Lezing over voedsel en landbouw voor de PvdA bestuurders in de waterchappen, juni 2020

1. Landbouw in de delta
Krijn Poppe
Lezing voor het PvdA Waterschapsbestuurders
Centrum voor Lokaal Bestuur, de bestuurdersvereniging van de Partij van de Arbeid

2. Krijn J. Poppe
 (Bedrijfs)econoom EUR-1981
 Research Manager LEI / Wageningen
Economic Research 1981-2020
 Raadslid Raad voor de leefomgeving en
infrastructuur
(foto: Fred Ernst)
 Lid Provinciale Adviescommissie voor de Leefomgeving Zuid-Holland
 Voorzitter Agro-Expert Raad Flevoland
 Bestuurslid SKAL (Certificeringsorganisatie Biologische Landbouw)
 Oud Secretaris-Generaal EAAE, nu secretaries EAAEP Foundation die publicaties van de
EAAE (Europese landbouweconomen) uitgeeft (ERAE, EuroChoices, Q Open)
 Oud Chief Science Officer Ministerie van LNV
 Mede-eigenaar van een familie akkerbouwbedrijf te Zoutelande

3. Inhoud
Problemen in het voedselsysteem en hun oorzaak
De noodzaak van een voedselsysteem-beleid (EU)
Twee capita selecta van issues:
Rli advies bodemdaling veenweide
AER Flevoland: advies klimaat – water – bodem –
biodiversiteit
Vragen?

4. Voedselketen: 2 zwakke plekken
Input industries
Farmer
Food processor
Consumer Retail
• Publieke gezondheidszorg–
obesitas, Diabetes-2 etc.
• Klimaatbeleid vraagt om
meer plantaardig
• Sterke schaalvergroting
• Efficiency ten koste van
milieu
• Klimaatverandering eist
internalisatie milieukosten
Is het toeval dat deze 2 groepen de zwakste zijn?
Zijn dit kansen voor het bedrijfsleven / markt falen?
Of systeem falen en gebrek aan transformatie capaciteit?

5. 5

6. Schaalvergroting is goed voor economie en ecologie
Melkveebedrijven 2016-2018
Aantal koeien 49 99 208
Opbr/€100 kosten 78 92 102
Kostprijs kg melk (ct) 45 40 34
Inkomen (€1000/fte) 20 37 61
N overschot (kg/ha) 158 147 132
• Grotere bedrijven kunnen milieu-investeringen / enige extensivering dus
opvangen
• Mechanisme is nu aan de gang via koude sanering omdat bedrijven klem zitten
tussen lage kostprijs-eisen van de markt en kostprijsverhogende maatregelen
van de overheid
• Geen makkelijk mechanisme om dit te bespoedigen anders dan uitkopen of
ontmoedigen bedrijfsovername (structuurbeleid)
• In essentie: “er is een kleineboeren-vraagstuk, met 5.000 ipv 15,000
melkveehouders kan het ook”

7. Enkele cijfers:
 Export incl. technologie: € 100 mld.
 Waarvan van NL origine: € 65 mld.
 Netto export € 35 mld.
 Bruto toegevoegde waarde agro complex (incl. andere sectoren) € 45 mld.
 Waarvan gebaseerd op binnenlandse producten: € 33 mld.
 Waarvan agrarische sector (boer en tuinder): € 10 mld (< 25% veehouderij)
 Gezinsinkomen uit bedrijf: € 3,5 mld.
 Negatieve externe milieu-effecten: € 6,5 mld
 Negatieve externe effecten in gezondheid in relatie tot eten en levensstijl: € 6 mld.

8. Er blijft ruimte voor landbouw
en een aantal boeren
 Van de 1,8 mln ha is het overgrote deel niet nodig voor woningbouw, energieproductie, natuur
(natuur-beheer is niet gratis)
 Concurrentiepositie van de sector is goed (goede gronden, klimaat, logistiek, dicht bij
consumenten)
 Elke 20 jaar halveert aantal boeren, ook komende 20 jaar: meeste boeren boven de 50 zonder
opvolger hebben impliciet de keuze al gemaakt.
 De milieudruk moet sterk naar beneden (Klimaat, biodiversiteitL water: CO2, NH3, N/ha, P/ha):
bodem, water en ecologie worden veel meer leidend. Vooral in veehouderij
 Oplossingsrichtingen voor boeren:
 Technologie helpt (staltype, onderwater-drainage etc.) maar is dat genoeg?, geld stroomt naar
toeleveranciers, schaalvergroting
 We belonen boeren voor duurzaamheidsprestaties (via voedsel, lastig; via beheercontracten)
 Andere inkomensbronnen voor boerengezinnen (verwant aan landbouw: kaas maken, korte ketens)of
aan locatie (caravanstalling, kinderopvang) of nevenbedrijf
 Versnelde schaalvergroting en herstructurering (koude of warme sanering?)

9. Boeren knallen op een rotonde af
Increase
in scale
Sustainable
product with
volume
Niche products
Eco-
system
services
Multi-
functionality

10. Institutionele verandering en coherent beleidspakket is nodig
voor een Voedsel Systeem aanpak
Prijs
Hoeveelheid
VRAAG
AANBOD
Huidige
prijs
Export voor 10
miljard ??
Minder
* verspilling
* (dierlijk) eiwit
Duurzamer
product
BioTech
(Digitale) kennis /
Precisie landbouw
Minder
chemie
Sociaal beleid voor lage inkomens /
ondervoeden: geen prijs- maar een
inkomensprobleem
Huidig volume
Creeer markt
zoals in mobiliteit,
energie
Organiseer platform
economie
Werkelijke
kosten

11. Kansen voor remming van bodemdaling in
veenweidebieden: voorbeeld het Groene Hart

12. Bodemdaling zorgt voor veel problemen:
• Verlies aan natuur- en waterkwaliteit
• Verzilting en opbarsting
• CO2-uitstoot; Klimaatwet
95% < uitstoot in 2050
• Stijgende kosten waterbeheer
• Verslechtering veiligheid

13. Bevindingen
• Omslag nodig van ontwatering naar vernatting
• Boeren op veen blijft mogelijk, wel aanpassingen nodig
• Onvoldoende nationale sturing op aanpak bodemdaling
• Uitvoering: top-down en bottom-up aanpak versterken elkaar niet
• Financiering: kosten en baten van bodemdaling onduidelijk; CO2-
beprijzing kan bijdragen aan oplossing
• Kennis: tekort, versnippering en kennisbehoefte als ‘uitvlucht’

14. Kosten van hoger waterpeil voor boeren

15. Adviezen Agro Expert Raad Flevoland
Een presentatie voor het Algemeen Bestuur van Waterschap Zuiderzeeland
Krijn Poppe – Voorzitter AER
1 juni 2021

16. 2de Advies – Klimaatadaptie: omgaan met water in de
Flevolandse landbouw
De AER is van mening dat de effecten van klimaatverandering op de landbouwsector in Flevoland,
zowel rond droogte als wateroverlast, meer aandacht behoeven. Er is nog tijd om ons op de
toekomst voor te bereiden, maar die voorbereiding kost tijd en wordt urgent.
• Verhoog urgentie: Zet in op bewustwording en kennisverspreiding, bijvoorbeeld door het
ontwikkelen van kaarten voor boeren en ketenpartijen waarin per kavel inzichtelijk wordt
gemaakt, op basis van KNMI-gegevens van klimaatscenario’s en data over bodemdaling, met
welke extreme weerscenario’s men in 2030 en 2050 geconfronteerd zou kunnen worden.
• We adviseren Waterschap en Provincie om via een (update van de uit 2012 daterende) knikpunt-
analyse in beeld te brengen of en zo ja, wanneer er een moment komt waarbij de
maatschappelijke kosten als gevolg van bodemdaling en klimaatverandering groter worden dan
de investering in een grootschalige systeemaanpassing.
• Ontwikkel pilots, op zoek naar optimale mix van maatregelen.
• Zet in op verdere kennisontwikkeling (o.a. door monitoring) en toepassing van innovaties.
• Aandacht voor bodembeheer (zie 3e advies)

17. 3e Advies - De bodem onder de Flevolandse landbouw
Het grootste knelpunt op het vlak van bodem- kwaliteit is de verdichting. Boeren en loonwerkers
zetten steeds grotere en zwaardere machines in, die ook steeds beter onder natte omstandig-
heden kunnen worden gebruikt, omdat dit de arbeidsproductiviteit ten goede komt.
• De AER is van mening dat in opvolging van het actieplan Bodem en Water, Stichting Veldleeuwerik
en vergelijkbare initiatieven, blijvend krachtig moet worden ingezet op een langjarig programma.
• Dit programma functioneert als een innovatielab van boeren met ondersteuning van op inhoud
deskundige facilitatoren en onderzoekers waarin praktijkkennis wordt uitgewisseld, vergroot en
gedocumenteerd. Een dergelijke programma moet ook fungeren als een routekaart:
• Een onderzoeksagenda waarin op basis van knelpunten de wenselijkheid van verder onderzoek naar bodembeheer
en de kansen van toepassing van onderzoeksresultaten expliciet worden gemaakt.
• Een kennisnetwerk waardoor (1) resultaten van onderzoeken en ‘best practices’ snel gedeeld en opgepakt kunnen
worden, en (2) de sector gerichte vragen kan stellen over bodembeheer.
• Een monitoringsinstrument. Verzilver kansen op het vlak van data science om verschillen tussen percelen te
begrijpen door verbetering van het meetinstrumentarium (indicatoren, beschikbaarheid van private data, gerichte
sensoren) zonder dat boeren de controle over hun data verliezen.
• Instrumenten ter optimalisatie van het bodem- gebruik, zoals kavelruil en landinrichting. Benut de mogelijkheden tot
het combineren van functies (voedsel, koolstofopslag, biodiversiteit, waterbeheer) en neem met deze instrumenten
de nadelen weg van te intensieve bouwplannen.

18. 4e Advies - Biodiversiteit en de Flevolandse landbouw
De AER is van mening dat ook in Flevoland er meer aandacht moet komen voor biodiversiteit in
relatie tot de landbouw. Landbouw moet veel sterker inzetten op het verbeteren van de
biodiversiteit. Dit ook uit welbegrepen eigen belang omdat er komende jaren veel chemische
middelen uit de handel worden gehaald, hetgeen noodzaakt tot meer aandacht voor het inzetten
van ecologie om een meer robuuste teelt mogelijk te maken.
De AER adviseert daarom:
• Kennis voort te brengen en te delen over biodiversiteit bevorderende teeltsystemen
• Monitoring van de voortgang op toename van biodiversiteit en het effect daarvan op de
landbouw te organiseren
• Samenwerking door gebiedspartijen bij biodiversiteit bevorderende maatregelen
• In te zetten op technologieontwikkeling die nieuwe teeltsystemen nodig hebben (zoals
robotisering) om naast de biodiversiteit en productie ook de noodzakelijke arbeidsefficiëntie te
borgen.

19. krijn.poppe@wur.nl
www.wur.nl
kjpoppe@hccnet.nl
Dank voor
uw aandacht
vragen?