SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 215
Baixar para ler offline
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
1
Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10 – 2015
(Đã cập nhật và điều chỉnh)
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG
TÂM LÝ TRỊ LIỆU
LƯU HÀNH NỘI BỘ
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
2
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIỚI THIỆU
Đ}y l{ bộ tài liệu chuyên môn dùng cho mục đích tham khảo, học tập, huấn luyện của Câu
lạc bộ Trăng Non (thuộc Hội Khoa học Tâm lý – Giáo dục Tp.HCM), cũng đ~ đuợc dùng làm
b{i đọc tham khảo trong khuôn khổ giảng dạy lý thuyết tại trường Đại học Văn hiến từ 2005
đến 2013.
Tất cả các bài soạn ở đ}y đều đ~ được đăng trên website t}m lý Trị liệu kể từ năm 2007, sau
này vẫn tiếp tục được lưu trữ trên trang thông tin của CLB Trăng Non
(trangnonclb.blogspot.com).
Biên soạn và chịu trách nhiệm về nội dung:
1. B|c sĩ NGUYỄN MINH TIẾN
2. Thạc sĩ T}m lý TRẦN THỊ THU VÂN
THÔNG TIN TỔNG QUÁT
1. Tên môn học: Đại cương về Tâm lý Trị liệu
2. Mô tả môn học: Tâm lý trị liệu là môn khoa học ứng dụng các kiến thức và kỹ năng
tâm lý học vào việc tiếp cận, quan sát, giao tiếp v{ giúp đỡ những người có khó khăn về tâm
lý.
3. Mục tiêu, yêu cầu của môn học:
a. Về kiến thức: Giúp sinh viên hiểu được những mục đích, yêu cầu và một số kiến thức cơ
bản của chuyên ngành tâm lý trị liệu (TLTL).
b. Về kỹ năng: Giúp sinh viên thực tập một số kỹ năng cơ bản trong TLTL như: thiết lập mối
quan hệ trị liệu, sử dụng kỹ năng giao tiếp trong TLTL, thực tập sắm vai, áp dụng thiết kế
quy trình trị liệu cụ thể trên một số trường hợp, tình huống giả định trong lớp học.
c. Về thái độ: Giúp sinh viên hiểu được vai trò của chuyên ng{nh TLTL trong đời sống xã
hội và vị thế của nhà trị liệu. Có ý thức, tác phong của một người chuyên làm công việc hỗ
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
3
trợ người khác. Thấu cảm và quan tâm hơn đến nhu cầu của người khác. Nâng cao khả năng
tự hiểu và tự bộc lộ bản thân tốt hơn.
d. Về lâu dài: Với quá trình học tập, thực h{nh v{ đ{o tạo nâng cao liên tục, môn học này có
mục đích l}u d{i l{ đ{o tạo nên những chuyên viên làm tâm lý trị liệu. Nhà tâm lý trị liệu
phải cùng chia sẻ trách nhiệm với chuyên viên của các ngành nghề kh|c như y học, tâm thần
học, giáo dục học, giáo dục đặc biệt, công tác xã hội, pháp luật vv...
3. Số đơn vị học trình: 03 (3 x 15 = 45 tiết)
4. Phân bố thời gian: 45.00.00 (Trong các khóa huấn luyện ngo{i đại học, chương trình
học có thêm phần bổ sung, tổng thời gian có được cơ cấu d{i hơn 45 tiết và có thể được
điều chỉnh tùy theo nhu cầu cụ thể của người học)
5. Các kiến thức cơ bản cần học trước: tâm lý phát triển, tâm lý học nhân cách, tâm lý
học h{nh vi, t}m lý gia đình, t}m lý giao tiếp, tham vấn tâm lý, tâm lý lâm sàng, tâm bệnh
học, ...
6. Hình thức giảng dạy chính: Giảng lý thuyết kết hợp với các hình thức học tập chủ
động của sinh viên như: thảo luận nhóm, trình bày ca lâm sàng, sắm vai, phân tích tình
huống...
7. Tài liệu tham khảo:
 Alan S. Gurman & Stanley B. Messer; Essential Psychotherapies – Theory and
Practice; The Guilford Press, 1995.
 Barbara F. Okun; Effective Helping; Brooks/Cole Publishing Company, Fourth
Edition.
 Nguyễn Công Khanh; Tâm lý trị liệu; NXB Đại Học Quốc Gia, 2000.
 Nguyễn Khắc Viện; Tâm lý Lâm sàng Trẻ em Việt Nam; NXB Y Học, 2008.
 Một số tài liệu khác ở trong v{ ngo{i nước.

Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
4
Chương 1: ĐỊNH NGHĨA TÂM LÝ TRỊ LIỆU LÀ GÌ
1. ĐỊNH NGHĨA
Tâm lý trị liệu (psychotherapy) là một hệ thống các kỹ thuật được thực hiện nhằm cải thiện
sức khỏe tinh thần, cải thiện các vấn đề cảm xúc và hành vi của các cá nhân – những người
được gọi l{ “th}n chủ”. Những vấn đề n{y thường khiến cho con người cảm thấy khó khăn
trong việc tự quản lý cuộc sống v{ đạt đến các mục đích mong muốn của mình. Tâm lý trị
liệu nhắm đến giải quyết các vấn đề này, thông qua một số những phương ph|p v{ kỹ thuật
kh|c nhau; v{ chúng được thực hiện bởi những người gọi l{ “nh{ trị liệu” (những chuyên
viên được đ{o tạo về tâm lý trị liệu).
Các cuộc trị liệu thường bao gồm một (hoặc vài) nhà trị liệu và một (hoặc nhiều) thân
chủ.Họ gặp nhau để bàn bạc, trao đổi, phát hiện ra những vấn đề gì mà thân chủ đang gặp
phải và tìm kiếm cách thức n{o để giải quyết chúng. Do những đề t{i được bàn bạc trong
các buổi trị liệu thường có tính chất nhạy cảm, nhà trị liệu phải có trách nhiệm (thường
được pháp luật qui định) tôn trọng tính riêng tư v{ sự bảo mật cho thân chủ của mình.
Tâm lý trị liệu l{ phương ph|p chữa trị các vấn đề tâm lý chủ yếu bằng phương ph|p sử
dụng lời nói hoặc các công cụ giao tiếp khác giữa nhà trị liệu và thân chủ. Ở nhiều quốc gia
trên thế giới, những người làm tâm lý trị liệu phải được đ{o tạo, cấp bằng và cấp phép hành
nghề. Nhà tâm lý trị liệu có thể xuất thân từ những chuyên ngành khác nhau: có thể là nhà
t}m lý, b|c sĩ t}m thần, nhà phân tâm, nhân viên xã hội, điều dưỡng viên tâm thần hoặc các
chuyên viên kh|c đang l{m việc trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tinh thần.
Trong quyển Tự Điển Bách Khoa Y Học Anh-Việt xuất bản năm 2005 (Chủ biên: GS Ngô Gia
Hy – NXB Y Học Tp.HCM) có định nghĩa về tâm lý trị liệu (còn gọi là tâm lý liệu ph|p) như
sau: “Điều trị các vấn đề tâm lý, cảm xúc bằng c|c phương ph|p t}m lý. Trong t}m lý liệu
pháp, bệnh nhân trò chuyện với nhà trị liệu về các triệu chứng và các vấn đề mà họ mắc
phải và thiết lập mối quan hệ giữa bệnh nhân và nhà trị liệu.Mục đích của quá trình này là
giúp bệnh nhân tìm hiểu chính họ, tạo nên một cái nhìn mới về các mối quan hệ trong quá
khứ và hiện tại, thay đổi những h{nh vi đ~ định hình của người bệnh” (S|ch đ~ dẫn –
tr.784).
Tâm lý trị liệu thực sự không phải là việc gì đó qu| mới mẻ, xa lạ hoặc vượt quá tầm hiểu
biết của tất cả chúng ta. Theo Alexander (Individual Psychotherapy; 1964):
Bất kỳ ai đang cố gắng cảm thông với một người bạn đang đau khổ hoặc cố trấn an một đứa
trẻ đang hoảng sợ, thì cũng có thể xem người ấy đang thực hành tâm lý trị liệu. Người đó
đang cố gắng vận dụng c|c phương thức tương t|c về mặt t}m lý để bảo tồn trạng thái
thăng bằng về mặt cảm xúc ở một người khác. Những cách thức thông thường này chủ yếu
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
5
được dựa trên những sự hiểu biết có tính trực gi|c hơn l{ sự hiểu biết có tính khoa học. Khi
bạn đang nói chuyện với ai đó đang có t}m trạng phiền muộn, bạn cũng có thể tự nhiên hiểu
được tác dụng tốt của việc giúp cho người ấy giải tỏa cảm xúc. Với một người đang trong
trạng thái hoảng sợ, quẫn trí, bạn cũng có thể, bằng sự hiểu biết có tính trực giác, mang đến
cho người ấy sự hỗ trợ về mặt cảm xúc bằng những lời khuyên và một th|i độ vững ch~i để
người ấy có thể tin tưởng nương tựa vào bạn. Bạn vốn cũng có thể đ~ biết rằng khi một
người đang bị chìm ngập trong một tình huống có tính nguy hiểm, đ|ng sợ thì người ấy
không thể sử dụng được lý trí của mình một cách hiệu quả, và bạn cần giúp anh ta ổn định
bằng c|ch n}ng đỡ về mặt tâm lý. Trong lúc nói chuyện với người ấy về hoàn cảnh khách
quan m{ anh ta đang đương đầu, bạn có thể cho anh ta “mượn” công cụ lý trí của chính bạn
để sử dụng. Khi làm tất cả những việc n{y, chúng ta đ~ thực hành một sự phối hợp giữa hai
công việc có tính chất chữa trị, một l{ n}ng đỡ (supportive), hai là thấu hiểu (insight).
V{ Alexander đ~ định nghĩa t}m lý trị liệu “... không gì kh|c hơn ngo{i việc áp dụng một
cách có hệ thống, một cách có ý thức những phương pháp mà chúng ta áp dụng để ảnh
hưởng lên những người sống xung quanh chúng ta trong cuộc sống thường ngày. Sự khác
biệt quan trọng nhất là ở chỗ: nó không đơn thuần dựa trên những sự hiểu biết có tính trực
gi|c m{ thay v{o đó l{ phải có sự thiết lập tốt các nguyên lý chung về t}m lý động học
(psychodynamics)”. (Sđd. – tr.110).
Như vậy, khác với sự giúp đỡ từ một người th}n quen thường gặp trong đời sống, “sự hỗ
trợ trong tâm lý trị liệu được tiến hành bởi một nhà trị liệu được đ{o tạo chuyên nghiệp để
có thể làm chức năng hỗ trợ người khác mà không nhất thiết phải trở nên gắn kết với thân
chủ của mình về mặt đời sống riêng tư” (Goffman; 1962).
Tâm lý trị liệu, nói chung, nhắm đến việc l{m tăng trưởng nhân cách một con người theo
chiều hướng trưởng th{nh hơn, chín chắn hơn, v{ giúp người đó “tự hiện thực hóa bản thân
mình”. Có thể tóm tắt một số mục tiêu chính của tâm lý trị liệu như sau:
 Gia tăng khả năng thấu hiểu bản thân của thân chủ
 Tìm kiếm giải ph|p cho c|c xung đột
 Gia tăng sự tự chấp nhận bản thân của thân chủ
 Giúp thân chủ có những kỹ năng ứng phó hữu hiệu với những khó khăn
 Giúp thân chủ củng cố một cái Tôi vững mạnh, toàn vẹn và an toàn
James C. Coleman (Abnormal Psychology and Modern Life; 1950) nêu ra một số bước cơ
bản trong tiến trình làm tâm lý trị liệu như sau:
 Tạo một bầu không khí quan hệ có tính trị liệu
 Giải tỏa cảm xúc của thân chủ
 Tạo sự thấu hiểu nơi th}n chủ
 Giúp thân chủ định hình lại cảm xúc
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
6
 Kết thúc trị liệu
Từ thời cổ đại, Hippocrates (ông tổ của y học phương T}y) đ~ từng kể ra ba loại công cụ chủ
yếu mà một người thầy thuốc có thể sử dụng để chữa bệnh, đó l{: c}y cỏ, con dao và lời nói.
Từ cây cỏ có thể chiết xuất ra c|c dược liệu, từ con dao có thể cắt bỏ đi những phần cơ thể
bị bệnh mà không thể giữ lại được, và từ đó đ~ dần dần hình thành nên các chuyên ngành
nội khoa và ngoại khoa trong y khoa hiện đại. Song chỉ khi có sự hình thành và phát triển
của ngành tâm lý học hiện đại và ngành tâm thần học hiện đại, giá trị của việc sử dụng lời
nói trong chữa bệnh mới được phát huy thành một phương ph|p trị liệu thực sự khoa học.
Phương thức trị liệu ấy được một số nh{ tiên phong trong lĩnh vực n{y (như Sigmund
Freud chẳng hạn) gọi l{ “talking cure” nghĩa l{ sự chữa trị bệnh bằng lời nói – mà về sau trở
thành chuyên ngành tâm lý trị liệu với rất nhiều trường ph|i v{ khuynh hướng khác nhau.
Điều gì đ~ giúp tạo nên hiệu quả của phép chữa trị ấy? Nhiều yếu tố giúp tạo nên hiệu quả
của tâm lý trị liệu đ~ được nghiên cứu và thừa nhận như bản chất mối quan hệ trị liệu
(Goldstein; 1962), sự hữu dụng của lời nói (Bernstein; 1965), lòng tin của người bệnh (hoặc
thân chủ) đối với nhà trị liệu (Frank; 1961). Tuy vậy, t|c động thực sự của tâm lý trị liệu
vẫn còn l{ điều gây nhiều tranh c~i m~i cho đến hiện nay.Liệu rằng các cách thức chữa trị
bằng lời nói có thực sự chữa trị được các chứng rối loạn tâm trí?
Trong thực tế, việc tranh luận về hiệu quả của tâm lý trị liệu phần lớn xảy ra trong giới
chuyên môn, ngay cả giữa những người thực hành tâm lý trị liệu thuộc c|c trường phái và
xu hướng khác nhau. Nhưng có lẽ sẽ thích hợp hơn nếu chúng ta xem xét t|c động của tâm
lý trị liệu từ góc nhìn và vị thế của người bệnh hoặc thân chủ. Thân chủ không “nhìn thấy”
những học thuyết và lý luận của nhà trị liệu, m{ “nhìn v{o” h{nh vi v{ th|i độ ứng xử của
nhà trị liệu. Và vì thế việc ai là nhà trị liệu trở th{nh điều có khi còn quan trọng hơn cả việc
nhà trị liệu áp dụng học thuyết n{o, phương ph|p n{o... Thực vậy, nhà trị liệu l{ người ở vào
vị thế có ảnh hưởng lên trên thân chủ, mà nếu không có sự ảnh hưởng này, việc trị liệu sẽ
không còn giá trị. Do vậy tâm lý trị liệu có thể được xem l{ “nghệ thuật tạo sự khích lệ, và kế
đó l{ sử dụng tầm ảnh hưởng của nhà trị liệu lên thân chủ của mình một cách thuần thục”
(Micheal Franz Basch).
Mặt kh|c, người ta khó có thể x|c định được hiệu quả của tâm lý trị liệu, m{ thay v{o đó chỉ
có thể xem xét được hiệu năng của nó, tức là việc tâm lý trị liệu tạo khả năng để có thể đạt
đến một kết quả mong muốn. Hay nói theo cách của Gregory Bateson: tâm lý trị liệu “cung
cấp một sự khác biệt để tạo nên một sự khác biệt mới”. Nh{ t}m lý trị liệu không giúp thay
đổi những sự kiện trong thực tế khách quan, mà nhắm đến việc thay đổi những gì xảy ra
trong thực tại chủ quan của người bệnh hoặc thân chủ. Nói một c|ch hình tượng thì “nh{ trị
liệu mang thân chủ đến một điểm mà ở đó họ không còn cảm thấy tuyệt vọng nữa” (Martin
Seligman; 1975).
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
7
Có một sự mặc định trong việc hiểu rằng: nhà tâm lý trị liệu (psychotherapist) thì làm việc
với những người bệnh, những người bị rối loạn chức năng của bộ máy tâm trí, còn các
chuyên viên tư vấn (counselor) thì làm công việc giúp đỡ những người đang gặp các vấn đề
khó khăn trong cuộc sống. Tuy nhiên, cả hai công việc tư vấn và trị liệu t}m lý đều cùng chia
sẻ chung những học thuyết, lý luận, kỹ năng v{ phương pháp. Theo Jessie Bernard (1969),
“tư vấn t}m lý giúp con người của thân chủ trở lại hòa hợp với số phận của họ, điều chỉnh
bản thân họ khi sống đối mặt với những thất bại v{ đau khổ. Nhưng nếu những thân chủ ấy
có những ứng xử không tuân theo các chuẩn mực hoặc có những rối loạn tâm trí nghiêm
trọng, thì việc giúp đỡ những thân chủ ấy sẽ thuộc trách nhiệm của nhà tâm lý trị liệu”.
Theo James Bugental, Ph.D. (www.psychotherapy.net):
Tâm lý trị liệu không làm việc trên những điều bạn suy nghĩ. Đó không hẳn là việc chữa lành
một căn bệnh. Đó không phải là sự hướng dẫn của một nhà thông thái. Đó không phải là sự
chia sẻ giữa hai người bạn thân. Đó cũng không phải là một quá trình học hỏi những kiến
thức.
Tâm lý trị liệu không liên quan đến những điều bạn suy nghĩ. Đó l{ sự làm việc trên cách
thức mà bạn suy nghĩ. Nó làm cho bạn chú ý đến cách thức mà bạn suy nghĩ. Nó phân biệt rõ
giữa những điều bạn đang suy nghĩ đến và cách thức mà bạn thực hiện sự suy nghĩ ấy. Tâm
lý trị liệu ít quan t}m đến việc tìm kiếm những nguyên nh}n để giải thích những gì bạn đang
l{m, nó quan t}m đến việc kh|m ph| ý nghĩa từ những việc mà bạn đang l{m.
Tâm lý trị liệu không làm việc trên những điều bạn nghĩ. Nó liên quan đến cách thức mà bạn
sống với những tình cảm của mình. Nó liên quan đến những quan điểm bạn áp dụng vào
trong những mối quan hệ của bạn với những người xung quanh. Nó liên quan đến những
điều bạn muốn đạt đến trong đời và cách thức mà bạn cố gắng để đạt đến những mục đích
ấy. Nó liên quan đến các nguồn lực giúp đỡ để bạn có thể tìm thấy những tiềm năng thay đổi
trong con người bạn.
Tâm lý trị liệu không liên quan đến điều bạn suy nghĩ l{ gì, nó liên quan đến cách thức mà
bạn suy nghĩ...
2. MỐI QUAN HỆ HỖ TRỢ
Bài viết này cung cấp một sự mô tả về thế nào là những mối quan hệ hỗ trợ, kèm theo đó l{
một sự nhấn mạnh đặc biệt vào khía cạnh giao tiếp xảy ra trong các mối quan hệ ấy. Khi có
được một cái nhìn tổng quát về các khía cạnh của một mối quan hệ hỗ trợ, bạn sẽ gia tăng
được khả năng hiểu biết cũng như thực h{nh được những kỹ năng của một người hỗ trợ.
2.1. Thế nào là một mối quan hệ hỗ trợ?
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
8
Mục đích của việc thiết lập một mối quan hệ có tính hỗ trợ là nhằm đ|p ứng các nhu cầu của
người cần được hỗ trợ, chứ không phải theo các nhu cầu của người hỗ trợ. Trong quá trình
tham vấn hoặc trị liệu t}m lý, người hỗ trợ (helper) là nhà tham vấn hoặc nhà trị liệu; người
cần được hỗ trợ (helpee) là thân chủ hoặc bệnh nhân.
Mối quan hệ hỗ trợ l{ điều kiện cho phép mở rộng các giải pháp lựa chọn mà thân chủ có
thể dựa v{o đó để đảm nhận trách nhiệm của họ và thực hiện được quyết định của chính họ.
Người hỗ trợ không đứng ra giải quyết thay vấn đề của thân chủ, v{ cũng không tìm c|ch
cam đoan điều gì đó để làm an lòng thân chủ của mình.
Nhiệm vụ của một người hỗ trợ l{ giúp đỡ cho thân chủ để họ có thể tự giải quyết vấn đề
của họ bằng cách khám phá, tìm hiểu v{ h{nh động. Mối quan hệ hỗ trợ không hàm ý phải
làm một c|i gì đó để thân chủ cảm thấy tốt hơn; nó liên quan đến việc cả hai người (người
hỗ trợ và thân chủ) cùng làm việc với nhau và tìm kiếm giải pháp tối ưu để giải quyết vấn đề
(sau khi đ~ xem xét tất cả các lựa chọn có thể có), và nếu khả thi thì tiến hành thực hiện giải
ph|p đó.
Mối quan hệ hỗ trợ sẽ có lợi ích cho thân chủ nếu nó là một tiến trình học tập qua lại
(mutual learning process) giữa người hỗ trợ và thân chủ. Hiệu quả của mối quan hệ này tùy
thuộc vào một số yếu tố sau:
 Thân chủ có thể hiểu được những cảm xúc và hành vi ứng xử của người hỗ trợ, và có
kỹ năng thông tin cho người hỗ trợ về sự hiểu biết này;
 Người hỗ trợ có khả năng x|c định và làm rõ các vấn đề của thân chủ;
 Người hỗ trợ có khả năng |p dụng được những chiến lược hỗ trợ phù hợp để giúp
gia tăng những khả năng của thân chủ trong việc tự khám phá và hiểu biết về bản
thân họ, thực hiện quyết định và giải quyết vấn đề, tức là dẫn đến những h{nh động
có tính sáng tạo về phần thân chủ.
2.2. Các loại quan hệ hỗ trợ
Có ba thể loại người hỗ trợ kh|c nhau: người hỗ trợ chuyên nghiệp (professional helpers),
người hỗ trợ bán chuyên nghiệp (paraprofessional helpers) v{ người hỗ trợ không chuyên
nghiệp (non-professional helpers). Tương ứng theo đó, cũng có thể chia các mối quan hệ hỗ
trợ thành ba loại khác nhau, mặc dù tất cả đều giống nhau về quan niệm và các chiến lược
hỗ trợ được áp dụng:
1. Quan hệ hỗ trợ chuyên nghiệp: khi người hỗ trợ được huấn luyện sâu và chuyên
biệt về t}m lý, h{nh vi con người, kỹ năng giao tiếp và giải quyết các vấn đề theo
chuyên ngành của họ và có thể đ|p ứng với kỳ vọng cần được giúp đỡ của thân chủ.
Loại quan hệ n{y được thấy trong mối quan hệ giữa thầy thuốc-bệnh nhân, nhà tham
vấn-thân chủ, nhân viên xã hội-thân chủ, nhà trị liệu tâm lý-thân chủ...
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
9
2. Quan hệ hỗ trợ bán chuyên nghiệp: khi người hỗ trợ nhận được sự huấn luyện
chính thức nhưng ngắn hạn về c|c lĩnh vực nếu trên. Có thể gặp trong trường hợp
quan hệ giữa nhân viên tuyển dụng-người xin việc, nhân viên tiếp cận đường phố-
thanh thiếu niên...
3. Quan hệ hỗ trợ không chuyên nghiệp: khi người hỗ trợ không nhận được sự huấn
luyện chính thức về các kỹ năng hỗ trợ chuyên biệt và tiến trình hỗ trợ có thể chỉ xảy
ra nhất thời trong mối quan hệ với thân chủ của họ. Ví dụ trường hợp của các nhân
viên bán hàng, tiếp tân, tiếp viên hàng không, những người tình nguyện...
Ở mỗi một trong số ba loại quan hệ nêu trên, ta còn có thể phân biệt hai hình thức quan hệ
khác nhau như sau:
 Quan hệ hỗ trợ chính thức (formal): trong đó cả hai phía người hỗ trợ và thân chủ
đều x|c định rõ vai trò và vị trí của mình, có lý do rõ rệt để tiếp xúc và có thỏa thuận
rõ r{ng qua đó th}n chủ có nhu cầu và kỳ vọng nhận được một sự giúp đỡ cụ thể.
 Quan hệ hỗ trợ không chính thức (informal): là quan hệ hỗ trợ xuất hiện thứ phát
sau một mối quan hệ chính thức kh|c đ~ có sẵn (vd, thủ trưởng-nhân viên, hiệu
trưởng-giáo viên, thầy-trò...) hoặc sau một mối quan hệ thân quen từ trước (vd, bạn
bè, h{ng xóm, b{ con, người th}n trong gia đình...). Loại quan hệ hỗ trợ n{y thường
không có kết cấu chặt chẽ, thời gian không kéo dài và kỳ vọng nhận được sự giúp đỡ
thì có giới hạn.
2.3. Quan hệ hỗ trợ được hình thành và phát triển như thế nào?
Các quan hệ hỗ trợ bắt đầu bằng việc người hỗ trợ và thân chủ có một cuộc hẹn để tiếp xúc
với nhau và nội dung làm việc tập trung vào những mối bận tâm của thân chủ. Điều này làm
cho mối quan hệ hỗ trợ khác biệt với các mối quan hệ khác vì nó tập trung vào những điều
quan tâm và các vấn đề của một phía đối t|c. Tuy nhiên, nó cũng chia sẻ chung một số
những thuộc tính vốn có của các mối quan hệ thân thiện kh|c như: lòng tin, sự thấu cảm,
chân thành, sự lưu t}m chăm sóc, tôn trọng, chấp nhận, trung thực, sự phó th|c v{ nương
tựa lẫn nhau... Các thuộc tính n{y thường không xuất hiện ngay vào lúc khởi đầu mối quan
hệ hỗ trợ, nhưng nó sẽ phát triển dần theo thời gian khi cả hai phía mỗi lúc một hiểu biết
nhau hơn. Nếu lòng tin không được hình thành, các thuộc tính kh|c cũng không thể phát
triển và mối quan hệ có thể đi dần đến sự bế tắc. Lòng tin được thiết lập trong một mối
quan hệ khi một người nhận biết và tin rằng phía đối tác bên kia không dẫn dắt mình đi sai
đường v{ không g}y phương hại cho mình.
Người hỗ trợ và thân chủ luôn dự phần vào quá trình giao tiếp qua lại. Sự khác biệt chủ yếu
giữa họ là ở chỗ, người hỗ trợ thì có các kỹ năng (tính chuyên môn) còn th}n chủ thì có
những mối bận tâm (các vấn đề). Mức độ hòa hợp giữa hai hệ thống c|c th|i độ, nhu cầu, giá
trị và niềm tin từ hai phía sẽ có ảnh hưởng khiến cho mối quan hệ ấy đi theo chiều hướng
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
10
trở nên tích cực hoặc tiêu cực. Khi có sự khác biệt lớn giữa hai bên về c|c th|i độ, nhu cầu,
giá trị và niềm tin, thì chính những tính chất đặc trưng của một người hỗ trợ như đ|ng tin
cậy, thấu cảm, chấp nhận, không phê phán... sẽ có thể giúp hạn chế khả năng ph|t sinh
những hệ quả không hay trong mối quan hệ hỗ trợ.
2.4. Giao tiếp hiệu quả (effective communication)
Bất kể mối quan hệ hỗ trợ được thiết lập như thế nào và có bản chất ra sao, bất kể các giá trị
và niềm tin của những người tham gia mối quan hệ ấy là gì và bất kể xu hướng lý luận của
người hỗ trợ ra sao, các kỹ năng nền tảng và tiên quyết trong mối quan hệ hỗ trợ ấy vẫn là
một sự giao tiếp có tính thấu cảm và hiệu quả.
Làm sao chúng ta có thể giúp đỡ được người khác nếu chúng ta không thể tìm hiểu những
mối bận tâm của họ và xem xét chúng bằng chính những cảm xúc v{ suy nghĩ của chúng ta?
Cả hai tiến trình n{y đều tùy thuộc vào khả năng giao tiếp. Giao tiếp có nghĩa l{ khả năng
lắng nghe, chú ý, nhận biết v{ đ|p ứng lại thân chủ (cả bằng lời lẫn không dùng lời), theo
một cách thức sao cho thân chủ biết được rằng họ đ~ được chú ý, được lắng nghe v{ được
hiểu bởi người hỗ trợ. Nó có nghĩa l{ đ|p ứng (responding) chứ không phải phản ứng
(reacting). Tất cả mọi người đều có thể học được việc này, bất kể trình độ học vấn và tính
c|ch như thế nào. Đó l{ một lọai kỹ năng cần phải được thực hành liên tục như bao kỹ năng
kh|c.V{ cũng không có gì ngạc nhiên khi những người được xem là hữu ích nhất trong công
việc hoặc trong đời sống thường ng{y đều là những người có kỹ năng giao tiếp tốt.
Các nghiên cứu cho thấy rằng những vấn đề về giao tiếp là nguồn gốc chính dẫn đến sự khó
khăn trong quan hệ giữa người v{ người. Ví dụ, những vấn đề trong hôn nh}n v{ gia đình
đều bắt nguồn từ sự hiểu lầm nhau và từ sự giao tiếp không hiệu quả, mà từ đó dẫn đến hụt
hẫng và tức giận khi mà các kỳ vọng v{ ước muốn trong lòng không được thỏa mãn.Và một
vấn đề quan trọng ở những người đi tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp là vì họ bị mất khả
năng nhận biết đ}u l{ vấn đề của mình và mất khả năng thông tin cho người khác biết được
những mối bận tâm của mình.
Nhiều người tin rằng họ biết rõ những vấn đề của bản th}n l{ gì, nhưng lại gặp khó khăn khi
phải nói ra thành lời những mối bận tâm của họ. Nhiều người khác lại có thể nói ra những
mối bận t}m trong lòng, nhưng lại cần được giúp đỡ để phát hiện xem có vấn đề gì đang còn
uẩn khúc bên trong. Lại có thêm những người khác thậm chí không nhận thấy rằng họ đang
có vấn đề v{ đó l{ những người được gọi l{ “th}n chủ lưỡng lự”, do vậy họ cũng cần được đề
nghị đi tìm sự giúp đỡ. Trong tất cả mọi trường hợp, sự giao tiếp tốt cả bằng lời (ngôn ngữ)
lẫn không lời (phi ngôn ngữ) đều là yếu tố có tính thiết yếu trong tiến trình hỗ trợ. Vì thế,
một điều hết sức cần thiết là chúng ta phải bám sát theo tiến trình giao tiếp ấy trong các
mối quan hệ hỗ trợ - xem xét h{nh vi n{o có tính thúc đẩy giao tiếp v{ h{nh vi n{o ngăn trở
việc giao tiếp.
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
11
Hầu hết mọi người trong chúng ta đều đ~ từng có nhiều thời điểm mà bản thân mình cần
đến sự giúp đỡ của người khác. Và trong kinh nghiệm sống của mình, chúng ta hẳn cũng có
thể nhận ra được những hành vi nào của người hỗ trợ đ~ thúc đẩy hoặc ngăn trở chúng ta
nhận được sự giúp đỡ. Hầu hết chúng ta hay để ý đến những hành vi thể hiện qua lời nói
(verbal behavior), tuy nhiên những hành vi phi ngôn ngữ (non-verbal behavior) cũng có
những t|c động rất quan trọng trong tiến trình giao tiếp.
Những h{nh vi được xem là có hiệu quả nhất bao gồm: lắng nghe, chú ý, thấu cảm, khích lệ,
n}ng đỡ, trung thực, lưu t}m, tôn trọng, chia sẻ, biểu cảm, chấp nhận và không phê phán.
Thân chủ thấy mình được hỗ trợ bởi vì họ cảm thấy mình có giá trị như một con người và
được chấp nhận bởi một người khác, vì thế họ có điều kiện để trở lại với bản ngã thực sự
của chính họ và khám phá những mối bận tâm của họ.
Tương tự, bạn cũng có thể dễ dàng nhận ra được những hành vi nào của người hỗ trợ là
không hữu ích cho sự giao tiếp. Hai bảng liệt kê dưới đ}y sẽ cung cấp những chi tiết về
những lọai h{nh vi n{o nên l{m v{ không nên l{m đối với một người hỗ trợ.
Bảng 1: Những hành vi nên làm
Ngôn ngữ
- Dùng từ dễ hiểu
- Phản hồi và làm rõ lời của thân chủ
- Diễn giải ý một cách phù hợp
- Tóm tắt nội dung giúp cho thân chủ
- Đ|p ứng với thông điệp ban đầu
- Dùng những t|c động củng cố bằng lời (à à, vâng, tôi hiểu...)
- Gọi thân chủ bằng tên, xưng hô phù hợp
- Cung cấp thông tin phù hợp
- Trả lời những câu hỏi về bản thân
- Thỉnh thoảng h{i hước để làm giảm căng thẳng
- Không phê phán
- Bổ sung những hiểu biết vào lời nói của thân chủ
- Dùng những đọan câu diễn giải một cách chừng mực để giúp thân chủ phản hồi một
cách thật lòng những gì họ cảm thấy
Phi ngôn ngữ
- Giọng nói đồng điệu với thân chủ
- Duy trì sự tiếp xúc qua ánh mắt
- Thỉnh thoảng gật đầu
- Khích lệ qua nét mặt
- Thỉnh thoảng mỉm cười
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
12
- Thỉnh thoảng ra điệu bộ bằng tay
- Giữ khoảng cách ở gần thân chủ
- Tốc độ nói trung bình
- Th}n người hơi nghiêng về phía trước hướng về thân chủ
Bảng 2: Những hành vi không nên
Ngôn ngữ
- Cho lời khuyên
- Thuyết giảng
- Xuê xoa, “nói vuốt”
- Khiển trách
- Dỗ dành
- Thúc giục
- Cật vấn, tra hỏi (sử dụng nhiều câu hỏi tại sao?)
- Chỉ đạo, đòi hỏi
- Th|i độ kẻ cả, bề trên
- Diễn giải quá nhiều
- Dùng những từ thân chủ không hiểu
- Nói đi lạc chủ đề
- Duy lý trí
- Phân tích quá nhiều
- Nói về bản thân mình quá nhiều
Phi ngôn ngữ
- Không nhìn vào thân chủ
- Ngồi cách xa thân chủ hoặc xoay đi hướng khác
- Cười khẩy, nhếch mép
- Cau mày
- Vẻ mặt cau có
- Mím môi
- Vung vẩy ngón tay trỏ
- Cử chỉ huyên náo
- Ngáp
- Nhắm mắt
- Giọng điệu nói không vui
- Tốc độ nói quá chậm hoặc quá nhanh.
Bản chất mối quan hệ hỗ trợ vừa tùy thuộc vào những tính chất đặc trưng của người hỗ trợ,
vừa liên quan đến những tham số và thuộc tính của phía thân chủ. Có thể xem thêm chi tiết
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
13
trong những bài viết nói về những tính chất đặc trưng của một người hỗ trợ. Riêng về phần
thân chủ, cũng có một số tính chất đặc trưng cần thiết để có thể tương hợp với những
phương thức tiếp cận khác nhau của người hỗ trợ. Chẳng hạn trong tâm lý trị liệu, các
phương ph|p trị liệu phân tâm hoặc thân chủ trọng t}m đều đòi hỏi ở thân chủ một khả
năng sử dụng lời nói để giao tiếp nhiều hơn, trong khi liệu pháp hành vi ít yêu cầu thân chủ
có nhiều khả năng n{y. Mặt kh|c, tính c|ch người hỗ trợ v{ phương thức tiếp cận cũng phải
thay đổi để phù hợp với một số lọai thân chủ đặc biệt ví dụ trẻ em.
Tất cả c|c phương thức tiếp cận đều đòi hỏi thân chủ một động cơ v{ một mức độ hợp tác
nhất định để tham gia vào tiến trình hỗ trợ - Một số phương ph|p nhấn mạnh trách nhiệm
nhiều hơn về phía người hỗ trợ. Người ta tin rằng, dù phương thức tiếp cận có thể khác
nhau, nhưng việc thiết lập tốt mối quan hệ hỗ trợ sẽ có tác dụng thúc đẩy thân chủ trở nên
cởi mở hơn, chấp nhận các tình huống dễ tổn thương để đạt đến sự tăng trưởng trên các
bình diện cảm xúc, nhận thức và hành vi.
TÓM LẠI
Một mối quan hệ hỗ trợ luôn bao gồm sự giao tiếp - bằng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ - giữa
người hỗ trợ và thân chủ. Giao tiếp giúp phát triển khả năng hợp tác giữa hai phía, từ đó
cho phép thân chủ cả hai bên đi s}u kh|m ph| c|c khía cạnh trong đời sống của thân chủ
như niềm tin, các giá trị, th|i độ, cảm xúc và hành vi. Mục đích của việc khám phá này là
nhằm l{m tăng trưởng khả năng của thân chủ trong việc tự hiểu mình và hiểu người khác.
Việc tự hiểu bản thân lại giúp gia tăng lòng tự tôn (self-esteem) nơi th}n chủ, gia tăng lòng
khoan dung và chấp nhận người khác. Thân chủ sẽ có thêm khả năng quyết định, chấp nhận
đi v{o một tiến trình h{nh động để đạt đến những mục tiêu trong cuộc sống và sẵn sàng
nhận lãnh trách nhiệm về những kết quả từ những việc làm ấy.
Có nhiều thể loại và nhiều mức độ quan hệ hỗ trợ, nhưng một sự giao tiếp tốt vẫn luôn là
điều cơ bản cho mọi tiến trình hỗ trợ. Trong mối quan hệ hỗ trợ chính thức (có tính nghiệp
vụ) luôn đòi hỏi phải có sự x|c định rõ vai trò và vị thế của hai đối t|c: người hỗ trợ và thân
chủ.
Cả những phát hiện từ nghiên cứu lẫn từ kinh nghiệm đều cho thấy rằng có nhiều tính chất
đặc trưng của người hỗ trợ có thể ảnh hưởng tích cực lên trên mối quan hệ hỗ trợ. Nếu một
người c{ng đi s}u tìm hiểu các khía cạnh trong đời sống của bản thân mình như xu hướng
theo giới, theo văn hóa, cùng những niềm tin, giá trị, cảm xúc v{ h{nh vi, thì người đó c{ng
có khả năng giao tiếp một cách chân thành, minh bạch và có tính thấu cảm, có khả năng hiểu
mình và hiểu người khác, và có thể thông tin những hiểu biết n{y cho cho người mà mình
giao tiếp. Điều đó cũng có nghĩa l{ người ấy có nhiều khả năng trở thành một người hỗ trợ
một người hỗ trợ hiệu quả (effective helper).
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
14
Khả năng tự nhận biết bản thân (self-awareness), sự trung thực, hài hòa, khả năng giao tiếp
tốt, sự am hiểu về các hành vi của con người cùng những ảnh hưởng của các yếu tố về giới,
về văn hóa v{ x~ hội lên trên h{nh vi con người ... tất cả đều giúp thúc đẩy, tăng cường hiệu
quả của các mối quan hệ hỗ trợ.
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
15
Chương 2: LIỆU PHÁP THÂN CHỦ TRỌNG TÂM
1. Định nghĩa và quá trình hình thành
Liệu pháp Thân chủ trọng tâm (client-centered psychotherapy), hoặc theo cách gọi tên với
nghĩa rộng hơn như hiện nay là Nhân vị trọng tâm (person-centered psychotherapy), là
thuật ngữ được chọn để gọi tên cho một nhóm những phương ph|p trị liệu tâm lý dựa trên
quan điểm lý thuyết về bản chất con người v{ c|c tương t|c x~ hội được phát triển bởi Carl
Rogers vào hai thập niên 1940 v{ 1950 (Brodley; 1988). Rogers l{ người đầu tiên dùng tên
gọi ấy để chỉ phương ph|p trị liệu của mình. Sau đó, nhiều tác giả kh|c đ~ ph|t triển thêm
c|c “ph}n nh|nh” cho lọai liệu ph|p n{y; trong đó phải kể đến Eugene Gendlin với “liệu
pháp kinh nghiệm” (experiential psychotherapy; 1979) v{ c|c t|c giả Leslie Greenberg,
Laura Rice, Robert Eliott với “liệu pháp tiến trình-kinh nghiệm” (process-eperiential
psychotherapy; 1993).
Lúc còn trẻ, C. Rogers đ~ d{nh phần lớn thời gian cho cuộc sống ở nông trại, nơi m{ ông đặc
biệt quan t}m đến công việc nghiên cứu c|c qu| trình kích thích tăng trưởng cây trồng và
làm các thực nghiệm về nông nghiệp. Công việc kích thích tăng trưởng và kiểm định các giả
thuyết trong nghiên cứu đ~ giúp hình th{nh những th|i độ trong cuộc sống cũng như sau đó
trở thành những đặc trưng cơ bản trong quan điểm làm việc của Rogers.
Về sau, khi Rogers làm công việc của một chuyên viên tham vấn tại một trung t}m hướng
dẫn trẻ em (child guidance clinic), ông đ~ tiếp xúc với c|c tư tưởng của Otto Rank – người
đ~ có ảnh hưởng đến Rogers về một số quan điểm như: nhấn mạnh vào tiềm năng s|ng tạo
của con người, việc trị liệu có mục đích nhắm đến sự chấp nhận bản ng~ như l{ một thực
thể độc đ|o v{ có khả năng tự lực, lòng tin vào thân chủ như l{ nh}n vật trung tâm của tiến
trình trị liệu, thân chủ là nhà trị liệu của chính mình, và việc trị liệu phải nhấn mạnh vào các
trải nghiệm đang xảy ra trong hiện tại hơn l{ những gì đ~ xảy ra trong quá khứ... (Raskin &
Rogers; 1989).
Rogers cũng chịu ảnh hưởng bởi tr{o lưu tư tưởng của Roosevelt vào thập niên 1930, từ đó
hình th{nh nên quan điểm lạc quan của Rogers về bản chất con người và niềm tin rằng con
người cần phải được đối xử một cách tôn trọng và có lý lẽ ngay cả khi hành vi của họ không
phải lúc n{o cũng hợp lý.
Tuy nhiên, đối với Rogers, ảnh hưởng lớn nhất m{ ông có được là từ những trải nghiệm của
những thân chủ m{ ông đ~ tiếp xúc và làm việc. Theo Rogers, chính thân chủ l{ người biết
rõ điều đau khổ của họ l{ gì, hướng đi của họ sẽ về đ}u v{ vấn đề nào là cấp thiết.
Vào thập niên 1940, Rogers gọi liệu pháp của mình l{ “liệu ph|p không hướng dẫn (non-
directive therapy). Ông nhấn mạnh vào tính chất đặc trưng của nhà trị liệu l{ không hướng
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
16
dẫn thân chủ của mình. Mục đích trị liệu là tạo ra một bầu không khí cởi mở và không can
thiệp. Vào thập niên 1950, Rogers bắt đầu nhấn mạnh đến “sự thấu cảm” (empathic
understanding) và sang thập niên 1960, những tính cách của nhà trị liệu được Rogers nhấn
mạnh l{ “sự h{i hòa” (congruence) v{ “tính trung thực” (genuineness).
Về sau, Rogers áp dụng quan điểm của mình một cách sâu rộng hơn ra ngo{i c|c môi trường
khác không thuộc tâm lý trị liệu và làm việc với c|c nhóm người không phải là thân chủ.
Quan điểm thân chủ trọng tâm ảnh hưởng sang cả ngành giáo dục ở Hoa Kỳ, v{ điều đó
khiến Rogers đặt lại tên cho phương ph|p của mình l{ “nh}n vị trọng t}m” (person-
centred) để phản ảnh sự chuyển đổi đối tượng của phương ph|p không chỉ bao gồm những
thân chủ trong tâm lý trị liệu mà còn nhắm đến bản chất con người và các mối tương t|c x~
hội nói chung.
Liệu pháp thân chủ trọng tâm có thể áp dụng cho rất nhiều loại thân chủ/bệnh nhân ở
nhiều lọai cơ sở trị liệu khác nhau. Carl Rogers khởi đầu việc trị liệu của mình như một nhà
trị liệu theo định hướng phân tâm tại Trung t}m Hướng dẫn Trẻ em ở New York, nơi ông
làm việc với những trẻ em thiệt thòi v{ gia đình của chúng. Sau đó, ông làm việc tại Trung
t}m Tư vấn thuộc Đại học Chicago, phục vụ cho c|c đối tượng trong cộng đồng cũng như
cho c|c sinh viên đại học.
Những nhà trị liệu theo trường phái thân chủ trọng tâm có thể làm việc với thân chủ có đủ
mọi loại vấn đề như trầm cảm, lo âu, rối loạn nhân cách và cả các bệnh nhân loạn thần.
Theo Smith (1982), Carl Rogers được xếp hạng là nhà tâm lý trị liệu có tầm ảnh hưởng sâu
rộng nhất, vượt trên cả ảnh hưởng của Sigmund Freud, mặc dù trong thực tế chỉ có khoảng
9% trong tổng số các nhà trị liệu tự nhận mình theo trường phái thân chủ trọng tâm. Mặt
khác, hầu hết các nhà trị liệu hiện nay có xu hướng đi theo quan điểm chiết trung (eclectic),
và khỏang 1 phần 3 trong số này phối hợp liệu pháp thân chủ trọng tâm với các lọai liệu
pháp nh}n văn kh|c theo nhiều định hướng khác nhau (Norcross & Prochaska; 1988).
2. Khái niệm về nhân cách - Nhân cách như một tiến trình
Liệu nh}n c|ch con người có tính kiên định, vững chắc, khó thay đổi như cấu trúc của một
tòa nhà, hay là nó có thể thay đổi như c|c giai điệu của một ca khúc?
Học thuyết thân chủ trọng tâm cho rằng nh}n c|ch con người có tính chất giống như c|c
giai điệu của một bản nhạc m{ người ta có thể “chơi” theo nhiều kiểu khác nhau, vào những
thời điểm khác nhau trong cuộc đời mình. Điều đó có nghĩa l{: con người những “cấu trúc
đang diễn tiến” (structure-in-process). Trường phái thân chủ trọng tâm không phủ nhận
các cấu trúc, ví dụ các nét tính cách vẫn có thể tồn tại, v{ cũng không phủ nhận tính hằng
định liên tục của nhân cách theo thời gian. Nhưng điểu quan trọng là các cấu trúc nhân cách
vẫn liên tục thay đổi dù đôi lúc chúng có vẻ bất biến v{ không đổi. Có thể so sánh sự thay
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
17
đổi ấy với sự thay đổi trong hình thể của các cấu trúc trong tự nhiên như núi, sông, bờ
biển... Trong khi nhìn bề ngoài các cấu trúc ấy không thay đổi nhưng c|c hiện tượng trong
tự nhiên lại liên tục làm biến đổi chúng theo kiểu bồi đắp thêm hoặc hủy hoại, bào mòn...
Caspi và cs. nhận thấy những người có tính cách lệ thuộc khi còn thơ bé vẫn có thể giữ lại
đôi nét những tính cách ấy khi lớn lên nhưng có thể biểu hiện chúng dưới những hình thức
trưởng th{nh hơn như nương tựa lẫn nhau và duy trì những mối quan hệ hỗ trợ. Bản thân
các học thuyết của Freud hay Rogers cũng l{ những “cấu trúc đang diễn tiến”: c|c quan
điểm của họ cũng liên tục thay đổi v{ tăng trưởng dù cả hai lý thuyết đều có những quan
điểm nền tảng kh| kiên định.
Có thể nói quan điểm xem nh}n c|ch như một tiến trình nhấn mạnh: các nét nhân cách
(personality traits) không phải là những cấu trúc kiên định m{ được xem l{ c|c “chiến lược
h{nh động” (action strategies) (Cantor; 1990) v{ nói chung, trường phái thân chủ trọng tâm
xem con người như một tiến trình sống.
Cuộc sống qua từng thời khắc (moment-by-moment living)
Trong khi các tác giả của “Giả thuyết tái hiện” (reappearance hypothesis) cho rằng “con
người học tập và bảo lưu những khái niệm, hình ảnh, ký ức, và rồi h{nh động, đơn giản chỉ
là tái hoạt lại những nhu cầu v{ đòi hỏi, chính x|c như những bản sao của các sự kiện đ~ xảy
ra trước đó” (Anderson, 1974); trường phái thân chủ trọng tâm cho rằng thực tế xảy ra trái
ngược lại: “H{nh vi của các loài sinh vật, mỗi c|i đều xảy ra lần đầu tiên... và không có gì rõ
ràng cho thấy rằng có một h{nh vi n{o đó được lập lại vào lần thứ hai. Chúng ta liên tục làm
nên những điều mới mẻ... Khi xem xét kỹ, chúng ta thấy những hành vi có vẻ như được lập
lại thực sự lại thể hiện những sự khác lạ dưới một dạng thức n{o đó... Bạn không bao giờ
chải răng hai lần hoàn toàn giống nhau.” (Epstein, 1991).
2.1. Tiềm năng học tập (Learning potential)
Để có chức năng sống đầy đủ, con người phải học tập liên tục qua từng giây phút một. Con
người tiếp nhận các phản hồi từ môi trường sống, rồi điều chỉnh ứng xử của mình khi tương
tác với những người kh|c xung quanh. Con người sống tốt nhất khi họ h{nh động một cách
thông minh, và liệu pháp thân chủ trọng tâm luôn nhấn mạnh đến việc tăng cường khả năng
suy nghĩ rõ r{ng v{ thông minh của thân chủ (Van Balen, 1990; Zimring, 1990). Việc học hỏi
thường xuyên sẽ giúp bổ sung thêm các chi tiết và làm mới lại những niềm tin, các khái
niệm, c|c sơ cấu, các cấu trúc và vận hành các nét nhân cách. Theo thời gian sự học tập giúp
cho sự tiến triển dần dần các thuộc tính v{, đến một lúc n{o đó, dẫn đến sự biến đổi đang kể
c|c đặc trưng của một con người.
2.2. Tiềm năng tăng trưởng (Growth potential)
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
18
Carl Rogers lúc đầu nói đến “khuynh hướng hiện thực hóa” (actualizing tendency) ở các lòai
sinh vật và về sau ông mở rộng ý tưởng này bằng việc cho rằng: khuynh hướng hiện thực
hóa chỉ là hình thức cá biệt của một khuynh hướng được định hình rộng lớn hơn của cả vũ
trụ, được tìm thấy ở ở những sinh vật lẫn những vật thể vô tri, đó khuynh hướng nhắm đạt
đến một trật tự tốt hơn, phức tạp hơn v{ có tương quan gắn kết hơn. Tiến trình này lại bao
gồm hai tiến trình nhỏ hơn là thống hợp (integration) và biệt hóa (differentiation).
Ở mức độ cá nhân một con người, khuynh hướng hiện thực hóa nhắm đến phát triển cá
nh}n đó bằng cách tạo lập một cấu trúc sống vừa thống hợp hơn vừa biệt hóa hơn. Điều
nhấn mạnh ở đ}y không phải là việc con người về cơ bản là tốt hay xấu, m{ l{ con người về
cơ bản có một “tiềm năng thay đổi” (Shlien & Levant, 1984). Nghiên cứu trên những trẻ em
lớn lên và sống sót trong những hòan cảnh sống bất lợi cho thấy sự phát triển tâm lý của
con người có những khả năng tự bảo vệ và tự điều chỉnh rất cao (Masten, Best, Garmazy,
1990).
2.3. Khả năng sáng tạo (creativity)
Để sống đầy đủ, con người phải sáng tạo trong cuộc sống hằng ngày, bởi mỗi tình huống khi
xảy ra đều có sự khác biệt đôi chút so với trước đó, v{ hiện tại luôn đặt ra những thách thức
cho sự vận dụng một cách sáng tạo những gì đ~ học vào những hoàn cảnh sống mới. Trong
quá trình sống, con người thường xuyên khám phá và phát hiện những cách thức mới để
tồn tại và ứng xử, dù rằng phần nhiều các cách thức mới này chỉ thể hiện những điều chỉnh
sáng tạo tương đối nhỏ.
2.4. Khả năng định hướng tương lai (future orientation)
Một người luôn khám phá và học hỏi sẽ có thể tìm được sự định hướng cho tương lai v{
những khả năng còn để ngỏ của nó. Con người là sinh vật biết nhìn đến phía trước do
những hành vi của con người được hướng dẫn bởi những gì mà họ tưởng tượng sẽ xảy ra
trong những thời khắc sau đó hơn l{ bởi những gì mà họ thấy được trong hiện tại (Markus
& Nurius, 1987). Chính bằng cách tiên liệu được những gì sẽ xảy đến, bằng cách nào việc ấy
xảy ra và bản thân mình có khả năng gì để đạt đến việc ấy, m{ con người x|c định được
hành vi của mình. Shlien (1988) đ~ khẳng định rằng: “Tương lai quan trọng hơn qu| khứ
trong việc x|c định hiện tại”. Qu| khứ ảnh hưởng đến chúng ta vì chúng ta sử dụng kinh
nghiệm từ quá khứ để tiên liệu cho tương lai, chứ không phải vì quá khứ “kết dây nối” v{o
cuộc sống chúng ta rồi m|y móc điều khiển hành vi của chúng ta.
3. Tương tác (interaction)
Con người có bản chất tương t|c với nhau. Con người luôn luôn l{ “con-người-trong-bối-
cảnh”. H{nh vi của một người luôn xuất phát cả từ nhân cách của người ấy lẫn từ trong
những mối quan hệ trong cuộc sống của người ấy. Môi trường sống của một con người bao
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
19
gồm gia đình v{ c|c quan hệ liên cá nh}n kh|c như h{ng xóm, c|c mạng lưới hỗ trợ xã hội,
các thông số và giá trị về văn hóa. Ngòai ra còn có c|c quan hệ trong nghề nghiệp, kinh tế,
tôn giáo, chính trị... Có một giao diện động và liên tục giữa cái ngã và các tình huống bên
ngòai. Chúng ta tự “định cấu hình” cho bản th}n để phần n{o đó đ|p ứng lại với những gì
được cho là quan trọng v{ đang hiện diện trong thời khắc hiện tại. Vì thế, một “bộ mặt” n{o
đó của chúng ta sẽ có thể xuất hiện trong tình huống này và một “bộ mặt” kh|c lại xuất hiện
trong một tình huống kh|c. Đ}y l{ quan điểm về “trường” (field) trong h{nh vi con người và
cũng tương thích với quan điểm hệ thống.
Cái ngã trong bối cảnh, Tính tự chủ và Chủ nghĩa cá nhân (Self-in-context, Autonomy
& Individualization)
Đối với Carl Rogers, việc đạt đến sự tự chủ là một mục đích rất quan trọng trong sự phát
triển của con người, cũng như đối với hầu hết các học thuyết về nhân cách ở phương T}y.
Rogers cho rằng một con người có chức năng sống đầy đủ l{ người có khả năng tự kiểm
so|t v{ h{nh động dựa trên các giá trị mà bản th}n đ~ lựa chọn chứ không cứng nhắc tuân
thủ theo các uy lực từ bên ngoài.
Tuy nhiên, một số các tác giả thuộc trường phái thân chủ trọng t}m ng{y nay đ~ phê ph|n
việc Rogers đ~ qu| nhấn mạnh đến sự tự chủ và chủ nghĩa c| nh}n, và cả kiểu tư duy như
thế ở phương T}y nói chung (Holstock, 1990; O’Hara, 1992). Họ cho rằng các giá trị này có
tính đặc hiệu của nền văn hóa phương T}y, thậm chí còn đặc trưng nhiều cho nam giới, và
các tác giả này nhấn mạnh hơn đến một khái niệm khác (cũng rất phương T}y) đó l{ kh|i
niệm “đồng phụ thuộc” (codependency) (Bishop, 1992). Những tác giả này cho rằng trong
một số nền văn hóa kh|c, đường biên giới ph}n định cái ngã của mỗi người không chỉ dừng
lại ở lớp da của người đó, m{ còn có thể trải rộng sang cả gia đình v{ những tập thể rộng
lớn hơn. Họ nhấn mạnh đến những đường biên giới uyển chuyển hơn l{ những đường biên
giới cứng nhắc của cái ngã theo kiểu tâm lý học phương T}y. Những yếu tố x|c định hành vi
của con người nằm trong một “trường” gồm nhiều lực t|c động, bao gồm cả c|i ng~, điều đó
tr|i ngược với tâm lý học phương T}y trong đó những yếu tố nguyên nh}n được xem là
định vị bên trong cá nhân mỗi người.
O’Hara (1992) đưa ra kh|i niệm về một “c|i-ngã-trong-bối-cảnh”, qua đó ông nhấn mạnh
đến bản chất của con người là có tính liên kết lẫn nhau, phụ thuộc lẫn nhau. Barrett
Lennard (1993) cũng cho rằng “c|i ng~ của một cá nhân chỉ là một trong những hình thức
thể hiện của đời sống loài người; các hình thức khác có thể kể ra bao gồm các mối quan hệ,
gia đình v{ cộng đồng xã hội”. O’Hara v{ Wood (1993) cho rằng “C| nh}n không mất đi bản
sắc của mình khi ở bên trong tập thể. Họ chỉ l{m cho tương hợp giữa cái Tôi và cái Chúng
Ta”.
Arthur Bohart (1995) tin rằng yếu tố chính vận hành xuyên suốt trong khái niệm về tính tự
chủ của Rogers chính là một sự cảm nhận về tính hiệu quả (agency): Một thứ cảm nhận khi
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
20
con người đương đầu với các thách thức. Tính tự chủ hay tự lập không hàm ý là một cảm
nhận về sự tự thỏa mãn, mà quan trọng hơn đó l{ cảm nhận về khả năng v{ tính hiệu quả
của bản thân mình. Bởi vì sự thử thách luôn là phần cố hữu hiện diện bất cứ khi nào con
người làm một việc gì đó trong cuộc sống (nghề nghiệp, quan hệ, chăm sóc con c|i...). Cho
nên khi có được cảm nhận về khả năng của bản thân, con người sẽ có thể đối mặt v{ đương
đầu tốt với các thách thức, v{ đó cũng chính l{ nền tảng của chức năng sống hiệu quả
(Dweck & Leggert, 1988). Một định hướng nhắm đến việc đương đầu với các thử thách sẽ
dẫn chúng ta tập trung vào tiến trình thực hiện một công việc hơn l{ chú trọng đến kết quả
của nó, và thất bại được xem là loại thông tin được học tập để rút kinh nghiệm hơn l{ thông
tin cho thấy sự kém hiệu quả của một ai đó.
Thực tế khác nhau giữa các nền văn hóa dẫn đến các khái niệm khác nhau về cái ngã. Nhà
tâm lý trị liệu phải tôn trọng tiềm năng tăng trưởng sẵn có bên trong thế giới nhận thức của
từng c| nh}n con người hơn l{ sử dụng những phương thức “kh|ch quan”, “đúng đắn” để áp
dụng đối với họ.
4. Giao tiếp
Thúc đẩy sự giao tiếp giữa những cá nhân có thế giới nhận thức khác nhau (ví dụ, giữa thân
chủ và nhà trị liệu) l{ điều quan trọng hơn việc phán xét về quan điểm ai đúng, ai sai. Việc
cởi mở chia sẻ những cảm xúc v{ quan điểm theo cách thức tôn trọng lẫn nhau, trong một
bầu không khí có tính chấp nhận sẽ thúc đẩy mối quan hệ hướng đến sự hòa hợp giữa
những đối t|c v{ huy động được “sự thông thái của cả hai bên hoặc của cả nhóm”. Đ}y cũng
l{ điều quan trọng cho các cặp vợ chồng, c|c gia đình, cơ quan, giữa các dân tộc và các quốc
gia.
4.1. Mối quan hệ hài hòa giữa hai cái ngã
Đó l{ một tiến trình giao tiếp m{ trong đó tất cả các khía cạnh của c|i ng~ được tôn trọng,
được lắng nghe đều quan trọng ngang nhau từ hai phía đối t|c. Khi được lắng nghe một
cách thân hữu, cởi mở, tất cả những khía cạnh của cái ngã như ý nghĩ, cảm xúc và những trải
nghiệm (bao gồm cả những “lời nói bên trong” được nhập tâm từ cha mẹ và xã hội), thì khả
năng bên trong của mỗi người sẽ vận h{nh hướng đến sự tổng hợp đầy sáng tạo. Tất cả
những “tiếng nói bên trong” cũng có thể tham gia góp phần vào.
Sự hài hòa (congruence) chính thực là một tiến trình nội tại (Lietaer, 1991). Sự hài hòa
không luôn luôn có nghĩa l{ sự hài hòa trong nội tâm (inner harmony). Một cảm nhận về sự
hài hòa nội tâm có thể xuất hiện rồi mất đi. Tuy nhiên, nếu một người n{o đó có tính h{i hòa
– cởi mở và chấp nhận tất cả những “tiếng nói bên trong” – thì tiến trình tổng hợp một cách
sáng tạo sẽ vận h{nh đi tới.
4.2. Trải nghiệm, Cảm xúc và Tình cảm
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
21
Nhà trị liệu thân chủ trọng tâm vừa đ|nh gi| cao những suy nghĩ thông minh, hợp lý, vừa
xem trọng những cảm xúc và trải nghiệm; tất cả đều là những nguồn thông tin quan trọng
về cách thức m{ con người đương đầu một cách sáng tạo với thế giới bên ngoài.
Tuy nhiên, những trải nghiệm thì không giống với c|c suy nghĩ hợp lý, nhưng chúng lại là
cách thức căn cơ hơn giúp con người hiểu được bản thân và thế giới bên ngoài. Trải nghiệm
cũng kh|c với tình cảm (Bohart, 1993). Trải nghiệm là mô hình nhận biết một cách trực
tiếp, không dùng lời, các cách thức vận hành và các mối quan hệ trong thế giới, giữa cái ngã
và thế giới bên ngòai, và giữa cả những thành tố bên trong cái ngã. Trải nghiệm bao gồm cả
điều thường được gọi là sự “trực gi|c”. Tuy nhiên, chẳng có gì là huyền bí ở đ}y cả. Chúng ta
vẫn thường cảm nhận và nhận biết được các mối liên hệ mà chúng khó có thể diễn tả ra
thành lời. Ví dụ, chúng ta có thể cảm nhận được ngay một người đang “xịu mặt”, trước khi
dùng suy nghĩ ph|t hiện rằng có điều gì đó không ổn đang xảy ra nơi người ấy (Lewicki,
1986).
C|c ý nghĩa có được thông qua sự trải nghiệm trực tiếp thường mạnh hơn rất nhiều so với
c|c ý nghĩa có được qua tư duy nhận thức. Trong một mối quan hệ, trải nghiệm được yêu
thương l{ một cảm nhận rất phức tạp m{ c|c suy nghĩ hợp lý hoặc các phát biểu thành lời
khó có thể chuyển tải được hết ý nghĩa. Thông qua sự tương t|c với mẹ, đứa trẻ nhũ nhi có
thể thông báo cho mẹ nó biết rằng người mẹ đ~ thấu hiểu nó hay không. Điều này không có
nghĩa l{ đứa trẻ đ~ có được một “kh|i niệm” về sự thấu hiểu. Thay v{o đó, đứa trẻ đ~ cảm
nhận trực tiếp cái cách thức tương t|c h{i hòa, hiểu nhau giữa nó và mẹ nó. (Stern, 1985)
Gendlin (1964; 1969) tin rằng trải nghiệm có tính phức tạp hơn tư duy hợp lý và sự diễn
đạt bằng lời. Chính trải nghiệm mới là nguồn lực cho sự sáng tạo. Eistein đ~ có được cảm
nhận về thuyết tương đối trước khi ông có thể phát biểu lý thuyết ấy bằng lời nói. Chúng ta
cũng có thể cảm nhận được có gì đó không ổn trong một mối quan hệ trước khi có thể dùng
lời để nói rõ đó l{ điều gì.
Trong nội t}m, chúng ta cũng có một trực cảm (felt sense) về cách thức mà cuộc sống của
chúng ta đang diễn ra và cách thức mà các tình huống sống đ~ xảy đến với chúng ta. Cũng
theo Gendlin, chính ở bình diện các cảm thức mà những thay đổi có tính trị liệu mới có thể
xảy ra. Việc trị liệu tâm lý phải dẫn đến một sự chuyển đổi về cách thức mà chúng ta liên hệ
với thế giới bên ngoài, sao cho sự biến đổi ấy có thể được cảm nhận trực tiếp thay vì chỉ là
sự thay đổi về mặt lý trì.
4.3. Cảm xúc (feelings)
Nhà trị liệu thân chủ trọng t}m được biết đến như những người thường hay khuyến khích
thân chủ h~y “tin tưởng vào cảm xúc”, hoặc h~y “chạm đến cảm xúc”... Cảm xúc, theo quan
điểm thân chủ trọng tâm, còn nhiều hơn cả tình cảm. Trong khi ta cảm thấy giận hoặc buồn,
thì thực sự ta đang cảm nhận những khuôn mẫu ý nghĩa phức tạp hơn thế. Để nhận biết
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
22
được những cảm xúc, cùng lúc ta phải nhận biết được những tình cảm n{o m{ ta đang có,
đồng thời nhận biết được kiểu cách liên hệ giữa ta và thế giới bên ngòai đang xảy ra như thế
nào. Ví dụ ta có thể “cảm thấy có điều gì đó bất ổn trong cuộc sống” v{ “cảm thấy cuộc sống
của ta đang bị mất thăng bằng”. Khi nói “h~y tin tưởng vào cuộc sống của bạn” thì có nghĩa
là hãy lắng nghe cảm xúc như một nguồn thông tin quan trọng, chứ không có nghĩa l{ h~y
làm theo những gì chúng bảo.
Một nữ thân chủ nói với nhà trị liệu rằng cô “cảm thấy” chồng cô không yêu thương cô nữa.
Về mặt t}m lý, khi cô nghĩ v{ nói ra điều n{y, cô đ~ không thể dẫn ra một lý lẽ n{o để giải
thích được cảm xúc ấy. Người chồng nói anh ta vẫn yêu cô, nhà trị liệu thì kết luận rằng cô
đ~ nhận định sai hoàn cảnh hiện tại do bởi cô đ~ có những vấn đề trong mối quan hệ với
cha cô hồi còn bé. Sau đó, người nữ thân chủ n{y đ~ tìm đến một nhà trị liệu khác, và chỉ sau
hơn một tháng, chồng cô tuyên bố rời bỏ cô. Anh ta thừa nhận trong nhiều th|ng qua đ~
ngoại tình và yêu một phụ nữ khác. Rõ ràng những cảm xúc của thân chủ trong trường hợp
này chủ yếu đ~ dựa vào những thay đổi trong cách thức cư xử của người chồng đối với cô,
những thay đổi tinh tế đến mức nếu chỉ sử dụng lý trí cô khó có thể nhận dạng được.
Tuy nhiên, cảm xúc không luôn luôn lúc n{o cũng đúng v{ đôi khi có thể dẫn đến việc thấy
một điều gì đó “có vẻ đúng” dù thực tế không đúng như vậy. Như trường hợp thân chủ nêu
trên, cảm nhận không ổn về người chồng cũng có thể l{ đ~ không đúng. Tuy nhiên, nếu cô
vẫn tin vào cảm xúc của mình thì cô có thể tiếp tục kiểm định lại dựa trên những trải
nghiệm m{ cô đ~ có được từ trong cuộc sống chung với chồng mình.
Nhà trị liệu thân chủ trọng tâm tin rằng những người có chức năng sống đầy đủ có thể sử
dụng tất cả những gì mình có. Họ có thể vận dụng cả khả năng tư duy hợp lý và giải quyết
vấn đề, lẫn khả năng sử dụng những cảm nhận theo kinh nghiệm về những gì có ý nghĩa
riêng đối với bản ngã của họ. Cả hai nguồn thông tin đều có thể sai lầm: việc thực hiện chức
năng sống đầy đủ cần phải xem xét cả hai nguồn thông tin ấy.
5. Cái ngã như một tiến trình (Self as Process)
Đối với học thuyết thân chủ trọng tâm, cái ngã không phải là một sự vật hoặc một tác nhân
ở bên trong con người, m{ l{ “một trải nghiệm về chính mình như một con người trọn vẹn ở
một thời khắc nhất định n{o đó”. Cùng lúc ấy, chúng ta định hình nên những ý niệm về
chính chúng ta nhằm giúp chúng ta tổ chức lại những gì mình hiểu biết về thực tế cuộc sống,
theo cùng một cách thức mà ta dùng để tạo nên những ý niệm về những sự vật kh|c. C|i “ý
niệm về bản th}n” n{y (self-concept) là một cấu trúc trong sự hiểu biết mà chúng ta sử
dụng như một “tấm bản đồ” để giúp chúng ta “lèo l|i” thực tế (Shlien, 1970). Nó có tính chất
đa chiều kích, nhưng có hai khía cạnh quan trọng l{ “c|i ng~ thực” v{ “c|i ng~ lý tưởng”. C|i
ngã thực (real self-concept) là hình ảnh của chúng ta về một con người m{ ta nghĩ ta thực
sự đang l{; còn c|i ng~ lý tưởng (ideal self-concept) là hình ảnh của chúng ta về một con
người m{ ta nghĩ ta nên l{. Một người có chức năng sống đầy đủ sẽ giữ lấy hai khía cạnh
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
23
trên của cái ngã một cách chừng mực. Sẽ là không lành mạnh nếu chấp giữ vào một cái ngã
quá cứng nhắc, vì cái ngã sẽ luôn trưởng th{nh v{ thay đổi. Chúng ta sẽ phải điều chỉnh lại ý
niệm về cái ngã của mình để phù hợp với những trải nghiệm sống mới, cũng như chúng ta
cũng phải sửa đổi các ý niệm khác sao cho phù hợp với những trải nghiệm sống của bản
thân.
6. Lý thuyết về sự phát triển
Mặc dù Rogers có trình bày một số quan điểm về sự phát triển t}m lý, nói chung trường
phái thân chủ trọng tâm vẫn không nhấn mạnh v{o điều này, tuy nó vẫn hàm chứa một
quan điểm về sự phát triển. Đầu tiên, một đứa trẻ được sinh ra đ~ l{ một sinh vật năng
động, hiếu kỳ, thích khám phá, quan t}m đến việc học hỏi từ thế giới xung quanh và có một
mối quan tâm nội tại về sự phát triển những khả năng của chính mình. Đứa trẻ sẽ lắng nghe
và học hỏi từ tất cả những trải nghiệm sống của nó: từ cha mẹ, từ các trẻ đồng trang lứa, bà
con, hàng xóm, thầy cô và từ những câu chuyện kể... Trẻ đặc biệt quan t}m đến việc học hỏi
từ kết quả của những hoạt động mà trẻ tự mình cố gắng thực hiện và khám phá.
Như một cơ thể đang tăng trưởng, đứa trẻ sẽ không “ho{n tất” con đường đi của mình trong
v{i năm đầu đời. Lý thuyết phân tâm xem những trải nghiệm sống trong những năm đầu
đời l{ có tính “nền tảng”, có vai trò định hình ban đầu và ảnh hưởng đến tất cả các cấu trúc
nhân cách về sau. Trường phái thân chủ trọng tâm lại xem con người vẫn liên tục phát triển.
Và khi phát triển, con người mang những gì mà mình học được trước đó vận dụng vào việc
hiểu chính bản thân mình và thế giới xung quanh. Quan điểm n{y tương đồng với Piaget
hơn l{ với Freud. Theo quan điểm của Piaget, sự phát triển là một tiến trình trải dài trong
đó c|c giai đoạn sau sẽ phát huy và tổ chức lại những gì đ~ xảy ra trong c|c giai đoạn trước.
C|c ý tưởng và trải nghiệm ban đầu vẫn được bảo lưu nhưng được kết hợp với các cấu trúc
thực tại mới hơn, tinh tế hơn, sao cho những dạng thức học tập lúc ban đầu sẽ bị đổi khác
đi.
Freud xem sự phát triển có mô hình dưới dạng một kim tự th|p, trong đó những gì học tập
được lúc đầu đời sẽ tập trung ở phần đ|y, còn những gì đến sau sẽ ở những phần trên cao
hơn. Học thuyết thân chủ trọng tâm xem sự phát triển giống như một bộ những “chiếc hộp
Trung Hoa”, trong đó thuở ấu thơ được ví như chiếc hộp nhỏ nhất nằm ở bên trong cùng,
c|c giai đoạn sau của đời sống thì giống như những chiếc hộp lớn hơn lần lượt lồng vào
chiếc hộp ban đầu, và cứ thế, cứ thế... Mỗi một trải nghiệm sống mới tạo thêm một khung
sườn rộng hơn, kiên cố hơn so với những trải nghiệm trước đó v{ giúp cho c| nh}n đó
thống hợp tốt hơn.
Ngoài ra, con người còn có khuynh hướng tìm đến sự kh|m ph| v{ đối đầu với những thử
th|ch hơn l{ tr|nh né những đau khổ và hụt hẫng. Các lý thuyết gia t}m động học cho rằng
“con người có một khuynh hướng phổ biến là muốn tránh sự đau khổ” (Strupp & Binder,
1984), và trẻ em thường có khuynh hướng muốn chối bỏ, tránh né và dồn nén cảm xúc và
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
24
những trải nghiệm đau thương. Trái lại, Bohart (1995) lại nhận thấy một c|ch đ|ng ngạc
nhiên về sự cam đảm của các thân chủ của ông khi họ thường xuyên phải đối đầu với những
nỗi đau, th|ch thức và luôn cố gắng làm chủ cuộc sống của họ. Ngay cả trẻ em cũng thường
xuyên lập lại những cuộc đối đầu với các sự kiện đau thương v{ những trải nghiệm gây hụt
hẫng để cố gắng làm chủ lấy chúng. Con người chỉ tr|nh né đau khổ và hụt hẫng khi họ cảm
thấy mình đ~ mất hết năng lực để giải quyết chúng (Bandura, 1986), như trường hợp
những trải nghiệm vượt quá sức chịu đựng ở những trẻ em bị xâm hại chẳng hạn.
Khi nào một người có “chức năng sống đầy đủ” (fully functioning)
Rogers v{ cs. đ~ ph|t triển một thang đo lường những thay đổi trong trị liệu, phân mức độ
từ chỗ gọi l{ “rối loạn chức năng” (dysfunctional) cho đến “có chức năng sống đầy đủ” (fully
functional). Theo Rogers, ở đầu thứ nhất của thang đo biểu thị một chức năng t}m lý cứng
nhắc, kiên định, chuyên biệt hóa kém, vô cảm, lạnh lùng; còn ở đầu thứ hai của thang đo l{
biểu thị cho một chức năng t}m lý được đặc trưng bởi sự chấp nhận thử thách, uyển chuyển
và các phản ứng có tính chuyên biệt hóa cao, bởi sự trải nghiệm tức thời những cảm xúc của
bản thân và trong thâm sâu chấp nhận những cảm xúc ấy như l{ của chính mình (Rogers,
1961b). Khi con người có chức năng sống đầy đủ, họ sẽ có lối sống mềm dẻo, uyển chuyển:
xử lý một cách cân nhắc c|c sơ cấu nhận thức, kiểm định chúng dựa trên các trải nghiệm,
mở lòng chấp nhận các cảm xúc, lắng nghe và học hỏi từ các phản hồi, đối thoại với chính
mình và với những người xung quanh, cảm thấy mình có thể tự định hướng cho cuộc đời
mình. Ở giữa thang đo l{ biểu thị cho các chức năng sống ở nhiều mức độ khác nhau.
Chức năng sống đầy đủ có ý nghĩa đơn giản là một con người ở mỗi thời điểm đều vận hành
như một qu| trình đang tiến triển. Điều n{y không ho{n to{n có nghĩa l{ người đó phải hài
lòng, mãn nguyện và hạnh phúc (Rogers, 1961a). Một con người sống đầy đủ cũng không có
nghĩa l{ phải luôn “vận hành một cách tối ưu”. Ngay cả khi có chức năng sống đầy đủ, con
người vẫn có lúc cảm thấy bế tắc, mất năng lực, không hiệu quả và hụt hẫng. Tuy nhiên,
ngay cả những lúc như thế, người ấy vẫn tiếp tục đấu tranh với vấn đề khó khăn của mình,
cố gắng học hỏi và tiếp tục đi tới.
7. Mở rộng quan điểm “nhân vị trọng tâm” sang các lĩnh vực gia đình và nhóm
Quan điểm “nh}n vị trọng t}m” đ~ được mở rộng và áp dụng sang cả lĩnh vực trị liệu gia
đình (Lietaer, 1990; Levant & Shlien, 1984) v{ c|c nhóm (O’Hara & Wood, 1983). C|c
nguyên lý chung cũng vẫn tương tự như nhau: những gia đình và nhóm có chức năng sống
đầy đủ là những tập thể người có sự giao tiếp cởi mở sao cho tất cả các tiếng nói đều được
nghe thấy. Các quyết định được hình thành thông qua các quá trình thảo luận hơn l{ chỉ
máy móc áp dụng các luật lệ, quan điểm hoặc những điều “nên, không nên”. Việc đối thọai
và giao tiếp cởi mở có thể giúp huy động được “sự thông thái tập thể”. Tr|i lại, các nhóm và
gia đình có sự trở ngại trong đối thọai thì các thành viên sẽ dễ duy trì một hệ thống các luật
lệ, c|c quan điểm cứng nhắc và dễ có khuynh hướng dẫn đến rối lọan chức năng.
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
25
7.1. Bệnh lý rối loạn chức năng
Từ quan điểm thân chủ trọng tâm, một hành vi bất thường có thể phát sinh khi một con
người không có khả năng vận hành theo một cách thức liên tục phát triển. Các vấn đề tâm lý
không phải là do sự sai lầm về niềm tin hoặc nhận thức, v{ cũng không phải ở chỗ những
hành vi ấy có tính không thích nghi hoặc không hiệu quả. Khi con người đương đầu với các
thách thức trong cuộc sống, họ cũng có lúc nhận thức sai, ứng xử không thỏa đ|ng hoặc có
những niềm tin lệch lạc. Tuy nhiên, sự rối loạn chức năng chỉ xảy ra khi chúng ta “thất bại
trong việc học” từ những thông tin phản hồi và vì thế vẫn bị vướng mắc vào những nhận
thức sai hoặc những hành vi không thỏa đ|ng ấy. Sự rối loạn chức năng chính là sự thất bại
trong việc học hỏi v{ thay đổi. Theo quan điểm thân chủ trọng tâm, có ba cách giải thích liên
quan đến việc vì sao sự thất bại này xảy ra, đó l{ sự thiếu hài hòa (incongruence), không thể
tồn tại như một tiến trình (failure to be in process) v{ khó khăn trong việc xử lý thông tin.
7.2. Thiếu hài hòa
Quan điểm phổ biến nhất về sự rối lọan chức năng theo trường phái thân chủ trọng tâm là:
hành vi bất thường phát sinh do sự tr|i ngược, mâu thuẫn giữa một bên là ý niệm về cái ngã
và bên kia là những trải nghiệm sống. Ví dụ, Janet là một sinh viên giỏi ở trường đại học.
Trong hình ảnh về bản thân (self-image), cô muốn mình sẽ trở thành một b|c sĩ. Tuy nhiên,
trong các giờ học môn sinh và môn hóa cô lại có những trải nghiệm rất xa lạ v{ không như ý
muốn, và sự mâu thuẫn n{y đ~ khiến cho cô phiền lòng.
Tuy nhiên, không phải sự mâu thuẫn này làm nên tình trạng rối lọan chức năng, m{ l{ do ở
cách thức đương sự đ|p ứng và cố gắng giải quyết sự tr|i ngược này. Nếu các cấu trúc trong
nhận thức được đương sự xử lý một cách chừng mực thì người ấy sẽ có khả năng thống hợp
lại các khía cạnh có tính đối lập nhau bên trong cái ngã của mình, và chính từ khả năng
thống hợp này mà sự sáng tạo mới có thể được nảy sinh. Nhưng nếu các khía cạnh đối lập
nhau trong ý niệm về cái ngã vẫn còn được lưu giữ một cách cứng nhắc, tiến trình thống
nhất và tổng hợp này sẽ bị bế tắc.
Con người thường học cách bảo lưu c|c th{nh phần của cái ngã một cách cứng nhắc do bởi
cha mẹ họ, các giáo viên và nền văn hóa của họ áp dụng những “tiêu chuẩn đ|nh gi|” đối với
họ. Đó l{, họ chỉ cảm thấy mình có giá trị khi tuân theo những chuẩn mực và giá trị của
người kh|c. Điều này khiến cho họ dễ chấp nhận một cách cứng nhắc những “điều nên l{m”
khi xem xét những cách thức sống mà họ được người kh|c trông đợi. Một khi có sự thiếu
hài hòa giữa những điều răn cứng nhắc và những trải nghiệm thật sự của bản thân, họ sẽ
không thể thách thức những điều răn ấy, và vì thế họ sẽ có khuynh hướng đ|p ứng lại bằng
cách chối bỏ những trải nghiệm thực của mình hoặc tìm cách diễn giải chúng kh|c đi. Khi
không còn khả năng lắng nghe những trải nghiệm của chính mình thì họ đ~ lấy đi sức mạnh
của chúng. Để rồi sau đó, họ chỉ có thể chủ yếu dựa vào những “điều răn” để hướng dẫn cho
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
26
sự chọn lựa của mình. Khi nỗi lo âu v{ tính không h{i hòa không được giải quyết, đương sự
sẽ dần dần cảm thấy bất lực và trở nên trầm uất.
Janet, trong ví dụ trên, qua nhiều năm đ~ được “lập trình” bởi chính cô, bởi cha mẹ cô và bởi
các giáo viên của cô, để trở thành một b|c sĩ. Để theo đuổi chương trình n{y, cô đ~ phải bỏ
qua những cảm xúc không phù hợp khi tham dự những lớp học môn sinh v{ môn hóa. Điều
n{y dường như cũng đ~ ảnh hưởng lên nhân cách của cô, khiến cho bạn bè cũng cảm nhận
cô như một người xa cách và hay phòng vệ. Nhưng đến một ng{y kia, Janet đến lớp với một
vẻ hoàn toàn khác: cởi mở, nhiệt tình và thân thiện. Cô bảo với mọi người rằng cô đ~ có một
quyết định quan trọng của riêng mình: cô sẽ thay đổi chuyên ngành học của mình sang lĩnh
vực nghệ thuật. Cô bộc bạch rằng sau cùng cô đ~ bắt đầu lắng nghe các trải nghiệm của
mình và nhận thấy rằng thật tâm cô không muốn trở thành một b|c sĩ. Chính việc tin tưởng
vào trải nghiệm của chính mình đ~ cho phép cô tự mở ra những con đường đi mới.
Vấn đề của Janet là ở chỗ cô đ~ cứng nhắc chấp giữ một niềm tin rằng mình phải trở thành
một b|c sĩ. Khi cô xem xét niềm tin ấy một c|ch đúng mực v{ đ|nh gi| nó dựa trên chính
những trải nghiệm của mình, cô đ~ chọn quyết định thay đổi ngành học. Tuy nhiên, cô cũng
có thể đi theo hướng ngược lại: đó l{ tiếp tục chọn việc học để trở thành một b|c sĩ ngay cả
khi cô không thích học sinh và học hóa. V{ điều quan trọng ở đ}y l{ Janet đ~ đặt ra các câu
hỏi và thách thức các cấu trúc nhận thức của mình.
Sự thiếu hài hòa có thể xảy ra dưới nhiều hình thức. Một số người đ~ kh|i qu|t hóa c|c ý
niệm tiêu cực về cái ngã và phán xét chúng một cách khắc khe về mọi lĩnh vực. Điều n{y đ~
dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng, ví dụ như những hành vi chống đối xã hội và rối loạn
nhân cách. Một số người khác có thể cảm thấy sự thiếu hài hòa chỉ trong một số lĩnh vực
chuyên biệt n{o đó, ví dụ không thể chấp nhận được cản xúc giận dữ chẳng hạn. Gần đ}y,
Speierer (1990) đ~ cố gắng chuyên biệt hóa các lọai thiếu hài hòa khác nhau trong các loại
rối loạn tâm lý khác nhau. Ông cho rằng các thân chủ bị trầm cảm chủ yếu là do sự chấp giữ
những ý niệm về cái ngã quá hoàn hảo, trong khi đó những bệnh nhân hysterie lại chấp giữ
cứng nhắc và thái quá những khía cạnh tích cực trong hình ảnh về bản thân khi họ cố gắng
xuất hiện trước người khác theo một cách thức nhất định. Tuy nhiên, các nhà trị liệu theo
trường phái thân chủ trọng tâm tin rằng mỗi c| nh}n đều có tính độc đ|o v{ không thể có
một quy luật bất biến nào có thể quyết định lọai thiếu hài hòa nào sẽ gây nên lọai rối loạn
nào.
7.3. Không thể tồn tại như một một tiến trình
Quan điểm này có thể xem như một sự mở rộng của ý tưởng về sự thiếu h{i hòa. Khi tư
tưởng của Rogers thay đổi, ông ngày càng tập trung nhiều hơn v{o ý tưởng cho rằng sự rối
lọan chức năng có liên quan đến mức độ mà con người không tồn tại (không sống) như một
tiến trình.
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
27
Gendlin cũng cho rằng tâm bệnh bắt nguồn từ việc thất bại của con người không thể sống
như một tiến trình. Những người trải qua các vấn đề về tâm lý là những người “thiếu tập
trung” (Gendlin, 1969). Đó là vì họ đ~ không chú t}m v{o “dòng chảy” của những trải
nghiệm theo một cách thức có thể giải quyết các vấn đề của họ một cách sáng tạo. Thay vì
lắng nghe một cách thấu cảm nội tâm của mình, họ lại khắc khe phê phán các cảm xúc và
phản ứng của chính họ, bằng cách tự “lên lớp” bản thân, phân tích bản thân hoặc cố gắng tự
“thiết kế lại” bản thân (Gendlin, 1964). Trong những trường hợp nghiêm trọng, như t}m
thần phân liệt chẳng hạn (Gendlin, 1967), người bệnh có thể cảm thấy đời sống nội tâm của
chính mình quá hỗn độn, qu| “bệnh”, khiến sau cùng họ cũng quay mặt đi với chính nội tâm
của họ và cho rằng chẳng có gì đ|ng tin ở đó cả!
8. Các quan điểm về xử lý thông tin
V{o năm 1974, Wexler v{ Rice đ~ xuất bản một quyển sách trình bày về một số quan điểm
về vấn đề xử lý thông tin trong liệu pháp thân chủ trọng t}m. Ý tưởng của Rogers và
Gendlin đ~ được viết lại bằng ngôn ngữ của tâm lý học nhận thức. Mỗi c| nh}n con người đ~
phát triển nên những sơ cấu (schemata) trong nhận thức của mình để tổ chức lại các nguồn
thông tin từ thế giới bên ngoài. Việc một người có chức năng sống đầy đủ bao gồm khả năng
đồng hóa (assimilation) liên tục c|c thông tin n{y v{o trong c|c sơ cấu, tạo nên những cấu
trúc hiểu biết chuyên biệt hơn, thống hợp hơn. T}m bệnh được xem là bắt nguồn từ những
hệ thống c|c sơ cấu kém chuyên biệt và có tính cứng nhắc, khiến con người mất khả năng
thống nhập các nguồn thông tin mới. Một tiến trình quan trọng trong sự tạo lập các cấu trúc
hiểu biết chuyên biệt hơn, thống hợp hơn đó l{ sự “chú t}m” (attention). Nếu con người
thất bại trong việc chú tâm một cách hiệu quả vào các nguồn thông tin mới thì sẽ dẫn đến
sự tồn tại một c|ch kiên định của những cấu trúc hiểu biết cũ (Anderson, 1974).
Toukmanian (1990) cũng đ~ chỉ rõ rằng những người có vấn đề thường thất bại trong việc
gỡ bỏ c|c suy nghĩ có trước của họ, và vì thế không thể chú ý đến các nguồn thông tin mới
rất phong phú. Ngoài ra, họ cũng thất bại trong việc xây dựng những giả thuyết để họ có thể
chọn lựa.
Greenberg v{ cs. (1993) đ~ ph|t triển một học thuyết tổng hợp về nhận thức liên quan đến
chức năng sống của c| nh}n con người dựa trên lý thuyết thân chủ trọng t}m. Đối với các
tác giả này, trải nghiệm của một con người vào một thời khắc n{o đó l{ sản phẩm tổng hợp
phức tạp của c|c sơ cấu nhận thức, động cơ v{ c|c khuynh hướng h{nh động. Chúng được
tổng hợp lại rồi dẫn đến một cảm nhận huyền diệu về bản thân chúng ta trong một tình
huống cụ thể, đồng thời cũng tạo nên những phản ứng cảm xúc đặc hiệu mà từ đó con
người chúng ta được “tổ chức” lại để có thể thực hiện những h{nh động. Các vấn đề tâm lý
nảy sinh do con người bị mất khả năng trong việc chú t}m đến và biểu trưng hóa những
phản ứng nội tâm của chính mình hoặc do bởi những phản ứng của họ biểu hiện dưới dạng
những “kiểu thức cảm xúc cứng nhắc” (rigid emotion schemes). Kiểu thức cảm xúc cứng
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
28
nhắc là các cách thức phản ứng về mặt cảm xúc đ~ được học tập trước đó nhưng khi biểu
hiện thì lại không phù hợp với hoàn cảnh hiện tại.
Các tác giả n{y đ~ đặc biệt nhấn mạnh vào tầm quan trọng của các phản ứng cảm xúc trong
chức năng sống của con người. Cảm xúc phản ánh những khuynh hướng h{nh động; nó
thông tin về cách thức mà một người đang trải nghiệm như thế nào vào thời điểm đó. Vì thế,
việc mất khả năng nhận biết hoặc tiếp cận với nguồn thông tin về cảm xúc sẽ ảnh hưởng
một c|ch đ|ng kể lên khả năng thích nghi của một con người. Sự thất bại này sẽ thường
xuyên làm nảy sinh những phản ứng rối loạn chức năng v{ khiến đương sự không thể linh
hoạt chọn lựa các hành vi mới để đ|p ứng với những đòi hỏi của hoàn cảnh sống.
9. Tâm bệnh dưới góc nhìn có tính tương tác
Các vấn đề t}m lý không được xem như những thực thể “bên trong” của con người, mà luôn
được xem xét trong mối tương t|c giữa con người và hoàn cảnh sống. Bản chất của nó là sự
tương giao giữa con người với thế giới bên ngoài. Các vấn đề nảy sinh khi con người phải
đương đầu với những hoàn cảnh thách thức khả năng linh hoạt của họ trong việc giải quyết
vấn đề. Sự chuẩn bị cho các thách thức trong đời sống cũng kh|c nhau ở mỗi người. Tuy
nhiên, bất cứ ai trong chúng ta cũng đều có những lúc tạm thời bị rối loạn chức năng nếu
chúng ta đang đương đầu với một thách thức vượt quá các nguồn lực ứng phó của bản
thân.Tình trạng stress quá mức do hoàn cảnh kinh tế hoặc bệnh tật có thể khiến chúng ta bị
mất khả năng liên lạc và tổng hợp những “trải nghiệm có vấn đề” của chúng ta (problematic
experience). Nếu một người n{o đó đang l{ th{nh viên trong một tập thể đang được vận
hành sai chức năng (một gia đình hoặc một nhóm làm việc chẳng hạn), thì người ấy cũng có
thể bị tổn thương khả năng n{y.
9.1. Rối loạn chức năng trong gia đình và nhóm
Sự rối loạn chức năng trong gia đình v{ nhóm cũng có cùng những lý do như trường hợp
xảy ra ở các cá nhân. Các tổ chức, tập thể, giống như c|c c| nh}n, cũng l{ những thực thể
sống rất năng động; chúng có thể vận hành một cách có lý trí nếu như c|c tiến trình giao
tiếp bên trong chúng diễn ra một cách cởi mở. Hành vi bệnh lý xảy ra khi sự giao tiếp bên
trong nhóm bị bế tắc. Công trình nghiên cứu về “tư duy tập thể” (group-think) của Janis
(1972) là một ví dụ minh họa tốt về cách thức mà một tập thể đ~ vận hành sai chức năng
nếu như có sự tắc nghẽn các kênh giao tiếp giữa c|c th{nh viên bên trong nhóm cũng như
giữa nhóm đó với thế giới bên ngoài.
9.2. Đánh giá mức độ rối loạn chức năng
Các nhà trị liệu thân chủ trọng t}m thường không đi tìm những công cụ chẩn đo|n hoặc
đ|nh gi| theo truyền thống. Những phương thức đ|nh gi| như thế sẽ khuyến khích một
c|ch nhìn “từ bên ngo{i” đối với thân chủ, như thể thân chủ đang được đem ra mổ xẻ, phân
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
29
tích hoặc như thể bị “xem xét dưới kính hiển vi”! Điều n{y đi ngược lại với lập trường có
tính thấu cảm của trường phái thân chủ trọng t}m, trong đó nh{ trị liệu cố gắng cảm nhận
thân chủ từ bên trong những trải nghiệm độc đ|o của người ấy. Việc phân loại con người sẽ
khiến cho nhà trị liệu bị lệch sang xu hướng trị liệu cho một c| nh}n như l{ th{nh phần của
một “lọai người” hơn l{ như một con người có những tính cách riêng biệt. Một nhà trị liệu
thân chủ trọng tâm quan tâm nhiều đến việc tìm hiểu và thiết lập quan hệ với thân chủ tên
Jack hoặc với thân chủ tên Carolyn, chứ không phải với “Jack-rối loạn ranh giới” hoặc với
“Carolyn-ái kỷ”... Tuy nhiên, vì lĩnh vực sức khỏe tâm thần cần dùng đến những tên gọi để
chẩn đo|n, nên c|c nh{ trị liệu thân chủ trọng tâm vẫn sử dụng chúng với mục đích thông
tin trong giới chuyên môn.
Các nhà trị liệu theo xu hướng “tiến trình-kinh nghiệm” như Greenberg v{ cs. (1993) thì sử
dụng cách thức chẩn đóan theo tiến trình (process diagnosis). Một chẩn đóan theo tiến
trình là cách thức đ|nh gi| của một nhà trị liệu dựa trên các kiểu thức cảm xúc sai chức
năng (dysfunctional emotion schemes) m{ th}n chủ cần phải thay đổi và khả năng sẵn sàng
của thân chủ trong việc thực hiện sự thay đổi ấy vào một thời điểm n{o đó trong tiến trình
trị liệu. Điều quan trọng ở đ}y l{ nh{ trị liệu không đặt nặng v{o “nội dung” của cảm xúc
được biểu hiện (vì dụ thân chủ óan giận người cha của mình) mà chỉ chú ý đến những bằng
chứng cho thấy thân chủ đang trải nghiệm sự bế tắc trong khi đang giải quyết vấn đề cá
nhân của mình. Nhà trị liệu theo xu hướng “tiến trình-kinh nghiệm” sẽ tìm kiếm những “chỉ
b|o”, tức là những dấu hiệu về lời nói, hành vi và cảm xúc cho thấy thân chủ đang đấu tranh
với việc xử lý các cảm xúc của họ. Ví dụ, một chỉ báo cho một “phản ứng có vấn đề” có thể là:
khi thân chủ mô tả sự bối rối, khó xử của họ khi họ phản ứng với một tình huống hoặc với
một người n{o đó. Sự bối rối này có thể là cảm giác thấy mình đ~ có một phản ứng không
hợp lý, lệch lạc, thái quá hoặc không như ý muốn. Một chẩn đóan theo tiến trình về loại chỉ
báo này sẽ giúp cho nhà trị liệu biết được loại phương ph|p n{y có thể được sử dụng tốt
nhất vào lúc ấy để nắm bắt v{ đi s}u v{o sự khám phá của thân chủ.
10.Thực hành trị liệu
Liệu pháp thân chủ trọng tâm theo truyền thống vào lúc khởi đầu thì có tính chất “không
hướng dẫn” (non-directive). Mục đích của nhà trị liệu chủ yếu l{ người đồng hành cùng với
thân chủ trên con đường tự khám phá bản thân. Bằng c|ch l{ người đồng hành, nhiệt tình,
thấu cảm và chân thành, nhà trị liệu sẽ mang đến một bầu khí có tính thúc đẩy niềm tin của
thân chủ vào bản th}n để có thể hướng đến sự tăng trưởng.
Tuy nhiên, trong thập niên 1960, một xu hướng mới đ~ hình th{nh trong số các nhà trị liệu
theo trường phái thân chủ trọng tâm. Những tác giả này muốn xem liệu pháp thân chủ
trọng t}m như một “triết lý của việc trị liệu” hơn l{ một “c|ch thức chuyên biệt để thực
hành trị liệu”. Họ cho rằng nếu nhà trị liệu là một người nhiệt tình, thấu cảm và chân thật,
ông ta có thể năng động hơn v{ thậm chí có thể sử dụng những kỹ thuật từ các loại liệu
Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non
30
ph|p (Holstock & Rogers, 1983). Đối với nhiều nhà trị liệu, liệu pháp thân chủ trọng t}m đ~
trở th{nh “triết lý nhân vị trọng t}m”, v{ trong bối cảnh ấy nhà trị liệu có thể thực hành trị
liệu theo những phương c|ch có tính chiết trung. Kết quả là, nhiều trị liệu theo trường phái
thân chủ trọng tâm hiện nay đ~ phối hợp nhiều kỹ thuật của các liệu ph|p kh|c như c|c kỹ
thuật Gestalt, hành vi, thôi miên và vận dụng các kỹ thuật có tính thách thức (confrontative)
vào việc thực hành trị liệu. Natalie Rogers (Toms, 1988) đ~ phối hợp nghệ thuật v{ khiêu vũ
vào liệu pháp của bà với tên gọi l{ “liệu pháp diễn xuất thân chủ trọng t}m” (person-
centered expressive therapy). Tương tự, “liệu pháp kinh nghiệm” của Gendlin v{ “liệu pháp
tiến trình-kinh nghiệm” của Greenberg v{ cs. cũng chủ trương nh{ trị liệu có thể thực hiện
một cách có hệ thống những cố gắng thúc đẩy tiến trình kh|m ph| để giúp thân chủ tăng
trưởng.
Trái lại, các nhà trị liệu thân chủ trọng tâm theo kiểu cổ điển (Brodley, 1993) lại không
đồng tình với sự phát triển liệu pháp theo cách thức trên. Họ tin rằng việc sử dụng một cách
có hệ thống bất cứ lọai kỹ thuật trị liệu nào sẽ g}y phương hại cho th|i độ “không hướng
dẫn”, nền tảng của việc để thân chủ tự dẫn dắt và tự tìm lối đi của riêng mình hướng đến sự
tăng trưởng.
10.1. Triết lý của việc trị liệu
Liệu pháp thân chủ trọng tâm dựa vào niềm tin rằng chính thân chủ sẽ “chữa l{nh” bản thân
họ và tạo nên sự tăng trưởng bản ngã của chính họ. Sự tăng trưởng và bình phục xảy ra từ
bên trong con người của thân chủ, mặc dù các tiến trình bên ngòai có thể thúc đẩy hoặc trì
hoãn việc tăng trưởng này. Có sự tương đồng giữa cây cỏ và trẻ em trong việc tự mình lớn
lên, dù rằng người nông gia hoặc các bậc cha mẹ có thể giúp tạo thuận lợi hoặc làm chậm đi
những tiến trình tăng trưởng này.
Liệu pháp thân chủ trọng t}m có tính độc đ|o ở chỗ nhấn mạnh vào tiềm năng tự bình phục
của mỗi con người. Mặc dù những liệu ph|p t}m lý kh|c cũng đồng ý về con người có những
tiềm năng tích cực bên trong, nhưng c|c nh{ trị liệu theo những trường phái khác lại không
tin rằng thân chủ có thể tự mình sử dụng tiềm năng n{y nếu họ không có được sự hướng
dẫn của nhà trị liệu. Điều này có thể do thân chủ quá mong muốn né tránh sự đau khổ để có
được sự an toàn khiến cho họ cũng né tr|nh việc đối đầu với các vấn đề và làm cho các tiềm
năng ấy bị tắc nghẽn; hoặc cũng có thể do họ bị vướng nắc vào những tư duy sai lầm mà họ
chỉ có thể được “giải tho|t” bởi nhà trị liệu. Nhà trị liệu trở th{nh “chuyên gia hướng dẫn”
về vấn đề gì mà thân chủ cần phải đương đầu để tăng trưởng.
Trái lại, công việc của một nhà trị liệu thân chủ trọng tâm là cung cấp một điều kiện tối ưu
để thân chủ có thể vận hành những “khả năng tự tổ chức nội tại” v{ “khả năng tự vượt qua”
(intrinsic self-organizing & self-transcending capacities). Trong điều kiện có tính hỗ trợ,
lòng tin hướng đến tăng trưởng của thân chủ sẽ vượt qua khuynh hướng né tránh khổ đau.
Con người có khả năng chịu đựng v{ đối đầu với những nỗi khổ đau lớn lao trong cuộc sống
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU
GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)
Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)
Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)Nengyong Ye
 
Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa
Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa
Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa nataliej4
 
TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH
TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH
TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH nataliej4
 
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên nataliej4
 
Tham Vấn Học Đường
Tham Vấn Học ĐườngTham Vấn Học Đường
Tham Vấn Học ĐườngTa Li
 
Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học
Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học
Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học nataliej4
 
Công tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ em
Công tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ emCông tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ em
Công tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ emTrường Bảo
 
TÂM LÝ TRỊ LIỆU
TÂM LÝ TRỊ LIỆU TÂM LÝ TRỊ LIỆU
TÂM LÝ TRỊ LIỆU nataliej4
 
Sách về CTXH nhóm
Sách về CTXH nhómSách về CTXH nhóm
Sách về CTXH nhómforeman
 
Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...
Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...
Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...
Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...
Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...Thanh Đỗ
 
Thuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lý
Thuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lýThuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lý
Thuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lýLenam711.tk@gmail.com
 
Giáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanh
Giáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanhGiáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanh
Giáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanhTrong Hoang
 
GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI
GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI
GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI nataliej4
 

Mais procurados (20)

Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)
Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)
Bai giang ctxh ca nhan (vta quan)
 
Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa
Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa
Giáo Trình Tâm Lý Học Phát Triển Dương Thị Diệu Hoa
 
Đề Tài: Nhu cầu tham vấn tâm lý Học đường của Học Sinh, 9đ, HAY
Đề Tài: Nhu cầu tham vấn tâm lý Học đường của Học Sinh, 9đ, HAYĐề Tài: Nhu cầu tham vấn tâm lý Học đường của Học Sinh, 9đ, HAY
Đề Tài: Nhu cầu tham vấn tâm lý Học đường của Học Sinh, 9đ, HAY
 
200 đề tài khóa luận tốt nghiệp ngành tâm lý học
200 đề tài khóa luận tốt nghiệp ngành tâm lý học200 đề tài khóa luận tốt nghiệp ngành tâm lý học
200 đề tài khóa luận tốt nghiệp ngành tâm lý học
 
Giáo trình-tltl
Giáo trình-tltlGiáo trình-tltl
Giáo trình-tltl
 
TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH
TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH
TÂM LÝ HỌC GIỚI TÍNH VÀ GIÁO DỤC GIỚI TÍNH
 
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Và Thanh Thiếu Niên
 
Tham Vấn Học Đường
Tham Vấn Học ĐườngTham Vấn Học Đường
Tham Vấn Học Đường
 
Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học
Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học
Giáo Trình Phương Pháp Nghiên Cứu Tâm Lý Học
 
Công tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ em
Công tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ emCông tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ em
Công tác xã hội và chăm sóc sức khỏe phụ nữ và trẻ em
 
TÂM LÝ TRỊ LIỆU
TÂM LÝ TRỊ LIỆU TÂM LÝ TRỊ LIỆU
TÂM LÝ TRỊ LIỆU
 
Luận văn: Điều trị rối loạn lo âu bằng liệu pháp nhận thức hành vi
Luận văn: Điều trị rối loạn lo âu bằng liệu pháp nhận thức hành viLuận văn: Điều trị rối loạn lo âu bằng liệu pháp nhận thức hành vi
Luận văn: Điều trị rối loạn lo âu bằng liệu pháp nhận thức hành vi
 
Sách về CTXH nhóm
Sách về CTXH nhómSách về CTXH nhóm
Sách về CTXH nhóm
 
Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...
Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...
Luận văn: Nhận thức, thái độ, hành vi của sinh viên đối với vấn đề quan hệ tì...
 
Thuyết tâm lí xã hội
Thuyết tâm lí xã hộiThuyết tâm lí xã hội
Thuyết tâm lí xã hội
 
Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...
Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...
Thực trạng và biện pháp xử lý stress của học sinh lớp 12 trường thpt hoài đức...
 
Nhom 2 de tai 1
Nhom 2 de tai 1Nhom 2 de tai 1
Nhom 2 de tai 1
 
Thuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lý
Thuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lýThuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lý
Thuyết phân tâm học trong tham vấn tâm lý
 
Giáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanh
Giáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanhGiáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanh
Giáo án Nghệ thuật lãnh đạo - Chuyên ngành Quản trị Kinh doanh
 
GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI
GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI
GIÁO TRÌNH XÃ HỘI HỌC GIỚI
 

Semelhante a GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU

Tâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩa
Tâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩaTâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩa
Tâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩaCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG nataliej4
 
Nghề nghiệp trong ngành tâm lý học
Nghề nghiệp trong ngành tâm lý họcNghề nghiệp trong ngành tâm lý học
Nghề nghiệp trong ngành tâm lý họcWE Link
 
Chu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdf
Chu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdfChu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdf
Chu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdfCucicaChuThBm
 
Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...
Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...
Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...Dịch vụ Làm Luận Văn 0936885877
 
Thăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh Nhân
Thăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh NhânThăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh Nhân
Thăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh NhânNguyen Khue
 
Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...
Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...
Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...Câu Lạc Bộ Trăng Non
 
De an ban hoa anh dao jun 20
De an ban hoa anh dao  jun 20De an ban hoa anh dao  jun 20
De an ban hoa anh dao jun 20nhi3t2
 
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóa
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóaBản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóa
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóaWE Link
 
De an ban hoa anh dao
De an ban hoa anh daoDe an ban hoa anh dao
De an ban hoa anh daotanhsaokhuya
 
TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM
TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM
TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM nataliej4
 
Tâm Bệnh Học Trẻ Em
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Tâm Bệnh Học Trẻ Em
Tâm Bệnh Học Trẻ Em nataliej4
 
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ nataliej4
 
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ nataliej4
 
Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...
Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...
Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...HanaTiti
 
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1 Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1 WE Link
 
Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "
Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "
Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "Nguyễn Bá Quý
 
TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC nataliej4
 
TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC nataliej4
 
Sơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trường
Sơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trườngSơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trường
Sơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trườngYhoccongdong.com
 

Semelhante a GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU (20)

Tâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩa
Tâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩaTâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩa
Tâm lý trị liệu là gì? Đi tìm một định nghĩa
 
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG
 
Nghề nghiệp trong ngành tâm lý học
Nghề nghiệp trong ngành tâm lý họcNghề nghiệp trong ngành tâm lý học
Nghề nghiệp trong ngành tâm lý học
 
Chu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdf
Chu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdfChu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdf
Chu Thị Bủm Sổ tay Tâm lý học Cứ Psy Đi.pdf
 
Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...
Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...
Liệu pháp hành vi và ứng dụng của liệu pháp hợp lý trong trợ giúp người có kh...
 
Thăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh Nhân
Thăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh NhânThăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh Nhân
Thăm Khám Bệnh Nhân Tâm Thần_Quan Hệ Thầy Thuốc Và Bệnh Nhân
 
Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...
Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...
Ap dung lieu phap choi va lieu phap nghe thuat trong viec ho tro tam ly tre e...
 
De an ban hoa anh dao jun 20
De an ban hoa anh dao  jun 20De an ban hoa anh dao  jun 20
De an ban hoa anh dao jun 20
 
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóa
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóaBản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóa
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 2 - Tâm Lý Học xuyên văn hóa
 
De an ban hoa anh dao
De an ban hoa anh daoDe an ban hoa anh dao
De an ban hoa anh dao
 
TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM
TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM
TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM
 
Tâm Bệnh Học Trẻ Em
Tâm Bệnh Học Trẻ Em Tâm Bệnh Học Trẻ Em
Tâm Bệnh Học Trẻ Em
 
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
 
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
KHOA HỌC CHẨN ĐOÁN TÂM LÝ
 
Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...
Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...
Giáo Trình Tuyên Truyền Vận Động Và Chuyển Đổi Hành Vi Về Dân Số Sức Khỏe Sin...
 
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1 Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1
Bản tin Tâm Lý Học Đông Tây số 1
 
Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "
Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "
Bài học " QUẢN TRỊ NĂNG LƯỢNG TOÀN DIỆN "
 
TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC
 
TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC TÂM LÝ HỌC Y HỌC
TÂM LÝ HỌC Y HỌC
 
Sơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trường
Sơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trườngSơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trường
Sơ cứu tâm lý: Hướng dẫn dành cho người cứu hộ tại hiện trường
 

Mais de Câu Lạc Bộ Trăng Non

Cái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trong
Cái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trongCái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trong
Cái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trongCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Eric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giao
Eric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giaoEric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giao
Eric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giaoCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống - Trăng non 2016
Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống  - Trăng non 2016Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống  - Trăng non 2016
Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống - Trăng non 2016Câu Lạc Bộ Trăng Non
 
Lý thuyết của bản thân về hành vi con người
Lý thuyết của bản thân về hành vi con ngườiLý thuyết của bản thân về hành vi con người
Lý thuyết của bản thân về hành vi con ngườiCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Nghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiên
Nghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiênNghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiên
Nghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiênCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Làm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đình
Làm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đìnhLàm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đình
Làm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đìnhCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Những nghi thức của chứng chán ăn tâm căn
Những nghi thức của chứng chán ăn tâm cănNhững nghi thức của chứng chán ăn tâm căn
Những nghi thức của chứng chán ăn tâm cănCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Liệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâm
Liệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâmLiệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâm
Liệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâmCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Vì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đại
Vì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đạiVì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đại
Vì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đạiCâu Lạc Bộ Trăng Non
 
Quan điểm đa chiều về nghiện game online
Quan điểm đa chiều về nghiện game onlineQuan điểm đa chiều về nghiện game online
Quan điểm đa chiều về nghiện game onlineCâu Lạc Bộ Trăng Non
 

Mais de Câu Lạc Bộ Trăng Non (20)

Ẩn dụ & Biểu tượng
Ẩn dụ & Biểu tượngẨn dụ & Biểu tượng
Ẩn dụ & Biểu tượng
 
Cái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trong
Cái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trongCái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trong
Cái ngã của nhà trị liệu và cuộc đối thoại bên trong
 
Tiếp cận dựa trên bối cảnh
Tiếp cận dựa trên bối cảnhTiếp cận dựa trên bối cảnh
Tiếp cận dựa trên bối cảnh
 
Thiết lập mối liên minh trị liệu
Thiết lập mối liên minh trị liệuThiết lập mối liên minh trị liệu
Thiết lập mối liên minh trị liệu
 
Eric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giao
Eric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giaoEric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giao
Eric Berne & Học thuyết Phân tích Tương giao
 
Meta-Communication
Meta-CommunicationMeta-Communication
Meta-Communication
 
Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống - Trăng non 2016
Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống  - Trăng non 2016Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống  - Trăng non 2016
Tài liệu tham khảo về liệu pháp hệ thống - Trăng non 2016
 
Lý thuyết của bản thân về hành vi con người
Lý thuyết của bản thân về hành vi con ngườiLý thuyết của bản thân về hành vi con người
Lý thuyết của bản thân về hành vi con người
 
Gặp gỡ cuối năm 2015
Gặp gỡ cuối năm 2015Gặp gỡ cuối năm 2015
Gặp gỡ cuối năm 2015
 
Albert Ellis
Albert EllisAlbert Ellis
Albert Ellis
 
Nghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiên
Nghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiênNghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiên
Nghiên cứu theo dõi 11 ca tự kỷ đầu tiên
 
Bí mật gia đình
Bí mật gia đìnhBí mật gia đình
Bí mật gia đình
 
Liệu pháp khay cát
Liệu pháp khay cátLiệu pháp khay cát
Liệu pháp khay cát
 
Làm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đình
Làm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đìnhLàm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đình
Làm việc với trẻ em trong liệu pháp gia đình
 
Những nghi thức của chứng chán ăn tâm căn
Những nghi thức của chứng chán ăn tâm cănNhững nghi thức của chứng chán ăn tâm căn
Những nghi thức của chứng chán ăn tâm căn
 
Liệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâm
Liệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâmLiệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâm
Liệu pháp nghệ thuật diễn đạt thân chủ trọng tâm
 
Vì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đại
Vì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đạiVì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đại
Vì sao tâm lý trị liệu cần đến nhãn quan hậu hiện đại
 
Quan điểm đa chiều về nghiện game online
Quan điểm đa chiều về nghiện game onlineQuan điểm đa chiều về nghiện game online
Quan điểm đa chiều về nghiện game online
 
Thay doi hanh vi
Thay doi hanh viThay doi hanh vi
Thay doi hanh vi
 
Mỗi cõi lòng một cảnh đời
Mỗi cõi lòng   một cảnh đờiMỗi cõi lòng   một cảnh đời
Mỗi cõi lòng một cảnh đời
 

GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU

  • 1. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 1 Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10 – 2015 (Đã cập nhật và điều chỉnh) GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU LƯU HÀNH NỘI BỘ
  • 2. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 2 GIÁO TRÌNH ĐẠI CƯƠNG TÂM LÝ TRỊ LIỆU GIỚI THIỆU Đ}y l{ bộ tài liệu chuyên môn dùng cho mục đích tham khảo, học tập, huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non (thuộc Hội Khoa học Tâm lý – Giáo dục Tp.HCM), cũng đ~ đuợc dùng làm b{i đọc tham khảo trong khuôn khổ giảng dạy lý thuyết tại trường Đại học Văn hiến từ 2005 đến 2013. Tất cả các bài soạn ở đ}y đều đ~ được đăng trên website t}m lý Trị liệu kể từ năm 2007, sau này vẫn tiếp tục được lưu trữ trên trang thông tin của CLB Trăng Non (trangnonclb.blogspot.com). Biên soạn và chịu trách nhiệm về nội dung: 1. B|c sĩ NGUYỄN MINH TIẾN 2. Thạc sĩ T}m lý TRẦN THỊ THU VÂN THÔNG TIN TỔNG QUÁT 1. Tên môn học: Đại cương về Tâm lý Trị liệu 2. Mô tả môn học: Tâm lý trị liệu là môn khoa học ứng dụng các kiến thức và kỹ năng tâm lý học vào việc tiếp cận, quan sát, giao tiếp v{ giúp đỡ những người có khó khăn về tâm lý. 3. Mục tiêu, yêu cầu của môn học: a. Về kiến thức: Giúp sinh viên hiểu được những mục đích, yêu cầu và một số kiến thức cơ bản của chuyên ngành tâm lý trị liệu (TLTL). b. Về kỹ năng: Giúp sinh viên thực tập một số kỹ năng cơ bản trong TLTL như: thiết lập mối quan hệ trị liệu, sử dụng kỹ năng giao tiếp trong TLTL, thực tập sắm vai, áp dụng thiết kế quy trình trị liệu cụ thể trên một số trường hợp, tình huống giả định trong lớp học. c. Về thái độ: Giúp sinh viên hiểu được vai trò của chuyên ng{nh TLTL trong đời sống xã hội và vị thế của nhà trị liệu. Có ý thức, tác phong của một người chuyên làm công việc hỗ
  • 3. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 3 trợ người khác. Thấu cảm và quan tâm hơn đến nhu cầu của người khác. Nâng cao khả năng tự hiểu và tự bộc lộ bản thân tốt hơn. d. Về lâu dài: Với quá trình học tập, thực h{nh v{ đ{o tạo nâng cao liên tục, môn học này có mục đích l}u d{i l{ đ{o tạo nên những chuyên viên làm tâm lý trị liệu. Nhà tâm lý trị liệu phải cùng chia sẻ trách nhiệm với chuyên viên của các ngành nghề kh|c như y học, tâm thần học, giáo dục học, giáo dục đặc biệt, công tác xã hội, pháp luật vv... 3. Số đơn vị học trình: 03 (3 x 15 = 45 tiết) 4. Phân bố thời gian: 45.00.00 (Trong các khóa huấn luyện ngo{i đại học, chương trình học có thêm phần bổ sung, tổng thời gian có được cơ cấu d{i hơn 45 tiết và có thể được điều chỉnh tùy theo nhu cầu cụ thể của người học) 5. Các kiến thức cơ bản cần học trước: tâm lý phát triển, tâm lý học nhân cách, tâm lý học h{nh vi, t}m lý gia đình, t}m lý giao tiếp, tham vấn tâm lý, tâm lý lâm sàng, tâm bệnh học, ... 6. Hình thức giảng dạy chính: Giảng lý thuyết kết hợp với các hình thức học tập chủ động của sinh viên như: thảo luận nhóm, trình bày ca lâm sàng, sắm vai, phân tích tình huống... 7. Tài liệu tham khảo:  Alan S. Gurman & Stanley B. Messer; Essential Psychotherapies – Theory and Practice; The Guilford Press, 1995.  Barbara F. Okun; Effective Helping; Brooks/Cole Publishing Company, Fourth Edition.  Nguyễn Công Khanh; Tâm lý trị liệu; NXB Đại Học Quốc Gia, 2000.  Nguyễn Khắc Viện; Tâm lý Lâm sàng Trẻ em Việt Nam; NXB Y Học, 2008.  Một số tài liệu khác ở trong v{ ngo{i nước. 
  • 4. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 4 Chương 1: ĐỊNH NGHĨA TÂM LÝ TRỊ LIỆU LÀ GÌ 1. ĐỊNH NGHĨA Tâm lý trị liệu (psychotherapy) là một hệ thống các kỹ thuật được thực hiện nhằm cải thiện sức khỏe tinh thần, cải thiện các vấn đề cảm xúc và hành vi của các cá nhân – những người được gọi l{ “th}n chủ”. Những vấn đề n{y thường khiến cho con người cảm thấy khó khăn trong việc tự quản lý cuộc sống v{ đạt đến các mục đích mong muốn của mình. Tâm lý trị liệu nhắm đến giải quyết các vấn đề này, thông qua một số những phương ph|p v{ kỹ thuật kh|c nhau; v{ chúng được thực hiện bởi những người gọi l{ “nh{ trị liệu” (những chuyên viên được đ{o tạo về tâm lý trị liệu). Các cuộc trị liệu thường bao gồm một (hoặc vài) nhà trị liệu và một (hoặc nhiều) thân chủ.Họ gặp nhau để bàn bạc, trao đổi, phát hiện ra những vấn đề gì mà thân chủ đang gặp phải và tìm kiếm cách thức n{o để giải quyết chúng. Do những đề t{i được bàn bạc trong các buổi trị liệu thường có tính chất nhạy cảm, nhà trị liệu phải có trách nhiệm (thường được pháp luật qui định) tôn trọng tính riêng tư v{ sự bảo mật cho thân chủ của mình. Tâm lý trị liệu l{ phương ph|p chữa trị các vấn đề tâm lý chủ yếu bằng phương ph|p sử dụng lời nói hoặc các công cụ giao tiếp khác giữa nhà trị liệu và thân chủ. Ở nhiều quốc gia trên thế giới, những người làm tâm lý trị liệu phải được đ{o tạo, cấp bằng và cấp phép hành nghề. Nhà tâm lý trị liệu có thể xuất thân từ những chuyên ngành khác nhau: có thể là nhà t}m lý, b|c sĩ t}m thần, nhà phân tâm, nhân viên xã hội, điều dưỡng viên tâm thần hoặc các chuyên viên kh|c đang l{m việc trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tinh thần. Trong quyển Tự Điển Bách Khoa Y Học Anh-Việt xuất bản năm 2005 (Chủ biên: GS Ngô Gia Hy – NXB Y Học Tp.HCM) có định nghĩa về tâm lý trị liệu (còn gọi là tâm lý liệu ph|p) như sau: “Điều trị các vấn đề tâm lý, cảm xúc bằng c|c phương ph|p t}m lý. Trong t}m lý liệu pháp, bệnh nhân trò chuyện với nhà trị liệu về các triệu chứng và các vấn đề mà họ mắc phải và thiết lập mối quan hệ giữa bệnh nhân và nhà trị liệu.Mục đích của quá trình này là giúp bệnh nhân tìm hiểu chính họ, tạo nên một cái nhìn mới về các mối quan hệ trong quá khứ và hiện tại, thay đổi những h{nh vi đ~ định hình của người bệnh” (S|ch đ~ dẫn – tr.784). Tâm lý trị liệu thực sự không phải là việc gì đó qu| mới mẻ, xa lạ hoặc vượt quá tầm hiểu biết của tất cả chúng ta. Theo Alexander (Individual Psychotherapy; 1964): Bất kỳ ai đang cố gắng cảm thông với một người bạn đang đau khổ hoặc cố trấn an một đứa trẻ đang hoảng sợ, thì cũng có thể xem người ấy đang thực hành tâm lý trị liệu. Người đó đang cố gắng vận dụng c|c phương thức tương t|c về mặt t}m lý để bảo tồn trạng thái thăng bằng về mặt cảm xúc ở một người khác. Những cách thức thông thường này chủ yếu
  • 5. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 5 được dựa trên những sự hiểu biết có tính trực gi|c hơn l{ sự hiểu biết có tính khoa học. Khi bạn đang nói chuyện với ai đó đang có t}m trạng phiền muộn, bạn cũng có thể tự nhiên hiểu được tác dụng tốt của việc giúp cho người ấy giải tỏa cảm xúc. Với một người đang trong trạng thái hoảng sợ, quẫn trí, bạn cũng có thể, bằng sự hiểu biết có tính trực giác, mang đến cho người ấy sự hỗ trợ về mặt cảm xúc bằng những lời khuyên và một th|i độ vững ch~i để người ấy có thể tin tưởng nương tựa vào bạn. Bạn vốn cũng có thể đ~ biết rằng khi một người đang bị chìm ngập trong một tình huống có tính nguy hiểm, đ|ng sợ thì người ấy không thể sử dụng được lý trí của mình một cách hiệu quả, và bạn cần giúp anh ta ổn định bằng c|ch n}ng đỡ về mặt tâm lý. Trong lúc nói chuyện với người ấy về hoàn cảnh khách quan m{ anh ta đang đương đầu, bạn có thể cho anh ta “mượn” công cụ lý trí của chính bạn để sử dụng. Khi làm tất cả những việc n{y, chúng ta đ~ thực hành một sự phối hợp giữa hai công việc có tính chất chữa trị, một l{ n}ng đỡ (supportive), hai là thấu hiểu (insight). V{ Alexander đ~ định nghĩa t}m lý trị liệu “... không gì kh|c hơn ngo{i việc áp dụng một cách có hệ thống, một cách có ý thức những phương pháp mà chúng ta áp dụng để ảnh hưởng lên những người sống xung quanh chúng ta trong cuộc sống thường ngày. Sự khác biệt quan trọng nhất là ở chỗ: nó không đơn thuần dựa trên những sự hiểu biết có tính trực gi|c m{ thay v{o đó l{ phải có sự thiết lập tốt các nguyên lý chung về t}m lý động học (psychodynamics)”. (Sđd. – tr.110). Như vậy, khác với sự giúp đỡ từ một người th}n quen thường gặp trong đời sống, “sự hỗ trợ trong tâm lý trị liệu được tiến hành bởi một nhà trị liệu được đ{o tạo chuyên nghiệp để có thể làm chức năng hỗ trợ người khác mà không nhất thiết phải trở nên gắn kết với thân chủ của mình về mặt đời sống riêng tư” (Goffman; 1962). Tâm lý trị liệu, nói chung, nhắm đến việc l{m tăng trưởng nhân cách một con người theo chiều hướng trưởng th{nh hơn, chín chắn hơn, v{ giúp người đó “tự hiện thực hóa bản thân mình”. Có thể tóm tắt một số mục tiêu chính của tâm lý trị liệu như sau:  Gia tăng khả năng thấu hiểu bản thân của thân chủ  Tìm kiếm giải ph|p cho c|c xung đột  Gia tăng sự tự chấp nhận bản thân của thân chủ  Giúp thân chủ có những kỹ năng ứng phó hữu hiệu với những khó khăn  Giúp thân chủ củng cố một cái Tôi vững mạnh, toàn vẹn và an toàn James C. Coleman (Abnormal Psychology and Modern Life; 1950) nêu ra một số bước cơ bản trong tiến trình làm tâm lý trị liệu như sau:  Tạo một bầu không khí quan hệ có tính trị liệu  Giải tỏa cảm xúc của thân chủ  Tạo sự thấu hiểu nơi th}n chủ  Giúp thân chủ định hình lại cảm xúc
  • 6. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 6  Kết thúc trị liệu Từ thời cổ đại, Hippocrates (ông tổ của y học phương T}y) đ~ từng kể ra ba loại công cụ chủ yếu mà một người thầy thuốc có thể sử dụng để chữa bệnh, đó l{: c}y cỏ, con dao và lời nói. Từ cây cỏ có thể chiết xuất ra c|c dược liệu, từ con dao có thể cắt bỏ đi những phần cơ thể bị bệnh mà không thể giữ lại được, và từ đó đ~ dần dần hình thành nên các chuyên ngành nội khoa và ngoại khoa trong y khoa hiện đại. Song chỉ khi có sự hình thành và phát triển của ngành tâm lý học hiện đại và ngành tâm thần học hiện đại, giá trị của việc sử dụng lời nói trong chữa bệnh mới được phát huy thành một phương ph|p trị liệu thực sự khoa học. Phương thức trị liệu ấy được một số nh{ tiên phong trong lĩnh vực n{y (như Sigmund Freud chẳng hạn) gọi l{ “talking cure” nghĩa l{ sự chữa trị bệnh bằng lời nói – mà về sau trở thành chuyên ngành tâm lý trị liệu với rất nhiều trường ph|i v{ khuynh hướng khác nhau. Điều gì đ~ giúp tạo nên hiệu quả của phép chữa trị ấy? Nhiều yếu tố giúp tạo nên hiệu quả của tâm lý trị liệu đ~ được nghiên cứu và thừa nhận như bản chất mối quan hệ trị liệu (Goldstein; 1962), sự hữu dụng của lời nói (Bernstein; 1965), lòng tin của người bệnh (hoặc thân chủ) đối với nhà trị liệu (Frank; 1961). Tuy vậy, t|c động thực sự của tâm lý trị liệu vẫn còn l{ điều gây nhiều tranh c~i m~i cho đến hiện nay.Liệu rằng các cách thức chữa trị bằng lời nói có thực sự chữa trị được các chứng rối loạn tâm trí? Trong thực tế, việc tranh luận về hiệu quả của tâm lý trị liệu phần lớn xảy ra trong giới chuyên môn, ngay cả giữa những người thực hành tâm lý trị liệu thuộc c|c trường phái và xu hướng khác nhau. Nhưng có lẽ sẽ thích hợp hơn nếu chúng ta xem xét t|c động của tâm lý trị liệu từ góc nhìn và vị thế của người bệnh hoặc thân chủ. Thân chủ không “nhìn thấy” những học thuyết và lý luận của nhà trị liệu, m{ “nhìn v{o” h{nh vi v{ th|i độ ứng xử của nhà trị liệu. Và vì thế việc ai là nhà trị liệu trở th{nh điều có khi còn quan trọng hơn cả việc nhà trị liệu áp dụng học thuyết n{o, phương ph|p n{o... Thực vậy, nhà trị liệu l{ người ở vào vị thế có ảnh hưởng lên trên thân chủ, mà nếu không có sự ảnh hưởng này, việc trị liệu sẽ không còn giá trị. Do vậy tâm lý trị liệu có thể được xem l{ “nghệ thuật tạo sự khích lệ, và kế đó l{ sử dụng tầm ảnh hưởng của nhà trị liệu lên thân chủ của mình một cách thuần thục” (Micheal Franz Basch). Mặt kh|c, người ta khó có thể x|c định được hiệu quả của tâm lý trị liệu, m{ thay v{o đó chỉ có thể xem xét được hiệu năng của nó, tức là việc tâm lý trị liệu tạo khả năng để có thể đạt đến một kết quả mong muốn. Hay nói theo cách của Gregory Bateson: tâm lý trị liệu “cung cấp một sự khác biệt để tạo nên một sự khác biệt mới”. Nh{ t}m lý trị liệu không giúp thay đổi những sự kiện trong thực tế khách quan, mà nhắm đến việc thay đổi những gì xảy ra trong thực tại chủ quan của người bệnh hoặc thân chủ. Nói một c|ch hình tượng thì “nh{ trị liệu mang thân chủ đến một điểm mà ở đó họ không còn cảm thấy tuyệt vọng nữa” (Martin Seligman; 1975).
  • 7. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 7 Có một sự mặc định trong việc hiểu rằng: nhà tâm lý trị liệu (psychotherapist) thì làm việc với những người bệnh, những người bị rối loạn chức năng của bộ máy tâm trí, còn các chuyên viên tư vấn (counselor) thì làm công việc giúp đỡ những người đang gặp các vấn đề khó khăn trong cuộc sống. Tuy nhiên, cả hai công việc tư vấn và trị liệu t}m lý đều cùng chia sẻ chung những học thuyết, lý luận, kỹ năng v{ phương pháp. Theo Jessie Bernard (1969), “tư vấn t}m lý giúp con người của thân chủ trở lại hòa hợp với số phận của họ, điều chỉnh bản thân họ khi sống đối mặt với những thất bại v{ đau khổ. Nhưng nếu những thân chủ ấy có những ứng xử không tuân theo các chuẩn mực hoặc có những rối loạn tâm trí nghiêm trọng, thì việc giúp đỡ những thân chủ ấy sẽ thuộc trách nhiệm của nhà tâm lý trị liệu”. Theo James Bugental, Ph.D. (www.psychotherapy.net): Tâm lý trị liệu không làm việc trên những điều bạn suy nghĩ. Đó không hẳn là việc chữa lành một căn bệnh. Đó không phải là sự hướng dẫn của một nhà thông thái. Đó không phải là sự chia sẻ giữa hai người bạn thân. Đó cũng không phải là một quá trình học hỏi những kiến thức. Tâm lý trị liệu không liên quan đến những điều bạn suy nghĩ. Đó l{ sự làm việc trên cách thức mà bạn suy nghĩ. Nó làm cho bạn chú ý đến cách thức mà bạn suy nghĩ. Nó phân biệt rõ giữa những điều bạn đang suy nghĩ đến và cách thức mà bạn thực hiện sự suy nghĩ ấy. Tâm lý trị liệu ít quan t}m đến việc tìm kiếm những nguyên nh}n để giải thích những gì bạn đang l{m, nó quan t}m đến việc kh|m ph| ý nghĩa từ những việc mà bạn đang l{m. Tâm lý trị liệu không làm việc trên những điều bạn nghĩ. Nó liên quan đến cách thức mà bạn sống với những tình cảm của mình. Nó liên quan đến những quan điểm bạn áp dụng vào trong những mối quan hệ của bạn với những người xung quanh. Nó liên quan đến những điều bạn muốn đạt đến trong đời và cách thức mà bạn cố gắng để đạt đến những mục đích ấy. Nó liên quan đến các nguồn lực giúp đỡ để bạn có thể tìm thấy những tiềm năng thay đổi trong con người bạn. Tâm lý trị liệu không liên quan đến điều bạn suy nghĩ l{ gì, nó liên quan đến cách thức mà bạn suy nghĩ... 2. MỐI QUAN HỆ HỖ TRỢ Bài viết này cung cấp một sự mô tả về thế nào là những mối quan hệ hỗ trợ, kèm theo đó l{ một sự nhấn mạnh đặc biệt vào khía cạnh giao tiếp xảy ra trong các mối quan hệ ấy. Khi có được một cái nhìn tổng quát về các khía cạnh của một mối quan hệ hỗ trợ, bạn sẽ gia tăng được khả năng hiểu biết cũng như thực h{nh được những kỹ năng của một người hỗ trợ. 2.1. Thế nào là một mối quan hệ hỗ trợ?
  • 8. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 8 Mục đích của việc thiết lập một mối quan hệ có tính hỗ trợ là nhằm đ|p ứng các nhu cầu của người cần được hỗ trợ, chứ không phải theo các nhu cầu của người hỗ trợ. Trong quá trình tham vấn hoặc trị liệu t}m lý, người hỗ trợ (helper) là nhà tham vấn hoặc nhà trị liệu; người cần được hỗ trợ (helpee) là thân chủ hoặc bệnh nhân. Mối quan hệ hỗ trợ l{ điều kiện cho phép mở rộng các giải pháp lựa chọn mà thân chủ có thể dựa v{o đó để đảm nhận trách nhiệm của họ và thực hiện được quyết định của chính họ. Người hỗ trợ không đứng ra giải quyết thay vấn đề của thân chủ, v{ cũng không tìm c|ch cam đoan điều gì đó để làm an lòng thân chủ của mình. Nhiệm vụ của một người hỗ trợ l{ giúp đỡ cho thân chủ để họ có thể tự giải quyết vấn đề của họ bằng cách khám phá, tìm hiểu v{ h{nh động. Mối quan hệ hỗ trợ không hàm ý phải làm một c|i gì đó để thân chủ cảm thấy tốt hơn; nó liên quan đến việc cả hai người (người hỗ trợ và thân chủ) cùng làm việc với nhau và tìm kiếm giải pháp tối ưu để giải quyết vấn đề (sau khi đ~ xem xét tất cả các lựa chọn có thể có), và nếu khả thi thì tiến hành thực hiện giải ph|p đó. Mối quan hệ hỗ trợ sẽ có lợi ích cho thân chủ nếu nó là một tiến trình học tập qua lại (mutual learning process) giữa người hỗ trợ và thân chủ. Hiệu quả của mối quan hệ này tùy thuộc vào một số yếu tố sau:  Thân chủ có thể hiểu được những cảm xúc và hành vi ứng xử của người hỗ trợ, và có kỹ năng thông tin cho người hỗ trợ về sự hiểu biết này;  Người hỗ trợ có khả năng x|c định và làm rõ các vấn đề của thân chủ;  Người hỗ trợ có khả năng |p dụng được những chiến lược hỗ trợ phù hợp để giúp gia tăng những khả năng của thân chủ trong việc tự khám phá và hiểu biết về bản thân họ, thực hiện quyết định và giải quyết vấn đề, tức là dẫn đến những h{nh động có tính sáng tạo về phần thân chủ. 2.2. Các loại quan hệ hỗ trợ Có ba thể loại người hỗ trợ kh|c nhau: người hỗ trợ chuyên nghiệp (professional helpers), người hỗ trợ bán chuyên nghiệp (paraprofessional helpers) v{ người hỗ trợ không chuyên nghiệp (non-professional helpers). Tương ứng theo đó, cũng có thể chia các mối quan hệ hỗ trợ thành ba loại khác nhau, mặc dù tất cả đều giống nhau về quan niệm và các chiến lược hỗ trợ được áp dụng: 1. Quan hệ hỗ trợ chuyên nghiệp: khi người hỗ trợ được huấn luyện sâu và chuyên biệt về t}m lý, h{nh vi con người, kỹ năng giao tiếp và giải quyết các vấn đề theo chuyên ngành của họ và có thể đ|p ứng với kỳ vọng cần được giúp đỡ của thân chủ. Loại quan hệ n{y được thấy trong mối quan hệ giữa thầy thuốc-bệnh nhân, nhà tham vấn-thân chủ, nhân viên xã hội-thân chủ, nhà trị liệu tâm lý-thân chủ...
  • 9. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 9 2. Quan hệ hỗ trợ bán chuyên nghiệp: khi người hỗ trợ nhận được sự huấn luyện chính thức nhưng ngắn hạn về c|c lĩnh vực nếu trên. Có thể gặp trong trường hợp quan hệ giữa nhân viên tuyển dụng-người xin việc, nhân viên tiếp cận đường phố- thanh thiếu niên... 3. Quan hệ hỗ trợ không chuyên nghiệp: khi người hỗ trợ không nhận được sự huấn luyện chính thức về các kỹ năng hỗ trợ chuyên biệt và tiến trình hỗ trợ có thể chỉ xảy ra nhất thời trong mối quan hệ với thân chủ của họ. Ví dụ trường hợp của các nhân viên bán hàng, tiếp tân, tiếp viên hàng không, những người tình nguyện... Ở mỗi một trong số ba loại quan hệ nêu trên, ta còn có thể phân biệt hai hình thức quan hệ khác nhau như sau:  Quan hệ hỗ trợ chính thức (formal): trong đó cả hai phía người hỗ trợ và thân chủ đều x|c định rõ vai trò và vị trí của mình, có lý do rõ rệt để tiếp xúc và có thỏa thuận rõ r{ng qua đó th}n chủ có nhu cầu và kỳ vọng nhận được một sự giúp đỡ cụ thể.  Quan hệ hỗ trợ không chính thức (informal): là quan hệ hỗ trợ xuất hiện thứ phát sau một mối quan hệ chính thức kh|c đ~ có sẵn (vd, thủ trưởng-nhân viên, hiệu trưởng-giáo viên, thầy-trò...) hoặc sau một mối quan hệ thân quen từ trước (vd, bạn bè, h{ng xóm, b{ con, người th}n trong gia đình...). Loại quan hệ hỗ trợ n{y thường không có kết cấu chặt chẽ, thời gian không kéo dài và kỳ vọng nhận được sự giúp đỡ thì có giới hạn. 2.3. Quan hệ hỗ trợ được hình thành và phát triển như thế nào? Các quan hệ hỗ trợ bắt đầu bằng việc người hỗ trợ và thân chủ có một cuộc hẹn để tiếp xúc với nhau và nội dung làm việc tập trung vào những mối bận tâm của thân chủ. Điều này làm cho mối quan hệ hỗ trợ khác biệt với các mối quan hệ khác vì nó tập trung vào những điều quan tâm và các vấn đề của một phía đối t|c. Tuy nhiên, nó cũng chia sẻ chung một số những thuộc tính vốn có của các mối quan hệ thân thiện kh|c như: lòng tin, sự thấu cảm, chân thành, sự lưu t}m chăm sóc, tôn trọng, chấp nhận, trung thực, sự phó th|c v{ nương tựa lẫn nhau... Các thuộc tính n{y thường không xuất hiện ngay vào lúc khởi đầu mối quan hệ hỗ trợ, nhưng nó sẽ phát triển dần theo thời gian khi cả hai phía mỗi lúc một hiểu biết nhau hơn. Nếu lòng tin không được hình thành, các thuộc tính kh|c cũng không thể phát triển và mối quan hệ có thể đi dần đến sự bế tắc. Lòng tin được thiết lập trong một mối quan hệ khi một người nhận biết và tin rằng phía đối tác bên kia không dẫn dắt mình đi sai đường v{ không g}y phương hại cho mình. Người hỗ trợ và thân chủ luôn dự phần vào quá trình giao tiếp qua lại. Sự khác biệt chủ yếu giữa họ là ở chỗ, người hỗ trợ thì có các kỹ năng (tính chuyên môn) còn th}n chủ thì có những mối bận tâm (các vấn đề). Mức độ hòa hợp giữa hai hệ thống c|c th|i độ, nhu cầu, giá trị và niềm tin từ hai phía sẽ có ảnh hưởng khiến cho mối quan hệ ấy đi theo chiều hướng
  • 10. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 10 trở nên tích cực hoặc tiêu cực. Khi có sự khác biệt lớn giữa hai bên về c|c th|i độ, nhu cầu, giá trị và niềm tin, thì chính những tính chất đặc trưng của một người hỗ trợ như đ|ng tin cậy, thấu cảm, chấp nhận, không phê phán... sẽ có thể giúp hạn chế khả năng ph|t sinh những hệ quả không hay trong mối quan hệ hỗ trợ. 2.4. Giao tiếp hiệu quả (effective communication) Bất kể mối quan hệ hỗ trợ được thiết lập như thế nào và có bản chất ra sao, bất kể các giá trị và niềm tin của những người tham gia mối quan hệ ấy là gì và bất kể xu hướng lý luận của người hỗ trợ ra sao, các kỹ năng nền tảng và tiên quyết trong mối quan hệ hỗ trợ ấy vẫn là một sự giao tiếp có tính thấu cảm và hiệu quả. Làm sao chúng ta có thể giúp đỡ được người khác nếu chúng ta không thể tìm hiểu những mối bận tâm của họ và xem xét chúng bằng chính những cảm xúc v{ suy nghĩ của chúng ta? Cả hai tiến trình n{y đều tùy thuộc vào khả năng giao tiếp. Giao tiếp có nghĩa l{ khả năng lắng nghe, chú ý, nhận biết v{ đ|p ứng lại thân chủ (cả bằng lời lẫn không dùng lời), theo một cách thức sao cho thân chủ biết được rằng họ đ~ được chú ý, được lắng nghe v{ được hiểu bởi người hỗ trợ. Nó có nghĩa l{ đ|p ứng (responding) chứ không phải phản ứng (reacting). Tất cả mọi người đều có thể học được việc này, bất kể trình độ học vấn và tính c|ch như thế nào. Đó l{ một lọai kỹ năng cần phải được thực hành liên tục như bao kỹ năng kh|c.V{ cũng không có gì ngạc nhiên khi những người được xem là hữu ích nhất trong công việc hoặc trong đời sống thường ng{y đều là những người có kỹ năng giao tiếp tốt. Các nghiên cứu cho thấy rằng những vấn đề về giao tiếp là nguồn gốc chính dẫn đến sự khó khăn trong quan hệ giữa người v{ người. Ví dụ, những vấn đề trong hôn nh}n v{ gia đình đều bắt nguồn từ sự hiểu lầm nhau và từ sự giao tiếp không hiệu quả, mà từ đó dẫn đến hụt hẫng và tức giận khi mà các kỳ vọng v{ ước muốn trong lòng không được thỏa mãn.Và một vấn đề quan trọng ở những người đi tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp là vì họ bị mất khả năng nhận biết đ}u l{ vấn đề của mình và mất khả năng thông tin cho người khác biết được những mối bận tâm của mình. Nhiều người tin rằng họ biết rõ những vấn đề của bản th}n l{ gì, nhưng lại gặp khó khăn khi phải nói ra thành lời những mối bận tâm của họ. Nhiều người khác lại có thể nói ra những mối bận t}m trong lòng, nhưng lại cần được giúp đỡ để phát hiện xem có vấn đề gì đang còn uẩn khúc bên trong. Lại có thêm những người khác thậm chí không nhận thấy rằng họ đang có vấn đề v{ đó l{ những người được gọi l{ “th}n chủ lưỡng lự”, do vậy họ cũng cần được đề nghị đi tìm sự giúp đỡ. Trong tất cả mọi trường hợp, sự giao tiếp tốt cả bằng lời (ngôn ngữ) lẫn không lời (phi ngôn ngữ) đều là yếu tố có tính thiết yếu trong tiến trình hỗ trợ. Vì thế, một điều hết sức cần thiết là chúng ta phải bám sát theo tiến trình giao tiếp ấy trong các mối quan hệ hỗ trợ - xem xét h{nh vi n{o có tính thúc đẩy giao tiếp v{ h{nh vi n{o ngăn trở việc giao tiếp.
  • 11. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 11 Hầu hết mọi người trong chúng ta đều đ~ từng có nhiều thời điểm mà bản thân mình cần đến sự giúp đỡ của người khác. Và trong kinh nghiệm sống của mình, chúng ta hẳn cũng có thể nhận ra được những hành vi nào của người hỗ trợ đ~ thúc đẩy hoặc ngăn trở chúng ta nhận được sự giúp đỡ. Hầu hết chúng ta hay để ý đến những hành vi thể hiện qua lời nói (verbal behavior), tuy nhiên những hành vi phi ngôn ngữ (non-verbal behavior) cũng có những t|c động rất quan trọng trong tiến trình giao tiếp. Những h{nh vi được xem là có hiệu quả nhất bao gồm: lắng nghe, chú ý, thấu cảm, khích lệ, n}ng đỡ, trung thực, lưu t}m, tôn trọng, chia sẻ, biểu cảm, chấp nhận và không phê phán. Thân chủ thấy mình được hỗ trợ bởi vì họ cảm thấy mình có giá trị như một con người và được chấp nhận bởi một người khác, vì thế họ có điều kiện để trở lại với bản ngã thực sự của chính họ và khám phá những mối bận tâm của họ. Tương tự, bạn cũng có thể dễ dàng nhận ra được những hành vi nào của người hỗ trợ là không hữu ích cho sự giao tiếp. Hai bảng liệt kê dưới đ}y sẽ cung cấp những chi tiết về những lọai h{nh vi n{o nên l{m v{ không nên l{m đối với một người hỗ trợ. Bảng 1: Những hành vi nên làm Ngôn ngữ - Dùng từ dễ hiểu - Phản hồi và làm rõ lời của thân chủ - Diễn giải ý một cách phù hợp - Tóm tắt nội dung giúp cho thân chủ - Đ|p ứng với thông điệp ban đầu - Dùng những t|c động củng cố bằng lời (à à, vâng, tôi hiểu...) - Gọi thân chủ bằng tên, xưng hô phù hợp - Cung cấp thông tin phù hợp - Trả lời những câu hỏi về bản thân - Thỉnh thoảng h{i hước để làm giảm căng thẳng - Không phê phán - Bổ sung những hiểu biết vào lời nói của thân chủ - Dùng những đọan câu diễn giải một cách chừng mực để giúp thân chủ phản hồi một cách thật lòng những gì họ cảm thấy Phi ngôn ngữ - Giọng nói đồng điệu với thân chủ - Duy trì sự tiếp xúc qua ánh mắt - Thỉnh thoảng gật đầu - Khích lệ qua nét mặt - Thỉnh thoảng mỉm cười
  • 12. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 12 - Thỉnh thoảng ra điệu bộ bằng tay - Giữ khoảng cách ở gần thân chủ - Tốc độ nói trung bình - Th}n người hơi nghiêng về phía trước hướng về thân chủ Bảng 2: Những hành vi không nên Ngôn ngữ - Cho lời khuyên - Thuyết giảng - Xuê xoa, “nói vuốt” - Khiển trách - Dỗ dành - Thúc giục - Cật vấn, tra hỏi (sử dụng nhiều câu hỏi tại sao?) - Chỉ đạo, đòi hỏi - Th|i độ kẻ cả, bề trên - Diễn giải quá nhiều - Dùng những từ thân chủ không hiểu - Nói đi lạc chủ đề - Duy lý trí - Phân tích quá nhiều - Nói về bản thân mình quá nhiều Phi ngôn ngữ - Không nhìn vào thân chủ - Ngồi cách xa thân chủ hoặc xoay đi hướng khác - Cười khẩy, nhếch mép - Cau mày - Vẻ mặt cau có - Mím môi - Vung vẩy ngón tay trỏ - Cử chỉ huyên náo - Ngáp - Nhắm mắt - Giọng điệu nói không vui - Tốc độ nói quá chậm hoặc quá nhanh. Bản chất mối quan hệ hỗ trợ vừa tùy thuộc vào những tính chất đặc trưng của người hỗ trợ, vừa liên quan đến những tham số và thuộc tính của phía thân chủ. Có thể xem thêm chi tiết
  • 13. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 13 trong những bài viết nói về những tính chất đặc trưng của một người hỗ trợ. Riêng về phần thân chủ, cũng có một số tính chất đặc trưng cần thiết để có thể tương hợp với những phương thức tiếp cận khác nhau của người hỗ trợ. Chẳng hạn trong tâm lý trị liệu, các phương ph|p trị liệu phân tâm hoặc thân chủ trọng t}m đều đòi hỏi ở thân chủ một khả năng sử dụng lời nói để giao tiếp nhiều hơn, trong khi liệu pháp hành vi ít yêu cầu thân chủ có nhiều khả năng n{y. Mặt kh|c, tính c|ch người hỗ trợ v{ phương thức tiếp cận cũng phải thay đổi để phù hợp với một số lọai thân chủ đặc biệt ví dụ trẻ em. Tất cả c|c phương thức tiếp cận đều đòi hỏi thân chủ một động cơ v{ một mức độ hợp tác nhất định để tham gia vào tiến trình hỗ trợ - Một số phương ph|p nhấn mạnh trách nhiệm nhiều hơn về phía người hỗ trợ. Người ta tin rằng, dù phương thức tiếp cận có thể khác nhau, nhưng việc thiết lập tốt mối quan hệ hỗ trợ sẽ có tác dụng thúc đẩy thân chủ trở nên cởi mở hơn, chấp nhận các tình huống dễ tổn thương để đạt đến sự tăng trưởng trên các bình diện cảm xúc, nhận thức và hành vi. TÓM LẠI Một mối quan hệ hỗ trợ luôn bao gồm sự giao tiếp - bằng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ - giữa người hỗ trợ và thân chủ. Giao tiếp giúp phát triển khả năng hợp tác giữa hai phía, từ đó cho phép thân chủ cả hai bên đi s}u kh|m ph| c|c khía cạnh trong đời sống của thân chủ như niềm tin, các giá trị, th|i độ, cảm xúc và hành vi. Mục đích của việc khám phá này là nhằm l{m tăng trưởng khả năng của thân chủ trong việc tự hiểu mình và hiểu người khác. Việc tự hiểu bản thân lại giúp gia tăng lòng tự tôn (self-esteem) nơi th}n chủ, gia tăng lòng khoan dung và chấp nhận người khác. Thân chủ sẽ có thêm khả năng quyết định, chấp nhận đi v{o một tiến trình h{nh động để đạt đến những mục tiêu trong cuộc sống và sẵn sàng nhận lãnh trách nhiệm về những kết quả từ những việc làm ấy. Có nhiều thể loại và nhiều mức độ quan hệ hỗ trợ, nhưng một sự giao tiếp tốt vẫn luôn là điều cơ bản cho mọi tiến trình hỗ trợ. Trong mối quan hệ hỗ trợ chính thức (có tính nghiệp vụ) luôn đòi hỏi phải có sự x|c định rõ vai trò và vị thế của hai đối t|c: người hỗ trợ và thân chủ. Cả những phát hiện từ nghiên cứu lẫn từ kinh nghiệm đều cho thấy rằng có nhiều tính chất đặc trưng của người hỗ trợ có thể ảnh hưởng tích cực lên trên mối quan hệ hỗ trợ. Nếu một người c{ng đi s}u tìm hiểu các khía cạnh trong đời sống của bản thân mình như xu hướng theo giới, theo văn hóa, cùng những niềm tin, giá trị, cảm xúc v{ h{nh vi, thì người đó c{ng có khả năng giao tiếp một cách chân thành, minh bạch và có tính thấu cảm, có khả năng hiểu mình và hiểu người khác, và có thể thông tin những hiểu biết n{y cho cho người mà mình giao tiếp. Điều đó cũng có nghĩa l{ người ấy có nhiều khả năng trở thành một người hỗ trợ một người hỗ trợ hiệu quả (effective helper).
  • 14. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 14 Khả năng tự nhận biết bản thân (self-awareness), sự trung thực, hài hòa, khả năng giao tiếp tốt, sự am hiểu về các hành vi của con người cùng những ảnh hưởng của các yếu tố về giới, về văn hóa v{ x~ hội lên trên h{nh vi con người ... tất cả đều giúp thúc đẩy, tăng cường hiệu quả của các mối quan hệ hỗ trợ.
  • 15. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 15 Chương 2: LIỆU PHÁP THÂN CHỦ TRỌNG TÂM 1. Định nghĩa và quá trình hình thành Liệu pháp Thân chủ trọng tâm (client-centered psychotherapy), hoặc theo cách gọi tên với nghĩa rộng hơn như hiện nay là Nhân vị trọng tâm (person-centered psychotherapy), là thuật ngữ được chọn để gọi tên cho một nhóm những phương ph|p trị liệu tâm lý dựa trên quan điểm lý thuyết về bản chất con người v{ c|c tương t|c x~ hội được phát triển bởi Carl Rogers vào hai thập niên 1940 v{ 1950 (Brodley; 1988). Rogers l{ người đầu tiên dùng tên gọi ấy để chỉ phương ph|p trị liệu của mình. Sau đó, nhiều tác giả kh|c đ~ ph|t triển thêm c|c “ph}n nh|nh” cho lọai liệu ph|p n{y; trong đó phải kể đến Eugene Gendlin với “liệu pháp kinh nghiệm” (experiential psychotherapy; 1979) v{ c|c t|c giả Leslie Greenberg, Laura Rice, Robert Eliott với “liệu pháp tiến trình-kinh nghiệm” (process-eperiential psychotherapy; 1993). Lúc còn trẻ, C. Rogers đ~ d{nh phần lớn thời gian cho cuộc sống ở nông trại, nơi m{ ông đặc biệt quan t}m đến công việc nghiên cứu c|c qu| trình kích thích tăng trưởng cây trồng và làm các thực nghiệm về nông nghiệp. Công việc kích thích tăng trưởng và kiểm định các giả thuyết trong nghiên cứu đ~ giúp hình th{nh những th|i độ trong cuộc sống cũng như sau đó trở thành những đặc trưng cơ bản trong quan điểm làm việc của Rogers. Về sau, khi Rogers làm công việc của một chuyên viên tham vấn tại một trung t}m hướng dẫn trẻ em (child guidance clinic), ông đ~ tiếp xúc với c|c tư tưởng của Otto Rank – người đ~ có ảnh hưởng đến Rogers về một số quan điểm như: nhấn mạnh vào tiềm năng s|ng tạo của con người, việc trị liệu có mục đích nhắm đến sự chấp nhận bản ng~ như l{ một thực thể độc đ|o v{ có khả năng tự lực, lòng tin vào thân chủ như l{ nh}n vật trung tâm của tiến trình trị liệu, thân chủ là nhà trị liệu của chính mình, và việc trị liệu phải nhấn mạnh vào các trải nghiệm đang xảy ra trong hiện tại hơn l{ những gì đ~ xảy ra trong quá khứ... (Raskin & Rogers; 1989). Rogers cũng chịu ảnh hưởng bởi tr{o lưu tư tưởng của Roosevelt vào thập niên 1930, từ đó hình th{nh nên quan điểm lạc quan của Rogers về bản chất con người và niềm tin rằng con người cần phải được đối xử một cách tôn trọng và có lý lẽ ngay cả khi hành vi của họ không phải lúc n{o cũng hợp lý. Tuy nhiên, đối với Rogers, ảnh hưởng lớn nhất m{ ông có được là từ những trải nghiệm của những thân chủ m{ ông đ~ tiếp xúc và làm việc. Theo Rogers, chính thân chủ l{ người biết rõ điều đau khổ của họ l{ gì, hướng đi của họ sẽ về đ}u v{ vấn đề nào là cấp thiết. Vào thập niên 1940, Rogers gọi liệu pháp của mình l{ “liệu ph|p không hướng dẫn (non- directive therapy). Ông nhấn mạnh vào tính chất đặc trưng của nhà trị liệu l{ không hướng
  • 16. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 16 dẫn thân chủ của mình. Mục đích trị liệu là tạo ra một bầu không khí cởi mở và không can thiệp. Vào thập niên 1950, Rogers bắt đầu nhấn mạnh đến “sự thấu cảm” (empathic understanding) và sang thập niên 1960, những tính cách của nhà trị liệu được Rogers nhấn mạnh l{ “sự h{i hòa” (congruence) v{ “tính trung thực” (genuineness). Về sau, Rogers áp dụng quan điểm của mình một cách sâu rộng hơn ra ngo{i c|c môi trường khác không thuộc tâm lý trị liệu và làm việc với c|c nhóm người không phải là thân chủ. Quan điểm thân chủ trọng tâm ảnh hưởng sang cả ngành giáo dục ở Hoa Kỳ, v{ điều đó khiến Rogers đặt lại tên cho phương ph|p của mình l{ “nh}n vị trọng t}m” (person- centred) để phản ảnh sự chuyển đổi đối tượng của phương ph|p không chỉ bao gồm những thân chủ trong tâm lý trị liệu mà còn nhắm đến bản chất con người và các mối tương t|c x~ hội nói chung. Liệu pháp thân chủ trọng tâm có thể áp dụng cho rất nhiều loại thân chủ/bệnh nhân ở nhiều lọai cơ sở trị liệu khác nhau. Carl Rogers khởi đầu việc trị liệu của mình như một nhà trị liệu theo định hướng phân tâm tại Trung t}m Hướng dẫn Trẻ em ở New York, nơi ông làm việc với những trẻ em thiệt thòi v{ gia đình của chúng. Sau đó, ông làm việc tại Trung t}m Tư vấn thuộc Đại học Chicago, phục vụ cho c|c đối tượng trong cộng đồng cũng như cho c|c sinh viên đại học. Những nhà trị liệu theo trường phái thân chủ trọng tâm có thể làm việc với thân chủ có đủ mọi loại vấn đề như trầm cảm, lo âu, rối loạn nhân cách và cả các bệnh nhân loạn thần. Theo Smith (1982), Carl Rogers được xếp hạng là nhà tâm lý trị liệu có tầm ảnh hưởng sâu rộng nhất, vượt trên cả ảnh hưởng của Sigmund Freud, mặc dù trong thực tế chỉ có khoảng 9% trong tổng số các nhà trị liệu tự nhận mình theo trường phái thân chủ trọng tâm. Mặt khác, hầu hết các nhà trị liệu hiện nay có xu hướng đi theo quan điểm chiết trung (eclectic), và khỏang 1 phần 3 trong số này phối hợp liệu pháp thân chủ trọng tâm với các lọai liệu pháp nh}n văn kh|c theo nhiều định hướng khác nhau (Norcross & Prochaska; 1988). 2. Khái niệm về nhân cách - Nhân cách như một tiến trình Liệu nh}n c|ch con người có tính kiên định, vững chắc, khó thay đổi như cấu trúc của một tòa nhà, hay là nó có thể thay đổi như c|c giai điệu của một ca khúc? Học thuyết thân chủ trọng tâm cho rằng nh}n c|ch con người có tính chất giống như c|c giai điệu của một bản nhạc m{ người ta có thể “chơi” theo nhiều kiểu khác nhau, vào những thời điểm khác nhau trong cuộc đời mình. Điều đó có nghĩa l{: con người những “cấu trúc đang diễn tiến” (structure-in-process). Trường phái thân chủ trọng tâm không phủ nhận các cấu trúc, ví dụ các nét tính cách vẫn có thể tồn tại, v{ cũng không phủ nhận tính hằng định liên tục của nhân cách theo thời gian. Nhưng điểu quan trọng là các cấu trúc nhân cách vẫn liên tục thay đổi dù đôi lúc chúng có vẻ bất biến v{ không đổi. Có thể so sánh sự thay
  • 17. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 17 đổi ấy với sự thay đổi trong hình thể của các cấu trúc trong tự nhiên như núi, sông, bờ biển... Trong khi nhìn bề ngoài các cấu trúc ấy không thay đổi nhưng c|c hiện tượng trong tự nhiên lại liên tục làm biến đổi chúng theo kiểu bồi đắp thêm hoặc hủy hoại, bào mòn... Caspi và cs. nhận thấy những người có tính cách lệ thuộc khi còn thơ bé vẫn có thể giữ lại đôi nét những tính cách ấy khi lớn lên nhưng có thể biểu hiện chúng dưới những hình thức trưởng th{nh hơn như nương tựa lẫn nhau và duy trì những mối quan hệ hỗ trợ. Bản thân các học thuyết của Freud hay Rogers cũng l{ những “cấu trúc đang diễn tiến”: c|c quan điểm của họ cũng liên tục thay đổi v{ tăng trưởng dù cả hai lý thuyết đều có những quan điểm nền tảng kh| kiên định. Có thể nói quan điểm xem nh}n c|ch như một tiến trình nhấn mạnh: các nét nhân cách (personality traits) không phải là những cấu trúc kiên định m{ được xem l{ c|c “chiến lược h{nh động” (action strategies) (Cantor; 1990) v{ nói chung, trường phái thân chủ trọng tâm xem con người như một tiến trình sống. Cuộc sống qua từng thời khắc (moment-by-moment living) Trong khi các tác giả của “Giả thuyết tái hiện” (reappearance hypothesis) cho rằng “con người học tập và bảo lưu những khái niệm, hình ảnh, ký ức, và rồi h{nh động, đơn giản chỉ là tái hoạt lại những nhu cầu v{ đòi hỏi, chính x|c như những bản sao của các sự kiện đ~ xảy ra trước đó” (Anderson, 1974); trường phái thân chủ trọng tâm cho rằng thực tế xảy ra trái ngược lại: “H{nh vi của các loài sinh vật, mỗi c|i đều xảy ra lần đầu tiên... và không có gì rõ ràng cho thấy rằng có một h{nh vi n{o đó được lập lại vào lần thứ hai. Chúng ta liên tục làm nên những điều mới mẻ... Khi xem xét kỹ, chúng ta thấy những hành vi có vẻ như được lập lại thực sự lại thể hiện những sự khác lạ dưới một dạng thức n{o đó... Bạn không bao giờ chải răng hai lần hoàn toàn giống nhau.” (Epstein, 1991). 2.1. Tiềm năng học tập (Learning potential) Để có chức năng sống đầy đủ, con người phải học tập liên tục qua từng giây phút một. Con người tiếp nhận các phản hồi từ môi trường sống, rồi điều chỉnh ứng xử của mình khi tương tác với những người kh|c xung quanh. Con người sống tốt nhất khi họ h{nh động một cách thông minh, và liệu pháp thân chủ trọng tâm luôn nhấn mạnh đến việc tăng cường khả năng suy nghĩ rõ r{ng v{ thông minh của thân chủ (Van Balen, 1990; Zimring, 1990). Việc học hỏi thường xuyên sẽ giúp bổ sung thêm các chi tiết và làm mới lại những niềm tin, các khái niệm, c|c sơ cấu, các cấu trúc và vận hành các nét nhân cách. Theo thời gian sự học tập giúp cho sự tiến triển dần dần các thuộc tính v{, đến một lúc n{o đó, dẫn đến sự biến đổi đang kể c|c đặc trưng của một con người. 2.2. Tiềm năng tăng trưởng (Growth potential)
  • 18. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 18 Carl Rogers lúc đầu nói đến “khuynh hướng hiện thực hóa” (actualizing tendency) ở các lòai sinh vật và về sau ông mở rộng ý tưởng này bằng việc cho rằng: khuynh hướng hiện thực hóa chỉ là hình thức cá biệt của một khuynh hướng được định hình rộng lớn hơn của cả vũ trụ, được tìm thấy ở ở những sinh vật lẫn những vật thể vô tri, đó khuynh hướng nhắm đạt đến một trật tự tốt hơn, phức tạp hơn v{ có tương quan gắn kết hơn. Tiến trình này lại bao gồm hai tiến trình nhỏ hơn là thống hợp (integration) và biệt hóa (differentiation). Ở mức độ cá nhân một con người, khuynh hướng hiện thực hóa nhắm đến phát triển cá nh}n đó bằng cách tạo lập một cấu trúc sống vừa thống hợp hơn vừa biệt hóa hơn. Điều nhấn mạnh ở đ}y không phải là việc con người về cơ bản là tốt hay xấu, m{ l{ con người về cơ bản có một “tiềm năng thay đổi” (Shlien & Levant, 1984). Nghiên cứu trên những trẻ em lớn lên và sống sót trong những hòan cảnh sống bất lợi cho thấy sự phát triển tâm lý của con người có những khả năng tự bảo vệ và tự điều chỉnh rất cao (Masten, Best, Garmazy, 1990). 2.3. Khả năng sáng tạo (creativity) Để sống đầy đủ, con người phải sáng tạo trong cuộc sống hằng ngày, bởi mỗi tình huống khi xảy ra đều có sự khác biệt đôi chút so với trước đó, v{ hiện tại luôn đặt ra những thách thức cho sự vận dụng một cách sáng tạo những gì đ~ học vào những hoàn cảnh sống mới. Trong quá trình sống, con người thường xuyên khám phá và phát hiện những cách thức mới để tồn tại và ứng xử, dù rằng phần nhiều các cách thức mới này chỉ thể hiện những điều chỉnh sáng tạo tương đối nhỏ. 2.4. Khả năng định hướng tương lai (future orientation) Một người luôn khám phá và học hỏi sẽ có thể tìm được sự định hướng cho tương lai v{ những khả năng còn để ngỏ của nó. Con người là sinh vật biết nhìn đến phía trước do những hành vi của con người được hướng dẫn bởi những gì mà họ tưởng tượng sẽ xảy ra trong những thời khắc sau đó hơn l{ bởi những gì mà họ thấy được trong hiện tại (Markus & Nurius, 1987). Chính bằng cách tiên liệu được những gì sẽ xảy đến, bằng cách nào việc ấy xảy ra và bản thân mình có khả năng gì để đạt đến việc ấy, m{ con người x|c định được hành vi của mình. Shlien (1988) đ~ khẳng định rằng: “Tương lai quan trọng hơn qu| khứ trong việc x|c định hiện tại”. Qu| khứ ảnh hưởng đến chúng ta vì chúng ta sử dụng kinh nghiệm từ quá khứ để tiên liệu cho tương lai, chứ không phải vì quá khứ “kết dây nối” v{o cuộc sống chúng ta rồi m|y móc điều khiển hành vi của chúng ta. 3. Tương tác (interaction) Con người có bản chất tương t|c với nhau. Con người luôn luôn l{ “con-người-trong-bối- cảnh”. H{nh vi của một người luôn xuất phát cả từ nhân cách của người ấy lẫn từ trong những mối quan hệ trong cuộc sống của người ấy. Môi trường sống của một con người bao
  • 19. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 19 gồm gia đình v{ c|c quan hệ liên cá nh}n kh|c như h{ng xóm, c|c mạng lưới hỗ trợ xã hội, các thông số và giá trị về văn hóa. Ngòai ra còn có c|c quan hệ trong nghề nghiệp, kinh tế, tôn giáo, chính trị... Có một giao diện động và liên tục giữa cái ngã và các tình huống bên ngòai. Chúng ta tự “định cấu hình” cho bản th}n để phần n{o đó đ|p ứng lại với những gì được cho là quan trọng v{ đang hiện diện trong thời khắc hiện tại. Vì thế, một “bộ mặt” n{o đó của chúng ta sẽ có thể xuất hiện trong tình huống này và một “bộ mặt” kh|c lại xuất hiện trong một tình huống kh|c. Đ}y l{ quan điểm về “trường” (field) trong h{nh vi con người và cũng tương thích với quan điểm hệ thống. Cái ngã trong bối cảnh, Tính tự chủ và Chủ nghĩa cá nhân (Self-in-context, Autonomy & Individualization) Đối với Carl Rogers, việc đạt đến sự tự chủ là một mục đích rất quan trọng trong sự phát triển của con người, cũng như đối với hầu hết các học thuyết về nhân cách ở phương T}y. Rogers cho rằng một con người có chức năng sống đầy đủ l{ người có khả năng tự kiểm so|t v{ h{nh động dựa trên các giá trị mà bản th}n đ~ lựa chọn chứ không cứng nhắc tuân thủ theo các uy lực từ bên ngoài. Tuy nhiên, một số các tác giả thuộc trường phái thân chủ trọng t}m ng{y nay đ~ phê ph|n việc Rogers đ~ qu| nhấn mạnh đến sự tự chủ và chủ nghĩa c| nh}n, và cả kiểu tư duy như thế ở phương T}y nói chung (Holstock, 1990; O’Hara, 1992). Họ cho rằng các giá trị này có tính đặc hiệu của nền văn hóa phương T}y, thậm chí còn đặc trưng nhiều cho nam giới, và các tác giả này nhấn mạnh hơn đến một khái niệm khác (cũng rất phương T}y) đó l{ kh|i niệm “đồng phụ thuộc” (codependency) (Bishop, 1992). Những tác giả này cho rằng trong một số nền văn hóa kh|c, đường biên giới ph}n định cái ngã của mỗi người không chỉ dừng lại ở lớp da của người đó, m{ còn có thể trải rộng sang cả gia đình v{ những tập thể rộng lớn hơn. Họ nhấn mạnh đến những đường biên giới uyển chuyển hơn l{ những đường biên giới cứng nhắc của cái ngã theo kiểu tâm lý học phương T}y. Những yếu tố x|c định hành vi của con người nằm trong một “trường” gồm nhiều lực t|c động, bao gồm cả c|i ng~, điều đó tr|i ngược với tâm lý học phương T}y trong đó những yếu tố nguyên nh}n được xem là định vị bên trong cá nhân mỗi người. O’Hara (1992) đưa ra kh|i niệm về một “c|i-ngã-trong-bối-cảnh”, qua đó ông nhấn mạnh đến bản chất của con người là có tính liên kết lẫn nhau, phụ thuộc lẫn nhau. Barrett Lennard (1993) cũng cho rằng “c|i ng~ của một cá nhân chỉ là một trong những hình thức thể hiện của đời sống loài người; các hình thức khác có thể kể ra bao gồm các mối quan hệ, gia đình v{ cộng đồng xã hội”. O’Hara v{ Wood (1993) cho rằng “C| nh}n không mất đi bản sắc của mình khi ở bên trong tập thể. Họ chỉ l{m cho tương hợp giữa cái Tôi và cái Chúng Ta”. Arthur Bohart (1995) tin rằng yếu tố chính vận hành xuyên suốt trong khái niệm về tính tự chủ của Rogers chính là một sự cảm nhận về tính hiệu quả (agency): Một thứ cảm nhận khi
  • 20. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 20 con người đương đầu với các thách thức. Tính tự chủ hay tự lập không hàm ý là một cảm nhận về sự tự thỏa mãn, mà quan trọng hơn đó l{ cảm nhận về khả năng v{ tính hiệu quả của bản thân mình. Bởi vì sự thử thách luôn là phần cố hữu hiện diện bất cứ khi nào con người làm một việc gì đó trong cuộc sống (nghề nghiệp, quan hệ, chăm sóc con c|i...). Cho nên khi có được cảm nhận về khả năng của bản thân, con người sẽ có thể đối mặt v{ đương đầu tốt với các thách thức, v{ đó cũng chính l{ nền tảng của chức năng sống hiệu quả (Dweck & Leggert, 1988). Một định hướng nhắm đến việc đương đầu với các thử thách sẽ dẫn chúng ta tập trung vào tiến trình thực hiện một công việc hơn l{ chú trọng đến kết quả của nó, và thất bại được xem là loại thông tin được học tập để rút kinh nghiệm hơn l{ thông tin cho thấy sự kém hiệu quả của một ai đó. Thực tế khác nhau giữa các nền văn hóa dẫn đến các khái niệm khác nhau về cái ngã. Nhà tâm lý trị liệu phải tôn trọng tiềm năng tăng trưởng sẵn có bên trong thế giới nhận thức của từng c| nh}n con người hơn l{ sử dụng những phương thức “kh|ch quan”, “đúng đắn” để áp dụng đối với họ. 4. Giao tiếp Thúc đẩy sự giao tiếp giữa những cá nhân có thế giới nhận thức khác nhau (ví dụ, giữa thân chủ và nhà trị liệu) l{ điều quan trọng hơn việc phán xét về quan điểm ai đúng, ai sai. Việc cởi mở chia sẻ những cảm xúc v{ quan điểm theo cách thức tôn trọng lẫn nhau, trong một bầu không khí có tính chấp nhận sẽ thúc đẩy mối quan hệ hướng đến sự hòa hợp giữa những đối t|c v{ huy động được “sự thông thái của cả hai bên hoặc của cả nhóm”. Đ}y cũng l{ điều quan trọng cho các cặp vợ chồng, c|c gia đình, cơ quan, giữa các dân tộc và các quốc gia. 4.1. Mối quan hệ hài hòa giữa hai cái ngã Đó l{ một tiến trình giao tiếp m{ trong đó tất cả các khía cạnh của c|i ng~ được tôn trọng, được lắng nghe đều quan trọng ngang nhau từ hai phía đối t|c. Khi được lắng nghe một cách thân hữu, cởi mở, tất cả những khía cạnh của cái ngã như ý nghĩ, cảm xúc và những trải nghiệm (bao gồm cả những “lời nói bên trong” được nhập tâm từ cha mẹ và xã hội), thì khả năng bên trong của mỗi người sẽ vận h{nh hướng đến sự tổng hợp đầy sáng tạo. Tất cả những “tiếng nói bên trong” cũng có thể tham gia góp phần vào. Sự hài hòa (congruence) chính thực là một tiến trình nội tại (Lietaer, 1991). Sự hài hòa không luôn luôn có nghĩa l{ sự hài hòa trong nội tâm (inner harmony). Một cảm nhận về sự hài hòa nội tâm có thể xuất hiện rồi mất đi. Tuy nhiên, nếu một người n{o đó có tính h{i hòa – cởi mở và chấp nhận tất cả những “tiếng nói bên trong” – thì tiến trình tổng hợp một cách sáng tạo sẽ vận h{nh đi tới. 4.2. Trải nghiệm, Cảm xúc và Tình cảm
  • 21. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 21 Nhà trị liệu thân chủ trọng tâm vừa đ|nh gi| cao những suy nghĩ thông minh, hợp lý, vừa xem trọng những cảm xúc và trải nghiệm; tất cả đều là những nguồn thông tin quan trọng về cách thức m{ con người đương đầu một cách sáng tạo với thế giới bên ngoài. Tuy nhiên, những trải nghiệm thì không giống với c|c suy nghĩ hợp lý, nhưng chúng lại là cách thức căn cơ hơn giúp con người hiểu được bản thân và thế giới bên ngoài. Trải nghiệm cũng kh|c với tình cảm (Bohart, 1993). Trải nghiệm là mô hình nhận biết một cách trực tiếp, không dùng lời, các cách thức vận hành và các mối quan hệ trong thế giới, giữa cái ngã và thế giới bên ngòai, và giữa cả những thành tố bên trong cái ngã. Trải nghiệm bao gồm cả điều thường được gọi là sự “trực gi|c”. Tuy nhiên, chẳng có gì là huyền bí ở đ}y cả. Chúng ta vẫn thường cảm nhận và nhận biết được các mối liên hệ mà chúng khó có thể diễn tả ra thành lời. Ví dụ, chúng ta có thể cảm nhận được ngay một người đang “xịu mặt”, trước khi dùng suy nghĩ ph|t hiện rằng có điều gì đó không ổn đang xảy ra nơi người ấy (Lewicki, 1986). C|c ý nghĩa có được thông qua sự trải nghiệm trực tiếp thường mạnh hơn rất nhiều so với c|c ý nghĩa có được qua tư duy nhận thức. Trong một mối quan hệ, trải nghiệm được yêu thương l{ một cảm nhận rất phức tạp m{ c|c suy nghĩ hợp lý hoặc các phát biểu thành lời khó có thể chuyển tải được hết ý nghĩa. Thông qua sự tương t|c với mẹ, đứa trẻ nhũ nhi có thể thông báo cho mẹ nó biết rằng người mẹ đ~ thấu hiểu nó hay không. Điều này không có nghĩa l{ đứa trẻ đ~ có được một “kh|i niệm” về sự thấu hiểu. Thay v{o đó, đứa trẻ đ~ cảm nhận trực tiếp cái cách thức tương t|c h{i hòa, hiểu nhau giữa nó và mẹ nó. (Stern, 1985) Gendlin (1964; 1969) tin rằng trải nghiệm có tính phức tạp hơn tư duy hợp lý và sự diễn đạt bằng lời. Chính trải nghiệm mới là nguồn lực cho sự sáng tạo. Eistein đ~ có được cảm nhận về thuyết tương đối trước khi ông có thể phát biểu lý thuyết ấy bằng lời nói. Chúng ta cũng có thể cảm nhận được có gì đó không ổn trong một mối quan hệ trước khi có thể dùng lời để nói rõ đó l{ điều gì. Trong nội t}m, chúng ta cũng có một trực cảm (felt sense) về cách thức mà cuộc sống của chúng ta đang diễn ra và cách thức mà các tình huống sống đ~ xảy đến với chúng ta. Cũng theo Gendlin, chính ở bình diện các cảm thức mà những thay đổi có tính trị liệu mới có thể xảy ra. Việc trị liệu tâm lý phải dẫn đến một sự chuyển đổi về cách thức mà chúng ta liên hệ với thế giới bên ngoài, sao cho sự biến đổi ấy có thể được cảm nhận trực tiếp thay vì chỉ là sự thay đổi về mặt lý trì. 4.3. Cảm xúc (feelings) Nhà trị liệu thân chủ trọng t}m được biết đến như những người thường hay khuyến khích thân chủ h~y “tin tưởng vào cảm xúc”, hoặc h~y “chạm đến cảm xúc”... Cảm xúc, theo quan điểm thân chủ trọng tâm, còn nhiều hơn cả tình cảm. Trong khi ta cảm thấy giận hoặc buồn, thì thực sự ta đang cảm nhận những khuôn mẫu ý nghĩa phức tạp hơn thế. Để nhận biết
  • 22. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 22 được những cảm xúc, cùng lúc ta phải nhận biết được những tình cảm n{o m{ ta đang có, đồng thời nhận biết được kiểu cách liên hệ giữa ta và thế giới bên ngòai đang xảy ra như thế nào. Ví dụ ta có thể “cảm thấy có điều gì đó bất ổn trong cuộc sống” v{ “cảm thấy cuộc sống của ta đang bị mất thăng bằng”. Khi nói “h~y tin tưởng vào cuộc sống của bạn” thì có nghĩa là hãy lắng nghe cảm xúc như một nguồn thông tin quan trọng, chứ không có nghĩa l{ h~y làm theo những gì chúng bảo. Một nữ thân chủ nói với nhà trị liệu rằng cô “cảm thấy” chồng cô không yêu thương cô nữa. Về mặt t}m lý, khi cô nghĩ v{ nói ra điều n{y, cô đ~ không thể dẫn ra một lý lẽ n{o để giải thích được cảm xúc ấy. Người chồng nói anh ta vẫn yêu cô, nhà trị liệu thì kết luận rằng cô đ~ nhận định sai hoàn cảnh hiện tại do bởi cô đ~ có những vấn đề trong mối quan hệ với cha cô hồi còn bé. Sau đó, người nữ thân chủ n{y đ~ tìm đến một nhà trị liệu khác, và chỉ sau hơn một tháng, chồng cô tuyên bố rời bỏ cô. Anh ta thừa nhận trong nhiều th|ng qua đ~ ngoại tình và yêu một phụ nữ khác. Rõ ràng những cảm xúc của thân chủ trong trường hợp này chủ yếu đ~ dựa vào những thay đổi trong cách thức cư xử của người chồng đối với cô, những thay đổi tinh tế đến mức nếu chỉ sử dụng lý trí cô khó có thể nhận dạng được. Tuy nhiên, cảm xúc không luôn luôn lúc n{o cũng đúng v{ đôi khi có thể dẫn đến việc thấy một điều gì đó “có vẻ đúng” dù thực tế không đúng như vậy. Như trường hợp thân chủ nêu trên, cảm nhận không ổn về người chồng cũng có thể l{ đ~ không đúng. Tuy nhiên, nếu cô vẫn tin vào cảm xúc của mình thì cô có thể tiếp tục kiểm định lại dựa trên những trải nghiệm m{ cô đ~ có được từ trong cuộc sống chung với chồng mình. Nhà trị liệu thân chủ trọng tâm tin rằng những người có chức năng sống đầy đủ có thể sử dụng tất cả những gì mình có. Họ có thể vận dụng cả khả năng tư duy hợp lý và giải quyết vấn đề, lẫn khả năng sử dụng những cảm nhận theo kinh nghiệm về những gì có ý nghĩa riêng đối với bản ngã của họ. Cả hai nguồn thông tin đều có thể sai lầm: việc thực hiện chức năng sống đầy đủ cần phải xem xét cả hai nguồn thông tin ấy. 5. Cái ngã như một tiến trình (Self as Process) Đối với học thuyết thân chủ trọng tâm, cái ngã không phải là một sự vật hoặc một tác nhân ở bên trong con người, m{ l{ “một trải nghiệm về chính mình như một con người trọn vẹn ở một thời khắc nhất định n{o đó”. Cùng lúc ấy, chúng ta định hình nên những ý niệm về chính chúng ta nhằm giúp chúng ta tổ chức lại những gì mình hiểu biết về thực tế cuộc sống, theo cùng một cách thức mà ta dùng để tạo nên những ý niệm về những sự vật kh|c. C|i “ý niệm về bản th}n” n{y (self-concept) là một cấu trúc trong sự hiểu biết mà chúng ta sử dụng như một “tấm bản đồ” để giúp chúng ta “lèo l|i” thực tế (Shlien, 1970). Nó có tính chất đa chiều kích, nhưng có hai khía cạnh quan trọng l{ “c|i ng~ thực” v{ “c|i ng~ lý tưởng”. C|i ngã thực (real self-concept) là hình ảnh của chúng ta về một con người m{ ta nghĩ ta thực sự đang l{; còn c|i ng~ lý tưởng (ideal self-concept) là hình ảnh của chúng ta về một con người m{ ta nghĩ ta nên l{. Một người có chức năng sống đầy đủ sẽ giữ lấy hai khía cạnh
  • 23. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 23 trên của cái ngã một cách chừng mực. Sẽ là không lành mạnh nếu chấp giữ vào một cái ngã quá cứng nhắc, vì cái ngã sẽ luôn trưởng th{nh v{ thay đổi. Chúng ta sẽ phải điều chỉnh lại ý niệm về cái ngã của mình để phù hợp với những trải nghiệm sống mới, cũng như chúng ta cũng phải sửa đổi các ý niệm khác sao cho phù hợp với những trải nghiệm sống của bản thân. 6. Lý thuyết về sự phát triển Mặc dù Rogers có trình bày một số quan điểm về sự phát triển t}m lý, nói chung trường phái thân chủ trọng tâm vẫn không nhấn mạnh v{o điều này, tuy nó vẫn hàm chứa một quan điểm về sự phát triển. Đầu tiên, một đứa trẻ được sinh ra đ~ l{ một sinh vật năng động, hiếu kỳ, thích khám phá, quan t}m đến việc học hỏi từ thế giới xung quanh và có một mối quan tâm nội tại về sự phát triển những khả năng của chính mình. Đứa trẻ sẽ lắng nghe và học hỏi từ tất cả những trải nghiệm sống của nó: từ cha mẹ, từ các trẻ đồng trang lứa, bà con, hàng xóm, thầy cô và từ những câu chuyện kể... Trẻ đặc biệt quan t}m đến việc học hỏi từ kết quả của những hoạt động mà trẻ tự mình cố gắng thực hiện và khám phá. Như một cơ thể đang tăng trưởng, đứa trẻ sẽ không “ho{n tất” con đường đi của mình trong v{i năm đầu đời. Lý thuyết phân tâm xem những trải nghiệm sống trong những năm đầu đời l{ có tính “nền tảng”, có vai trò định hình ban đầu và ảnh hưởng đến tất cả các cấu trúc nhân cách về sau. Trường phái thân chủ trọng tâm lại xem con người vẫn liên tục phát triển. Và khi phát triển, con người mang những gì mà mình học được trước đó vận dụng vào việc hiểu chính bản thân mình và thế giới xung quanh. Quan điểm n{y tương đồng với Piaget hơn l{ với Freud. Theo quan điểm của Piaget, sự phát triển là một tiến trình trải dài trong đó c|c giai đoạn sau sẽ phát huy và tổ chức lại những gì đ~ xảy ra trong c|c giai đoạn trước. C|c ý tưởng và trải nghiệm ban đầu vẫn được bảo lưu nhưng được kết hợp với các cấu trúc thực tại mới hơn, tinh tế hơn, sao cho những dạng thức học tập lúc ban đầu sẽ bị đổi khác đi. Freud xem sự phát triển có mô hình dưới dạng một kim tự th|p, trong đó những gì học tập được lúc đầu đời sẽ tập trung ở phần đ|y, còn những gì đến sau sẽ ở những phần trên cao hơn. Học thuyết thân chủ trọng tâm xem sự phát triển giống như một bộ những “chiếc hộp Trung Hoa”, trong đó thuở ấu thơ được ví như chiếc hộp nhỏ nhất nằm ở bên trong cùng, c|c giai đoạn sau của đời sống thì giống như những chiếc hộp lớn hơn lần lượt lồng vào chiếc hộp ban đầu, và cứ thế, cứ thế... Mỗi một trải nghiệm sống mới tạo thêm một khung sườn rộng hơn, kiên cố hơn so với những trải nghiệm trước đó v{ giúp cho c| nh}n đó thống hợp tốt hơn. Ngoài ra, con người còn có khuynh hướng tìm đến sự kh|m ph| v{ đối đầu với những thử th|ch hơn l{ tr|nh né những đau khổ và hụt hẫng. Các lý thuyết gia t}m động học cho rằng “con người có một khuynh hướng phổ biến là muốn tránh sự đau khổ” (Strupp & Binder, 1984), và trẻ em thường có khuynh hướng muốn chối bỏ, tránh né và dồn nén cảm xúc và
  • 24. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 24 những trải nghiệm đau thương. Trái lại, Bohart (1995) lại nhận thấy một c|ch đ|ng ngạc nhiên về sự cam đảm của các thân chủ của ông khi họ thường xuyên phải đối đầu với những nỗi đau, th|ch thức và luôn cố gắng làm chủ cuộc sống của họ. Ngay cả trẻ em cũng thường xuyên lập lại những cuộc đối đầu với các sự kiện đau thương v{ những trải nghiệm gây hụt hẫng để cố gắng làm chủ lấy chúng. Con người chỉ tr|nh né đau khổ và hụt hẫng khi họ cảm thấy mình đ~ mất hết năng lực để giải quyết chúng (Bandura, 1986), như trường hợp những trải nghiệm vượt quá sức chịu đựng ở những trẻ em bị xâm hại chẳng hạn. Khi nào một người có “chức năng sống đầy đủ” (fully functioning) Rogers v{ cs. đ~ ph|t triển một thang đo lường những thay đổi trong trị liệu, phân mức độ từ chỗ gọi l{ “rối loạn chức năng” (dysfunctional) cho đến “có chức năng sống đầy đủ” (fully functional). Theo Rogers, ở đầu thứ nhất của thang đo biểu thị một chức năng t}m lý cứng nhắc, kiên định, chuyên biệt hóa kém, vô cảm, lạnh lùng; còn ở đầu thứ hai của thang đo l{ biểu thị cho một chức năng t}m lý được đặc trưng bởi sự chấp nhận thử thách, uyển chuyển và các phản ứng có tính chuyên biệt hóa cao, bởi sự trải nghiệm tức thời những cảm xúc của bản thân và trong thâm sâu chấp nhận những cảm xúc ấy như l{ của chính mình (Rogers, 1961b). Khi con người có chức năng sống đầy đủ, họ sẽ có lối sống mềm dẻo, uyển chuyển: xử lý một cách cân nhắc c|c sơ cấu nhận thức, kiểm định chúng dựa trên các trải nghiệm, mở lòng chấp nhận các cảm xúc, lắng nghe và học hỏi từ các phản hồi, đối thoại với chính mình và với những người xung quanh, cảm thấy mình có thể tự định hướng cho cuộc đời mình. Ở giữa thang đo l{ biểu thị cho các chức năng sống ở nhiều mức độ khác nhau. Chức năng sống đầy đủ có ý nghĩa đơn giản là một con người ở mỗi thời điểm đều vận hành như một qu| trình đang tiến triển. Điều n{y không ho{n to{n có nghĩa l{ người đó phải hài lòng, mãn nguyện và hạnh phúc (Rogers, 1961a). Một con người sống đầy đủ cũng không có nghĩa l{ phải luôn “vận hành một cách tối ưu”. Ngay cả khi có chức năng sống đầy đủ, con người vẫn có lúc cảm thấy bế tắc, mất năng lực, không hiệu quả và hụt hẫng. Tuy nhiên, ngay cả những lúc như thế, người ấy vẫn tiếp tục đấu tranh với vấn đề khó khăn của mình, cố gắng học hỏi và tiếp tục đi tới. 7. Mở rộng quan điểm “nhân vị trọng tâm” sang các lĩnh vực gia đình và nhóm Quan điểm “nh}n vị trọng t}m” đ~ được mở rộng và áp dụng sang cả lĩnh vực trị liệu gia đình (Lietaer, 1990; Levant & Shlien, 1984) v{ c|c nhóm (O’Hara & Wood, 1983). C|c nguyên lý chung cũng vẫn tương tự như nhau: những gia đình và nhóm có chức năng sống đầy đủ là những tập thể người có sự giao tiếp cởi mở sao cho tất cả các tiếng nói đều được nghe thấy. Các quyết định được hình thành thông qua các quá trình thảo luận hơn l{ chỉ máy móc áp dụng các luật lệ, quan điểm hoặc những điều “nên, không nên”. Việc đối thọai và giao tiếp cởi mở có thể giúp huy động được “sự thông thái tập thể”. Tr|i lại, các nhóm và gia đình có sự trở ngại trong đối thọai thì các thành viên sẽ dễ duy trì một hệ thống các luật lệ, c|c quan điểm cứng nhắc và dễ có khuynh hướng dẫn đến rối lọan chức năng.
  • 25. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 25 7.1. Bệnh lý rối loạn chức năng Từ quan điểm thân chủ trọng tâm, một hành vi bất thường có thể phát sinh khi một con người không có khả năng vận hành theo một cách thức liên tục phát triển. Các vấn đề tâm lý không phải là do sự sai lầm về niềm tin hoặc nhận thức, v{ cũng không phải ở chỗ những hành vi ấy có tính không thích nghi hoặc không hiệu quả. Khi con người đương đầu với các thách thức trong cuộc sống, họ cũng có lúc nhận thức sai, ứng xử không thỏa đ|ng hoặc có những niềm tin lệch lạc. Tuy nhiên, sự rối loạn chức năng chỉ xảy ra khi chúng ta “thất bại trong việc học” từ những thông tin phản hồi và vì thế vẫn bị vướng mắc vào những nhận thức sai hoặc những hành vi không thỏa đ|ng ấy. Sự rối loạn chức năng chính là sự thất bại trong việc học hỏi v{ thay đổi. Theo quan điểm thân chủ trọng tâm, có ba cách giải thích liên quan đến việc vì sao sự thất bại này xảy ra, đó l{ sự thiếu hài hòa (incongruence), không thể tồn tại như một tiến trình (failure to be in process) v{ khó khăn trong việc xử lý thông tin. 7.2. Thiếu hài hòa Quan điểm phổ biến nhất về sự rối lọan chức năng theo trường phái thân chủ trọng tâm là: hành vi bất thường phát sinh do sự tr|i ngược, mâu thuẫn giữa một bên là ý niệm về cái ngã và bên kia là những trải nghiệm sống. Ví dụ, Janet là một sinh viên giỏi ở trường đại học. Trong hình ảnh về bản thân (self-image), cô muốn mình sẽ trở thành một b|c sĩ. Tuy nhiên, trong các giờ học môn sinh và môn hóa cô lại có những trải nghiệm rất xa lạ v{ không như ý muốn, và sự mâu thuẫn n{y đ~ khiến cho cô phiền lòng. Tuy nhiên, không phải sự mâu thuẫn này làm nên tình trạng rối lọan chức năng, m{ l{ do ở cách thức đương sự đ|p ứng và cố gắng giải quyết sự tr|i ngược này. Nếu các cấu trúc trong nhận thức được đương sự xử lý một cách chừng mực thì người ấy sẽ có khả năng thống hợp lại các khía cạnh có tính đối lập nhau bên trong cái ngã của mình, và chính từ khả năng thống hợp này mà sự sáng tạo mới có thể được nảy sinh. Nhưng nếu các khía cạnh đối lập nhau trong ý niệm về cái ngã vẫn còn được lưu giữ một cách cứng nhắc, tiến trình thống nhất và tổng hợp này sẽ bị bế tắc. Con người thường học cách bảo lưu c|c th{nh phần của cái ngã một cách cứng nhắc do bởi cha mẹ họ, các giáo viên và nền văn hóa của họ áp dụng những “tiêu chuẩn đ|nh gi|” đối với họ. Đó l{, họ chỉ cảm thấy mình có giá trị khi tuân theo những chuẩn mực và giá trị của người kh|c. Điều này khiến cho họ dễ chấp nhận một cách cứng nhắc những “điều nên l{m” khi xem xét những cách thức sống mà họ được người kh|c trông đợi. Một khi có sự thiếu hài hòa giữa những điều răn cứng nhắc và những trải nghiệm thật sự của bản thân, họ sẽ không thể thách thức những điều răn ấy, và vì thế họ sẽ có khuynh hướng đ|p ứng lại bằng cách chối bỏ những trải nghiệm thực của mình hoặc tìm cách diễn giải chúng kh|c đi. Khi không còn khả năng lắng nghe những trải nghiệm của chính mình thì họ đ~ lấy đi sức mạnh của chúng. Để rồi sau đó, họ chỉ có thể chủ yếu dựa vào những “điều răn” để hướng dẫn cho
  • 26. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 26 sự chọn lựa của mình. Khi nỗi lo âu v{ tính không h{i hòa không được giải quyết, đương sự sẽ dần dần cảm thấy bất lực và trở nên trầm uất. Janet, trong ví dụ trên, qua nhiều năm đ~ được “lập trình” bởi chính cô, bởi cha mẹ cô và bởi các giáo viên của cô, để trở thành một b|c sĩ. Để theo đuổi chương trình n{y, cô đ~ phải bỏ qua những cảm xúc không phù hợp khi tham dự những lớp học môn sinh v{ môn hóa. Điều n{y dường như cũng đ~ ảnh hưởng lên nhân cách của cô, khiến cho bạn bè cũng cảm nhận cô như một người xa cách và hay phòng vệ. Nhưng đến một ng{y kia, Janet đến lớp với một vẻ hoàn toàn khác: cởi mở, nhiệt tình và thân thiện. Cô bảo với mọi người rằng cô đ~ có một quyết định quan trọng của riêng mình: cô sẽ thay đổi chuyên ngành học của mình sang lĩnh vực nghệ thuật. Cô bộc bạch rằng sau cùng cô đ~ bắt đầu lắng nghe các trải nghiệm của mình và nhận thấy rằng thật tâm cô không muốn trở thành một b|c sĩ. Chính việc tin tưởng vào trải nghiệm của chính mình đ~ cho phép cô tự mở ra những con đường đi mới. Vấn đề của Janet là ở chỗ cô đ~ cứng nhắc chấp giữ một niềm tin rằng mình phải trở thành một b|c sĩ. Khi cô xem xét niềm tin ấy một c|ch đúng mực v{ đ|nh gi| nó dựa trên chính những trải nghiệm của mình, cô đ~ chọn quyết định thay đổi ngành học. Tuy nhiên, cô cũng có thể đi theo hướng ngược lại: đó l{ tiếp tục chọn việc học để trở thành một b|c sĩ ngay cả khi cô không thích học sinh và học hóa. V{ điều quan trọng ở đ}y l{ Janet đ~ đặt ra các câu hỏi và thách thức các cấu trúc nhận thức của mình. Sự thiếu hài hòa có thể xảy ra dưới nhiều hình thức. Một số người đ~ kh|i qu|t hóa c|c ý niệm tiêu cực về cái ngã và phán xét chúng một cách khắc khe về mọi lĩnh vực. Điều n{y đ~ dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng, ví dụ như những hành vi chống đối xã hội và rối loạn nhân cách. Một số người khác có thể cảm thấy sự thiếu hài hòa chỉ trong một số lĩnh vực chuyên biệt n{o đó, ví dụ không thể chấp nhận được cản xúc giận dữ chẳng hạn. Gần đ}y, Speierer (1990) đ~ cố gắng chuyên biệt hóa các lọai thiếu hài hòa khác nhau trong các loại rối loạn tâm lý khác nhau. Ông cho rằng các thân chủ bị trầm cảm chủ yếu là do sự chấp giữ những ý niệm về cái ngã quá hoàn hảo, trong khi đó những bệnh nhân hysterie lại chấp giữ cứng nhắc và thái quá những khía cạnh tích cực trong hình ảnh về bản thân khi họ cố gắng xuất hiện trước người khác theo một cách thức nhất định. Tuy nhiên, các nhà trị liệu theo trường phái thân chủ trọng tâm tin rằng mỗi c| nh}n đều có tính độc đ|o v{ không thể có một quy luật bất biến nào có thể quyết định lọai thiếu hài hòa nào sẽ gây nên lọai rối loạn nào. 7.3. Không thể tồn tại như một một tiến trình Quan điểm này có thể xem như một sự mở rộng của ý tưởng về sự thiếu h{i hòa. Khi tư tưởng của Rogers thay đổi, ông ngày càng tập trung nhiều hơn v{o ý tưởng cho rằng sự rối lọan chức năng có liên quan đến mức độ mà con người không tồn tại (không sống) như một tiến trình.
  • 27. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 27 Gendlin cũng cho rằng tâm bệnh bắt nguồn từ việc thất bại của con người không thể sống như một tiến trình. Những người trải qua các vấn đề về tâm lý là những người “thiếu tập trung” (Gendlin, 1969). Đó là vì họ đ~ không chú t}m v{o “dòng chảy” của những trải nghiệm theo một cách thức có thể giải quyết các vấn đề của họ một cách sáng tạo. Thay vì lắng nghe một cách thấu cảm nội tâm của mình, họ lại khắc khe phê phán các cảm xúc và phản ứng của chính họ, bằng cách tự “lên lớp” bản thân, phân tích bản thân hoặc cố gắng tự “thiết kế lại” bản thân (Gendlin, 1964). Trong những trường hợp nghiêm trọng, như t}m thần phân liệt chẳng hạn (Gendlin, 1967), người bệnh có thể cảm thấy đời sống nội tâm của chính mình quá hỗn độn, qu| “bệnh”, khiến sau cùng họ cũng quay mặt đi với chính nội tâm của họ và cho rằng chẳng có gì đ|ng tin ở đó cả! 8. Các quan điểm về xử lý thông tin V{o năm 1974, Wexler v{ Rice đ~ xuất bản một quyển sách trình bày về một số quan điểm về vấn đề xử lý thông tin trong liệu pháp thân chủ trọng t}m. Ý tưởng của Rogers và Gendlin đ~ được viết lại bằng ngôn ngữ của tâm lý học nhận thức. Mỗi c| nh}n con người đ~ phát triển nên những sơ cấu (schemata) trong nhận thức của mình để tổ chức lại các nguồn thông tin từ thế giới bên ngoài. Việc một người có chức năng sống đầy đủ bao gồm khả năng đồng hóa (assimilation) liên tục c|c thông tin n{y v{o trong c|c sơ cấu, tạo nên những cấu trúc hiểu biết chuyên biệt hơn, thống hợp hơn. T}m bệnh được xem là bắt nguồn từ những hệ thống c|c sơ cấu kém chuyên biệt và có tính cứng nhắc, khiến con người mất khả năng thống nhập các nguồn thông tin mới. Một tiến trình quan trọng trong sự tạo lập các cấu trúc hiểu biết chuyên biệt hơn, thống hợp hơn đó l{ sự “chú t}m” (attention). Nếu con người thất bại trong việc chú tâm một cách hiệu quả vào các nguồn thông tin mới thì sẽ dẫn đến sự tồn tại một c|ch kiên định của những cấu trúc hiểu biết cũ (Anderson, 1974). Toukmanian (1990) cũng đ~ chỉ rõ rằng những người có vấn đề thường thất bại trong việc gỡ bỏ c|c suy nghĩ có trước của họ, và vì thế không thể chú ý đến các nguồn thông tin mới rất phong phú. Ngoài ra, họ cũng thất bại trong việc xây dựng những giả thuyết để họ có thể chọn lựa. Greenberg v{ cs. (1993) đ~ ph|t triển một học thuyết tổng hợp về nhận thức liên quan đến chức năng sống của c| nh}n con người dựa trên lý thuyết thân chủ trọng t}m. Đối với các tác giả này, trải nghiệm của một con người vào một thời khắc n{o đó l{ sản phẩm tổng hợp phức tạp của c|c sơ cấu nhận thức, động cơ v{ c|c khuynh hướng h{nh động. Chúng được tổng hợp lại rồi dẫn đến một cảm nhận huyền diệu về bản thân chúng ta trong một tình huống cụ thể, đồng thời cũng tạo nên những phản ứng cảm xúc đặc hiệu mà từ đó con người chúng ta được “tổ chức” lại để có thể thực hiện những h{nh động. Các vấn đề tâm lý nảy sinh do con người bị mất khả năng trong việc chú t}m đến và biểu trưng hóa những phản ứng nội tâm của chính mình hoặc do bởi những phản ứng của họ biểu hiện dưới dạng những “kiểu thức cảm xúc cứng nhắc” (rigid emotion schemes). Kiểu thức cảm xúc cứng
  • 28. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 28 nhắc là các cách thức phản ứng về mặt cảm xúc đ~ được học tập trước đó nhưng khi biểu hiện thì lại không phù hợp với hoàn cảnh hiện tại. Các tác giả n{y đ~ đặc biệt nhấn mạnh vào tầm quan trọng của các phản ứng cảm xúc trong chức năng sống của con người. Cảm xúc phản ánh những khuynh hướng h{nh động; nó thông tin về cách thức mà một người đang trải nghiệm như thế nào vào thời điểm đó. Vì thế, việc mất khả năng nhận biết hoặc tiếp cận với nguồn thông tin về cảm xúc sẽ ảnh hưởng một c|ch đ|ng kể lên khả năng thích nghi của một con người. Sự thất bại này sẽ thường xuyên làm nảy sinh những phản ứng rối loạn chức năng v{ khiến đương sự không thể linh hoạt chọn lựa các hành vi mới để đ|p ứng với những đòi hỏi của hoàn cảnh sống. 9. Tâm bệnh dưới góc nhìn có tính tương tác Các vấn đề t}m lý không được xem như những thực thể “bên trong” của con người, mà luôn được xem xét trong mối tương t|c giữa con người và hoàn cảnh sống. Bản chất của nó là sự tương giao giữa con người với thế giới bên ngoài. Các vấn đề nảy sinh khi con người phải đương đầu với những hoàn cảnh thách thức khả năng linh hoạt của họ trong việc giải quyết vấn đề. Sự chuẩn bị cho các thách thức trong đời sống cũng kh|c nhau ở mỗi người. Tuy nhiên, bất cứ ai trong chúng ta cũng đều có những lúc tạm thời bị rối loạn chức năng nếu chúng ta đang đương đầu với một thách thức vượt quá các nguồn lực ứng phó của bản thân.Tình trạng stress quá mức do hoàn cảnh kinh tế hoặc bệnh tật có thể khiến chúng ta bị mất khả năng liên lạc và tổng hợp những “trải nghiệm có vấn đề” của chúng ta (problematic experience). Nếu một người n{o đó đang l{ th{nh viên trong một tập thể đang được vận hành sai chức năng (một gia đình hoặc một nhóm làm việc chẳng hạn), thì người ấy cũng có thể bị tổn thương khả năng n{y. 9.1. Rối loạn chức năng trong gia đình và nhóm Sự rối loạn chức năng trong gia đình v{ nhóm cũng có cùng những lý do như trường hợp xảy ra ở các cá nhân. Các tổ chức, tập thể, giống như c|c c| nh}n, cũng l{ những thực thể sống rất năng động; chúng có thể vận hành một cách có lý trí nếu như c|c tiến trình giao tiếp bên trong chúng diễn ra một cách cởi mở. Hành vi bệnh lý xảy ra khi sự giao tiếp bên trong nhóm bị bế tắc. Công trình nghiên cứu về “tư duy tập thể” (group-think) của Janis (1972) là một ví dụ minh họa tốt về cách thức mà một tập thể đ~ vận hành sai chức năng nếu như có sự tắc nghẽn các kênh giao tiếp giữa c|c th{nh viên bên trong nhóm cũng như giữa nhóm đó với thế giới bên ngoài. 9.2. Đánh giá mức độ rối loạn chức năng Các nhà trị liệu thân chủ trọng t}m thường không đi tìm những công cụ chẩn đo|n hoặc đ|nh gi| theo truyền thống. Những phương thức đ|nh gi| như thế sẽ khuyến khích một c|ch nhìn “từ bên ngo{i” đối với thân chủ, như thể thân chủ đang được đem ra mổ xẻ, phân
  • 29. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 29 tích hoặc như thể bị “xem xét dưới kính hiển vi”! Điều n{y đi ngược lại với lập trường có tính thấu cảm của trường phái thân chủ trọng t}m, trong đó nh{ trị liệu cố gắng cảm nhận thân chủ từ bên trong những trải nghiệm độc đ|o của người ấy. Việc phân loại con người sẽ khiến cho nhà trị liệu bị lệch sang xu hướng trị liệu cho một c| nh}n như l{ th{nh phần của một “lọai người” hơn l{ như một con người có những tính cách riêng biệt. Một nhà trị liệu thân chủ trọng tâm quan tâm nhiều đến việc tìm hiểu và thiết lập quan hệ với thân chủ tên Jack hoặc với thân chủ tên Carolyn, chứ không phải với “Jack-rối loạn ranh giới” hoặc với “Carolyn-ái kỷ”... Tuy nhiên, vì lĩnh vực sức khỏe tâm thần cần dùng đến những tên gọi để chẩn đo|n, nên c|c nh{ trị liệu thân chủ trọng tâm vẫn sử dụng chúng với mục đích thông tin trong giới chuyên môn. Các nhà trị liệu theo xu hướng “tiến trình-kinh nghiệm” như Greenberg v{ cs. (1993) thì sử dụng cách thức chẩn đóan theo tiến trình (process diagnosis). Một chẩn đóan theo tiến trình là cách thức đ|nh gi| của một nhà trị liệu dựa trên các kiểu thức cảm xúc sai chức năng (dysfunctional emotion schemes) m{ th}n chủ cần phải thay đổi và khả năng sẵn sàng của thân chủ trong việc thực hiện sự thay đổi ấy vào một thời điểm n{o đó trong tiến trình trị liệu. Điều quan trọng ở đ}y l{ nh{ trị liệu không đặt nặng v{o “nội dung” của cảm xúc được biểu hiện (vì dụ thân chủ óan giận người cha của mình) mà chỉ chú ý đến những bằng chứng cho thấy thân chủ đang trải nghiệm sự bế tắc trong khi đang giải quyết vấn đề cá nhân của mình. Nhà trị liệu theo xu hướng “tiến trình-kinh nghiệm” sẽ tìm kiếm những “chỉ b|o”, tức là những dấu hiệu về lời nói, hành vi và cảm xúc cho thấy thân chủ đang đấu tranh với việc xử lý các cảm xúc của họ. Ví dụ, một chỉ báo cho một “phản ứng có vấn đề” có thể là: khi thân chủ mô tả sự bối rối, khó xử của họ khi họ phản ứng với một tình huống hoặc với một người n{o đó. Sự bối rối này có thể là cảm giác thấy mình đ~ có một phản ứng không hợp lý, lệch lạc, thái quá hoặc không như ý muốn. Một chẩn đóan theo tiến trình về loại chỉ báo này sẽ giúp cho nhà trị liệu biết được loại phương ph|p n{y có thể được sử dụng tốt nhất vào lúc ấy để nắm bắt v{ đi s}u v{o sự khám phá của thân chủ. 10.Thực hành trị liệu Liệu pháp thân chủ trọng tâm theo truyền thống vào lúc khởi đầu thì có tính chất “không hướng dẫn” (non-directive). Mục đích của nhà trị liệu chủ yếu l{ người đồng hành cùng với thân chủ trên con đường tự khám phá bản thân. Bằng c|ch l{ người đồng hành, nhiệt tình, thấu cảm và chân thành, nhà trị liệu sẽ mang đến một bầu khí có tính thúc đẩy niềm tin của thân chủ vào bản th}n để có thể hướng đến sự tăng trưởng. Tuy nhiên, trong thập niên 1960, một xu hướng mới đ~ hình th{nh trong số các nhà trị liệu theo trường phái thân chủ trọng tâm. Những tác giả này muốn xem liệu pháp thân chủ trọng t}m như một “triết lý của việc trị liệu” hơn l{ một “c|ch thức chuyên biệt để thực hành trị liệu”. Họ cho rằng nếu nhà trị liệu là một người nhiệt tình, thấu cảm và chân thật, ông ta có thể năng động hơn v{ thậm chí có thể sử dụng những kỹ thuật từ các loại liệu
  • 30. Tài liệu Huấn luyện của Câu lạc bộ Trăng Non 30 ph|p (Holstock & Rogers, 1983). Đối với nhiều nhà trị liệu, liệu pháp thân chủ trọng t}m đ~ trở th{nh “triết lý nhân vị trọng t}m”, v{ trong bối cảnh ấy nhà trị liệu có thể thực hành trị liệu theo những phương c|ch có tính chiết trung. Kết quả là, nhiều trị liệu theo trường phái thân chủ trọng tâm hiện nay đ~ phối hợp nhiều kỹ thuật của các liệu ph|p kh|c như c|c kỹ thuật Gestalt, hành vi, thôi miên và vận dụng các kỹ thuật có tính thách thức (confrontative) vào việc thực hành trị liệu. Natalie Rogers (Toms, 1988) đ~ phối hợp nghệ thuật v{ khiêu vũ vào liệu pháp của bà với tên gọi l{ “liệu pháp diễn xuất thân chủ trọng t}m” (person- centered expressive therapy). Tương tự, “liệu pháp kinh nghiệm” của Gendlin v{ “liệu pháp tiến trình-kinh nghiệm” của Greenberg v{ cs. cũng chủ trương nh{ trị liệu có thể thực hiện một cách có hệ thống những cố gắng thúc đẩy tiến trình kh|m ph| để giúp thân chủ tăng trưởng. Trái lại, các nhà trị liệu thân chủ trọng tâm theo kiểu cổ điển (Brodley, 1993) lại không đồng tình với sự phát triển liệu pháp theo cách thức trên. Họ tin rằng việc sử dụng một cách có hệ thống bất cứ lọai kỹ thuật trị liệu nào sẽ g}y phương hại cho th|i độ “không hướng dẫn”, nền tảng của việc để thân chủ tự dẫn dắt và tự tìm lối đi của riêng mình hướng đến sự tăng trưởng. 10.1. Triết lý của việc trị liệu Liệu pháp thân chủ trọng tâm dựa vào niềm tin rằng chính thân chủ sẽ “chữa l{nh” bản thân họ và tạo nên sự tăng trưởng bản ngã của chính họ. Sự tăng trưởng và bình phục xảy ra từ bên trong con người của thân chủ, mặc dù các tiến trình bên ngòai có thể thúc đẩy hoặc trì hoãn việc tăng trưởng này. Có sự tương đồng giữa cây cỏ và trẻ em trong việc tự mình lớn lên, dù rằng người nông gia hoặc các bậc cha mẹ có thể giúp tạo thuận lợi hoặc làm chậm đi những tiến trình tăng trưởng này. Liệu pháp thân chủ trọng t}m có tính độc đ|o ở chỗ nhấn mạnh vào tiềm năng tự bình phục của mỗi con người. Mặc dù những liệu ph|p t}m lý kh|c cũng đồng ý về con người có những tiềm năng tích cực bên trong, nhưng c|c nh{ trị liệu theo những trường phái khác lại không tin rằng thân chủ có thể tự mình sử dụng tiềm năng n{y nếu họ không có được sự hướng dẫn của nhà trị liệu. Điều này có thể do thân chủ quá mong muốn né tránh sự đau khổ để có được sự an toàn khiến cho họ cũng né tr|nh việc đối đầu với các vấn đề và làm cho các tiềm năng ấy bị tắc nghẽn; hoặc cũng có thể do họ bị vướng nắc vào những tư duy sai lầm mà họ chỉ có thể được “giải tho|t” bởi nhà trị liệu. Nhà trị liệu trở th{nh “chuyên gia hướng dẫn” về vấn đề gì mà thân chủ cần phải đương đầu để tăng trưởng. Trái lại, công việc của một nhà trị liệu thân chủ trọng tâm là cung cấp một điều kiện tối ưu để thân chủ có thể vận hành những “khả năng tự tổ chức nội tại” v{ “khả năng tự vượt qua” (intrinsic self-organizing & self-transcending capacities). Trong điều kiện có tính hỗ trợ, lòng tin hướng đến tăng trưởng của thân chủ sẽ vượt qua khuynh hướng né tránh khổ đau. Con người có khả năng chịu đựng v{ đối đầu với những nỗi khổ đau lớn lao trong cuộc sống