Fg

1. Paligonometriyanin’ da’slepki
esaplawlari
Reje:
1. Geodeziyadaǵı koordinatalar sistemaları
2. Poligonometriya usılı
3. Poligonometriya usılına tán bolǵan kemshilikler

2. Geodeziyadaǵı koordinatalar sistemaları
Jerdiń fizikalıq maydanı dag’ı
noqatlardin’ jaǵdayi túrli koordinata
sistemalarinda aniqlanadı. Polar
koordinatalar sisteması noqattıń
tegisliktegi ornın málim bir baslanǵısh
jónelisten esaplanǵan polyus gorizontal
múyeshi hám gorizontal jatqızıw menen
anıqlaydı.

3. Jasalma joldas koordinatalarınıń
anıqlaw sistemaları (Rossiya GLONASS
hám Amerika GPS) quramına
tómendegiler kiredi: jasalma joldaslardı
avtomatikalıq baqlaw ushın er ústi
stanciyaları kompleksi, orbitalari radiusı
shama menen 26000 km bolǵan jasalma
jer jasalma joldasları qabıllaw úskeneleri.

4. Qabıl etilgen koordinatalar
sistemasındaǵı noqatlardıń jaǵdayı
tómendegi koordinatalar menen
berilgen:
* X, Y, Z keńislikdegi tórtmuyushler
koordinataları (z oǵı baǵdarı uyqas
jazıwlar ellipsoidining aylanıw o'qi
menen sáykes keledi, x oǵı nol meridian
tegisliginde jatadı hám y o'qi sistemanı
ońǵa toldıradı ;

5. * koordinatalar sistemasınıń kelip
shıǵıwı uyqas jazıwlar ellipsoidining
orayı );
* geodezik koordinatalar : keńlik-B,
uzınlıq -L, biyiklik-H;

6. Geodezik koordinatalar sisteması
geodezik keńlik, uzınlıq hám biyiklik
túsinikleri menen baylanıslı. Geodezik
keńlik-bul ellipsoid maydanına ekvator
tegisligi menen normal kesilisken
múyesh. Uzınlıq -bas meridian tegisligi
hám berilgen noqattan ótetuǵın
meridian tegisligi arasındaǵı dihedral
múyesh.

7. Geodezik keńlik hám uzınlıq Plumb
sızıǵı menen baylanıslı bolǵan tiyisli
astronomık koordinatalardan parıq
etedi, sebebi Plumb sızıǵı
ellipsoidnin normal jaǵdayına tuwrı
kelmeydi. Plumb sızıǵınıń iyiwin eki
tegislikte proektsiyalaw múmkin:
meridian tegisligi hám birinshi
vertikal tegislik.

8. Bul eki komponentti astronomık hám
geodezik koordinatalar ortasındaǵı
ayırmashılıqlar arqalı anıqlaw
múmkinligin túsiniw qıyın emes:

9. Poligonometriya usılı. Geodeziya
tarmaǵı—jer júzine ornatılǵan
geodeziya noqatları sisteması,
olardıń jaylasıwı ulıwma
koordinatalar sistemasında
anıqlanadı. Geodeziya tarmaqları
geodeziyanıń ulıwma principi
tiykarında ulıwmadan menshiklikke
shekem qurıladı.

10. Poligonometriya noqatları arasındaǵı
aralıq hám múyeshlerdi ólshew arqalı
geodeziya tarmaǵın qurıw. Bul usıldıń
mánisi tómendegishe. Uzaygan bir
háreketti quraytuǵın geodezik punktler
sisteması erga ornatıladı yamasa úzliksiz
tarmaqtı quraytuǵın kesilisken háreketler
sisteması.

11. Poligonometriya usılı birpara jaǵdaylarda
triangulyatsiya usılına qaraǵanda talay
nátiyjeli hám puxta bolıp shıǵadı. Bunday
sharayatta triangulyatsiya punktlerinde
poligonometriya punktlerine qaraǵanda
joqarı geodezik belgiler qurıladı, sebebi
birinshi halda ekinshisine qaraǵanda talay
kóp sanlı noqatlar ortasında tuwrıdan-
tuwrı kóriw támiyinleniwi kerek.

12. Poligonometriya usılına tán bolǵan
kemshiliklerdi de atap ótiw kerek:
- poligonometriya tarmaqları, ásirese bir
háreketler, triangulyatsiya tarmaqları hám
qatarlarına qaraǵanda talay qattı
geometriyalıq strukturalar bolıp tabıladı,
sebebi poligonometriyada noqatlar
arasındaǵı geometriyalıq baylanısıwlar
sanı triangulyatsiyaga qaraǵanda talay
kem (eki jaǵdayda da birdey muǵdardaǵı
noqatlar menen);

13. - poligonometriyada artıqsha ólshewler sanı
hám sol sebepli shártli teńlemeler sanı
birdey muǵdardaǵı punktlerge iye bolǵan
triangulyatsiyaga qaraǵanda talay kem,
yaǵnıy hámme zat teń bolsa,
poligonometriya tarmaǵı triangulyatsiya
tarmaǵına qaraǵanda kemrek anıq boladı.

14. Paydalanilg’an a’debiyatlar:
1. Mámleket geodeziya tarmaqların qurıw tuwrısındaǵı tiykarǵı
qaǵıydalar. M.: Jer Astı Baylıqları, 1974. 180 S.
2.Rossiya Federatsiyasining mámleket geodeziya tarmaǵı
tuwrısındaǵı tiykarǵı qaǵıydalar, M.: TSNIIGAiK, 2004 jıl 14 s.
3. I, II, III, Iv klasslardı tegislew boyınsha kórsetpeler.- M: Jer
Qa'ri, 1974 Jıl. 160 S.
4. Selixanovich A. I. universitetler ushın Geodeziya boyınsha
sabaqlıq.- M: Jer Qa'ri, 1982 Jıl. 300 S.
5. Laboratoriya jumısı ushın stilistik kórsetpeler "
poligonometrik tarmaqlardı izbe-iz jaqınlasıw usılı menen
teńlestirish" /komp. I. A. Basov / Tulgu. Tula, 1994 jıl. 19 s.