2. İçindekiler
• Mobbing Kavramı ortaya çıkışı ve tanımları
• 1980’li yıllar çalışma koşulları yarattığı ortam
• Yıldırmanın 4 aşaması (Leymann)
• Kimler yapar? Kimler maruz kalır?
• Yıldırmanın yarattığı ruhsal bozukluklar nelerdir?
Olumsuz çalışma koşullarının sonuçları..
• Dünya’da Mobbing ve Dünyada kanunlar..
• Türkiye’de durum nasıl? Anayasal Haklar’ımız ve
Kanunlarımız neler? Türkiye’deki son
değişiklikler..
Kasım 11 2
3. MOBBİNG ( PSYCHOLOGICAL HARM)
• Mobbing kavramı son on yıldır akademik olarak da
birçok boyutuyla incelenen bir konudur.
• Mobbing’in işten kendi isteğiyle ayrılmaların en
önemli nedenlerinden biri olduğu da bu
araştırmalarla ortaya konmuştur.
• Mobbing hemen hemen her ülke ve örgütte ortaya
çıkmaktadır. Geçtiğimiz on yıldan bugüne
mobbing, modern toplumlarda çalışanların fiziksel
ve psikolojik durumları üzerinde ciddi etkiler
bırakan bir problem olarak ele alınmaktadır.
Kasım 11 3
4. MOBBING KAVRAMININ ORTAYA ÇIKIŞI
İngilizce bir terim olan “Mobbing” yuvalarını
korumak için saldırganın etrafında uçan kuşların
davranışlarını betimlemek amacıyla 19.yy.’da ilk kez
biyologlar tarafından kullanılmıştır. Aynı kavram
1960’larda Konrad Lorenz tarafından küçük hayvan
gruplarının daha güçlü ve yalnız bir hayvana toplu
şekilde hücum ederek uzaklaştırması; ya da aynı
kuluçkadan çıkan kuşlar arasında yaşanan ve diğer
kuşların, aralarındaki en zayıf kuşu yiyecek ve
sudan uzak tutarak dışlaması, iyice güçsüz bir hale
getirmesi ve en sonunda da fiziksel saldırılarla
öldürerek grubun dışına atılması durumunu ifade
etmek amacıyla kullanılmıştır.Kasım 11 4
5. Türk Dil Kurumu’nca Mobbing
Kavramı..
• Türk Dil Kurumu’nca Mobbing kavramını
“bezdiri” olarak tanımlanmıştır.
Kasım 11 5
6. *MOBBİNG NEDİR? TANIMLAR..
İngilizce “yıldırma”* kavramı, “mob”
kökünden gelmektedir. Mob sözcüğü
İngilizce’de yasak olmayan biçimde şiddet
uygulayan kalabalık veya “çete”
anlamındadır. Bir eylem biçimi olarak
mobbing sözcüğü ise, psikolojik şiddet,
kuşatma, topluca saldırma, rahatsız etme
veya sıkıntı verme anlamına gelmektedir.
( Türk Psikiyatri Derneği mobbingle ilgili makale bölümü)
Kasım 11 6
7. MOBBİNG NEDİR? TANIMLAR..
• Dünya Sağlık Örgütü’de “yıldırma”nın ortaya
çıkmasını kolaylaştıran iş ortamlarının özelliklerini
tanımlamıştır:
• Özellikle rol tanımlarının iyi yapılmadığı, işbirliği
ve dayanışmanın kurulamadığı ortamların
yatkınlık yarattığı ifade edilmektedir.
• “Yıldırma”nın en fazla, aşırı iş yükünden
kaynaklanan doyumsuzluk, çalışma ortamının
demokratik olmayan niteliği, var olan liderlik
biçimi, özellikle çoğul roller ile ortaya çıkan rol
belirsizliği ve rol çatışması ile bağlantılıdır.
Kasım 11 7
8. “Su uyur, mobbing uyumaz.”
Leymann’ın tanımına göre;
“Mobbing, duygusal bir saldırıdır. Bir veya birkaç kişi
tarafından diğer bir kişiye yönelik olarak düşmanca,
dürüst olmayan yöntemlerle sistematik bir biçimde
uygulanan psikolojik bir terördür.”
Kasım 11
http://www.leymann.se/English/frame.html
9. 1980’Lİ YILLARLA BİRLİKTE MOBBİNG’İN
ÇALIŞMA HAYATINA GİRMESİ..
• İlk kez 1980’li yılların başında İsveçli
endüstriyel psikolog Heinz Leymann
tarafından kullanıldığı bilinmektedir. İşyerinde
bireylere üstleri, eşit düzeydeki çalışanlar veya
astları tarafından sistematik biçimde
uygulanan her tür kötü muamele, tehdit,
şiddet, aşağılama gibi davranışları ifade eden
anlamlar içermektedir. Mobbing, işyerinde
ayırımcılık kavramı ile karıştırılabilmektedir.
Kasım 11 9
14. “Mobbing sistematiktir”
Uluslararası Af örgütü (UAÖ) işyerinde sistematik
tacizin bazı örneklerini şöyle sıralamıştır:
• Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu
etkilemek
• Sosyal ilişkilere saldırılar
• İtibara yönelik saldırılar
• Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki durumuna
saldırılar ( Mesleki yeterlilik saldırıları)
• Kişinin sağlığına doğrudan saldırılar
Kasım 11 14
17. Kimler yıldırma yapar?
• Bu kişilerin antipatik özellikler taşıdığı, aşırı
denetleyici, korkak ve sinirli, daima güçlü olma
isteği içinde olan, kötü niyetli ve hileli
eylemlere başvurmaktan çekinmeyen kişiler
olduğu belirtilmektedir. Önyargılı, duygusal
tepkiler sergileyen, bireyin sahip olduğu etnik,
dinsel vs. özellilerini yıldırma için gerekçe
sayan bir tutum sergiledikleri görülmektedir.
Kasım 11 17
18. Kimler maruz kalır?
Sıklıkla zeki, yetenekli, yaratıcı
özellikler gösteren, farklı
görüşlere alternatif yaklaşımlar
geliştirebilen, başarılı ve başarıyı
amaçlayan, dürüst, güvenilir,
işyerinde politik davranmayan,
destekleyici iletişim tarzını
kullanan kişiler olduğunu
göstermektedir. İşlerini
benimseyerek yapan, meslek
etiği ilke ve kurallarına uyan
kişilerdir.
Kasım 11 18
19. Yıldırmanın yarattığı ruhsal
bozukluklar..
• Sıkıntı, öfke, karamsarlık, uyku sorunları,
depresif belirtiler, anksiyete(kaygı, korku,
gerilim, sıkıntı hali) belirtileri, davranış
sorunları.
• Bireyin fizik bütünlüğünü tehdit eden, onu
çaresiz bırakan, dehşet duygusu yaratan
yaşantılara bağlı gelişen “Travma sonrası Stres
bozukluğu” (TSSB) ortaya çıkabilecek en ciddi
ruhsal bozukluklardan biridir.
Kasım 11 19
20. Western Washington Üniversitesi Profesörlerinden
sosyal psikolog doktor Gary Namie’ye göre zorbalık
kurbanlarının %41’i bunalıma giriyor, kadınların
%31’i, erkeklerin % 21’i TSSB teşhisiyle bir kez daha
işyerine dönemez ve çalışamaz hale geliyorlar.
Çalışanın kuruma ve topluma olan katkısı
sıfırlanıyor, kendisi büyük bir yük haline geliyor.
Kasım 11 20
21. Örgütsel İklim etkiler mi??
Örgütsel İklimin iyi
olmadığı
işyerlerinde, hem
iletişim koşullarının
hem de çalışanların
birbirlerini sosyal
olarak destekleme
düzeylerinin düşük
olduğu anlaşılmıştır.
Kasım 11 21
22. Olumsuz Çalışma Koşullarının
Sonuçları
Hiyerarşik yapı, ekip çalışmasının yetersizliği,
sorun çözmede kurumsal yetersizlik, “çatışma
yönetimi”nin etkinsizliği, şikayet
prosedürlerinin belirsizliği ve bunlardan sonuç
alamama.
Mobbing’in şiddetli bir şekilde yaşandığı
örgütlerde iletişim yukarıya doğru
akmamaktadır.
Kasım 11 22
24. Dünyada Mobbing..
İNGİLTERE
• Yapılan bir
araştırmaya göre,
çalışanların %53’ü
mobbinge maruz
kalmış; %78’i ise
buna tanık olmuştur.
FİNLANDİYA
• Mobbing
mağdurlarının
%40’ının yüksek ve
çok yüksek düzeylerde
stres yaşadıkları,
%49’unun ise
işyerinde kendilerini
genellikle bitkin
hissettikleri ortaya
çıkmıştır.Kasım 11 24
25. Dünyada Mobbing..
BOSNA HERSEK
2004-2005 yılları arasında
mobbing ile stres arasındaki
ilişkiyi inceleyen bir
çalışmaya göre mobbingin
insanın sağlığına ve çalışma
kabiliyetine olumsuz etkileri
olduğu bulunmuştur.
ABD
• Yaklaşık 6 çalışandan birinin
(%16.8) işyerinde yıldırma
mağduru olduğu, bu sayının
%11 olduğu aktarılmaktadır.
Kamu çalışanlarını kapsayan
araştırmada kadınların %
42’sinin ve erke çalışanların
%15’inin son iki yılda
işyerinde duygusal taciz ve
zorbalığa maruz kaldığı
saptanmıştır. (2009)
Kasım 11 25
26. Dünyada Mobbing..
TAYVAN
Sağlık çalışanlarından
yapılan bir çalışmada
‘yıldırma’ yaygınlığı
son bir yılda % 50.9
bulunmuş, sözel ve
fiziksel şiddetten daha
yüksek oranda
görüldüğü
belirtilmiştir.
İSVEÇ
Psikolog
Leymann’da
İsveç’teki
intiharların
%15’inin mobbing
kaynaklı olduğunu
belirtmiştir.
Kasım 11 26
27. Dünyada kanunlar nasıl..
İtalya’da Psikolojik şiddet
dolayısıyla ortaya çıkan
rahatsızlıklar iş kazası
kapsamına alınmıştır.
İtalya’da bölgesel olarak
mobbing karşıtı yasalar
yürürlüğe girmiştir.
Fransa’da psikolojik taciz
adli bir suçtur ve cezası
1 yıl hapis ve 15.000
euro’dur. 1994’te
üniversitede psikolojik
taciz mağgurlarıyla ilgili
olarak ‘victimologie’
kürsüsü kurulmuştur.
Kasım 11 27
28. Almanya’da…
• Mobbing olgusunun yasal düzeyde
tanınmasına toplu iş sözleşmeleriyle sendikal
çalışmalar etkili olmuştur. Volkswagen
kuruluşunda işyerinde mobbing uygulayan
kişinin cezasının, işten çıkarılmaya kadar
varabileceği, iş sözleşmesinde belirtilmektedir.
Bir meslek hastalığı olarak kabul edildiğinden
maruz kalınmasıyla tüm masrafları işveren
karşılamak zorundadır. Almanya’da mobbing
erken emeklilik nedeni sayılmaktadır.
Kasım 11 28
29. Anayasal Haklar neler?
• T.C. Anayasası’nın 17-18. maddeleri
• 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’nun 22.
maddesi
• 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 105. ve
117. maddeleri
• 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. 24. maddeleri
• 04.02.2011 tarihli ve 27836 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan 6098 sayılı Borçlar
Kanunu Maddenin 1. fıkrası ** 11.01.2011 TBMM Genel Kurulu’dan geçti.
Kasım 11 29
30. Türkiye’de kanunlar ve yaşananlar..
Cinsel taciz ilk defa 2003
yılında, 4857 sayılı İş
Kanunu’na girmiştir.
(m.24/II-b)
Kasım 11 30
31. Türkiye’de kanunlar ve yaşananlar..
• 4857 sayılı iş Kanunu’nun
“eşit davranma ilkesi”
başlıklı hükmüne göre, iş
ilişkisinin her safhasında
ve sona ermesinde işçiler
arasında ırk, dil, din,
mezhep, siyasi düşünce,
felsefi inanç, cinsiyet gibi
nedenlerle ayırım
yapılamayacaktır. (m.5)
• İşçinin rızası alınmadıkça,
çalışma koşullarında
esaslı değişiklik
yapılamayacaktır. (m.22)
• Belirli büyüklükteki
işyerlerinde geçerli olmak
üzere geçerli fesih
sebepleri bulunmadıkça
işçilerin iş sözleşmeleri
feshedilemeyecektir.
(m. 18-21)
Kasım 11 31
32. 4857 Sayılı İş Kanunu ( “eşit işe eşit
davranma ve eşit ücret”)
• İşçinin sağlığını olumsuz yönde etkileyen
sonuçlar verdiğinden, işçiyi gözetme borcu
bağlamında işverenden önlem alınması
istenmeli, önlem almayan işveren hakkında
idari ve adli şikayet yolları denenmelidir.
( 4857 m. 77)
Kasım 11 32
33. Borçlar Kanunun 417.Maddesinin
özü: İşçinin kişiliğinin korunması
• Madde içeriği: "İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini
korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük
ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin
psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere
uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli
önlemleri almakla yükümlüdür.
• İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için
gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız
bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda
alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
• İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye
aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün
zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların
tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk
hükümlerine tabidir."
Kasım 11 33
34. Borçlar Kanunu ile..
• TBMM Adalet Komisyonu, Türk Borçlar
Kanunu Tasarısı'nda yaptığı düzenlemeyle.
"Psikolojik taciz (mobbing)" mevzuata alındı.
Düzenlemeye göre, iş yerinde psikolojik
tacizde bulunan personelin sözleşmesi
feshedilebilecek.
Kasım 11 34
35. “Alo 170 … Ben Mobbing Kurbanıyım”
Kasım 11 35
36. Ba bakanlık Genelgesiş
Resmî Gazete
GENELGE
Başbakanlıktan:
Konu : İş Yerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi.
GENELGE
2011/2 Kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör işyerlerinde gerçekleşen
psikolojik taciz, çalışanların itibarını ve onurunu zedelemekte, verimliliğini
azaltmakta ve sağlığını kaybetmesine neden olarak çalışma hayatını
olumsuz etkilemektedir.
Kasıtlı ve sistematik olarak belirli bir süre çalışanın aşağılanması,
küçümsenmesi, dışlanması, kişiliğinin ve saygınlığının zedelenmesi, kötü
muameleye tabi tutulması, yıldırılması ve benzeri şekillerde ortaya çıkan
psikolojik tacizin önlenmesi gerek iş sağlığı ve güvenliği gerekse
çalışma barışının geliştirilmesi açısından çok önemlidir.
Bu doğrultuda, çalışanların psikolojik tacizden korunması amacıyla aşağıdaki
tedbirlerin alınması uygun görülmüştür.
1. İş yerinde psikolojik tacizle mücadele öncelikle işverenin sorumluluğunda
olup işverenler çalışanların tacize maruz kalmamaları için gerekli bütün
önlemleri alacaktır.
2. Bütün çalışanlar psikolojik taciz olarak değerlendirilebilecek her türlü eylem
ve davranışlardan uzak duracaklardır.
3. Toplu iş sözleşmelerine işyerinde psikolojik taciz vakalarının yaşanmaması
için önleyici nitelikte hükümler konulmasına özen gösterilecektir.
Kasım 11 36
37. Ba bakanlık Genelgesiş
4. Psikolojik tacizle mücadeleyi güçlendirmek üzere Çalışma ve Sosyal
Güvenlik İletişim Merkezi, ALO 170 üzerinden psikologlar
vasıtasıyla çalışanlara yardım ve destek sağlanacaktır.
5. Çalışanların uğradığı psikolojik taciz olaylarını izlemek,
değerlendirmek ve önleyici politikalar üretmek üzere Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde Devlet Personel Başkanlığı,
sivil toplum kuruluşları ve ilgili tarafların katılımıyla "Psikolojik
Tacizle Mücadele Kurulu" kurulacaktır.
6. Denetim elemanları, psikolojik taciz şikâyetlerini titizlikle inceleyip en
kısa sürede sonuçlandıracaktır.
7. Psikolojik taciz iddialarıyla ilgili yürütülen iş ve işlemlerde kişilerin
özel yaşamlarının korunmasına azami özen gösterilecektir.
8. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı
ve sosyal taraflar, işyerlerinde psikolojik tacize yönelik farkındalık
yaratmak amacıyla eğitim ve bilgilendirme toplantıları ile seminerler
düzenleyeceklerdir.
Kasım 11 37
38. Son Yapılan değişiklikler..
• Ankara'da "Mobbing İle Mücadele
Derneği (MOB-DER)" kurulmuş olması,
TBMM'nde "Kadın- Erkek Fırsat Eşitliği
Komisyonu"na bağlı "Mobbing Alt
Komisyonu" kurulmuş olması, "Ayrımcılıkla
Mücadele ve Eşitlik Kurulu Kanun
Tasarısı"nda konuya yer verilmiş
olması, mobbing konulu bilimsel toplantılar
düzenleniyor olması, medyada konuya sıkça
yer verilmesi sevindirici ve anlamlı..
Kasım 11 38
40. Kaynakça
• İşyerinde Psikolojik yıldırmaya maruz kalma sıklığı ile
demografik özellikler arasındaki ilişkinin incelenmesi. Prof.
Dr. Gönen Dündar & Dr. Aslı Beyhan Acar
• Sıfıra sıfır elde var Mobbing – Çağlar Çabuk / Elma Yay. sf.
11 – 12
• Psikolojik Taciz – İşyerinde Kabus Nobel Yay. Jale
MinibaşPoussard&Meltem İdiğ Çamuroğlu sf. 12-13-14-15
• Doç. Dr. Erdem Özdemir - eozdemir@marmara.edu.tr
• İstanbul - BİA Haber Merkezi
• http://www.mevzuatlar.com/sy/resmiGazete/rga/11/03/
190311006.htm
• http://www2.bianet.org/biamag/emek/122691-bu-yazi-
isyerindeki-psiko-teror-kurbanlarina-ithafimdir
Kasım 11 40