρατικών
θεσμών από τη σκοπιά της πολιτικής κοινωνιολογίας. Η κλίμακα
μέτρησης του Dahl είναι απλή: υπάρχει δημοκρατία ή δεν υπάρχει.
Ποια πολιτική κουλτούρα;
 Πολιτική κουλτούρα
• PeterMerkl: υπάρχει ένα είδος ορθολογιστικής προκατάληψης (bias)
στις λειτουργιστικές θεωρήσεις των Almond, Parsons, Easton κ.α. και
ιδιαίτερα με τις έννοιες της «διατήρησης προτύπων», της «σταθερής
ισορροπίας» ή της «συστημικής διατήρησης».
• Αντιθέτως, κατά τον Merkl, πρέπει να εξετάζουμε τις αστάθειες και τις
ανισορροπίες των σύγχρονων κοινωνιών (αναπτυγμένων και
αναπτυσσόμενων). Βασικές λειτουργίες που θα μπορούσαν να
εκπληρώνονταν σε ένα πιο σταθερό πλαίσιο είναι ορισμένες φορές σε
κατάσταση πλήρους εκκρεμότητας.
• Η πολιτική κουλτούρα είναι μια βασική διάσταση της πολιτικής που
δεν μπορεί να προσπεραστεί στο επίπεδο της μακροπροοπτικής. Οι
πολιτικές στάσεις πρέπει να λαμβάνονται πάντοτε υπόψη και να
18
εντάσσονται στο πλαίσιο της αναζήτησης των προϋποθέσεων
σταθερότητας των πολιτικών συστημάτων ή κρατών.
• Η πολιτική κουλτούρα αναλύεται κατά συγκριτικό τρόπο σε
αντιπαράθεση με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις που συγκροτούνται
γύρω από τις έννοιες ιδεολογία, νομιμοποίησης και εθνικός
χαρακτήρας. Οι προσεγγίσεις αυτές δυσκολεύονται να αναλύσουν την
αλλαγή στα συστήματα πεποιθήσεων.
Οι G. Almond& S. Verba με το κλασικό έργο The Civic Culture
προσπάθησαν, χρησιμοποιώντας ορισμένες έννοιες παρμένες από το έργο
του δομολειτουργιστή T. Parsons, να αναλύσουν τον τρόπο με τον οποίο
το άτομο σχετίζεται με την πολιτική στη βάση των συμφερόντων, της
συμμετοχής και των αξιών. Η ατομική δράση στηριζόμενη σ’ αυτές τις
βάσεις εξαρτάται από τον νοητικό χάρτη του πολιτικού συστήματος, τον
συναισθηματικό προσανατολισμό προς τα πολιτικά αντικείμενα και
σύμβολα, καθώς και την αξιολόγηση των πολιτικών γεγονότων.
 Τα άτομα εκδηλώνουν στάσεις/συμπεριφορές έναντι:
 του πολιτικού συστήματος
 δραστηριοτήτων των πολιτών ως εισροών στο πολιτικό σύστημα,
όπως η πολιτική συμμετοχή
 δραστηριοτήτων εκροών του πολιτικού συστήματος, όπως τα
δημόσια προγράμματα, καθώς και
 του εαυτού ως πολιτικού συμμετέχοντος.
Από το έργο των Almond & Verba συνάγονται 3 αρχέτυπα πολιτικής
κουλτούρας:
 Η τοπικιστική/ενοριακή (parochial)
 Η ατομικιστική (subject)
 Η συμμετοχική (participant)
Κουλτούρα Γνώση πολιτικού
συστήματος
Ενασχόληση
Τοπικιστική Χαμηλή Χαμηλή
Ατομικιστική
Υψηλή
Χαμηλή
Συμμετοχική Υψηλή Υψηλή
«Χωρίς κάποια σημαντική κοινωνική διαιρετική τομή είναι δύσκολο να
αντιληφθούμε πώς μπορεί να λειτουργήσει η δημοκρατική πολιτική. Εάν
η δημοκρατία αφορά σε κάποιο βαθμό μια επιλογή μεταξύ εναλλακτικών
λύσεων, η επιλογή πρέπει να αφορά κάτι. Εάν δεν υπήρχε καμία
διαιρετική τομή, εάν οι άνθρωποι δεν συνεργάζονταν σε μεστές νοήματος
αντιτιθέμενες πολιτικές ομαδοποιήσεις, αυτό θα σήμαινε ότι θα υπήρχε
19
‘…μια κοινότητα στην οποία η πολιτική δεν θα είχε καμία ιδιαίτερη
σημασία για την κοινότητα αυτή’ στην οποία η εναλλαγή των πολιτικών
ελίτ δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία».
Κοινωνική ή πολιτική συνοχή
 Κατακερματισμός και πόλωση του κομματικού συστήματος = ένδειξη
χαμηλού βαθμού κοινωνικής συναίνεσης σε αξίες.
 Αληθεύει το αντίθετο; Δηλαδή, ένας υψηλός βαθμός συνοχής είναι
πρόσφορος για την πολιτική σταθερότητα;
 GordonSmith: ξεχωρίζει τις δύο όψεις της συνοχής, δηλαδή την
κοινωνική και την πολιτική.
 Κρίσιμης σημασίας στην ανάλυσή του είναι η θέση του περί μη
ύπαρξης αναγκαίας ή σταθερής σχέσης μεταξύ των επιπέδων της
κοινωνίας και της κυβερνητικής συνοχής.
Κοινωνική συνοχή
Κυβερνητική
συνοχή
Υψηλή Κυριαρχία Ισορροπία
Χαμηλή Κατακερματισμός Διάχυση
Συναινετική δημοκρατία
Ο Arend Lijphard άσκησε κριτική ενάντια στις προηγούμενες
προσεγγίσεις θεωρώντας ότι τα πολιτικά φαινόμενα τα ερμηνεύουν ως
άμεσες συνεπαγωγές άλλων κοινωνικών φαινομένων (οικονομική
ανάπτυξη, κοινωνική διαστρωμάτωση, πολιτισμικά συστήματα ή
συστήματα κουλτούρας).
O Giovanni Sartori με τον όρο «κοινωνιολογία της πολιτικής» ήθελε να
τονίσει τον αναγωγιστικό χαρακτήρα της άποψης που θεωρούσε ότι οι
δομικές ιδιότητες καθορίζουν την πολιτική.
Επιπλέον, η άποψη αυτή κρινόταν αρνητικά γιατί δεν άφηνε χώρο για την
εξήγηση της συμπεριφοράς των πολιτικών ελίτ: τη δυνατότητά τους να
προσαρμόζονται και να καινοτομούν, τη σημασία τους για την εξήγηση
των ιδιοτήτων των πολιτικών συστημάτων (σταθερότητα και διευθέτηση
συγκρούσεων).
Στην προσπάθεια επίλυσης των παραπάνω προβλημάτων εντάσσεται η
ανάπτυξη μιας εναλλακτικής προσέγγισης περί «συνασπισμικής» ή
«δημοκρατίας των κοινωνικών συμφωνιών» (consociational democracy).
20
Η προσέγγιση αυτή αποτελεί την οριακή γραμμή μεταξύ πολιτικής
κοινωνιολογίας και πολιτικού θεσμοκεντρισμού.
Πολιτική της προσαρμογής. Η στρατηγική που, κατά τον Lijphart,
ακολουθήθηκε για την συγκρότηση και προσαρμογή του Ολλανδικού
πολιτικού συστήματος.
Εστίαση στους μηχανισμούς επίλυσης των συγκρούσεων σε
πλουραλιστικές κοινωνίες.
Βασική ιδέα: Η ομοιογένεια της κοινωνίας δεν είναι αναγκαία συνθήκη
πολιτικής σταθερότητας αλλά απαιτούνται συνασπισμικοί-
συγκοινωνιακοί μηχανισμοί για την αποτελεσματική λειτουργία και
σταθερότητα του πολιτικού συστήματος (συζήτηση γύρω από τα
πολιτικά συστήματα Αυστρίας, Ολλανδίας, Βελγίου, Ελβετίας –
αργότερα και του Καναδά).
Οι τέσσερις τύποι της Τυπολογίας Καθεστώτων, κατά τον Α. Lijphart,
δεν απεικονίζουν μόνο διαφορετικούς συνδυασμούς κοινωνικού
πλουραλισμού και συμπεριφοράς των ελίτ αλλά επιπλέον αντανακλούν
διαφορετικούς βαθμούς σταθερότητας.
Δομή της κοινωνίας
Ομοιογενής Πλουραλιστική
Συμπεριφορά
των ελίτ
Συνασπιστική Αποπολιτικοποιημένη
δημοκρατία
Δημοκρατία
κοινωνικών
συμφωνιών
Συγκρουσιακή Κεντρομόλος
δημοκρατία
Φυγόκεντρη
δημοκρατία
 Συνασπισμικοί μηχανισμοί κατά Lijphart:
 Μεγάλοι συνασπισμοί (π.χ. Κυβέρνηση Χ/Δ και Σ/Δ στην ΟΔΓ)
 Αμοιβαίο βέτο
 Αυτονομία
 Φεντεραλισμός
«Συνασπισμική ή δημοκρατία των κοινωνικών » κατ’ αυτόν σημαίνει
«κυβέρνηση ενός καρτέλ των ελίτ προορισμένη να μετατρέψει μια
21
δημοκρατία με κατακερματισμένη πολιτική κουλτούρα σε μια
σταθερή δημοκρατία».
Οι δημοκρατίες αυτές είναι σταθερές, είναι, όμως, σταθερές επειδή
είναι συνασπισμικές;
Η σταθερότητα των συνασπισμικών δημοκρατιών εξαρτάται από το
βαθμό στον οποίο οι συνασπισμικοί μηχανισμοί παράγουν θετικά
αποτελέσματα στη μείωση των συγκρούσεων μεταξύ ομάδων και
οργανώσεων. Οι ίδιες προϋποθέσεις ισχύουν για τη σταθερότητα στις
μη συνασπισμικές δημοκρατίες.
Για να είναι σταθερές οι κοινωνίες (με διαφόρων τύπων κυβερνήσεις:
πλειοψηφίας-μειοψηφίας, μειοψηφίας ή μεγάλων συνασπισμών)
χρειάζεται να έχουν τις κατάλληλες πολιτικές συνθήκες, την
κατάλληλη κατανομή ελέγχων και εξουσίας μεταξύ των ομάδων και
οργανώσεών της,. Από την άποψη αυτή, δεν υπάρχει διαφορά
διαφορετικών προτύπων κυβερνητικών ελίτ και δεν υπάρχει διαφορά
μεταξύ ομοιογενών και ετερογενών κοινωνιών.
Χαρακτηριστικά της δημοκρατίας κατά Lijphart
Μοντέλο Westminster Συναινετικό μοντέλο
Μονοκομματικές – ασθενείς
κυβερνήσεις
Μοίρασμα της εκτελεστικής
εξουσίας (executive power
sharing)
Κυριαρχία της συγχώνευσης εξουσίας
και κυβέρνησης
Διαχωρισμός εξουσιών,
τυπικών και ατύπων
Ασύμμετρο σύστημα δύο
κοινοβουλίων
Εξισορροπημένο σύστημα
δύο κοινοβουλίων και
αντιπροσώπευσης
μειοψηφιών
Δικομματικό σύστημα Πολυκομματικό σύστημα
Μονοδιάστατο κομματικό σύστημα Πολυδιάστατο κομματικό
σύστημα
Εκλογικά συστήματα πολλαπλών
τύπων
Αναλογική αντιπροσώπευση
22
Ενιαία και
συγκεντροποιημένηεπικρατειακά
κυβέρνηση
Εδαφικός και μη εδαφικός
φεντεραλισμός και
αποκέντρωση
Άγραφο σύνταγμα και
κοινοβουλευτική κυριαρχία
Γραπτό σύνταγμα και βέτο
μειοψηφιών
 «Εναρμονισμένη» δημοκρατία κατά Gerhard Lehmbruch
Στρατηγική διαχείρισης συγκρούσεων μέσω της συνεργασίας και της
συμφωνίας μεταξύ των διαφορετικών ελίτ αντί του ανταγωνισμού και της
πλειοψηφικής λήψης αποφάσεων.
 «Κορπορατιστική» (Ph. Schmitter) ή «οργανωμένη» δημοκρατία
(J.P. Olsen)
Παρ’ όλο που τα πολιτικά κόμματα είναι ζωτικά μέσα για την έκφραση
των γραμμών της σύγκρουσης στο εσωτερικό της κοινωνίας δεν είναι οι
μοναδικοί μηχανισμοί για τη συνάρθρωση και την διαμεσολάβηση
συμφερόντων. Ακόμη και αν τα πολιτικά κόμματα μπορεί να είναι οι
κυρίαρχοι φορείς λήψης αποφάσεων σε κυβερνητικό επίπεδο τόσο
κινητοποιώντας τις ομάδες σε πολιτικές παρατάξεις όσο και επιλύοντας
θέματα ανταγωνισμού και διεκδικήσεων με τη συμμετοχή στις δομές
λήψης αποφάσεων, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην
αυξανόμενη σημασία των συνδικάτων – θεματική των θεωρητικών περί
«κορπορατισμού». Η κατάταξη των εθνών μπορεί να γίνει ανάλογα με το
πόση διαμεσολάβηση συμφερόντων και πόσος συντονισμός χάραξης και
εφαρμογής πολιτικών υπάρχει στην κοινωνία τους και στην κυβέρνησή
τους.

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Γαλλική επανάσταση
Γαλλική επανάστασηΓαλλική επανάσταση
Γαλλική επανάστασηTheresa Giakoumatou
 
ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗAlexandra Gerakini
 
6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητική
6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητική6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητική
6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητικήstergiani
 
ΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ
ΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ
ΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑΝίκος Θεοτοκάτος
 
Σημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίου
Σημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίουΣημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίου
Σημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίουΧρύσα Παπακωνσταντίνου
 
2. Αμερικάνικη επανάσταση
2. Αμερικάνικη επανάσταση2. Αμερικάνικη επανάσταση
2. Αμερικάνικη επανάστασηKvarnalis75
 
Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)
Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)
Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)Nasia Fatsi
 
Πολιτική Φιλοσοφία
Πολιτική ΦιλοσοφίαΠολιτική Φιλοσοφία
Πολιτική ΦιλοσοφίαAkis Ampelas
 
H Γαλλική επανάσταση και η Ναπολεόντεια περίοδος
H Γαλλική επανάσταση και η  Ναπολεόντεια περίοδος H Γαλλική επανάσταση και η  Ναπολεόντεια περίοδος
H Γαλλική επανάσταση και η Ναπολεόντεια περίοδος 6o Lykeio Kavalas
 
1. Η εποχή του Διαφωτισμού
1. Η εποχή του Διαφωτισμού1. Η εποχή του Διαφωτισμού
1. Η εποχή του ΔιαφωτισμούKvarnalis75
 
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣΗ ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣMary Plessa
 
Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)
Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)
Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)Manolis Savorianakis
 
1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)
1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)
1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)Dionysia Nima
 
Ερωτόκριτος
ΕρωτόκριτοςΕρωτόκριτος
ΕρωτόκριτοςStella Stath
 
ειρήνη και πόλεμος
ειρήνη και πόλεμοςειρήνη και πόλεμος
ειρήνη και πόλεμοςRodo Pyrovolaki
 
Πολιτική Παιδεία Α Λυκείου
Πολιτική Παιδεία Α ΛυκείουΠολιτική Παιδεία Α Λυκείου
Πολιτική Παιδεία Α ΛυκείουGeorgia Kazakou
 
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην ΕυρώπηΕ Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην ΕυρώπηKvarnalis75
 
Ιστορία Γ' Γυμνασίου (19 διαγωνίσματα)
Ιστορία Γ' Γυμνασίου  (19 διαγωνίσματα) Ιστορία Γ' Γυμνασίου  (19 διαγωνίσματα)
Ιστορία Γ' Γυμνασίου (19 διαγωνίσματα) Kats961
 

Mais procurados (20)

Γαλλική επανάσταση
Γαλλική επανάστασηΓαλλική επανάσταση
Γαλλική επανάσταση
 
ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
 
ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ
ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ
ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ
 
6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητική
6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητική6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητική
6η Θεματική ενότητα - Τέχνη-Αισθητική
 
ΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ
ΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ
ΚΠΑ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ - 9.1 ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ
 
Σημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίου
Σημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίουΣημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίου
Σημειώσεις για το μάθημα της Ιστορίας , Γ΄γυμνασίου
 
2. Αμερικάνικη επανάσταση
2. Αμερικάνικη επανάσταση2. Αμερικάνικη επανάσταση
2. Αμερικάνικη επανάσταση
 
Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)
Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)
Επιχείρήματα - Συλλογισμοί - Λογικές πλάνες (σοφίσματα)
 
Πολιτική Φιλοσοφία
Πολιτική ΦιλοσοφίαΠολιτική Φιλοσοφία
Πολιτική Φιλοσοφία
 
H Γαλλική επανάσταση και η Ναπολεόντεια περίοδος
H Γαλλική επανάσταση και η  Ναπολεόντεια περίοδος H Γαλλική επανάσταση και η  Ναπολεόντεια περίοδος
H Γαλλική επανάσταση και η Ναπολεόντεια περίοδος
 
1. Η εποχή του Διαφωτισμού
1. Η εποχή του Διαφωτισμού1. Η εποχή του Διαφωτισμού
1. Η εποχή του Διαφωτισμού
 
8.3 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ
8.3 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ8.3 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ
8.3 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ
 
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣΗ ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
 
Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)
Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)
Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 22 Οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)
 
1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)
1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)
1. Διαφωτισμός (Γ΄ Γυμνασίου)
 
Ερωτόκριτος
ΕρωτόκριτοςΕρωτόκριτος
Ερωτόκριτος
 
ειρήνη και πόλεμος
ειρήνη και πόλεμοςειρήνη και πόλεμος
ειρήνη και πόλεμος
 
Πολιτική Παιδεία Α Λυκείου
Πολιτική Παιδεία Α ΛυκείουΠολιτική Παιδεία Α Λυκείου
Πολιτική Παιδεία Α Λυκείου
 
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην ΕυρώπηΕ Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη
Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 11 Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη
 
Ιστορία Γ' Γυμνασίου (19 διαγωνίσματα)
Ιστορία Γ' Γυμνασίου  (19 διαγωνίσματα) Ιστορία Γ' Γυμνασίου  (19 διαγωνίσματα)
Ιστορία Γ' Γυμνασίου (19 διαγωνίσματα)
 

Destaque

Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"
Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"
Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"George Papavasileiou
 
Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)
Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)
Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)santziak
 
Ευρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίας
Ευρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίαςΕυρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίας
Ευρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίαςzazagina
 
ευρωπαικη ενωση
ευρωπαικη ενωσηευρωπαικη ενωση
ευρωπαικη ενωσηDespoina Angelaki
 
Ευρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίου
Ευρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίουΕυρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίου
Ευρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίουkolliagaryfallia
 
Ευρωπαϊκή Ένωση
Ευρωπαϊκή ΈνωσηΕυρωπαϊκή Ένωση
Ευρωπαϊκή Ένωση2gymkori
 
κπα στ το πολίτευμα και οι μορφές του
κπα στ το πολίτευμα και οι μορφές τουκπα στ το πολίτευμα και οι μορφές του
κπα στ το πολίτευμα και οι μορφές τουatavar
 
ο πολιτευμα και οι μορφες του
ο πολιτευμα και οι μορφες τουο πολιτευμα και οι μορφες του
ο πολιτευμα και οι μορφες τουmitrikas
 
To σχολείο παλιά και σήμερα
To σχολείο παλιά και σήμεραTo σχολείο παλιά και σήμερα
To σχολείο παλιά και σήμεραionidios-highschool_A1_A2
 

Destaque (14)

Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"
Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"
Παρουσίαση του υλικού "Μαθαίνω για την Ευρωπαϊκή Ένωση"
 
Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)
Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)
Φύλλα Εργασίας (Ευρώπη)
 
Φεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50) - Σημειώσεις
Φεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50) - ΣημειώσειςΦεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50) - Σημειώσεις
Φεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50) - Σημειώσεις
 
Ευρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίας
Ευρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίαςΕυρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίας
Ευρωπαϊκή Ένωση - φύλλο εργασίας
 
ευρωπαικη ενωση
ευρωπαικη ενωσηευρωπαικη ενωση
ευρωπαικη ενωση
 
Ευρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίου
Ευρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίουΕυρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίου
Ευρωπαϊκή ένωση 4η ενότητα Γλώσσα γ΄γυμνασίου
 
Ευρωπαϊκή Ένωση
Ευρωπαϊκή ΈνωσηΕυρωπαϊκή Ένωση
Ευρωπαϊκή Ένωση
 
4η ενότητα, Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι Πολίτες, Εισαγωγικά κείμενα, Νεοελλη...
4η ενότητα, Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι Πολίτες, Εισαγωγικά κείμενα, Νεοελλη...4η ενότητα, Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι Πολίτες, Εισαγωγικά κείμενα, Νεοελλη...
4η ενότητα, Ενωμένη Ευρώπη και Ευρωπαίοι Πολίτες, Εισαγωγικά κείμενα, Νεοελλη...
 
κπα στ το πολίτευμα και οι μορφές του
κπα στ το πολίτευμα και οι μορφές τουκπα στ το πολίτευμα και οι μορφές του
κπα στ το πολίτευμα και οι μορφές του
 
ο πολιτευμα και οι μορφες του
ο πολιτευμα και οι μορφες τουο πολιτευμα και οι μορφες του
ο πολιτευμα και οι μορφες του
 
To σχολείο παλιά και σήμερα
To σχολείο παλιά και σήμεραTo σχολείο παλιά και σήμερα
To σχολείο παλιά και σήμερα
 
4η ενότητα, Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Αναφορικές προτάσεις.
4η ενότητα, Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Αναφορικές προτάσεις.4η ενότητα, Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Αναφορικές προτάσεις.
4η ενότητα, Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, Αναφορικές προτάσεις.
 
Φεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50)
Φεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50)Φεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50)
Φεουδαρχικό σύστημα (σελ. 49-50)
 
Το πολίτευμα της Ελλάδας (Σελ. 48-49)
Το πολίτευμα της Ελλάδας (Σελ. 48-49)Το πολίτευμα της Ελλάδας (Σελ. 48-49)
Το πολίτευμα της Ελλάδας (Σελ. 48-49)
 

Semelhante a ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...
Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...
Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...mkazakou
 
αγανακτηση και πολιτικη
αγανακτηση και πολιτικηαγανακτηση και πολιτικη
αγανακτηση και πολιτικηThanassis Tsakiris
 
Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7
Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7
Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7D Laz
 
κοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειες
κοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειεςκοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειες
κοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειεςAthina Georgiadou
 
Πολιτική
ΠολιτικήΠολιτική
Πολιτικήsokaniak
 
Δημοκρατία
ΔημοκρατίαΔημοκρατία
Δημοκρατίαsokaniak
 
3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. Hobbes
3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. Hobbes3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. Hobbes
3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. HobbesLamprini Magaliou
 
δημοκρατια (ιστολογιο)
δημοκρατια (ιστολογιο)δημοκρατια (ιστολογιο)
δημοκρατια (ιστολογιο)sokaniak
 
μορφές πολιτευμάτων
μορφές πολιτευμάτωνμορφές πολιτευμάτων
μορφές πολιτευμάτωνgeorbal
 
Αναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας Φίλιππα
Αναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας ΦίλιππαΑναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας Φίλιππα
Αναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας ΦίλιππαΑντιγόνη Κριπαροπούλου
 
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdf
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdfΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdf
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdfssuser2aa40f
 
Πολιτική Επιστήμη
Πολιτική ΕπιστήμηΠολιτική Επιστήμη
Πολιτική ΕπιστήμηEmilia Siakoveli
 
ενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμα
ενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμαενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμα
ενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμαntinakatirtzi
 
Index dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_et
Index dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_etIndex dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_et
Index dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_etAntonis Zairis
 

Semelhante a ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (20)

Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...
Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...
Κοινωνικές Επιστήμες - Τράπεζα Θεμάτων - Κεφάλαιο 4: Βασικές προσεγγίσεις στη...
 
αγανακτηση και πολιτικη
αγανακτηση και πολιτικηαγανακτηση και πολιτικη
αγανακτηση και πολιτικη
 
Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7
Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7
Κοινωνιολογία Γ Λυκείου - Κεφάλαιο 7
 
Μορφές πολιτευμάτων (σελ. 44-45)
Μορφές πολιτευμάτων (σελ. 44-45)Μορφές πολιτευμάτων (σελ. 44-45)
Μορφές πολιτευμάτων (σελ. 44-45)
 
Πολιτική και πολίτευμα (σελ. 95-96)
Πολιτική και πολίτευμα (σελ. 95-96)Πολιτική και πολίτευμα (σελ. 95-96)
Πολιτική και πολίτευμα (σελ. 95-96)
 
Παρουσίαση1.pptx
Παρουσίαση1.pptxΠαρουσίαση1.pptx
Παρουσίαση1.pptx
 
κοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειες
κοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειεςκοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειες
κοινωνικο συμβολαιο και δημοκρατικες πολιτειες
 
Πολιτική
ΠολιτικήΠολιτική
Πολιτική
 
Δημοκρατία
ΔημοκρατίαΔημοκρατία
Δημοκρατία
 
3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. Hobbes
3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. Hobbes3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. Hobbes
3.1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - T. Hobbes
 
δημοκρατια (ιστολογιο)
δημοκρατια (ιστολογιο)δημοκρατια (ιστολογιο)
δημοκρατια (ιστολογιο)
 
μορφές πολιτευμάτων
μορφές πολιτευμάτωνμορφές πολιτευμάτων
μορφές πολιτευμάτων
 
δημοκρατία
δημοκρατία δημοκρατία
δημοκρατία
 
Το φαινόμενο της διαφθοράς (σελ. 129-132)
Το φαινόμενο της διαφθοράς (σελ. 129-132)Το φαινόμενο της διαφθοράς (σελ. 129-132)
Το φαινόμενο της διαφθοράς (σελ. 129-132)
 
Αναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας Φίλιππα
Αναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας ΦίλιππαΑναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας Φίλιππα
Αναρχισμός-Τύποι Αναρχισμού της Ευαγγελίας Φίλιππα
 
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdf
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdfΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdf
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ).pdf
 
Πολιτική Επιστήμη
Πολιτική ΕπιστήμηΠολιτική Επιστήμη
Πολιτική Επιστήμη
 
ενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμα
ενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμαενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμα
ενότητα 1 ευρωπαϊκός διαφ.-σχεδιάγραμμα
 
Index dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_et
Index dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_etIndex dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_et
Index dimosieuseis politiki_sinenteukseis_2008_03_03_et
 
pp2014.pdf
pp2014.pdfpp2014.pdf
pp2014.pdf
 

Mais de Thanassis Tsakiris

Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)
Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)
Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)Thanassis Tsakiris
 
η εποχή των «μετα »
η εποχή των «μετα »η εποχή των «μετα »
η εποχή των «μετα »Thanassis Tsakiris
 
Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)
Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)
Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)Thanassis Tsakiris
 
Τι είναι πολιτική
Τι είναι πολιτικήΤι είναι πολιτική
Τι είναι πολιτικήThanassis Tsakiris
 
Tsakiris: the end of the metapolitefsi
Tsakiris: the end of the metapolitefsiTsakiris: the end of the metapolitefsi
Tsakiris: the end of the metapolitefsiThanassis Tsakiris
 

Mais de Thanassis Tsakiris (7)

Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)
Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)
Θεωρίες περί ηγεσίας (του Θανάση Τσακίρη)
 
η εποχή των «μετα »
η εποχή των «μετα »η εποχή των «μετα »
η εποχή των «μετα »
 
ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ
ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ
ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ
 
Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)
Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)
Iδεολογίες (το μυαλό μου τριγυρίζουνε πολλες)
 
Το κράτος
Το κράτος Το κράτος
Το κράτος
 
Τι είναι πολιτική
Τι είναι πολιτικήΤι είναι πολιτική
Τι είναι πολιτική
 
Tsakiris: the end of the metapolitefsi
Tsakiris: the end of the metapolitefsiTsakiris: the end of the metapolitefsi
Tsakiris: the end of the metapolitefsi
 

ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

  • 1. 1 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Θανάσης Τσακίρης Τα κύρια ζητήματα που αναδεικνύονται όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη μορφή του πολιτικού συστήματος μιας χώρας και να το συγκρίνουμε με αυτό μιας άλλης χώρας ή πολλών χωρών είναι τα εξής; 1. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ κυβερνήσεων, πολιτικών συστημάτων και καθεστώτων; 2. Ποιο σκοπό εξυπηρετεί η ταξινόμηση των κυβερνητικών συστημάτων; 3. Με ποια λογική ταξινομούνται και πρέπει να ταξινομούνται τα καθεστώτα; 4. Ποια είναι τα σημαντικότερα καθεστώτα του σύγχρονου κόσμου; Ας επισκεφτούμε τις έννοιες που είναι τα "εργαλεία" με τα οποία σκεφτόμαστε, ασκούμε κριτική, επιχειρηματολογούμε, εξηγούμε και αναλύουμε: 1. Συλλογική δράση. Σύμφωνα με τον Max Weber, η λέξη «δράση» εκφράζει «κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά όταν και στο μέτρο που το δρων άτομο της προσδίδει μια υποκειμενική σημασία»˙ αυτή η «δράση» (ανοιχτή, εσωτερική, υποκειμενική, θετική παρέμβαση ή αποχή- αδράνεια) είναι κοινωνική «στο μέτρο που το δρων άτομο (ή άτομα) λαμβάνει υπόψη τη συμπεριφορά των άλλων και, ως εκ τούτου, αποκτά προσανατολισμό».1 «Συλλογική δράση» είναι η έκφραση μιας ομάδας ανθρώπων με ενιαία φωνή˙ είναι, δηλαδή, μια μέθοδος αντιμετώπισης προβλημάτων. Με άλλα λόγια, η συλλογική δράση μπορεί να γίνει κατανοητή ως το αποτέλεσμα της συγκρότησης ενός συλλογικού ορισμού μιας κατάστασης. Αυτός ο ορισμός περιλαμβάνει στοιχεία της κοινής νοητικής πεποίθησης (ποια γεγονότα αναγνωρίζονται από κοινού ως πραγματικά και σχετικά), συναισθηματικούς παράγοντες (όπως η ματαίωση των προσωπικών αναγκών) και το δεσπόζον κίνητρο των συμμετεχόντων στη δράση.2 2. Πολιτική (Politics).Είναι «πεδίο πάλης και ανταγωνιστικής δραστηριότητας για την επίλυση γενικής εμβέλειας διαφορών ενώ «πολιτική» (policy) είναι «συγκεκριμένη πρόταση αντιμετώπισης συγκεκριμένων θεμάτων». Ουσιαστικά Πολιτική είναι διαδικασία λήψης δεσμευτικών συλλογικών αποφάσεων 1 Βλ. Weber, M. (1964).The Theory of Social and Economic Organization.NY: The Free Press, σελ. 88. 2 Βλ. Bellucci, A. (1980). Nomads of the Present. Philadelphia, PA: Temple University Press.
  • 2. 2 3. Κράτος. Κεντρική πολιτική αρχή είναι το κράτος, που κατέχει, σύμφωνα με τον Βέμπερ, το μονοπώλιο της έννομης βίας. Έτσι, ορίζει το κράτος ως την «κοινότητα των ανθρώπων η οποία αξιώνει (αποτελεσματικά) το μονοπώλιο στη χρήση της νόμιμης φυσικής βίας μέσα σε ένα ορισμένο έδαφος». Σύμφωνα με τη «λειτουργική προσέγγιση» το κράτος επιτελεί τέσσερες λειτουργίες: - Κεντρικός σχεδιασμός και διαχείρισης. - Επιβολή των κανόνων. - Διαμεσολάβηση ανάμεσα σε αντικρουόμενα συμφέροντα. - Προστασία από τις άλλες κοινωνίες. Ο ιστορικός κοινωνιολόγος Charles Tilly τόνισε πως βασικός λόγος ύπαρξης του κράτους είναι η προετοιμασία και η διεξαγωγής του πολέμου. 3 H «θεωρία των συγκρούσεων» για το κράτος αφορά τη θέση ότι αυτό είναι ένα μέσο που χρησιμοποιείται από κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες με στόχο την επιβολή στις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες των αξιών τους και τη διαστρωμάτωση που τις συμφέρει. Επομένως, το κράτος είναι όργανο βίας, καταστολής και καταπίεσης. Το κράτος πρωτοεμφανίστηκε στην ιστορία με την έναρξη της παραγωγής του κοινωνικού πλεονάσματος και τη χρήση της αστυνομικής εξουσίας του επιβάλλει την ανισοκατανομή κοινωνικών επιβραβεύσεων και υλικών ανταμοιβών και με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στη διαιώνιση των προνομιούχων ελίτ. Ένα ισχυρό κράτος συχνά υπερβαίνει τα όρια της δικής επικράτειας και κυριαρχεί σε άλλες κοινωνίες και λαούς. Όμως συγκρούσεις συναντάμε στο εσωτερικό της «σχολής των συγκρούσεων», ιδιαίτερα μεταξύ Μαρξιστών. - Ινστρουμενταλισμός (εργαλειακή προσέγγιση). Οι θεωρητικοί αυτοί ερμηνεύουν κυριολεκτικά το ρητό του Κομμουνιστικού Μανιφέστου των Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς πως στο σύγχρονο κράτος η εξουσία δεν είναι παρά μια επιτροπή διαχείρισης των συλλογικών υποθέσεων για λογαριασμό της αστικής τάξης.4 Άρα το κράτος εξισώνεται με ένα απλό εργαλείο στα χέρια της τάξης των κεφαλαιοκρατών. Η οικονομική εξουσία πηγάζει από την κατοχή ή τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και μετασχηματίζεται σε πολιτική ισχύ που επιτυγχάνεται μέσω της δράσης ομάδων πίεσης, της χρηματοδότησης ή της ίδρυσης πολιτικών κομμάτων, 3 Tilly Charles (1990) Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992. Cambridge, Mass.: Basil Blackwel [ελληνική έκδοση:Εξαναγκασμός, κεφάλαιο και ευρωπαϊκά κράτη 990-1992 μ.Χ., σε μετάφραση-επιμέλεια Μανούσου Μαραγκουδάκη, εκδ. Κυρομάνος, 2008 4 Μαρξ Καρλ και Ένγκελς Φρίντριχ (1981) Κομμουνιστικό Μανιφέστο . Αθήνα: Εκδ. Θεμέλιο, http://www.marxists.org/ellinika/archive/marx/works/1848/com-man/
  • 3. 3 των γάμων των μελών της αστικής τάξης, της διαφθοράς δικαστικών λειτουργών και λοιπών σωμάτων από τις επιχειρήσεις.5 - Στρουκτουραλισμός (δομική θεωρία). Ο κρατικός μηχανισμός διαθέτει «σχετική αυτονομία» από την τάξη. Αποτελεί οντότητα που έχει τα δικά της συμφέροντα και δυνάμεις που επηρεάζουν την κοινωνία. Η συνεχής ταξική πάλη ανάμεσα στην αστική και στην εργατική τάξη σε συνδυασμό με τις εναλλαγές των περιόδων οικονομικής ανάπτυξης και ύφεσης αλλά και τις συγκρούσεις στο εσωτερικό των επιχειρηματικών ομίλων και των διαφόρων μερίδων και στρωμάτων της αστικής τάξης περιορίζουν τη δυνατότητα των αστών να χειραγωγούν κατά βούληση τους πολιτικούς θεσμούς.6 4. Κυβέρνηση είναι κάθε μηχανισμός μέσω του οποίου διατηρείται η έννομη ένταξη με κύριο χαρακτηριστικό τη δυνατότητα λήξης και επιβολής συλλογικών αποφάσεων. Κάθε θεσμός της κοινωνίας, όπως η οικογένεια, το σχολείο, η επιχείρηση κ.ά., διαθέτει τη δική του κυβέρνηση. Μιλώντας, όμως, για την κυβέρνηση στο εθνικό επίπεδο εννοούμε τον θεσμό εκείνο που αποσκοπεί στην διατήρηση της και τη διευκόλυνση της συλλογικής δράσης.7 Οι βασικές λειτουργίες της κυβέρνησης: παραγωγή νόμων (νομοθετική), επιβολή νόμων (εκτελεστική), ερμηνεία νόμων (δικαστική). 5. Δύναμη/εξουσία (power)αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου ή, πολύ συχνότερα, μιας ομάδας ατόμων ή ενός θεσμού να χειρίζονται και να διαμορφώνουν τις αντιλήψεις και τις ενέργειες άλλων ατόμων. 6. Σύστημα. -Από τυπική άποψη: Σύστημα είναι κάθε σύνολο στοιχείων ανάμεσα στα οποία ή στα χαρακτηριστικά τους υφίστανται σχέσεις. Μερικό (υπο)σύστημα είναι κάθε υποσύνολο σχέσεων ανάμεσα σε στοιχεία του ευρύτερου περιέχοντος συστήματος. -Δομή: Συνίσταται στα βασικά υποδείγματα των στοιχείων του (ή των ιδιοτήτων των στοιχείων) και των σχέσεών τους. Δομές είναι το κοινοβούλιο, η γραφειοκρατία, οι διοικητικές υπηρεσίες και τα δικαστήρια. -Λειτουργία: Επίδραση ενός στοιχείου του συστήματος ως συμβολή στη διατήρηση της υπόστασης, στην προσαρμογή στο περιβάλλον, στην επίτευξη των στόχων του συστήματος. Οι δομές εκτελούν λειτουργίες 5 Miliband,Ralph (1989) Το κράτος στην καπιταλιστική κοινωνία : ανάλυση του δυτικού συστήματος εξουσίας. Αθήνα: Εκδ. Πολύτυπο. 6 Πουλαντζάς Ν. (1984) Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός. Αθήνα: Εκδ. Θεμέλιο 7 Βλ..Χέιγουντ Α. (2005) Εισαγωγή στην Πολιτική. Αθήνα: Εκδ. Πόλις.
  • 4. 4 που με τη σειρά τους καθιστούν την κυβέρνηση ικανή να χαράζει, να εφαρμόζει και να ενισχύει τις πολιτικές της. Οι πολιτικές αντανακλούν τους στόχους και οι υπηρεσίες παρέχουν τα μέσα. Οι λειτουργίες διακρίνονται σε:  Έκδηλες  Λανθάνουσες Οργάνωση: *Από άποψη περιεχομένου είναι σύστημα πράξεων προσαρμοσμένων σε ένα σκοπό ή καθήκον. **Από τυπική άποψη είναι η πραγματοποίηση ενός ορισμένου συνόλου σχέσεων από το συνολικό χώρο των συμβάντων.
  • 5. 5 Πολιτικό σύστημα (David Easton8 Στενός ορισμός (παραδοσιακή νομική-συνταγματική έννοια) Το σύνολο των τυπικών νομικών θεσμών που συγκροτούν μια «κυβέρνηση» ή «ένα κράτος». Ευρύς ορισμός Οι πραγματικές αλλά και οι καθορισμένες μορφές πολιτικής συμπεριφοράς. Η πραγματική λειτουργία του κράτους. Ευρύτερος ορισμός Ένα σύνολο «διαδικασιών αλληλεπίδρασης» ή ένα υποσύνολο του κοινωνικού συστήματος που αλληλεπιδρά με άλλα μη πολιτικά συστήματα (π.χ. το οικονομικό σύστημα). 8 Ο David Easton ήταν Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας γεννημένος στο Οντάριο του Καναδά. Ακολούθησε σπουδές πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο. Το 1947 πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Harvard όπου από το 1944 δίδασκε ως ειδικός επιστήμονας. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο από το 1947 ως το 1982 και εδραιώθηκε ως ένας από πιο διακεκριμένους πολιτικούς επιστήμονες της εποχής του. Το 1981 εντάχθηκε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Irvine στο Τμήμα Πολιτικής και Κοινωνίας όπου δίδαξε ως to 1997. Διετέλεσε πρόεδρος της Αμερικανικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης (1968-1969) και αντιπρόεδρος στο Πανεπιστήμιο Καλαμαζού και στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, καθώς σε μια σειρά επιστημονικών και κοινωνικο-πολιτικών φορέων στις ΗΠΑ και στον Καναδά. Η επαγγελματική φήμη του έχει γερή βάση. Από το σύνολο της βιβλιογραφίας του ξεχωρίζουν 13 βιβλία και 70 άρθρα που μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες και επανεκδόθηκαν πολλές φορές. Ήταν πρωτοπόρος στο ρεύμα του συμπεριφορισμού στην πολιτική επιστήμη που ήταν επαναστατικό για τα δεδομένα της εποχής. Διατύπωσε τον πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο στο πεδίο της πολιτικής επιστήμης ορισμό της πολιτικής ως εξαναγκαστική κατανομή των αξιών στην κοινωνία. Είναι γνωστός για την εφαρμογή της θεωρίας των συστημάτων στη μελέτη της πολιτικής επιστήμης. Διατύπωσε την εικόνα του πολιτικού συστήματος ως τον τρόπο λήψης πολιτικών αποφάσεων με πέντε έννοιες-κλειδιά που το απαρτίζουν: εισροή (input), μετατροπή, εκροή (output), ανατροφοδότηση (feedback) και περιβάλλον. Ως συμπεριφοριστής ο Easton επιδίωκε να αποκτήσει τον έλεγχο μεγάλου αριθμού ποσοτικών και πολιτικών δεδομένων που παράγονταν από τις έρευνες των κοινωνικών επιστημών στη διάρκεια της δεκαετίας 1950-1960 και προσπαθούσε να τα οργανώσει σε ένα θεωρητικό πλαίσιο. Κατ’ αυτόν, οι πολιτικές έρευνες πρέπει να παράγουν αξιόπιστη και οικουμενική γνώση αναφορικά με τα κοινωνικά φαινόμενα ώστε να συγκροτηθεί μια «γενική θεωρία» πολιτικής επιστήμης. Αυτή η θεωρία θα αποτελούσε ένα αφαιρετικό σχήμα σκέψης το οποίο θα συνέβαλε στη διατύπωση ορισμένων προτάσεων ως αξιώματα και παραδοχές που θα αποτελέσουν ένα ολόκληρο σώμα εμπειρικώς έγκυρων γενικεύσεων και που θα μπορούσαν να συναχθούν κατά φθίνουσα σειρά προσδιορισιμότητας και να προσφέρουν προβλέψιμες αιτιώδεις εξηγήσεις της πολιτικής συμπεριφοράς. Επιλεγμένη βιβλιογραφία του David Easton: 1951, “The Decline of Modern Political Theory”, in Journal of Politics 13. 1953, The Political System. An Inquiry into the State of Political Science, New York: Knopf. 1957, “An Approach to the Analysis of Political Systems”, in World Politics 9. 1965, A Framework for Political Analysis, Englewood Cliffs: Prentice-Hall. 1965, A Systems Analysis of Political Life, New York: Wiley.
  • 6. 6 Συνεπώς, πολιτικό σύστημα (ή καθεστώς) είναι:  Έννοια που αναφέρεται σε σχέσεις, διαδικασίες, και θεσμούς που συγκροτούν ένα πολιτικό σύμπαν, δηλαδή εκτός από τους κυβερνητικούς μηχανισμούς και τους θεσμούς του κράτους αναφέρεται αλλά και τις δομές και διαδικασίες μέσω των οποίων αυτοί οι θεσμοί αλληλεπιδρούν με την ευρύτερη κοινωνία.  Κάθε ξεχωριστό πολιτικό σύστημα (κάθε χωρική ενότητα) αποτελείται από προερχόμενες από την κοινωνία εισροές (inputs) προς τους επίσημους θεσμούς της κυβέρνησης, οι οποίες εμφανίζονται με τις μορφές της υποστήριξης ή κριτικής της «κοινής γνώμης», των δραστηριοτήτων «ομάδων πίεσης», «κοινωνικών κινημάτων» που προβάλλουν αιτήματα κ.ο.κ.  Οι θεσμοί της κυβέρνησης επεξεργάζονται αυτές τις εισροές και παράγουν «εκροές» (outputs) με τη μορφή νόμων, εφαρμοστέων πολιτικών, ακόμη και με τη μορφή κανόνων, προτύπων και αξιών. Ένα τέτοιο σύστημα είναι υποσύστημα του γενικότερου κοινωνικού συστήματος και είναι πολιτικό γιατί οι εσωτερικές σχέσεις του αφορούν την διανομή της εξουσίας , του πλούτου και των πόρων μιας κοινωνίας. Έτσι τα πολιτικά καθεστώτα τα χαρακτηρίζει τόσο η οργάνωση της οικονομικής ζωής όσο και οι κυβερνητικές λειτουργίες μέσω των οποίων ασκούνται. Η κριτική που έχει ασκηθεί στη θεωρία των συστημάτων στην πολιτική επιστήμη αφορά αρκετές πτυχές τόσο τις εξηγητικές όσο και τις μεθοδολογικές δυνατότητες. Από τη μια θεωρείται ως συντηρητική θεωρία καθ’ όσον ότι ασχολείται με την σταθερότητα των συστημάτων και δεν ερευνάται η μεταρρύθμιση, την αλλαγή και την επανάσταση εναντίον του συστήματος. Από την άλλη ασκείται κριτική στο ότι δεν είναι θεωρία που αφήνει χώρο για την «διαψευσιμότητά» της. Αυτή η κριτική σχετίζεται με την άποψη του Karl Popper o οποίος τόνισε ότι η επιστημονική μέθοδος είναι αυτή που είναι ανοιχτή στη δυνατότητα διάψευσης μιας προσωρινής υπόθεσης (“conjectures”).9 Συγκριτική πολιτική ανάλυση Προβαίνουμε σε συγκριτική ανάλυση των πολιτικών συστημάτων γιατί: - Η ταξινόμηση και η σύγκριση των καθεστώτων μας βοηθάει να «κατανοούμε» την πολιτική ζωή και την κυβέρνηση. 9 Popper Karl (20020 [1934] The Logic of Scientific Discovery. London, UK: Routledge Classics.
  • 7. 7 - Όταν λέμε «κατανόηση» και όχι «εξήγηση» εννοούμε ότι δεν μπορούμε στις κοινωνικές επιστήμες να εξηγήσουμε τίποτα με τον τρόπο των φυσικών επιστημών. - Δεν μπορούμε να κάνουμε πειράματα για να βγάλουμε συμπεράσματα και μάλιστα οριστικά. Δεν μπορούμε ούτε μια διαδήλωση να στήσουμε ως πείραμα ούτε να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο και να αναπαραστήσουμε τα γεγονότα αλλάζοντας, προσθέτοντας ή αφαιρώντας παράγοντες και παραμέτρους. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ; Α) ΑΡΧΑΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 1. Αριστοτέλης Μέσα από την ανάλυση των πολιτικών συστημάτων εκατοντάδων κρατών-πόλεων του τότε γνωστού κόσμου ο Αριστοτέλης κατέληξε σε μια τυπολογία 6 συστημάτων. Η βάση της εξέτασής του ήταν τα παρακάτω ερωτήματα: • Ποιος θα κυβερνά και με ποιο σκοπό; • Πόσες και ποιες εξουσίες θα έχει ο άρχοντας; • Θα είναι ένας ο άρχοντας ή πολλοί; Έτσι ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι υπάρχουν τα εξής πολιτεύματα: Πολίτευμα Παρέκβαση Μοναρχία (κυβερνά ένας σε όφελος όλων) Τυραννία (κυβερνά ένας σε όφελός του Αριστοκρατία (κυβερνούν λίγοι σε όφελος όλων) Ολιγαρχία (κυβερνούν λίγοι σε δικό τους όφελος Πολιτεία (κυβερνούν πολλοί σε όφελος όλων) Δημοκρατία (κυβερνούν πολλοί σε όφελός τους) Ας δούμε δύο παραδείγματα διαφορετικών συστημάτων: Α) Κέλτικη αυτοκρατορία. Στο απόγειο της δύναμής της βρέθηκε κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. Δεν ήταν σύνθετες οι δομές της αυτοκρατορίας. Οι περισσότεροι ταξίδευαν με τις φυλές τους. Συνδέονταν χαλαρά στο πλαίσιο της αυτοκρατορίας και είχαν λίγους βασιλιάδες. Οι φυλές ενώνονταν κυρίως στις πολεμικές συγκρούσεις Ελάχιστες ήταν οι πολιτικές θέσεις εξουσίας. Ο βασικός ρόλος ήταν αυτό του «Πολέμαρχου» και ακολουθείτο από τον Δρυίδη που είναι ανάλογος του ιερέα αλλά έχει πρόσθετα καθήκοντα (γιατρός, λόγιος κ.ά). Από αυτό το σημείο και κάτω είναι οι πολίτες που αποτελούσαν την εργατική αλλά
  • 8. 8 κυρίως την αγροτική τάξη της αυτοκρατορίας. Αντίθετα με τα άλλα αρχαία πολιτικά συστήματα στη Κέλτικη αυτοκρατορία οι γυναίκες ήταν ισότιμες με τους άνδρες και μπορούσαν να παίρνουν μέρος τόσο στον πόλεμο όσο και στα ειρηνικά πολιτικά πράγματα αναλαμβάνοντας καθήκοντα και «Δρυίδη» και «Πολέμαρχου». Β) Μάγια. Οι αρχαίοι Μάγια δεν οργανώθηκαν σε αυτοκρατορία. Αντιθέτως, ήταν διαιρεμένοι σε πολλά κράτη που το καθένα είχε τη δική του κυβέρνηση και το βασιλιά του. Μερικά κράτη ήταν εντελώς ανεξάρτητα ενώ άλλα υπάγονταν σε μεγαλύτερες κυβερνήσεις αλλά όλα συνδέονταν μεταξύ τους με το εμπόριο, πολιτικές συμμαχίες, παρόμοιες ιδεολογικές τάσεις και τελετουργίες. Ο βασιλιάς αποκαλείτο «Αχό». Οι κυβερνήτες («Μπατάμπ») των μικρών πόλεων είχαν κοινωνικά, θρησκευτικά και στρατιωτικά καθήκοντα. Ήταν άμισθοι λειτουργοί και είχαν τη εξουσία να προεδρεύουν στα τοπικά συμβούλια αξιωματούχων. Κάτω από αυτούς υπήρχε ένα στρώμα αξιωματούχων (Αχ Κουλελούμπ) που ήταν υπεύθυνοι για την υλοποίηση των αποφάσεων. Στο κατώτερο σημείο της ιεραρχίας των αξιωματούχων ήταν οι Τουπίλες που ήταν υπεύθυνοι για την μη διατάραξη της κοινωνικής γαλήνης και ειρήνης. Κάτω από τον βασιλιά ήταν δύο ομάδες ευγενών, οι Αχ Κινούμπ που ήταν ο Κλήρος και οι Αλμεχενόμπ που ήταν σπουδαίοι πολεμιστές και πλούσιοι αγρότες. Ο κλήρος επηρέαζε και συμμετείχε στην κυβέρνηση λόγω του ελέγχου των πληροφοριών και της παροχής συμβουλών και προγνώσεων. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης με βάση την αρχή της μεσότητας που διατύπωσε πρόκρινε ένα «μεικτό πολίτευμα» μεταξύ αριστοκρατίας και δημοκρατίας με κυβέρνηση στα χέρια των «μεσαίων τάξεων». Ο Αριστοτελικός στοχασμός κυρίαρχος στο Μεσαίωνα και την Αναγέννηση επηρέασε στοχαστές όπως ο Τομας Χομπς και ο Ζαν Μποντέν που στη βάση της αρχής της «κυριαρχίας» προέκριναν το «απολυταρχικό κράτος». Κι ενώ ο Χομπς δεσμεύει με το «Κοινωνικό συμβόλαιο» τον Κυρίαρχο, ο Μποντέν θεωρεί ότι ο Κυρίαρχος θέτει τους νόμους αλλά δεν δεσμεύεται από αυτούς και ότι πρέπει να εκχωρείται σε ένα μόνο πρόσωπο η αδιαίρετη κυριαρχία. Β) ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Στη σύγχρονη εποχή το πολιτικό σύστημα επηρεάζει και επηρεάζεται τόσο από το διεθνές πολιτικό σύστημα όσο και από το περιφερειακό-
  • 9. 9 τοπικό επίπεδο. Στο νεωτερικό πολιτικό σύστημα υπάρχουν 6 πολιτικές δομές:  Πολιτικά κόμματα  Ομάδες συμφερόντων και πίεσης  Νομοθετικά σώματα  Εκτελεστικά σώματα (κυβέρνηση, διοίκηση)  Γραφειοκρατίες – δημόσια διοίκηση  Δικαστήρια Οι επίσημες οργανώσεις συμμετέχουν σε πολιτικές δραστηριότητες. Ορισμένες δομές, όπως στρατιωτικές κυβερνήσεις και κληρονομικές μοναρχίες δεν απαντώνται πια τόσο συχνά. Παρόμοιες δομές ενδέχεται να ασκούν πολύ διαφορετικές λειτουργίες από πολιτικό σύστημα σε πολιτικό σύστημα. 1. Ποιος κυβερνά; Η πολιτική συμμετοχή περιορίζεται σε μια μια ελίτ; Σε κάποια ομάδα προνομιούχων, ή ενσωματώνει ολόκληρο τον πληθυσμό; 2. Πώς επιτυγχάνεται η συμμόρφωση; Η κυβέρνηση εξασφαλίζει την υπακοή με τη χρήση είτε την απειλή χρήσης βίας, ή μέσω διαπραγμάτευσης και διαπραγμάτευσης; 3. Η κυβερνητική εξουσία είναι συγκεντρωμένη ή αποκεντρωμένη; Τι είδους έλεγχοι και εξισορροπήσεις λειτουργούν στο πολιτικό σύστημα; 4. Πώς αποκτάται και μεταβιβάζεται η κυβερνητική εξουσία; Το καθεστώς είναι ανοιχτό και πολυκομματικό ή μονολιθικό; 5. Πώς εξισορροπούν μεταξύ τους το κράτος και το άτομο; Πώς κατανέμονται δικαιώματα και υποχρεώσεις μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών; 6. Ποιο είναι το επίπεδο της υλιξής ανάπτυξης; Πόσο πλούσια είναι η κοινωνία από υλική άποψη και πόσο ισότιμα διανέμεται ο πλούτος; 7. Πώς οργανώνεται η ζωή; Η οικονομία εξαρτάται από την αγορά ή από το σχεδιασμό, και ποιος είναι ο οικονομικός ρόλος της κυβέρνησης; 8. Πόσο σταθερό είναι ένα καθεστώς; Έχει αντέξει στο χρόνο και έχει τη δυνατότητα να αντεπεξέλθει σε νέα αιτήματα και νέες προκλήσεις;
  • 10. 10 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ: ΗΠΑ, ΒΡΕΤΑΝΙΑ, ΓΑΛΛΙΑ Οι συνθήκες, ώστε μια χώρα να θεωρείται δημοκρατική, περιλαμβάνουν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, την ελευθερία των πολιτών να δημιουργούν πολιτικά κόμματα, καθώς και μια σαφή διαδικασία για τη χάραξη πολιτικής που περιλαμβάνει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία των αιρετών αξιωματούχων. Επιπλέον, πρέπει να υπάρχουν τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος ψήφου, της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, της συνείδησης, της ιδιωτικής ζωής και έκφρασης, καθώς και ένα δικαστικό σύστημα ανεξάρτητο από την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία, επιφορτισμένο με την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών. Από τις τρεις χώρες, Ηνωμένες Πολιτείες, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την πιο δημοκρατική κυβερνητική υποδομή. Το σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών βασίζεται στην ιδέα των ανεξάρτητων εξουσιών της κυβέρνησης με τις ανεξάρτητες λειτουργίες. Το σύστημα δημιουργήθηκε για να διασφαλίζεται ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι ασκείται τυραννία από μία εξουσία της κυβέρνησης, και ότι εφ 'όσον οι εξουσίες οι ίδιες αγωνίζονται για την εξουσία, οι άνθρωποι θα παραμείνουν ελεύθεροι. Όλα τα μέλη του Κογκρέσο εκλέγονται άμεσα από το λαό και έχουν καθορισμένες χρονικά θητείες. Η εκτελεστική εξουσία εκλέγεται από το Εκλογικό Κολλέγιο, ώστε να διασφαλίζεται ότι θα εκλέγεται ο υποψήφιος με την ευρύτερη υποστήριξη σε όλη τη χώρα. Το εκλεγμένο από το λαό νομοθετικό σώμα ψηφίζει νόμους για τους ο πρόεδρος μπορεί να ασκήσει βέτο ή να τους υπογράψει και να γίνονται νόμοι. Αυτός ο ανταγωνισμός αναγκάζει τις δύο εξουσίες να επιδιώκουν συχνά το συμβιβασμό. Ωστόσο, ακόμη και ένα νόμος που ψηφίστηκε από το Κογκρέσο και υπεγράφη από τον πρόεδρο μπορεί να ανακληθεί, εάν το Ανώτατο Δικαστήριο, που έχει την εξουσία του δικαστικού ελέγχου, κρίνει το νόμο αντισυνταγματικό. Κατ’ αυτό τον τρόπο έχει προκαλέσει την ανάκληση και την κατάργηση πολλών καταπιεστικών νόμων και προστατευτήκαν δικαιώματα και ελευθερίες. Οι δικαστές διορίζονται στο Ανώτατο Δικαστήριο από τον πρόεδρο και εγκρίνονται από τη Γερουσία, την Άνω Βουλή του Κογκρέσου. Άπαξ και επικυρωθεί ο διορισμός, οι δικαστές υπηρετούν ισοβίως για να διασφαλίζεται ότι οι αποφάσεις τους λαμβάνονται με βάση το σύνταγμα και την προστασία
  • 11. 11 των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και δεν υποκύπτουν σε ορισμένες περιπτώσεις-καταπιεστικών πλειοψηφιών. Το πολιτικό σύστημα της Μεγάλης Βρετανίας είναι κοινοβουλευτικό και είναι το λιγότερο δημοκρατικό από τις τρεις χώρες. Το βρετανικό σύστημα διακρίνεται από την κατάσταση της κοινοβουλευτικής κυριαρχίας. Αυτό σημαίνει ότι οποιοσδήποτε νόμος έχει ψηφιστεί από το κοινοβούλιο ισχύει απόλυτα. Τα δικαστήρια δεν μπορούν να αποφανθούν για αντισυνταγματικότητα νόμων και ως εκ τούτου δεν μπορούν να προστατεύον αποτελεσματικά τις πολιτικές ελευθερίες και τα δικαιώματα. Το Κοινοβούλιο θα ψηφίζει νόμους απλά και μόνο διαθέτει τη στήριξη της πλειοψηφίας χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η μειοψηφία ή τα ατομικά δικαιώματα. Για παράδειγμα, στη Βρετανία είναι παράνομη κρυπτογράφηση δεδομένων, ακόμη και σε έναν προσωπικό υπολογιστή, χωρίς την παροχή στην κυβέρνηση κωδικού πρόσβασης. Αυτό αποτελεί σαφή παραβίαση του δικαιώματος των πολιτών στην ιδιωτική ζωή. Η κάτω βουλή του κοινοβουλίου, η Βουλή των Κοινοτήτων, εκλέγεται, ενώ η άνω βουλή των Λόρδων είναι μόνιμη και δεν εκλέγεται. Το κυβερνών κόμμα στο κοινοβούλιο επιλέγει τον πρωθυπουργό. Ο πρωθυπουργός μπορεί να έχει επίσης υπό τον έλεγχο το timing των εκλογών, παρά το γεγονός ότι αυτές γίνονται συνήθως ανά πενταετία. Αυτό το σύστημα μπορεί να αλλοιωθεί για να παραμείνει ο πρωθυπουργός στην εξουσία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό, τι θα ήταν δυνατό σε άλλα συστήματα. Το γαλλικό σύστημα είναι ημι-προεδρικό, και είναι καλύτερο από ό, τι αυτό την ΗΠΑ σε ορισμένους τομείς. Η εκλογή του Προέδρου βασίζεται στο σύστημα εκλογής με δύο γύρους. Στην πρώτη εκλογή υπάρχει πληθώρα υποψηφίων για την προεδρία. Αν κάποιος κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία (άνω του 50% των ψήφων) εκλέγεται. Ωστόσο, αν το αποτέλεσμα είναι, π.χ. 48-47-5, οι πρώτοι δύο υποψήφιοι αναμετρώνται στο δεύτερο γύρο των εκλογών και το εναπομείναν 5% των εκλογέων μπορούν να ψηφίσουν έτσι ώστε ο εκλεγμένος πρόεδρος να έχει Αυξημένη αποδοχή/νομιμοποίηση. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος διορίζει τον Πρωθυπουργό και μια κυβέρνηση που είναι υπόλογη στο Κοινοβούλιο. Σε αυτό το σύστημα, ο Πρόεδρος δεν παίρνει αποφάσεις για επιμέρους κυβερνητικές πολιτικές. Υπάρχει ένα δικαστήριο, γνωστό
  • 12. 12 ως Συνταγματικό Συμβούλιο με εξουσίες δικαστικού ελέγχου. Το δικαστήριο αποτελείται από εννέα μέλη με εναλλασσόμενη μη ανανεώσιμη θητεία εννέα ετών. Η εθνική συνέλευση, η Γερουσία και ο Πρόεδρος διορίζουν από τρεις δικαστές στο Συμβούλιο. Ωστόσο, ο κοινοβουλευτικός διάλογος και έλεγχο, η πλειοψηφία επιβάλλει τη θέληση της και η μειοψηφούσα αντιπολίτευση δεν μπορεί απαιτήσει την συζήτηση των αιτημάτων και των παραπόνων των πολιτών. Η Ε΄ Δημοκρατία που εγκατέστησαν οι Γκωλιστές είναι προεδρο- πρωθυπουργική και η εκτελεστική εξουσία κυριαρχεί σε αντίθεση με την Δ΄ Δημοκρατία όπου η νομοθετική εξουσία ήταν η κυρίαρχη. Αυτή η κατάσταση οδηγεί πολλές ομάδες πολιτών που θέλουν να διαμαρτυρηθούν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους με όρους κοινωνικού κινήματος (στάσεις εργασίας, απεργίες, συγκρούσεις, πορείες και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, καταλήψεις δημοσίων χώρων) και συχνά με σημαντικά επεισόδια και εξεγέρσεις (Μάης1968, Δεκέμβρης 1995, εξέγερση νέων προαστίων 2005 κ.ο.κ.) Παράγοντες που διαμορφώνουν τα πολιτικά συστήματα Ι. Κοινωνική δομή Αναλυτικό πρότυπο του Gabriel Almond Σημαντικός είναι ο ρόλος ορισμένων κοινωνιολογικών και ανθρωπολογικών εννοιών στη διευκόλυνση της συστηματικής σύγκρισης μεταξύ των κύριων τύπων πολιτικών συστημάτων. 1. Διαφοροποίηση από νομικισμό και εμπειρισμό στην πολιτική ανάλυση. Πολιτική κουλτούρα/Δομή πολιτικών ρόλων Ομοιογενής Κατακερματισμένη Υψηλός βαθμός διαφοροποίησης Αγγλο-αμερικανικό Ηπειρωτικό Ευρωπαϊκό
  • 13. 13 Χαμηλός βαθμός διαφοροποίησης Ολοκληρωτικό Προ-βιομηχανικό 2. O Almond διέκρινε επίσης και έναν 5ο τύπο πολιτικού συστήματος: Σκανδιναβικές και Κάτω Χώρες. 3. Υψηλός βαθμός συναίνεσης μεταξύ πολιτών για πολιτικούς στόχους και μέσα + σαφής ορισμός και διαχωρισμός μεταξύ πολιτικών θεσμών συνεπάγεται σταθερά πολιτικά συστήματα. 4. Τα άλλα πολιτικά συστήματα είναι λίγο ως πολύ ασταθή είτε γιατί τα διαπερνά μια συγκρουσιακή λογική αμοιβαία αποκλειόμενων ομάδων και θεσμών είτε γιατί δεν υπάρχει σαφής και ορισμένος διαχωρισμός πολιτικών ρόλων και θεσμών. ΙΙ. Δημοκρατική σταθερότητα Αναλυτικό πρότυπο του Seymour Martin Lipset Μερικότερη προσέγγιση των πολιτικών συστημάτων και εστίαση στις προϋποθέσεις των δημοκρατικών συστημάτων.  Μια «πολιτική φόρμουλα» ή σύνολο πεποιθήσεων για τον καθορισμό των νόμιμων θεσμών: πολιτικά κόμματα, ελεύθερα ΜΜΕ και Τύπος κ.α.  Ένας κύκλος πολιτικών ηγετών σε δημόσια αξιώματα.  Ένας ή περισσότεροι κύκλοι αναγνωρισμένων ηγετών να προσπαθούν να αποκτήσουν δημόσια αξιώματα. Η έννοια της πολιτικής σταθερότητας δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζεται με αυτή της δημοκρατικής σταθερότητας. Βασική κοινωνιολογική προσέγγιση του Lipset: «Η μελέτη των συνθηκών που ενθαρρύνουν την δημοκρατία πρέπει να εστιάζεται τόσο στις πηγές διαίρεσης όσο και στις πηγές συναίνεσης». Παράγοντες που προάγουν την δημοκρατική σταθερότητα:  Οικονομική ανάπτυξη  Ταξική δομή  Εγκάρσιες συγγένειες (affiliations)  Πολιτικό σύστημα  Ιστορική εξέλιξη επίλυσης συγκρούσεων
  • 14. 14 Αμοιβαία ενισχυόμενες διαιρετικές τομές Εγκάρσιες διαιρετικές τομές Υψηλός βαθμός διαστρωμάτωσης Δημοκρατική σταθερότητα Χαμηλός βαθμός διαστρωμάτωσης Δημοκρατική σταθερότητα ΙΙΙ. Διαιρετικές τομές Το αναλυτικό πρότυπο του SteinRokkan εστιάζεται στις «διαιρετικές τομές» (cleavages). Τα πολιτικά συστήματα ερμηνεύονται από τη σκοπιά του τρόπου συσχέτισης με τη δομή των διαιρετικών τομών, που προκλήθηκαν από τρεις επαναστάσεις: εθνική, βιομηχανική, διεθνής. Τα κοινωνικά φαινόμενα μπορούν να ερμηνευτούν διαχρονικά και συγχρονικά. Ο Rokkan ενδιαφέρεται για τη διάσταση του «χρόνου»: πώς σημαντικές πλευρές των πολιτικών και κομματικών συστημάτων αναφύονται από τις ιστορικές τους ρίζες; Υπόθεση περί «παγώματος των κομματικών συστημάτων» της Δυτικής Ευρώπης κατά το τέλος του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτά τα κομματικά συστήματα χαρακτηρίζονταν από την «πολιτική των μαζών» (mass politics). Καθήκον του Rokkan: η διατύπωση ενός «προτύπου για την εξήγηση των διαφορετικών εκδοχών της εξέλιξης του εκδημοκρατισμού και της δόμησης των κομματικών συστημάτων στις χώρες αυτές.» Διαιρετική τομή Εθνική – κεντρική Τοπική και περιφερειακή Συμφέρον-οικονομία Εργάτες εναντίον εργοδοτών/ιδιοκτητών Πρωτογενής εναντίον δευτερογενή τομέα οικονομίας
  • 15. 15 Ιδεολογία-κουλτούρα Εκκλησία (ες) εναντίον κυβέρνησης Υποταγμένη εναντίον κυρίαρχης κουλτούρας IV. Πολυαρχία Το αναλυτικό πρότυπο του RobertDahl διακρίνει μεταξύ δημοκρατίας και πολυαρχίας: «Οι πολυαρχίες, επομένως, μπορούν να θεωρηθούν ως σχετικά (αλλά όχι πλήρως) δημοκρατικά καθεστώτα, ή, για το θέσουμε με διαφορετικό τρόπο, οι πολυαρχίες είναι καθεστώτα που έχουν ουσιαστικά λαϊκοποιηθεί και φιλελευθεροποιηθεί, δηλαδή είναι ιδιαίτερα περιεκτικές και σε μεγάλο βαθμό ανοιχτές στη δημόσια διεκδίκηση.» Ο Dahl επεδίωκε να καθορίσει έναν αριθμό προϋποθέσεων που συμβάλλουν στη δημοκρατική σταθερότητα, δηλαδή τις συνθήκες ύπαρξης της δημοκρατίας. Ό Dahl τονίζει τη σημασία της αποκεντρωμένης οικονομίας για τη δημοκρατία. Δεν θεωρεί κρίσιμο ζήτημα την ιδιοκτησία των οικονομικώνπεριουσιακών στοιχείων αλλά τονίζει ότι η κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία δεν είναι δυνατό να συνυπάρχει με τους δημοκρατικούς θεσμούς. Η δημοκρατία μπορεί να ευδοκιμήσει π.χ. σε αγροτικές κοινωνίες αν οι αγρότες είναι ελεύθεροι και δεν υπάρχει στενή και υπερβολική ιεραρχία. Γενικώς, η σχέση μεταξύ κοινωνικο-οικονομικώνσυνθηκών και δημοκρατίας εξαρτάται από τους τρόπους κατανομής των πόρων. Πιο ευνοϊκέςσυνθήκες για τη δημοκρατία υπάρχουν όταν ο έλεγχος των μέσων καταστολής (αστυνομία, στρατός) και των οικονομικών μέσων (οικονομικοί πόροι, επικοινωνιακά μέσα, εκπαιδευτικές ευκαιρίες)
  • 16. 16 διαχέεται σε διάφορα είδη εξουσιών (πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών). Το επίπεδο κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης επηρεάζει τη δημοκρατία: όσο πλουσιότερη είναι μια χώρα τόσο πιθανότερη είναι η ύπαρξη και επιβίωση δημοκρατικών θεσμών. Συμμετοχή Χαμηλή Υψηλή Δημόσια διεκδίκηση Χαμηλή Ανταγωνιστικές ολιγαρχίες (Ελβετία, Ιρλανδία) Δημοκρατίες (Σκανδιναβία, Ιταλία) Υψηλή Κλειστές ηγεμονίες (προ1975 Πορτογαλία, Ισπανία) Περιεκτικές ηγεμονίες (ΟΔΓ, Ουγγαρία προ 1989) Συσχέτιση μεταξύ ισότητας και δημοκρατικών θεσμών; Ο Dahl θεωρεί ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ ισότητας και δημοκρατικών θεσμών. Όμως, οι δημοκρατίες μπορούν να συνυπάρξουν με έναν ορισμένο βαθμό ανισοτήτων για όσο διάστημα αυτές δεν γίνονται ευρέως αντιληπτές (the question of visibility). Μόνο όταν γίνουν αντιληπτές οι ανισότητες από τις ενδιαφερόμενες κοινωνικές ομάδες αρχίζουν οι δημοκρατίες να αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης ή προσαρμογής (π.χ. ΗΠΑ και πολιτικά δικαιώματα μειονοτήτων στη δεκαετία του ’50). Η συνεργασία της κυρίαρχης κουλτούρας με τις υποκουλτούρες μπορεί να αμβλύνει τις ανισότητες (π.χ. βέτο, αναλογική αντιπροσώπευση, ομοσπονδίες). Η δημοκρατία χρειάζεται νομιμοποίηση. Αυτό σημαίνει, εκτός των άλλων, πως για τη δημιουργία ενός δημοκρατικού καθεστώτος, πρέπει να
  • 17. 17 υπάρχει ένα σύστημα πεποιθήσεων που να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία. Τονίζεται, επίσης, ότι οι πολιτικοί ακτιβιστές πρέπει να θεωρούν αυτοδίκαιανόμιμους τους δημοκρατικούς θεσμούς. Η νομιμοποίηση των προτύπων εξουσίας προάγει την σταθερότητα, γι’ αυτό αποτελεί μια σημαντική διάσταση των συστημάτων πεποιθήσεων. Οι πεποιθήσεις σχετικά με ένα είδος εξουσίας (πολιτική εξουσία σε δημοκρατικούς θεσμούς) πρέπει να προσιδιάζουν σε δομές εξουσίας που υπάρχουν σε άλλους κοινωνικούς θεσμούς (π.χ. οικογένεια, εκκλησία, εθελοντικές οργανώσεις, κλπ.)  Τα πολιτικά συστήματα δεν εξαρτώνται μόνο από την δομή της κοινωνίας ή τους πολιτικούς ηγέτες αλλά και από επιχειρήσεις άλλων εθνών στο περιβάλλον τους. Η δημοκρατία μπορεί να απειληθεί από ανοιχτή ξένη επέμβαση (π.χ. γερμανική κατοχή σε Δυτ. Ευρώπη, Ελλάδα και Βαλκάνια 1940-1944). Όπως τονίζει ο Dahl «σε ορισμένες περιπτώσεις, η κυριαρχία που επιβάλλουν άνθρωποι από το εξωτερικό μπορεί να είναι τόσο αποφασιστική ώστε τα αποτελέσματά της να ξεπερνούν κάθε άλλη συνθήκη.» Η δυτικοευρωπαϊκή εμπειρία έδειξε, κατά τον Dahl, ότι μπορεί να μην πάντοτε μοιραία για τη δημοκρατία η ξένη επέμβαση αλλά να την ενισχύει (Β΄ Π.Π.).  Η πολυαρχία είναι ο όρος που συμπυκνώνει μεγάλο μέρος της συζήτησης σχετικά με τις προϋποθέσεις των δημοκρατικών θεσμών από τη σκοπιά της πολιτικής κοινωνιολογίας. Η κλίμακα μέτρησης του Dahl είναι απλή: υπάρχει δημοκρατία ή δεν υπάρχει. Ποια πολιτική κουλτούρα;  Πολιτική κουλτούρα • PeterMerkl: υπάρχει ένα είδος ορθολογιστικής προκατάληψης (bias) στις λειτουργιστικές θεωρήσεις των Almond, Parsons, Easton κ.α. και ιδιαίτερα με τις έννοιες της «διατήρησης προτύπων», της «σταθερής ισορροπίας» ή της «συστημικής διατήρησης». • Αντιθέτως, κατά τον Merkl, πρέπει να εξετάζουμε τις αστάθειες και τις ανισορροπίες των σύγχρονων κοινωνιών (αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων). Βασικές λειτουργίες που θα μπορούσαν να εκπληρώνονταν σε ένα πιο σταθερό πλαίσιο είναι ορισμένες φορές σε κατάσταση πλήρους εκκρεμότητας. • Η πολιτική κουλτούρα είναι μια βασική διάσταση της πολιτικής που δεν μπορεί να προσπεραστεί στο επίπεδο της μακροπροοπτικής. Οι πολιτικές στάσεις πρέπει να λαμβάνονται πάντοτε υπόψη και να
  • 18. 18 εντάσσονται στο πλαίσιο της αναζήτησης των προϋποθέσεων σταθερότητας των πολιτικών συστημάτων ή κρατών. • Η πολιτική κουλτούρα αναλύεται κατά συγκριτικό τρόπο σε αντιπαράθεση με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις που συγκροτούνται γύρω από τις έννοιες ιδεολογία, νομιμοποίησης και εθνικός χαρακτήρας. Οι προσεγγίσεις αυτές δυσκολεύονται να αναλύσουν την αλλαγή στα συστήματα πεποιθήσεων. Οι G. Almond& S. Verba με το κλασικό έργο The Civic Culture προσπάθησαν, χρησιμοποιώντας ορισμένες έννοιες παρμένες από το έργο του δομολειτουργιστή T. Parsons, να αναλύσουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο σχετίζεται με την πολιτική στη βάση των συμφερόντων, της συμμετοχής και των αξιών. Η ατομική δράση στηριζόμενη σ’ αυτές τις βάσεις εξαρτάται από τον νοητικό χάρτη του πολιτικού συστήματος, τον συναισθηματικό προσανατολισμό προς τα πολιτικά αντικείμενα και σύμβολα, καθώς και την αξιολόγηση των πολιτικών γεγονότων.  Τα άτομα εκδηλώνουν στάσεις/συμπεριφορές έναντι:  του πολιτικού συστήματος  δραστηριοτήτων των πολιτών ως εισροών στο πολιτικό σύστημα, όπως η πολιτική συμμετοχή  δραστηριοτήτων εκροών του πολιτικού συστήματος, όπως τα δημόσια προγράμματα, καθώς και  του εαυτού ως πολιτικού συμμετέχοντος. Από το έργο των Almond & Verba συνάγονται 3 αρχέτυπα πολιτικής κουλτούρας:  Η τοπικιστική/ενοριακή (parochial)  Η ατομικιστική (subject)  Η συμμετοχική (participant) Κουλτούρα Γνώση πολιτικού συστήματος Ενασχόληση Τοπικιστική Χαμηλή Χαμηλή Ατομικιστική Υψηλή Χαμηλή Συμμετοχική Υψηλή Υψηλή «Χωρίς κάποια σημαντική κοινωνική διαιρετική τομή είναι δύσκολο να αντιληφθούμε πώς μπορεί να λειτουργήσει η δημοκρατική πολιτική. Εάν η δημοκρατία αφορά σε κάποιο βαθμό μια επιλογή μεταξύ εναλλακτικών λύσεων, η επιλογή πρέπει να αφορά κάτι. Εάν δεν υπήρχε καμία διαιρετική τομή, εάν οι άνθρωποι δεν συνεργάζονταν σε μεστές νοήματος αντιτιθέμενες πολιτικές ομαδοποιήσεις, αυτό θα σήμαινε ότι θα υπήρχε
  • 19. 19 ‘…μια κοινότητα στην οποία η πολιτική δεν θα είχε καμία ιδιαίτερη σημασία για την κοινότητα αυτή’ στην οποία η εναλλαγή των πολιτικών ελίτ δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία». Κοινωνική ή πολιτική συνοχή  Κατακερματισμός και πόλωση του κομματικού συστήματος = ένδειξη χαμηλού βαθμού κοινωνικής συναίνεσης σε αξίες.  Αληθεύει το αντίθετο; Δηλαδή, ένας υψηλός βαθμός συνοχής είναι πρόσφορος για την πολιτική σταθερότητα;  GordonSmith: ξεχωρίζει τις δύο όψεις της συνοχής, δηλαδή την κοινωνική και την πολιτική.  Κρίσιμης σημασίας στην ανάλυσή του είναι η θέση του περί μη ύπαρξης αναγκαίας ή σταθερής σχέσης μεταξύ των επιπέδων της κοινωνίας και της κυβερνητικής συνοχής. Κοινωνική συνοχή Κυβερνητική συνοχή Υψηλή Κυριαρχία Ισορροπία Χαμηλή Κατακερματισμός Διάχυση Συναινετική δημοκρατία Ο Arend Lijphard άσκησε κριτική ενάντια στις προηγούμενες προσεγγίσεις θεωρώντας ότι τα πολιτικά φαινόμενα τα ερμηνεύουν ως άμεσες συνεπαγωγές άλλων κοινωνικών φαινομένων (οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική διαστρωμάτωση, πολιτισμικά συστήματα ή συστήματα κουλτούρας). O Giovanni Sartori με τον όρο «κοινωνιολογία της πολιτικής» ήθελε να τονίσει τον αναγωγιστικό χαρακτήρα της άποψης που θεωρούσε ότι οι δομικές ιδιότητες καθορίζουν την πολιτική. Επιπλέον, η άποψη αυτή κρινόταν αρνητικά γιατί δεν άφηνε χώρο για την εξήγηση της συμπεριφοράς των πολιτικών ελίτ: τη δυνατότητά τους να προσαρμόζονται και να καινοτομούν, τη σημασία τους για την εξήγηση των ιδιοτήτων των πολιτικών συστημάτων (σταθερότητα και διευθέτηση συγκρούσεων). Στην προσπάθεια επίλυσης των παραπάνω προβλημάτων εντάσσεται η ανάπτυξη μιας εναλλακτικής προσέγγισης περί «συνασπισμικής» ή «δημοκρατίας των κοινωνικών συμφωνιών» (consociational democracy).
  • 20. 20 Η προσέγγιση αυτή αποτελεί την οριακή γραμμή μεταξύ πολιτικής κοινωνιολογίας και πολιτικού θεσμοκεντρισμού. Πολιτική της προσαρμογής. Η στρατηγική που, κατά τον Lijphart, ακολουθήθηκε για την συγκρότηση και προσαρμογή του Ολλανδικού πολιτικού συστήματος. Εστίαση στους μηχανισμούς επίλυσης των συγκρούσεων σε πλουραλιστικές κοινωνίες. Βασική ιδέα: Η ομοιογένεια της κοινωνίας δεν είναι αναγκαία συνθήκη πολιτικής σταθερότητας αλλά απαιτούνται συνασπισμικοί- συγκοινωνιακοί μηχανισμοί για την αποτελεσματική λειτουργία και σταθερότητα του πολιτικού συστήματος (συζήτηση γύρω από τα πολιτικά συστήματα Αυστρίας, Ολλανδίας, Βελγίου, Ελβετίας – αργότερα και του Καναδά). Οι τέσσερις τύποι της Τυπολογίας Καθεστώτων, κατά τον Α. Lijphart, δεν απεικονίζουν μόνο διαφορετικούς συνδυασμούς κοινωνικού πλουραλισμού και συμπεριφοράς των ελίτ αλλά επιπλέον αντανακλούν διαφορετικούς βαθμούς σταθερότητας. Δομή της κοινωνίας Ομοιογενής Πλουραλιστική Συμπεριφορά των ελίτ Συνασπιστική Αποπολιτικοποιημένη δημοκρατία Δημοκρατία κοινωνικών συμφωνιών Συγκρουσιακή Κεντρομόλος δημοκρατία Φυγόκεντρη δημοκρατία  Συνασπισμικοί μηχανισμοί κατά Lijphart:  Μεγάλοι συνασπισμοί (π.χ. Κυβέρνηση Χ/Δ και Σ/Δ στην ΟΔΓ)  Αμοιβαίο βέτο  Αυτονομία  Φεντεραλισμός «Συνασπισμική ή δημοκρατία των κοινωνικών » κατ’ αυτόν σημαίνει «κυβέρνηση ενός καρτέλ των ελίτ προορισμένη να μετατρέψει μια
  • 21. 21 δημοκρατία με κατακερματισμένη πολιτική κουλτούρα σε μια σταθερή δημοκρατία». Οι δημοκρατίες αυτές είναι σταθερές, είναι, όμως, σταθερές επειδή είναι συνασπισμικές; Η σταθερότητα των συνασπισμικών δημοκρατιών εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο οι συνασπισμικοί μηχανισμοί παράγουν θετικά αποτελέσματα στη μείωση των συγκρούσεων μεταξύ ομάδων και οργανώσεων. Οι ίδιες προϋποθέσεις ισχύουν για τη σταθερότητα στις μη συνασπισμικές δημοκρατίες. Για να είναι σταθερές οι κοινωνίες (με διαφόρων τύπων κυβερνήσεις: πλειοψηφίας-μειοψηφίας, μειοψηφίας ή μεγάλων συνασπισμών) χρειάζεται να έχουν τις κατάλληλες πολιτικές συνθήκες, την κατάλληλη κατανομή ελέγχων και εξουσίας μεταξύ των ομάδων και οργανώσεών της,. Από την άποψη αυτή, δεν υπάρχει διαφορά διαφορετικών προτύπων κυβερνητικών ελίτ και δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ ομοιογενών και ετερογενών κοινωνιών. Χαρακτηριστικά της δημοκρατίας κατά Lijphart Μοντέλο Westminster Συναινετικό μοντέλο Μονοκομματικές – ασθενείς κυβερνήσεις Μοίρασμα της εκτελεστικής εξουσίας (executive power sharing) Κυριαρχία της συγχώνευσης εξουσίας και κυβέρνησης Διαχωρισμός εξουσιών, τυπικών και ατύπων Ασύμμετρο σύστημα δύο κοινοβουλίων Εξισορροπημένο σύστημα δύο κοινοβουλίων και αντιπροσώπευσης μειοψηφιών Δικομματικό σύστημα Πολυκομματικό σύστημα Μονοδιάστατο κομματικό σύστημα Πολυδιάστατο κομματικό σύστημα Εκλογικά συστήματα πολλαπλών τύπων Αναλογική αντιπροσώπευση
  • 22. 22 Ενιαία και συγκεντροποιημένηεπικρατειακά κυβέρνηση Εδαφικός και μη εδαφικός φεντεραλισμός και αποκέντρωση Άγραφο σύνταγμα και κοινοβουλευτική κυριαρχία Γραπτό σύνταγμα και βέτο μειοψηφιών  «Εναρμονισμένη» δημοκρατία κατά Gerhard Lehmbruch Στρατηγική διαχείρισης συγκρούσεων μέσω της συνεργασίας και της συμφωνίας μεταξύ των διαφορετικών ελίτ αντί του ανταγωνισμού και της πλειοψηφικής λήψης αποφάσεων.  «Κορπορατιστική» (Ph. Schmitter) ή «οργανωμένη» δημοκρατία (J.P. Olsen) Παρ’ όλο που τα πολιτικά κόμματα είναι ζωτικά μέσα για την έκφραση των γραμμών της σύγκρουσης στο εσωτερικό της κοινωνίας δεν είναι οι μοναδικοί μηχανισμοί για τη συνάρθρωση και την διαμεσολάβηση συμφερόντων. Ακόμη και αν τα πολιτικά κόμματα μπορεί να είναι οι κυρίαρχοι φορείς λήψης αποφάσεων σε κυβερνητικό επίπεδο τόσο κινητοποιώντας τις ομάδες σε πολιτικές παρατάξεις όσο και επιλύοντας θέματα ανταγωνισμού και διεκδικήσεων με τη συμμετοχή στις δομές λήψης αποφάσεων, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην αυξανόμενη σημασία των συνδικάτων – θεματική των θεωρητικών περί «κορπορατισμού». Η κατάταξη των εθνών μπορεί να γίνει ανάλογα με το πόση διαμεσολάβηση συμφερόντων και πόσος συντονισμός χάραξης και εφαρμογής πολιτικών υπάρχει στην κοινωνία τους και στην κυβέρνησή τους.