Ekonomiks Learning Module Yunit 4

331
DEPED COPY
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA
AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO
PANIMULA AT GABAY NA TANONG
Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din
na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga
nakaraang aralin ay may kinalaman sa sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi
sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang
mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo
at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa
loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga
indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya.Ayon na rin sa mga ekonomista,
ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng
kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay
maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay.
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran.
Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang
papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya
ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na
matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga
programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga
nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat
sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa
kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?
Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas
ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano
hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-
unawa sa mga sektor ng ekonomiya
at mga patakarang ekonomiya nito sa
harap ng mga hamon at puwersa tungo
sa pambansang pagsulong at pag-
unlad.
Ang mga mag-aaral ay aktibong
nakikibahagi sa maayos na
pagpapatupad at pagpapabuti ng mga
sektor ng ekonomiya at mga patakarang
ekonomiya nito tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad.

332
DEPED COPY
Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod:
ARALIN 1: KONSEPTO
NG PALATANDAAN
NG PAMBANSANG
KAUNLARAN
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
pambansang kaunlaran.
• Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang
kaunlaran.
• Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng
mamamayang Pilipino upang makatulong sa
• Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos
ng mamamayang Pilipino para sa pambansang
kaunlaran.
• Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung
paano makapag-ambag bilang mamamayan sa
pag-unlad ng bansa.
ARALIN 2: SEKTOR NG
AGRIKULTURA
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng
agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa
ekonomiya at sa bansa.
• Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng
sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat
sa bawat Pilipino.
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura.
ARALIN 3: SEKTOR NG
INDUSTRIYA
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang
masiglang ekonomiya.
• Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural
at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan.
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya.
ARALIN 4: SEKTOR NG
PAGLILINGKOD
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng paglilingkod.
• Napahahalagahan ang mga patakarang pang-
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng
paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at
nangangalaga sa mga karapatan ng Manggagawa.
ARALIN 5: IMPORMAL
NA SEKTOR
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
konsepto ng impormal na sektor.
• Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng
impormal na sektor.
• Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor
ng ekonomiya.
• Napahahalagahan ang pagsunod sa mga
patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng

333
DEPED COPY
ARALIN 6:
KALAKALANG
PANLABAS
• Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa
kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng
World Trade Organization at Asia-Pacific Economic
Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng
mga mamamayan ng daigdig.
• Napahahalagahan ang papel na ginagampanan
ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal
na ipinatutupad nito.
• Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na
nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa
buhay ng nakararaming Pilipino.
GRAPIKONG PANTULONG
AGRIKULTURA
INDUSTRIYA
PAGLILINGKOD
IMPORMAL NA
SEKTOR
KALAKALANG
PANLABAS
KAUNLARAN

334
DEPED COPY
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong
ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa:
A. likas na yaman
B. yamang- tao
C. teknolohiya
D. kalakalan
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa
ibaba nito.
Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya
ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang
ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations
(SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming
nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang
ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang
ekonomiya ng bansa.
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad
sa balita na:
A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng
pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing
ganap na maunlad ang bansa.
C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang
Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat.
D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat
gaya ng GDP.
3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago
ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito.
Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsyon. Paano kumikilos
ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang
napakatagal na problemang ito?
A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang
mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno.
B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga
hinaing ukol sa talamak na korapsyon sa pamahalaan.
C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon, maliit man
o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at
nararapat.
(K)
(U)
(U)

335
DEPED COPY
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga
maling nagaganap sa ating bansa.
4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing
kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring
dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang
mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa
bansa?
A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.
B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong
pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.
C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin.
D. Wala sa nabanggit
5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga
probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod
ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
A. pagmimina
B. pangingisda
C. paggugubat
D. paghahayupan
6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay
ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong
agrikultural. Bakit nangyayari ito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan
C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market
road)
D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform
Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang
samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa
pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito.
Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga
magsasaka?
A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka.
B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor
ng agrikultura.
C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng
maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura,
redistribusyon ng lupa, at iba pa.
D. Lahat ng nabanggit
(U)
(U)
(K)
(P)

336
DEPED COPY
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011
8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan
ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-
tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos
sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa
ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?
A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura.
B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo.
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa
sektor ng agrikultura.
9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga
hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya
samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor.
Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa
pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang
nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor?
A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura
samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang
ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya.
C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura
ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing
panibagong uri ng produkto.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang
agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka.
(P)
(P)
(K)

337
DEPED COPY
11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng
kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang
kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural
patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang
industriyalisasyon.Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo
rito?
A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng
mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao.
B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay
nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa.
C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na
rin ng mataas na pambansang kita.
12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya tulad
ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at
pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong
pampamayanan, panlipunan, at personal?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng
paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya
ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho
sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na
pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa
kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa
ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang
kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya.
C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi
sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na
lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas.
(P)
(K)
(U)

338
DEPED COPY
14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang
pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya
ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng
sektor ng paglilingkod?
A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at
serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.
B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng
trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi
nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi
nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan
para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa “isang
kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng
impormal na sektor?
A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang
tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap
ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa
halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na
paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod
MALIBAN SA ISA.
A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon
sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa
pamimirata
C. kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal
na pamamaraan
(U)
(K)
(P)
(P)

339
DEPED COPY
18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng
comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang?
A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo
na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang
pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig
lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdaganangpantugonsamgapanustosparasapangangailangan
ng lokal na ekonomiya.
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.
20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan
at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga
bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad
pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod
na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas
ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong
transnasyonal
B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan
C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa
D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
(P)
(U)
(K)

340
DEPED COPY
PANIMULA
Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya
bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa
pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang
mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na
matamo ang tunguhing ito.
Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal
na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan
upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat,
ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat
gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng
kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at
pagsusulong nito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto
at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang iba’t
ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang
pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap
sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang
pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling
pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito.
Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo
sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito.
ARALIN 1
KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN
Gawain 1: INSTA-SAGOT
Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang
kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan.
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol
sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano ka
makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito.

341
DEPED COPY

Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng
iyong pansin? Bakit?
2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais
mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag.
Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG
Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon
ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin
ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod
na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring
mabuo mula sa mga larawan?

342
DEPED COPY
Gawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2.
- Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa.
- Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang
matutuhan.
- Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay
sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong
ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN.

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol
sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili
sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng
kaunlaran.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang
kaunlaran.
Batay sa mga larawan,
malinaw na ang buhay sa
Pilipinas ay
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

343
DEPED COPY
KONSEPTO NG PAG-UNLAD

Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula
sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring
may kaugnayan din sa salitang pagsulong.
Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw
niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pag-
unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng
prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa,
ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang
proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang
pagsulong.
Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga
halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko,
paaralan, at marami pang iba.Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon
nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting
produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso
ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan,
kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala.
Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na
Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad:
ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na
pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng
antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa
ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong
pananaw naman, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang
pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa iba’t ibang
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa
aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong
ng mga teksto at mga gawaing inihanda upang maging batayan mo ng
impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo
bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran.
Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang Gawain at teksto upang
masagot kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang
mabuting mamamayan nito. Halina’t umpisahan mo na.

344
DEPED COPY
pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema
upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay
tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya.
Sa akdang “Development as Freedom” (2008) ni Amartya Sen, kanyang
ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo lamang kung “mapauunlad ang yaman
ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito”. Upang matamo ito,
mahalagang bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang kalayaan tulad
ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na
naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan.
Gawain 4: POWER OF TWO
Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking”.
Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan
sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga
impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box
ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa.
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
Sagutin ang sumusunod batay sa iyong binasang teksto.
1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag.
2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa?
3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at
makabagong pananaw nito?
4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na
kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan?
Pangatwiranan.
5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.
Konsepto ng Pag-unlad
Kahulugan ayon sa
Diksyunaryo
Kahulugan ayon kay
Feliciano Fajardo
Kahulugan ayon kina
Todaro at Smith
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kailan masasabing
may pag-unlad?
Kahulugan ayon
kay Sen

345
DEPED COPY
Gawain 6: OO O HINDI?
Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong
na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek (√) ang kolum na sinasang-ayunan
mo.
PAHAYAG OO HINDI
1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at
naglalakihang kalsada.
2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa.
3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at
makinarya.
4. May pag-unlad kung may demokrasya.
5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.
6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa.
7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal.
8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.
9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.
10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?
2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng
pag-unlad sa sumusunod na aspekto:
• kultural
• sosyal (lipunan)
• politikal
3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung
ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.
4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Mga Palatandaan ng Pag-unlad
Pagsulong
Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming
bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo.
Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga
korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamay-
ari at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kauna-
unahang pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and
Development (UNCTAD) na noong 2012 ay mas malaki ang bilang ng mga dayuhang
mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa.
Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman
ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang iba’t ibang palatandaan
nito.

346
DEPED COPY
Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod
ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa
rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas
ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa.
Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na
yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng
mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng
mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa
ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming
gusali at imprastraktura na talaga namang nakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing
bansa. Bunga nito, nakapag-angkat sila ng mga makabagong teknolohiya, magagaling
na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa.
Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring
makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics,
Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa
nila ang mga ito.
1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa
pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig,
kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na
yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa.
2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng
ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa
isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito.
3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng
Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies,
2000- 2012 (Billions of US dollars)
Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012.
Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014
Developed economies
Developing economies
Transition economies

347
DEPED COPY
ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina
sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo.
4. Teknolohiya at Inobasyon. Sa pamamagitan ng mga salik na ito,
nagagamit nang mas episyente ang iba pang pinagkukunang-yaman
upang mas maparami pa ang mga nalilikhang produkto at serbisyo.
Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER
Itala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa
gamit ang concept mapping chart. Gamit ang mga salik na iyong naitala, ipaliwanag
naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng
ekonomiya nito.
Pag-unlad
Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa
pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng
isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP),
Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang
banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo
dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa
sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong
teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang
bansa.
Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong
kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago
sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong
ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na
inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman
ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na
Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong
kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at
mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya,
pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan.
Pagsulong ng
Ekonomiya?
?
?
?

348
DEPED COPY
Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA
Sa tulong ng isang kamag- aral, ilahad ang pagkakapareho at pagkakaiba ng
pagsulong at pag-unlad. Gamitin ang Venn diagram sa ibaba.
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?
2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag.
3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?
Pagtibayin.
Human Development Index
Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development
Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human
DevelopmentIndex(HDI)aytumutukoysapangkalahatangsukatngkakayahanngisang
bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan,
edukasyon at antas ng pamumuhay. Sa pagsukat ng aspektong pangkalusugan,
ginagamit na pananda ang haba ng buhay at kapanganakan. Ipinapahiwatig dito ang
bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na
dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili
habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of
schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean
years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural
Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa
antas ng pinag- aralan ng mga mamamayan na may 25 taong gulang. Samantala, ang
expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa
lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expected years of schooling
ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross
national income per capita.
Kahalagahan ng HDI
Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang
kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad
ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na
PAGSULONG PAG-UNLAD

349
DEPED COPY
ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1
(pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at
busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas
ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat
taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human
Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa
nito.
Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong
1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing
“Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga
pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong
pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay
nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa
buong mundo.
Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong
1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang
pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang
mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas
na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita
ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang
mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas
matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan,
kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan.
Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay.
Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations
Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan
upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan
(Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang
Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi
ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang
Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit
na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng
pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang
o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao
ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang
kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto
lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang
pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag-
unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay
ng mga tao.
Pinagkunan:
Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development,
11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin
Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/
human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved
from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014

350
DEPED COPY
Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER
Buuin ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng
tekstong iyong nabasa. Upang higit na maunawaan ay sagutin ang mga pamprosesong
tanong na susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa.
1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index?
2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang
ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan.
3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang
bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?
Gawain 10: JUMBLED LETTERS
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang
inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba.
1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human
development sa mga kasaping bansa nito
PNDU
2. Ang nagpasimula ng Human Development Report.
BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa
OTA
4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat
na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi
ng UN
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE
Panukat ng
Pag-unlad
Aspekto ng HDI Indicator

351
DEPED COPY
Gawain 11: KAHON-ANALYSIS
Basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Ipaliwanag ang iyong sagot sa
loob ng kahon sa susunod na pahina.
Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART
Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme
(Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga
bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nations.
Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na
katanungan.
Very high human
development
High human
development
Medium human
development
Low human
development
1 Norway
2 Australia
3 Switzerland
4 Netherlands
5 United States
6 Germany
7 New Zealand
8 Canada
9 Singapore
10 Denmark
11 Ireland
12 Sweden
13 Iceland
14 United
Kingdom
15 Hong Kong,
China (SAR)
16 Korea
(Republic of)
50 Uruguay
51 Bahamas
52 Montenegro
53 Belarus
54 Romania
55 Libya
56 Oman
57 Russian
Federation
58 Bulgaria
59 Barbados
60 Palau
61 Antigua and
Barbuda
62 Malaysia
63 Mauritius
64 Trinidad and
Tobago
65 Lebanon
66 Panama
67 Venezuela
(Bolivarian
Republic of)
103 Maldives
104 Mongolia
103 Turkmenistan
105 Samoa
107 Palestine,
State of
108 Indonesia
109 Botswana
110 Egypt
111 Paraguay
112 Gabon
113 Bolivia
(Plurinational
State of)
114 Moldova
(Republic of)
115 El Salvador
116 Uzbekistan
117 Philippines
118 South Africa
145 Nepal
146 Pakistan
147 Kenya
148 Swaziland
149 Angola
150 Myanmar
151 Rwanda
152 Cameroon
153 Nigeria
154 Yemen
155 Madagascar
156 Zimbabwe
157 Papua New
Guinea
158 Solomon Islands
159 Comoros
160 Tanzania (United
Republic of)
161 Mauritania
162 Lesotho
Ang mga tao ang
tunay na kayamanan
ng isang bansa
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
Ang layunin ng pag-unlad ay
makalikha ng kapaligirang
nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa
ng matagal, malusog, at
maayos na pamumuhay
_____________________
_____________________
_____________________
Ang pag-unlad ay tunay
na nasusukat lamang sa
pamamagitan ng epekto nito
sa pamumuhay ng mga tao.
__________________
__________________
__________________
__________________

352
DEPED COPY
Very high human
development
High human
development
Medium human
development
Low human
development
17 Japan
18 Liechtenstein
19 Israel
20 France
21 Austria
22 Belgium
23 Luxembourg
24 Finland
25 Slovenia
26 Italy
27 Spain
28 Czech
Republic
29 Greece
30 Brunei
Darussalam
31 Qatar
32 Cyprus
33 Estonia
34 Saudi Arabia
35 Lithuania
36 Poland
37 Andorra
38 Slovakia
39 Malta
40 United Arab
Emirates
41 Chile
42 Portugal
43 Hungary
44 Bahrain
45 Cuba
46 Kuwait
47 Croatia
48 Latvia
49 Argentina
68 Costa Rica
69 Turkey
70 Kazakhstan
71 Mexico
72 Seychelles
73 Saint Kitts and
Nevis
74 Sri Lanka
75 Iran (Islamic
Republic of)
76 Azerbaijan
77 Jordan
78 Serbia
79 Brazil
80 Georgia
81 Grenada
82 Peru
83 Ukraine
84 Belize
85 The former
Yugoslav
Republic of
Macedonia
86 Bosnia and
Herzegovina
87 Armenia
88 Fiji
89 Thailand
90 Tunisia
91 China
92 Saint Vincent
and the
Grenadines
93 Algeria
94 Dominica
95 Albania
96 Jamaica
97 Saint Lucia
98 Colombia
98 Ecuador
100 Suriname
101 Tonga
102 Dominican
Republic
119 Syrian Arab
Republic
120 Iraq
121 Guyana
122 Vietnam
123 Cape Verde
124 Micronesia
(Federated
States of)
125 Guatemala
125 Kyrgyzstan
127 Namibia
128 Timor-Leste
129 Honduras
130 Morocco
131 Vanuatu
132 Nicaragua
133 Kiribati
134 Tajikistan
135 India
136 Bhutan
137 Cambodia
138 Ghana
139 Lao People’s
Democratic
Republic
140 Congo
141 Zambia
142 Bangladesh
143 Sao Tome
and Principe
144 Equatorial
Guinea
163 Senegal
164 Uganda
165 Benin
166 Sudan
167 Togo
168 Haiti
169 Afghanistan
170 Djibouti
171 Côte d’Ivoire
172 Gambia
173 Ethiopia
174 Malawi
175 Liberia
176 Mali
177 Guinea-Bissau
178 Mozambique
179 Guinea
180 Burundi
181 Burkina Faso
182 Eritrea
183 Sierra Leone
184 Chad
185 Central African
Republic
186 Congo
(Democratic
Republic of the)
187 Niger

353
DEPED COPY
1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014?
2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad?
3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations
Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano
inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa?
4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan
upang matamo ang pambansang kaunlaran?
5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang
kaunlaran?
Gawain 13: SURIIN NATIN!
Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad.
Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya
upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan,
edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy
ang antas ng kaunlaran nito.
Palatandaan Paliwanag

Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan
na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto.
Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong
iyong mababasa.
Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran
Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga
mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang
pagbibigay ng kontribusyon sa pag-unlad ng bansa ay sa pamamagitan ng pansariling
pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat
isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng
matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng
lahat ng mamamayan. Maaaring gawin ang sumusunod bilang ilan sa mga estratehiya
na makatutulong sa pag-unlad ng bansa:
MAPANAGUTAN
1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang
pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan
ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng
libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.

354
DEPED COPY
2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa
anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan
at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura
ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap
ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling
nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at
sa trabaho.
MAABILIDAD
1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba
ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na
maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang
pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo
na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita
ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa
bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi
ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad.
2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino.
Dapat nating sikapin na maging negosyante upang tunay na kontrolado ng
Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan.
MAKABANSA
1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa
pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan
upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino
ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa.
2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay
nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating
tangkilikin ang mga produktong Pilipino.
MAALAM
1. Tamangpagboto.Ugaliingpag-aralanangmgaprogramangpangkaunlaran
ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga
isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato
ang may malalim na kabatiran sa mga ito.
2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa
komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan
lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo
at pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon
tayo ng malasakit sa ating komunidad upang makabuo at makapagpatupad
ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.

355
DEPED COPY
Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL
Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan
mula sa binasang teksto.
1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsyon, patuloy pa
rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang
mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito?
2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang
magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan,
Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-aaral, paano ka
makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan?
3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong
pagiging makabansa?
4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi
natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang
bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral,
paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno
at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan?
Gawain 15: KAPIT- BISIG!
Bumuo ng apat na pangkat.
• Unang Pangkat- Mapanagutan
• Ikalawang Pangkat- Maabilidad
• Ikatlong Pangkat- Makabansa
• Ikaapat na Pangkat- Maalam

Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri
nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga
estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:
• Role Playing - para sa unang pangkat
• Jingle - para sa ikalawang pangkat
• Interpretative Dance - para sa ikatlong pangkat
• Pantomime - para sa ikaapat na pangkat
Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain
14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina.

356
DEPED COPY
RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Nakuhang
Puntos
Nilalaman
Naipakita sa pamamagitan ng ginawang
pagtatanghal ang pagsusulong sa sama-
samang pagkilos para sa pambansang
kaunlaran.
30
Pagkamalikhain
Ang mga konsepto at simbolismong
ginamit ay naging makabuluhan upang
lubos na maipakita ang sama-samang
pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo
sa pambansang kaunlaran.
20
Mensahe
Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal
ay direktang nakatugon sa mga
estratehiyang inilahad sa aralin.
20
Pamagat
Naipaloob nang wasto ang konsepto
ng sama-samang pagkilos tungo sa
pambansang kaunlaran sa pamagat ng
ginawang pagtatanghal.
15
Pakikisangkot
sa grupo
Ginawa ng bawat kasapi ng grupo
ang mga iniatang na gawain para sa
ikagaganda ng pagtatanghal.
15
KABUUANG PUNTOS 100
Gawain 16: ANG PANATA KO
Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming
bansa sa daigdig.Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga
gampaning inisa-isa sa iyong tekstong binasa, pumili ka ng isang gampanin. Gumawa
ka ng isang panata at isulat mo ito sa loob ng status box sa ibaba.
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ?
Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan,
maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa
hinaharap?

357
DEPED COPY
Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain,
inaasahang makokompleto mo na ang huling kahon sa gawain. Isulat ang iyong
mahahalagang pang-unawang natutuhan mo sa ating aralin sa loob ng titik L.
Gawain 18: MAGSURI!
Basahin at unawain ang editoryal. Gamit ang mga pamprosesong tanong,
bigyang puna ang nilalaman ng artikulo. Tara na’t magbasa!
EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless
(Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014
Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga
Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya.
Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa iba’t ibang palatandaan
ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka
nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa
mas malalim na pag-unawa ng mga ito.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang
mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan
ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay
sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa
pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

358
DEPED COPY
na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi
makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa
laging sinasabi
ng pamahalaan,
gumanda ang
ekonomiya ng
bansa. Noong
2012, umangat
daw ng 6.6%
ang ekonomiya.
Tuwang-tuwa
ang pamahalaan
s a p a g k a t
ngayon lamang
umigpaw nang
malaki ang
ekonomiya ng
bansa. Sabi,
ang pag-angat
ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala.
Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos
na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho
sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si
President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate.
Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy
ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad
na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho.
Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol.
Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema.
Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat
nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha
ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang
rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim
na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang
trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.
Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-
ang-jobless Retrieved on January 5, 2014
1. Ano ang nilalaman ng editoryal?
2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming
Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng
ekonomiya ng bansa?
3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa
bansa? Ipaliwanag ang sagot.

359
DEPED COPY
Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!
Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo ng bansa
anghinahangadnitongkaunlaran.Patuloytayongnangangarapnaminsanaymakaahon
ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Ngunit
bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon
o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran,
napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan
tungo sa pag-abot nito.
Sa gawaing ito, susuriin mo ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon.
Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaran upang matawag tayong “Mabuting
Pilipino”. Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw-araw ay maaaring
makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran. Bawat isa
sa atin, kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot
ang mithiing ito.
Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pag-
unawa at pagninilay sa ating aralin.
Ako’y Isang Mabuting Pilipino
Noel Cabangon
Ako’y isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga
tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga
alituntunin
Tumatawid ako sa tamang tawiran
Sumasakay ako sa tamang sakayan
Pumipila at ‘di nakikipag-unahan
At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan
Maaaring panoorin ang video sa
Youtube upang masundan ang himig ng
awit.
http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO
uCzJl78
Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang
sakayan (Nagbababa ako sa tamang
babaan)
‘di nakahambalang parang walang
pakialam
Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa
kalsada
Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula
[chorus]
‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
Sumasakay at
bumababa ka ba
sa tamang sakayan
at babaan?
Ano- anong mga
tuntunin at
alituntunin sa
paaralan ang
sinusunod mo?sinusunod mo?

360
DEPED COPY
‘Di ako nangongotong o nagbibigay
ng lagay
Tiket lamang ang tinatanggap kong
ibinibigay
Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto
At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno
‘Di ako nagkakalat ng basura sa
lansangan
‘Di bumubuga ng usok ang aking
sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa
basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
[repeat chorus]
Lagi akong nakikinig sa aking mga
magulang
Kaya’t pag-aaral ay aking
pinagbubutihan
‘di ako gumagamit ng bawal na gamot
O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y
‘di pumapasok
Paano ka
makatutulong sa
pangangalaga ng
ating kapaligiran?
Gaano kahalaga
ang pag- aaral
sa iyo?
Pangatwiranan.
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan
‘pagkat ito lamang ang tangi kong
kayamanan
‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan
Ang boto ko’y aking pinahahalagahan
[repeat chorus]
Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng
bayan
Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan
Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan
‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan
Ipinagtatanggol ko ang mamamayang
Pilipino
Mga karapatan nila’y kinikilala ko
Iginagalang ko ang aking kapwa-tao
Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.
[repeat chorus twice]
Bakit mahalaga ang
pagkakaloob ng
tapat na serbisyo
sa mga tao?

361
DEPED COPY
Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang
panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong
tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang
iyong natutuhan mula sa ating aralin.
1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa
pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag.
2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon
nito sa pambansang kaunlaran?
3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng bansa bilang isang mabuting
Pilipino? Pagtibayin.
Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!
Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa
bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang
campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa
ng gawain.

362
DEPED COPY
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Nakuhang
Puntos
Nilalaman
Ang ginawang campaign slogan ay
mabisang nakapanghihikayat sa mga
makababasa nito.
20
Pagkamalikhain
Ang paggamit ng mga angkop at
malalalim na salita (matalinghaga)
ay akma sa mga disenyo at biswal
na presentasyon upang maging mas
maganda ang islogan.
15
Kaangkupan sa
tema
Angkop sa tema ang ginawang
islogan.
10
Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng islogan. 5
KABUUANG PUNTOS 50

MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain!
Transisyon sa Susunod na Aralin
Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang
kaunlaran. Natalakay rin ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at
sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran.
Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong
makisangkot sa mga gawain at tungkulin ng bawat mamamayan upang makapag-
ambag tayo sa pag-unlad ng bansa.
Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang iba’t ibang sektor ng
ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong
sa bawat sektor.
Ngayon ay may sapat kang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng
kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawang iyong natutuhan mula sa mga
gawain sa araling ito, magiging madali na lamang para sa iyo ang mga susunod
pang aralin! Napagtagumpayan mo ang unang aralin kaya mas paghusayan mo pa
sa mga susunod na gawain!

363
DEPED COPY
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng
kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat
makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang
elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng
mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng
ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng
bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran.
Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung
ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino.
Iisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang-
ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama
nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng
matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan.
Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga
paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na!
ARALIN 2
SEKTOR NG AGRIKULTURA
Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO!
Mag-isip ng limang bagay o anoman na pumapasok sa isip mo kapag binabasa,
naririnig o inaawit ang ‘Magtanim ay ‘Di Biro’?
Magtanim ay di biro
Maghapong nakayuko
Di naman makatayo
Di naman makaupo
Bisig ko’y namamanhid
Baywang ko’y
nangangawit.
Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa tubig.
Kay-pagkasawing-palad
Ng inianak sa hirap,
Ang bisig kung di iunat,
Di kumita ng pilak
Sa umagang pagkagising
Lahat ay iisipin
Kung saan may patanim
May masarap na
pagkain.
Halina, halina, mga kaliyag,
Tayo’y magsipag-unat-unat.
Magpanibago tayo ng lakas
Para sa araw ng bukas
(Braso ko’y namamanhid
Baywang ko’y nangangawit.
Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa tubig.)
Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol
sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor na
ito sa ekonomiya ng bansa.

364
DEPED COPY
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim
ay Di Biro”?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim
ay Di Biro”?
3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.
Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!
Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa
loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa
sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang
kaugnayan nito sa sektor.
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay?
2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa
upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
Gawain 3: IDEYA-KONEK!
Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa-
laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno,
ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong
sa ibaba.

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal
na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura.
Ano ang alam ko sa
sektor ng agrikultura?
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
sektor ng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.

365
DEPED COPY
ANG SEKTOR AGRIKULTURA
Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak
at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil
malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan,
malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng
ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong
Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na
nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino.
Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas
Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force)
2000-2010 (numbers in thousands)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Total Labor
Force
30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289
Total
Employed
27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489
Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260
Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364
Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865
Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office. www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_
jrga_agri.asp. Retrieved on October 12, 2014
Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura.
Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang
lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa
pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon.
Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahalaman (farming), paghahayupan
(livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry).
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol
sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo
ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan
mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor
ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain
at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging
ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halina’t
umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.

366
DEPED COPY
• Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng
palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang
mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa.
Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot
ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong
2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing
pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang-
gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng
kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi.
• Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng
kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, at pato. Ang paghahayupan ay
nakatutulong sa pag-supply ng ating mga pangangailangan sa karne at iba pang
pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng
ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon
na nasa ganitong hanapbuhay.
• Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking
tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga
hulingisdaaymatatagpuansaatingbansa.Samantala,angpangingisdaaynauuri
sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda
ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may
kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o
pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan
ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob
ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad
na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit
ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa
pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri
ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat)
(BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa
kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong
2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon
at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda
ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na
ginagamit sa paggawa ng gulaman.
• Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong
gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan
bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito.
Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer. Bukod sa mga
nabanggit na produkto, pinagkakakitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan,
pulot-pukyutan at dagta ng almaciga.

367
DEPED COPY
Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para
sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim
kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala,
nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang
paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay
may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para
sa nasabing taon.
Sa kabuuan, nakapag-ambag ang sektor ng agrikultura ng Php1,247 bilyon
(current prices) sa buong GDP ng bansa (Php10,565 B). Ito ay malaking bagay sa
Pilipinas na may malaking populasyon at umaasa sa bigas at pagkaing nagmula sa
tubig at pagsasaka.
Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012
GNI (at current prices): Php12,609 billion
(at constant 2000 prices): Php 7,497 billion
GDP (at current prices): Php10,565 billion
(at constant 2000 prices): Php 6,312 billion
Share of agriculture in GDP 11%
GVA in agriculture and fishing
(at current prices): Php 1,247 billion
(at constant 2000 prices): Php 695 billion
Distribution by sub-sector: Crops: 50%:
palay 20% , corn 6%, coconut 4%, banana 5%
sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%, others 9%
Livestock: 13%
Poultry: 11%
Fishery: 19%
Agricultural activities and services : 7%
Pinagkunan: Bureau of Agriculture. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014
Kahalagahan ng Agrikultura
Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga
sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat
ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na
tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan.
Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansin upang mapalakas at
maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng kaunlaran ayon sa sumusunod
na kahalagahan:
1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng pagkain. Ang
lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga produktong tulad ng
palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon ding inaaning mga prutas
tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam din ang temperatura
dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ginagamit sa mga
pang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao. Mayroon ding sapat na

368
DEPED COPY
mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay
isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng
mga pagkain ng mamamayan.
2. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto.
Nagmumula sa sektor na ito ang mga hilaw na sangkap mula sa kagubatan,
kabukiran, at karagatan na maaaring gamitin sa produksiyon. Halimbawa,
ang puno na pinagmumulan ng goma ay gamit para sa paggawa ng gulong;
bulak at halamang mayaman sa hibla para sa tela at sinulid; kahoy para sa
mga muwebles; at dahon at ugat para sa pagkain, kemikal, o gamot.
3. Pinagkukunan ng kitang panlabas. Isang mahalagang pinagkukunan ng
dolyar ng Pilipinas ay mula sa mga produktong agrikultural na naibebenta
sa pandaigdigang pamilihan. Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na
pinagmumulan ng kitang dolyar ang kopra, hipon, prutas, abaka, at iba pang
mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng iba’t ibang produkto.
4. Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Ayon sa National
Statistics Office (NSO) para sa taong 2012, 32% ng mga Pilipinong
may trabaho ay nabibilang sa sektor ng agrikultura. Karaniwan silang
nagtatrabaho bilang mga magsasaka, mangingisda, minero, o tagapag-
alaga sa paghahayupan.
5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor Agrikultural
patungo sa Sektor ng Industriya at Paglilingkod. Sa patuloy na pag-
unlad ng teknolohiya na ginagamit sa agrikultura at ang patuloy na pagliit ng
lupa para sa pagtatanim dahil sa paglaki ng populasyon, ang mga sobrang
manggagawa ay pinakikinabangan ng sektor ng industriya at paglilingkod
batay sa laki ng demand sa mga ito.
Sa pangkalahatan, ipinakikita nito na ang sektor ng agrikultura ay isang
mahalagang tagapagtaguyod ng ekonomiya ng bansa. Katuwang ito ng pamahalaan
sa pagpapalakas at pagtugon sa mga pangunahing pangangailangan ng mamamayan
mula sa mga pagkain hanggang sa mga sangkap ng produksiyon.Ang kasiguraduhang
sapat ang kalakasang pisikal at kasaganaan sa bawat tahanan ay maaaring may
positibong epekto sa isang bansa. Samantala, kung hihigit sa pangangailangan ng
bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na ikakalakal sa labas ng
bansa. Sa gayon, ang sektor ay magiging isang matibay na sandigan ng bayan upang
makamit ang inaasam nitong kaunlaran.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.,
Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved from https://www.
google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=c
hrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014,
Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412
2013_jrga_agri.asp
Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August
12,2014.
Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-
growth-agriculture on August 13, 2014,
National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.

369
DEPED COPY
Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP
Mula sa mga impormasyon tungkol sa sektor ng agrikultura, bumuo ng Concept
Definition Map gamit ang modelo sa ibaba.
1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura?
2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang
sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.
Ano ito?
________________
________________
________________
_________
________________
________________
______
Ano ang mga
bumubuo dito?
________________
________________
______
________________
________________
______
Sektor ng
Agrikultura
Ano ang mga
kahalagahan nito?
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______

370
DEPED COPY
GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin!
Batay sa iyong binasa, isulat ang bahaging ginagampanan ng bawat gawaing
nakapaloob sa sektor ng agrikultura.
1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura?
2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa
komunidad?
3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng
agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit?
4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng
bansa.
Suliranin sa Sektor ng Agrikultura
Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya.
Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor
na ito (NSCB). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 3, makikita
ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa iba’t ibang panahon.
Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikokompara
sa sektor ng paglilingkod. Ilan sa kadahilanan ay ang sumusunod:
A
G
R
I
K
U
L
T
U
R
A
GAWAIN
_________________
____
GAWAIN
_________________
____
GAWAIN
_________________
____
GAWAIN
_________________
____

371
DEPED COPY
Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin
1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php)
Period
At Current Prices At Constant 1985 Prices
Agriculture,
Fishery and
Forestry
Industry Service
Agriculture,
Fishery and
Forestry
Industry Service
2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462
2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982
2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718
2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313
2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458
2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616
2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564
2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137
2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176
2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486
2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320
Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
A. PAGSASAKA
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan,
komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain
para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging
produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay
sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon
ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng
mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging
dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga
hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay nakapagdudulot
ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at
pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran.
2. Paggamit ng teknolohiya.
Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na
makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya.Ang makabagong
kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong
teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon
ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan
ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa
isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa
mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas
ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang
atensiyon ng pamahalaan.

372
DEPED COPY
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran.
Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan
sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa
mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat
nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas
Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay
naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang
masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad
ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at
iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino
III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang
kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147
na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong
2011.
4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor.
Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sektor ay magtutulak upang
higit na maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435,
ang pagtutulungan ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang-
diin bilang suporta sa implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura.
Ang pagsusulong sa batas na ito ay isang pagkilala sa napakaraming
pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang mag-
isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon,
at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang
pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa,
ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang
makapagpautangsamgamagsasakaupangtugunanangmgapangunahing
pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba
pa.
5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya.
Isa sa mga nagpahina sa kalagayan ng agrikultura ayon kina Habito
at Briones (2005) ay ang naging prayoridad ng pamahalaan sa pagbibigay
ng proteksiyon sa mga favored import sa pandaigdigang pamilihan. Ito
ay nabanggit din sa website na oxfordbusinessgroup.com. Ang kawalan
at pagbibigay ng bigat sa industriya ang nagpahina sa agrikultura. Mas
binibigyan ng pamahalaan ng maraming proteksiyon at pangangalaga ang
industriya. Dahil dito, nawawalan ng mga manggagawa at mamumuhunan
sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa industriya
dahil sa mga insentibo rito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyon at kita
sa agrikultura.
6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal.
Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng
bansa dulot ng pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Maraming magsasaka
ang nahihirapang makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto
mula sa ibang bansa. Bunga ito ng pagpasok ng pamahalaan sa World

373
DEPED COPY
Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga
produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka
ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang
kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon.
7. Climate Change.
Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto
sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang
lakas noong 2013. Milyon – milyong piso ang halaga ng mga nasirang
kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto
ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga
bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at nagpapabago sa klima
ng mundo.
B. PANGISDAAN
1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda.
Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal
na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay nakaaapekto at nakasisira
sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thrawl fishing na kung saan
ang mga mangingisda ay gumagamit ng malalaking lambat na may pabigat.
Ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o
malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na nagsisilbing itlugan at bahay ng
mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alessi (2002) na nagsabi
na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi
nababantayan ng mga namamahala ang mga mangingisda kaya marami
ng reefs ang namatay o nasira. Kung hindi magbabago at mapipigilan ang
mga mangingisdang ito, darating ang panahong mauubos ang mga isda na
isa sa mga pangunahing pagkain ng mamamayan.
2. Epekto ng polusyon sa pangisdaan.
Binanggit din sa aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy na
pagkasira ng Laguna de Bay at Manila Bay dahil sa mga polusyon na
nagmumula sa mga tahanan, agrikultura, at industriya. Ang mga dumi
ng tao, mga kemikal na sangkap sa mga abono o pataba na gamit sa
pagtatanim, at mga kemikal na mula sa mga pabrika ay pumapatay sa
mga anyong-tubig ng bansa. Dahil sa polusyon, ang mga yamang-tubig
ay naaapektuhan at maaaring makaapekto rin sa mga mamamayan sa
pagdating ng panahon.
3. Lumalaking populasyon sa bansa.
Ang patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino
ay nagdudulot ng mataas na pressure sa yamang tubig ng bansa at sa
lahat ng yamang-likas, sa kabuuan. Kung hindi magkakaroon ng patuloy
na pag-unlad, halimbawa sa teknolohiya, mahihirapang makaagapay
ang bansa sa lumalaking pangangailangan ng mamamayan dulot ng
pagdami ng tao. Kung magkagayon, maaaring maganap ang sapantaha
ni Thomas Malthus na ang patuloy na paglaki ng populasyon ay maaaring

374
DEPED COPY
magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil
habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa
bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng
kumokonsumo.
4. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda.
Angmgamagsasakaatmangingisdaayisasamaypinakamababang
sahod na natatanggap. Dahil dito, sila ay nabibilang sa mga pangkat na
hikahos sa buhay. Ayon kay Jose Ramon Albert (2013), ‘hindi kataka-
taka na sa lahat ng sektor, ang mga mangingisda (41.4%) at magsasaka
(36.7%) ang may pinakamataas na poverty incidence noong 2009. Ito ay
kapansin-pansin na mas mataas nang bahagya sa kabuuang populasyon
ng mahihirap sa ating bansa (26.5%)’. Ang mababang kita sa uri na ito ng
hanapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang
pamilya na manatili sa sektor. Dahil dito, karaniwan ng makikita ang
kanilang pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran.
C. PAGGUGUBAT
1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan.
Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na
nauubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa
produksiyon tulad ng mga troso at mineral.
a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na
ginagamit ng mga industriya.
b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga
hayop kaya hindi sila makapagparami.
c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang
pananim taon-taon.
d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig
na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan.
e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pagguho ng lupa.
Dahil sa kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng tubig ang lupa
sa ibabaw, kasama ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang
mga pananim na itinatanim dito.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.
ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014
Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www.
google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+An
d+Briones%2C+R&oq=Philippine+Agriculture+ over+the+Years%3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls %2C+Habito+C.+And+
Briones%2C+R&aqs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014

375
DEPED COPY
Ang Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso
Mula kina Balitao et al. (2012), kabilang sa kanilang iminumungkahi upang
matiyak ang likas-kayang paggamit sa pangisdaan ay ang tuwirang ugnayan sa pagitan
ng lokal na pamahalaan, samahang mangingisda, at ang mga miyembro ng kapulisan
upang matiyak ang tamang paraan ng pangingisda. Ang samahang ito ay maaaring
bumuo ng isang pangkat na ang pangunahing adbokasiya ay pangalagaan ang
karagatan at iba pang anyong tubig na pangunahing pinagmumulan ng mga yamang-
tubig, kasama ang mga bakawan kung saan madalas na mangitlog ang mga isda.
Kabilang sa mga dapat na mabantayan ay ang paggamit ng mga lambat na masyadong
pino, pagbabawal sa pamaraang thrawl fishing, at paggamit ng mga pampasabog
na nagdudulot ng malaking pinsala sa karagatan. Dapat ding maging mahigpit ang
pamahalaan sa pabibigay ng mga lisensiya at pagkilala sa malalaking kompanya na
pangingisda ang negosyo. Siguraduhin na sila ay susunod sa itinatakdang pamaraan
ng pangisdaan at hindi manghuhuli ng mga isdang nanganganib nang maubos. Ito ay
mangangahulugan ng tunay at tapat na implementasyon ng mga panuntunan upang
masiguro ang kaligtasan ng ating katubigan.
Sa isyu ng pagtotroso, mahalagang maipaalam sa bawat Pilipino ang
kahalagahan sa pag-iingat ng ating mga kagubatan. Ilan sa mga inisyatibong maaaring
gawin ay sa pamamagitan ng pagpapasok sa kurikulum tungkol sa pag-iingat at likas-
kayang paggamit sa mga produktong mula sa kagubatan. Maaari ding gamitin ang
mga social networking sites at media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang
mapangalagaan ang mga likas na yaman.
Muling binigyang-diin nina Balitao et al. (2012) na ang pagkakaisa ng mga
mamamayan ay isang mahalagang hakbang upang masiguro ang kaligtasan ng ating
mga yaman mula sa kabundukan. Kanila ring kinikilala ang kakayahan ng mga katutubo
sa pag-aalaga sa kalikasan na nagpasalin-salin na sa maraming henerasyon. Isa sa
mga rekomendasyon na kanilang iminungkahi ay ang gampanin ng pamahalaan na
makabuo at tunay na maipatupad ang isang polisiya na magpoprotekta sa ating mga
kagubatan.
Sa lahat ng ito, inaasahan din na ang mamamayan ay maging kabahagi sa
paggamit ng tama at matalino para sa mga susunod na salinlahi ng mga Pilipino.
Ayon kay Michael Alessi (2002), ang pagbibigay-karapatan sa mga mamamayan na
pangalagaan ang mga natatanging yaman bilang pangunahing pinagmumulan ng
kanilang ikinabubuhay ay makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito. Dahil kung
dito sila kumukuha ng kanilang kita, malaki ang kanilang interes na mapangalagaan
ang mga ito.
Gawain 6: CONCEPT WEB
Batay sa binasang teksto, punan ang kahon ng mga salita sa susunod na
pahina na may kaugnayan sa suliranin ng sektor.

376
DEPED COPY
1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat,
paghahayupan, at pangingisda?
2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga
magsasaka, at mga nasa pribadong sektor?
3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga
hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura?
4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon
sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura?
Pinagkunan: Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-
Economy on August 12,201.
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Agrikultura
Maraming batas at programa ang pamahalaan na ginawa upang mapalakas ang
sektor ng agrikultura. Hindi maitatanggi ang kasalukuyang kalagayan ng agrikultura
at ng mga mamamayang dito umaasa. Ang mga suliraning kinakaharap nito ay bunga
ng mga nakaraan at kasalukuyang desisyon na ginawa ng mga mamumuno ng bayan,
gayundin ng mga mamamayan na naging mapang-abuso sa likas na yaman ng bansa.
Dahil dito, dapat nang mapag-ibayo ang implementasyon ng mga batas at programa
upang masiguro ang kaayusan sa sektor ng agrikultura.
SULIRANIN NG
AGRIKULTURA

377
DEPED COPY
MGA BATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA
MGA BATAS TUNGKOL SA LUPA
1. Land
Registration
Act ng 1902
Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng pananakop
ng mga Amerikano na kung saan ang mga titulo ng lupa ay
ipinatalang lahat.
2. Public Land
Act ng 1902
Nakapaloob dito ang pamamahagi ng mga lupaing
pampublilko sa mga pamilya na nagbubungkal ng lupa. Ang
bawat pamilya ay maaaring magmay-ari ng hindi hihigit sa 16
na ektarya ng lupain.
3. Batas
Republika
Bilang 1160
Nakapaloob dito ang pagtatatag sa National
Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) na
pangunahing nangangasiwa sa pamamahagi ng mga lupain
para sa mga rebeldeng nagbalik loob sa pamahalaan. Kasama
rin sa mga binibigyan nila ay ang mga pamilyang walang lupa.
4. Batas
Republika Blg.
1190 ng 1954
Ito ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban sa pang-
aabuso, pagsasamantala, at pandaraya ng mga may-ari ng
lupa sa mga manggagawa.
5. Agricultural
Land Reform
Code
Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa
na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado Macapagal
noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa batas na ito, ang mga
nagbubungkal ng lupa ang itinuturing na tunay na may-ari
nito. Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang kasama.
Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng
mga magsasaka ay sinimulan. Ang mga lupang ito ay muling
ipinagbili sa mga magsasaka sa paraang hulugan at katulad
ng presyong ibinayad ng pamahalaan sa may-ari ng lupa.
6. Atas ng
Pangulo Blg. 2
ng 1972
Itinadhana ng kautusan na isailalim sa reporma sa
lupa ang buong Pilipinas noong panahon ni dating Pangulong
Marcos.
7. Atas ng
Pangulo Blg.
27
Kaalinsabay ng Atas ng Pangulo Blg. 2 ay ipinatutupad
ang batas na ito na sinasabing magpapalaya sa mga
magsasaka sa tanikala ng kahirapan at paglilipat sa kanila ng
pagmamay-ari ng lupang sinasaka. Sinakop nito ang lahat ng
lupa na tinatamnan ng palay at mais. Hindi kasama rito ang
malalawak na lupain na tinatamnan ng niyog, tubo, pinya, at
iba pang pananim.
Ang mga magsasaka ay binigyan ng pagkakataong
magmay-ari ng limang ektarya ng lupa kung walang patubig
at tatlong ektaryang lupa kapag may patubig. Ito ay kanilang
bubungkalin.

378
DEPED COPY
8. Batas
Republika Blg.
6657 ng 1988
Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform
Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon
Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas
na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural.
Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform
Program (CARP).
Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang
agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang
magsasaka. May hangganan ang matitirang lupa sa mga
may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang
ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng
tatlong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito.
Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon.
Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang:
• liwasan at parke
• mga gubat at reforestration area
• mga palaisdaan
• tanggulang pambansa
• paaralan
• simbahan
• sementeryo
• templo
• watershed, at iba pa
Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga
may-ari ay isinasagawa sa iba’t ibang paraan. Maaaring
magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi
ay sa panagot o bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit
sa 50 ektarya ay binabayaran ng 25% na salapi at 75% ay
panagot o bonds ng pamahalaan. Ang 24-50 ektarya ng
lupa ay 30% ng salapi. Ang natitirang bahagi ay bonds ng
pamahalaan. Isa pang paraan ay pagbibigay ng kredito sa
buwis na binabayaran ng may-ari ng lupa.
Pinagkunan: Imperial, C. (2004). Pana-panahon, Worktext para saAralingPanlipunanIkaapatnaTaonEkonomiks.Sampaloc, Manila:
Rex Book Store
Mga Patakaran at Programang Pangkaunlaran sa Sektor ng Agrikultura
PAGSASAKA/PAGTATANIM
Batay sa CARP 2003, patuloy na isinasagawa ang sumusunod upang
maikatuparan ang nais ng pamahalaan na maiangat ang kalagayang pangkabuhayan
ng mga magsasaka:
 Pagtatayo ng bahay-ugnayan para sa mga magsasaka upang masigurong
mayroon suportang maibibigay sa kanila;
 Pagtatayo ng gulayan para sa mga magsasaka;

379
DEPED COPY
 Pagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya
itinayo ang Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship
Program; at
 KALAHI agrarian reform zones.
Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyak
ang kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ng
reporma sa lupa.
PANGINGISDA
Pagtatayo ng mga
daungan. Upang higit na
mapadali ang pagdadala sa
mga huling isda sa pamilihan
o tahanan, nagsisilbing
sentro o bagsakan ng mga ito
ang mga daungan. Dahil dito,
nagiging mas madali para sa
mga mamamayang maabot
ang mga produkto mula sa
mga ito.
Philippine Fisheries
Code of 1998. Ito
ang itinadhana
ng pamahalaan
na naglilimita at
naglalayon ng
wastong paggamit sa
yamang pangisdaan
ng Pilipinas.
Fishery research.
Ang pananaliksik at
pagtingin sa potensiyal
ng teknolohiya tulad
ng aquaculture marine
resources development,
at post-harvest technology
ay patuloy na ginagawa
upang masiguro
ang pagpaparami at
pagpapayaman sa mga
yamang-tubig.
PAGTOTROSO
Community Livelihood
Assistance Program
(CLASP) – paglilipat
teknolohiya o pagtuturo
sa mga mamamayan ng
wastong paglinang sa mga
likas na yaman ng bansa.
Halimbawa, ang mangrove
farming sa Bohol, plantasyon
ng kawayan sa La Union, at
plantasyon ng mga halamang
medisinal sa Penablanca,
Cagayan.
National Integrated
Protected Areas
System (NIPAS) –
ito ay programa na
ang pangunahing
layunin ay maingatan
at protektahan
ang kagubatan. Ito
ay paraan upang
mailigtas ang mga
hayop at pananim dito.
Sustainable Forest
Management Strategy
– ito ay pamaraan
upang matakdaan ang
permanente at sukat
ng kagubatan. Ito ay
estratehiya ng pamahalaan
upang maiwasan ang
suliranin ng squatting,
huwad at ilegal na
pagpapatitulo ng lupa at
pagpapalit ng gamit sa
lupa.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang unti - unting pagbaba sa kita ng
sektor bunsod ng mga suliraning kinakaharap nito. Nagkaroon lamang ng pag-angat
kamakailan dahil na rin sa pagsusumikap na makamit ang progreso (tingnan ang
talahanayan sa susunod na pahina). Sa isang banda, ang papel ng pamahalaan ay
napakahalaga dahil malaki ang magagawa nito upang mapabuti ang kalagayan ng
bansa. Ang mga polisiya at mga programa na maaari nitong maging prayoridad ay
isa sa makapagpapatatag sa isang sektor. Ang maling desisyon at prayoridad ng
pamahalaan ay makapagdudulot ng epekto sa takdang kakayahan nito.

380
DEPED COPY
Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GDP) 1985-2011
Countries
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Vietnam
40.2
38.1
40.6
46.3
42.1
38.7
40.5
33.9
29.9
27.4
27.2
27.8
25.8
25.8
25.4
24.5
23.2
23.0
22.5
21.8
21.0
20.4
20.4
22.2
20.9
20.6
22.0
Indonesia
23.2
24.2
23.3
22.5
21.7
19.4
18.3
18.7
17.9
17.3
17.1
16.7
16.1
18.1
19.6
15.6
15.3
15.5
15.2
14.3
13.1
13.0
13.7
14.5
15.3
15.3
14.7
Philippines
24.6
23.9
24.0
23.0
22.7
21.9
21.0
21.8
21.6
22.0
21.6
20.6
18.9
14.8
15.2
14.0
13.2
13.1
12.7
13.3
12.7
12.4
12.5
13.2
13.1
12.3
12.8
Thailand
15.8
15.7
15.7
16.2
15.1
12.5
12.6
12.3
8.7
9.1
9.5
9.5
9.4
10.8
9.4
9.0
9.1
9.4
10.4
10.3
10.3
10.8
10.7
11.6
11.5
12.4
12.4
Malaysia
19.9
19.8
20.0
20.1
18.1
15.2
14.4
14.6
13.8
13.7
12.9
11.7
11.1
13.3
10.8
8.6
8.0
9.0
9.3
9.3
8.3
8.6
10.0
10.0
9.2
10.4
11.9
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/
beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014
Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal na
pananagutan bilang mga kumokonsumo ng likas na yaman. Sila ang dapat na
manguna sa pag-iingat ng mga yamang ito sa pamamagitan ng likas-kayang paggamit
upang masigurong mayroon pang magagamit ang susunod na mga salinlahi.
Pinagkunan:
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014
Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN!
Matapos ang pagbasa sa teksto tungkol sa mga patakaran at programa
bilang paraan sa pagpapatatag ng sektor ng agrikultura, isa-isahin ang pagkakaiba at
pagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura gamit ang istratehiyang
Venn Diagram. Gawin ito batay sa mga programang pangkaunlaran na isinasagawa
upang matamo ang kaayusan dito.
1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng
pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura?
2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap
na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan.
3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel
upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?
Pangisdaan
Pagtotroso
Pagsasaka

Ekonomiks Learning Module Yunit 4

Ekonomiks Learning Module Yunit 4

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Destaque

Destaque (20)

Semelhante a Ekonomiks Learning Module Yunit 4

Semelhante a Ekonomiks Learning Module Yunit 4 (20)

Último

Último (20)

Ekonomiks Learning Module Yunit 4