Opracowany przez Lucynę Herok zakres kolokwium z psychologii.

1. PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA
Psychologia – (z gr. psyche=dusza + logos=wiedza) nauka zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących
zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniem człowieka.
Arystoteles – gr. filozof. Pierwszy człowiek, który użył słowa psychologia. Psyche-pierwiastek życiowy. Napisał
traktat o duszy – „Peri Psyches”
Psychologia w tym czasie była tylko jedną z „dyscyplin” filozofii.
Platon – filozof. Wg niego człowiek to dusza uwięziona w ciele, ciało ogranicza.
Spirytualizm – okres przednaukowy psychologii. Korzenie: Arystoteles, Platon itp.
Od XIX wieku więcej badań, obserwacji itp.
XIX/XX – psychologia jako odrębna nauka. Ojcami psychologii: Wilhelm Wundt oraz Gustav Fechner. Przedmiot
psychologii – świadomość.
Introspekcja – metoda polegająca na obserwowaniu, badaniu i analizowaniu własnych doświadczeń.
KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE
1. PSYCHOANALIZA. (deter.)
twórca: Zygmunt Freud (lekarz psychiatra).
Porównał on życie psychiczne człowieka do
góry lodowej. Nieświadomość jest większa
od świadomości, a podświadomość jest
łącznikiem między nimi.
Struktura osobowości: it, ego, superego
przedmiot: nieświadomość
metoda: różne badania podświadomości
np. metoda autobiografii, hipnozy, technika
wolnych skojarzeń, czynności pomyłkowych,
interpretacja marzeń sennych
ważne: nieuchwytne, niemierzalne
2. BEHAWIORYZM (deter.)
twórca: Watson, Skinner, Hull
schemat S-R (bodziec – reakcja). Człowiek jest układem zewnętrzsterowanym, jego zachowanie jest
całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu
decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży.
przedmiot: zachowanie
metoda: rozmaite procedury wzmocnień pozytywnych (np. stałych odstępów czasowych, stałych proporcji,
zmiennych odstępów czasowych i zmiennych proporcji) i negatywnych
(np. desensibilizacja)
ważne: zewnętrzne, mierzalne
3. PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA (niedeter.)
twórca: Rogers, Allport, Maslow.
Większa uwaga na rozwój człowieka zdrowego, samoaktualizacja.
o Główną siłą napędową działania ludzi jest dążenie do samorealizacji i aktualizacji ich
potencjalnych szans.
o Istotną rolę w procesie rozwoju odgrywa obraz siebie (subiektywny – jak siebie człowiek zna,
szanuje, co o sobie myśli itp)
o Każda jednostka jest jedyna i niepowtarzalna
o Istotna w życiu jest teraźniejszość (w kontekście przyszłych celów)
przedmiot: rozwój, samoaktualizacja
1

2. metoda: terapia skierowana na klienta, grupy spotkaniowe (rozwojowe – pełniejsze poznanie siebie),
terapeutyczne (grupa osób o podobnych problemach np. nerwica, alkohol)
Cechy osoby w pełni funkcjonującej:
1. ma zaufanie do siebie i nie rezygnuje z własnego rozwoju
2. realizuje swoje potencjalności wykorzystując optimum swoich możliwości
3. ma osiągnięcia i jest z nich zadowolona
4. otwarta na nowe doświadczenia
5. akceptuje siebie i jest zdolna modyfikować obraz siebie
6. jest twórcza i emocjonalnie ekspresywna
7. ma szacunek do siebie i innych
ważne: klient jest najważniejszy, pomoc klientowi, szerszy kontekst społeczny- grupy spotkaniowe
4. PSYCHOLOGIA POZNAWCZA (niedeter.)
twórca: Kelly, Bruner, Simon, Festinger
przedmiot: przetwarzanie informacji, intelekt, poznanie rozumowe, procesy poznawcze
metoda: planowe wychowanie
WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA – tysiące koncepcji.
Przedmiot: zachowanie, przeżycia wewnętrzne, czynności człowieka
Czynność – działanie ludzkie, które jest ukierunkowane na cel, czyli działanie zmierzające do
określonego wyniku, o określonej strukturze
Rodzaje: (zależą od wyników końcowych)
 skierowana na otoczenie – wywołanie zmian w otoczeniu (praca pedagogiczna)
 zwrotna – skierowana na sam podmiot (samorozwój, samokształcenie)
 skierowana na kształtowanie stosunków między podmiotem a otoczeniem
Struktura – odpowiada możliwości zrealizowania wyniku, do którego każda czynność zmierza.
 szeregowa – po kolei (wchodzenie po schodach)
• sztywna – konieczne są wszystkie punkty (każdy schodek)
• luźna – zachowany jest kierunek, ale można coś pominąć (co drugi, trzeci schodek)
 hierarchiczna – różne czynności składające się na jeden cel (sprzątanie domu-podłogi, naczynia)
 sieciowa – sieć różnych złożonych czynności (funkcjonowanie przedsiębiorstwa budowlanego)
CELE PSYCHOLOGII JAKO NAUKI:
 opis tego, co stanowi przedmiot, danych i faktów dotyczących człowieka
 wyjaśnienie tego, co się dzieje. Odpowiedź na pytania co? i jak? (nie: dlaczego?).
Typy:
• wnioskowanie o przyczynach (emocji, pragnień)
• w kategorii zjawisk fizjologicznych
• przez analogię
• funkcjonowanie (poprzez funkcje jakiej służy dane stanowisko)
• symulacja danego problemu
• teoretyczne (na podstawie wiedzy psychologicznej)
 przewidywanie tego co się zdarzy
• szacunkowe
• hipotetyczne (dotyczące różnych związków: przyczynowe, celowe, genetyczne)
 kierowanie tym, co się dzieje. Wpływanie na sytuację, wywołuje sprężenie zwrotne: reakcję, zachowanie
jakie oczekujemy
 podnoszenie jakości życia poprzez zmienianie tego, co się dzieje
2

3. PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA
DZIAŁY
teoretyczna stosowana
 wykrywanie i poznawanie praw rządzącymi  praktyczne zastosowanie osiągnięć psychologii
czynnościami psychologicznymi istot żywych, teoretycznej
człowieka
 zmierza do doskonalenia procesu regulacji jego
stosunków ze światem zewnętrznym
 dominuje stanowisko humanistyczne (człowieka nie
traktuje się jak przedmiot manipulacji, ale jako
autonomiczny podmiot własnych czynności
wyznaczający w świadomy sposób cele działania i
zmierzający do samodzielnego ich osiągnięcia
1. psychologia ogólna 1. psychologia kliniczna
2. psychologia społeczna 2. psychologia wychowawcza
3. psychologia rozwojowa 3. psychologia rewalidacyjna
oraz inne np. różnicowa, porównawcza, genetyczna 4. psychologia pracy
5. psychologia sądowa
6. psychologia polityczna
7. psychologia kulturowa
8. psychologia religii
9. psychologia sportu
10. psychologia propagandy
PSYCHOLOGIA TERORETYCZNA:
Psychologia ogólna – mówi o prawidłowościach procesów psychicznych, o czynnościach regulacyjnych istot
żywych oraz o mechanizmach, które je uruchamiają i kierują nimi.
Obejmuje zagadnienia procesów poznawczych (pamięć, wyobrażenia, wrażenia, spostrzeżenia, myślenie...) oraz
procesów uczuciowych i motywacyjnych, które przy mniejszym lub większym udziale świadomości odgrywają
istotną rolę w działaniu człowieka.
Zajmuje się również strukturą osobowości człowieka i różnicami indywidualnymi pomiędzy ludźmi.
Psychologia społeczna – zajmuje się przede wszystkim tymi zagadnieniami psychologicznymi, dotyczącymi
człowieka znajdującego się w sytuacji społecznej. Bada też zachowanie się jednostki pod wpływem grupy oraz
kontakty społeczne nawiązywane pomiędzy ludźmi i prowadzących do wspólnego zespołowego działania.
Stanisław Mika rozróżnia 4 sytuacje społeczne.
1. pomiędzy jednostkami – interakcja; A na B i B na A
2. jednostka w małej grupie – jednostka może oddziaływać na grupę i odwrotnie, możliwość interakcji. (np. klasa
szkolna)
3. wielkie zbiorowości – zbiorowość oddziałuje na jednostkę (np. grupy zawodowe, ludzie na stadionie)
4. instytucje i organizacje – działają na zasadzie służbowej, kontakty zależą od stanowiska zawodowego
Psychologia rozwojowa – bada prawa rządzące rozwojem psychicznym świata organicznego oraz prawa
dotyczące rozwoju psychicznego człowieka jako jednostki.
Wyodrębniamy badania:
- podłużne – badanie jednostki, wzdłuż życia, długi czas
- poprzeczne – przekrój przez określoną grupę w danym momencie.
Wyodrębniamy także okresy rozwojowe:
1. Okres prenatalny:
od poczęcia do narodzin
 okres dynamiczny, najwięcej zmian
 ważne: styl życia matki, kontrola lekarza, rozmowa z dzieckiem - kontakt
3

4.  zagrożenia: stres, używki
2. Okres niemowlęcy:
pierwszy miesiąc
 przystosowanie się do środowiska (ułożenie ciała oddychanie)
 nowe pobieranie pokarmu
 nie ma odporności matki, ani swojej – narażone na różne wirusy
1 rok życia
 stopniowe podnoszenie się do postawy stojącej, pierwsze kroczki
 tempo wzrostu
 poznawanie zmysłem dotyku i smaku (zabawki nie mogą być małe)
 zaufanie do otoczenia
 zmiana nastrojów
 więź z matką i ojcem
3. Okres poniemowlęcy:
od 1-3 roku życia
 mowa
 chodzenie
 załatwianie potrzeb fizjologicznych
 poznawanie zmysłem wzroku i słuchu
 mocniejsze więzi emocjonalne
4. Okres przedszkolny:
od 3 – 7 roku życia
 zabawa – im starsze tym chętniej bawią się w grupie
 rozwija się wyobraźnia
 interesowanie się wszystkim – pytania
 dostrzeganie różnicy pomiędzy płcią
 nawiązywanie nowych kontaktów z rówieśnikami
 egocentryzm
 większa aktywność ruchowa
 autorytet – rodzice
5. Okres wczesnoszkolny:
od 8 do 11 roku życia
 zmiana aktywności z zabawy na naukę
 cechy pamięci: szybkość, trwałość, pojemność
 obowiązkowość
 samodzielność
 większy zasób słów
 autorytet – nauczyciel
6. Okres dojrzewania:
od: u dziewczyn – pierwsza miesiączka (11-12:15-16), u chłopców – mutacja (12-13:17-18)
 zmiany fizyczne
 bunt młodzieńczy
 burza hormonów
 zmienność podejmowania decyzji
 zauroczenie, zainteresowanie się płcią przeciwną
 autorytet – grupa rówieśnicza
7. Okres młodzieńczy:
 różne decyzje dotyczące własnego życia
 beztroska
 poszukiwanie autorytetu, ideału, wzorca
 stawianie pytań egzystencjalnych
 optymalna wydajność fizyczna i intelektualna
8. Okres wczesnej dojrzałości:
koniec edukacji do około 35 roku życia
 praca zawodowa,
 wdrożenie do nowych obowiązków
 nabywane doświadczenie
 odpowiedzialność
4

5.  wchodzenie w nowe role społeczne i życiowe
9. Okres względnej stabilizacji:
kończy się po 50tce
 swoboda w pracy zawodowej
 własny dom
 sprzęty podstawowe
 poczucie bezpieczeństwa, pewności
 pełna niezależność
10. Okres przedemerytalny:
od 50 do 60 roku życia
 mniejsza sprawność fizyczna i intelektualna
 większe zmęczenie – kryzys fizyczny
 mniejsza wydajność
 niepewność co do pracy zawodowej, zagrożenie co do stanowiska
11. Okres starzenia się:
od 60 do 80 roku życia
 niższa sprawność intelektualna
 problemy zdrowotne, których wcześniej nie było, różne choroby przewlekłe
 zażywanie leków
 mniejsza aktywność
 stany przygnębienia
12. Okres długowieczności:
po 80 roku życia
 choroby
 mała sprawność fizyczna
 uzależnienie od innych
 zaburzenia i zaniki pamięci, myślenia
 kłopoty ze wzrokiem, słuchem
 potrzeba adaptacji
Psychologia genetyczna – wynikła z ewolucjonizmu. Bada początki życia psychicznego, przedłużeniem jest
psychologia zwierząt.
Psychologia różnicowa – ustala różnice indywidualne w obrębie populacji rówieśniczych oraz ich
uwarunkowanie.
Psychologia porównawcza – bada różnice międzygatunkowe.
PSYCHOLOGIA STOSOWANA:
Psychologia propagandy – bada warunki i środki kształtowania opinii publicznej oraz postaw ludzi. Podstawą
jest psychologia społeczna.
Psychologia sportu – zajmuje się wzbogacaniem treningu sportowego o prawidłowe kształtowanie osobowości i
postaw u sportowców.
Psychologia religii – bada różne aspekty wpływu religii i religijności na osobowość i funkcjonowanie ludzi w
życiu.
Psychologia kulturowa – bada warunki działalności kulturotwórczej (literatura, sztuka, film, muzyka, teatr itp.)
oraz czynniki jej upowszechniania w aspektach kreacji (tworzenia), przekazu i odbioru.
Psychologia polityczna – zajmuje się psychologia i funkcjonowaniem ludzi w polityce (politycy, szerokie kręgi
społeczne wobec polityków). Zagadnienia:
o charakterystyka osobowości polityków i sposobów ich działania
5

6. o ocena polityków – uzależniona jest od informacji co robią, mówią, od osobowości, przynależności do partii
o rozmaite sytuacje konfliktowe w polityce. Przyczyny, bada rozmaite rozbieżności merytoryczne i
światopoglądowe, bada sposoby rozwiązania (narzucane przez stronę silniejszą; współdziałanie)
Psychologia sądowa – przedmiotem są przyczyny postępowania kolidującego z prawem; sposoby resocjalizacji
przestępców. Zagadnienia:
o psychologia kryminalna – psychologiczna charakterystyka przestępców
o psychologia penitencjarna – odnosi się do więziennictwa. Zajmuje się szczegółowymi problemami
związanymi z pobytem w więzieniu
o psychologia prawa – zagadnienia związane z kwalifikacją czynu przestępczego
o psychologia zeznań światków – psychologiczne problemy wiarygodności zeznań, analiza czynników, które
powodują to, że zeznania często nie odpowiadają rzeczywistości, nawet przy dobrej woli zeznającego
Psychologia pracy – analizuje przebieg aktywności zawodowej w przemyśle, handlu, komunikacji, usługach,
służbie zdrowia itp. ustalając warunki i środki jej osobowościowe i merytorycznej organizacji. Zagadnienia:
o psychologiczna charakterystyka procesu pracy w oparciu o podstawowe elementy przebiegu pracy:
 odbiór informacji
 podejmowanie decyzji
 działanie
o regulacyjny aspekt działania człowieka w procesie pracy – czynniki, od których zależą efekty pracy:
 obiektywne – zewnętrzne: otoczenie, warunki pracy, wymogi ergonomiczne (dopasowanie sprzętu,
małe obciążenie fizyczne pracownika), organizacja pracy, organizacja miejsca pracy
 subiektywne – zależą od osoby: zdolności, predyspozycje, kwalifikacje zawodowe, chęć do pracy,
nastawienie, motywacja
o psychologia zatrudnienia – przyjmowanie osób do pracy
 selekcja. Punkt wyjścia: stanowisko pracy; procedura doboru osób na dane stanowisko (konkurs,
casting, rozmowa kwalifikacyjna)
 poradnictwo zawodowe. Punkt wyjścia: poszczególna osoba, poznanie jej możliwości,
predyspozycji, zainteresowań itp.; proponowany wachlarz zawodów dla tej osoby
o doskonalenie zawodowe – planowanie i organizacja szkoleń, tematyka i metodyka
o problematyka ocen pracowniczych – systemy, metody, kryteria oceniania, oponie o pracowniku
o psychologia organizacji i zarządzania – praca i doskonalenie kadry kierowniczej, pomoc w rozwiązywaniu
problemów związanych z prowadzeniem „firmy”, rozwiązywanie konfliktów, kształtowanie dobrych relacji
między pracownikami
o psychologia reklamy i marketingu
Psychologia rewalidacyjna (rehabilitacyjna) – validus – zdrowy, sprawny; invalidus – niesprawny; revalidus
– na nowo zdrowy, usprawnić. Zajmuje się przywracaniem sprawności czynnościowej i psychicznej ludziom z
uszkodzeniem organów odbioru informacji i wykonywania działań (niewidomi, niedowidzący, głusi, niedosłyszący,
niepełnosprawni ruchowo, przewlekle chorzy); cały system szkolnictwa rewalidacyjnego – szkoły specjalny, klasy
integracyjne, dodatkowe godziny rewalidacyjne: procedura orzeczeń – wniosek wypełnia rodzic, szkoła,
zaświadczenie od lekarza specjalisty.
Psychologia wychowawcza – przedmiot: uczenie się, nauczanie, wychowanie.
Uczenie się:
 jako czynność – wykonywana w celu przyswojenia sobie wiadomości, umiejętności
 jako proces – zachodzący w układzie nerwowym, którego efektem są zmiany w zachowaniu – są
następstwem zmian centralnych, a nie zależą wyłącznie od funkcji receptorów i efektorów; powstały w
wyniku indywidualnego doświadczenia, a nie są efektem dojrzewania lub degradacji; są względnie trwałe
Nauczenie – organizowanie sytuacji, w których zachodzi uczenie się innej osoby/osób.
Wychowanie – planowa, świadoma działalność ukierunkowana na kształtowanie osobowości drugiego człowieka,
według założonego wzoru obejmującego wartości poznawcze, moralne, społeczne, estetyczne, religijne itp.
Psychologiczne aspekty wychowania
 podstawy oddziaływań wychowawczych (wiedza teoretyczna, podstawowe umiejętności)
 rozwijanie osobowości dzieci i młodzieży
 trudności wychowawcze
6

7. Do poradni można kierować dziecko na wniosek: nauczyciela (zgoda rodzica); rodzica; dziecka
Praca poradni obejmuje:
 badania diagnostyczne (przyczyna trudności) – opinia – skierowanie dziecka na zajęcia wyrównawcze np.
korekcyjno-kompetencyjne: kl.1-3 (pedagog szkolny lub nauczyciel z kwalifikacjami); zajęcia
dydaktyczno-wyrównawcze: kl.4-6 (nauczyciel); pomoc indywidualna (np. systematyczny kontakt z
pedagogiem szkolnym, udział w zajęciach socjaterapeutycznych
 wydawanie opinii
 indywidualna terapia psychologa
Kryteria aby dziecko wcześniej poszło do szkoły:
- wyższy niż przeciętny poziom intelektualny
- dojrzałość emocjonalna
- rozwój fizyczny
- umiejętności
Kryteria aby dziecko później poszło do szkoły:
- deficyt rozwojowy, lecz prawidłowy rozwój intelektualny lub odwrotnie
- poparte badaniami w poradni
 poradnictwo zawodowe dla uczniów ( 3 gimn. 3 LO)
 orzecznictwo – kierowanie uczniów do nauczania specjalnego (upośledzenie umysłowe; 2-krotne
stwierdzenie badaniami; zgoda rodziców) lub nauczania indywidualnego (przeszkody zdrowotne)
 logopeda
 diagnoza: dysleksja, dyskalkulia
Czynniki, od których zależą efekty uczenia się, nauczania i wychowania:
 właściwości uczenia (zdolności, motywacja, postawa, stosunek do obowiązków szkolnych, atmosfera w
domu)
 cechy charakteryzujące sytuację (atmosfera w domu, w szkole, w klasie)
 własności nauczyciela (dobre przygotowanie merytoryczne i przedmiotowe, dobry metodyk – dobre
tłumaczenie, osobowość – porozumiewanie się z dziećmi, wyznaczanie granic, stosunek do przedmiotu,
klasy, uczniów)
Psychologia kliniczna – zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej w udzielaniu praktycznej pomocy
człowiekowi: trudności adaptacyjne (przystosowawcze), korekta funkcjonowania społecznego i emocjonalnego
(zdrowi psychicznie i z zaburzeniami psychicznymi). Zadania:
 diagnoza – badanie, rozmowa, wywiad i obserwacja; dobiera się kolejne metody (testy do badania intelektu,
zainteresowań, postaw) dostosowane do problemu i wieku badanego
 terapia – dostosowanie do problemu; farmakologia (leki psychotropowe), psychoterapia (indywidualna,
grupowa, rodzinna, krótkoterminowa, długoterminowa)
 profilaktyka – działania, programy mające na celu zapobieganie pojawieniu się zaburzeń (zdrowia, higieny
psychicznej), zapewnić podstawowe potrzeby psychiczne, kształtować dobrą komunikację międzyludzką,
psychoedukacja dzieci i rodziców. Formy programów np. „Spójrz inaczej”, „Podaj dłoń”
Zaburzenia psychiczne:
psychotyczne niepsychotyczne
 psychozy  nerwice
 zaburzenia osobowości
 upośledzenia umysłowe
 uzależnienia
Zaburzenia psychotyczne – występują u nich objawy psychotyczne:
 omamy-halucynacje – zaburzenia, w których jednostka widzi, słyszy coś, co naprawdę nie istnienie
 urojenia – zaburzenia myślenia; przekonanie o czymś, że istnieje, mimo tego, że tak naprawdę tak nie jest.
Leczenie: farmakoterapia.
Psychozy: schizofrenia, paranoja (obłęd), maniakalna-depresyjna (cyklofrenia)
7

8. Zaburzenia niepsychotyczne:
Nerwice – nie występują objawy psychotyczne, osiowym objawem diagnozującym jest lęk (patologiczna postać
strachu); mogą występować fobie, rozmaite zaburzenia negatywne (narządów wewnętrznych,
czynnościowe).
Leczenie: psychoterapia – indywidualna, grupowa, behawioralna, czasami wspomagana lekami; jest
leczeniem przyczynowym.
Przykłady: nerwica lękowa, depresyjno-maniakalna, wegetatywna
Zaburzenia osobowości – objawy: deficyt uczuć wyższych, egoizm w relacjach emocjonalnych, egocentryzm w
przejawach życia uczuciowego, sztywność reakcji psychicznych (brak zdolności do zróżnicowanych form
dostosowania się do zmieniających się sytuacji i układów środowiskowych).
Terapia: behawioralna (empiryczne pokazywanie zmian)
przykłady: psychopatia, encefalopatia, charakteropatia, socjopatia
Upośledzenie umysłowe – stan zahamowanego lub niepełnego rozwoju umysłu, który charakteryzuje się
zwłaszcza uszkodzeniem umiejętności ujawniających się w okresie rozwoju i składających się na ogólny
poziom inteligencji (zdolności poznawczych, mowy, ruchowych, społecznych). Może wystąpić wraz z
zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi lub bez nich. Osoby te mogą do 3 lub 4 razy częściej zapadać w
inne zaburzenia psychiczne. Osoby upośledzone są silniej narażone na ryzyko wyzyskiwania oraz nadużyć
fizycznych i seksualnych.
Terapia: badanie psychologiczne możliwości intelektualnych.
Norma: 100 +/- 15 (85-114)
Inteligencja niższa niż przeciętna: 70-84
 lekki stopień upośledzenia intelektualnego 55-69
o (na oko) wszystko dobrze
o większa męczliwość
o obniżona ogólna funkcja sprawności intelektualnej
o wolniejsze tempo pracy
o łatwowierność
o naiwność
o emocje krótkotrwałe i intensywne
o zmienne emocje
Diagnoza musi być potwierdzona dwukrotnym testem psychologicznym, z przerwą 2 letnią.
Możliwość pomocy: wydanie orzeczenia do szkół specjalnych dla upośledzonych umysłowo w stopniu
lekkim: klasy mniej liczne, nauczanie innymi metodami, program jest węższy: 1-4 w szkole masowej = 1-6
w szkole specjalnej, nie ma myślenia abstrakcyjnego, zachowanie zdolności posługiwania się mową,
samodzielność, pojawienie się przeszkód w nauce pisania i czytania, myślenie konkretno-obrazowe,
nauczanie dostosowane do pór roku, nie ma języków obcych, chemii. Po podstawowej szkole specjalnej -->
gimnazjum specjalne (w masowej 4-6 = 1-3 gimn w specjalnej) --> szkoła zawodowa specjalna
 umiarkowany stopień upośledzenia 40-54
o widoczne różnice
o powolny rozwój rozumienia i posługiwania się mową
o opóźniona samodzielność
o znacznie wolniejsze tempo
o mniejsza sprawność ruchowa i manualna
Szkoły specjalne dla upośledzonych w stopniu umiarkowanym: uczą się mowy i rozumienia mowy,
samodzielności, klasy do 10 dzieci, min. 2 nauczycieli, dzieci zróżnicowane (nadruchliwe, spokojne).
Niektóre dzieci są w stanie nauczyć się czytać, pisać w okrojonej formie.
W gimnazjum dzieci bardziej sprawne mogą przejść do klasy przysposabiających do pracy zawodowej:
gospodyni domowa, pomocnik mechanika, budowlańca, zawody krawieckie
 znaczny (25-39) i głęboki (0-24) stopień
o wyraźne uszkodzenie aparatu ruchowego i inne deficyty
o znaczny: czasami jakiś zamierzony ruch; głęboki: zero ruchu samodzielnego np. wodogłowie
o ciągła opieka
Formy edukacji: godziny rewalidacyjne
Często oddawane do zakładów opieki społecznej.
Uzależnienia – może dojść już od pierwszej dawki (przy niektórych środkach). Okresy: używanie lub nadużywanie.
Rodzaje:
8

9.  fizyczne – rezultat wbudowania uzależniającego środka chemicznego w cykl przemian tkankowych;
zależność jest potrzebą fizjologiczną, biologiczną objawiającą się uzależnieniem.
objawy:
o zespół abstynencyjny – brak środka w organizmie – odczuwanie przykrych doznań fizycznych i
psychicznych: brak apetytu, drgawki, bezsenność, wymioty, biegunki, silne bóle mięśniowe
o zjawisko tolerancji – zwiększająca się odporność na działanie środków, potrzeba więcej dawek;
lęki, spadek nastroju
Substancje uzależniające fizycznie: alkohol, nikotyna, narkotyki twarde (kokaina, heroina, amfetamina)
 psychiczne – stan psychiczny powstały z uzależnienia różnych środków, przejawia się różnorodnym
stopniem pragnienia tych środków; wiąże się z czasem przyjmowania środka; zwyczaj brania-sposób
zażywania; odstawienie środka nie powoduje zespołu abstynencyjnego, ale powoduje złe samopoczucie,
ogólny dyskomfort
 społeczne – zażywanie środków w grupie; wiąże się z poczuciem rpzynależności; może mieć charakter
obrzędowy
Kryteria zwiększonego ryzyka uzależnień:
 osobowościowe czynniki:
o brak stabilności emocjonalnej
o brak zdolności do wysiłku
o poczucie zagrożenia, lęk, poczucie krzywdy
o trudności w rozwiązywaniu problemów
o niski poziom tolerancji na frustrację
o obniżone poczucie własnej wartości
o obniżony system wartości i poczucia sensu życia
o niski stopień uspołecznienia i odpowiedzialności
o niezaspokojona potrzeba afiliacji
o kierowanie się zasadą przyjemności a nie powinności
 środowiskowe:
o rozbita, niepełna lub zagrożona rozbiciem rodzina
o konflikty w rodzinie
o brak więzi w rodzinie
o jedno dziecko z nadopiekuńczym systemem wychowania
o oboje rodzice pracujący poza domem
o wysoka rodzinna tolerancja dla picia, palenia, zażywania leków
o środowisko toksykomanów, narkomanów, alkoholików
Jak leczyć?
długotrwałe leczenie:
o detoksykacja organizmu (pod kontrolą lekarza)
o leczenie w ośrodków (trwa min. 1 rok, max. 2 lata) – pełna abstynencja – większa gwarancja wyleczenia
o leczenie ambulatoryjne
o są możliwe grupy AA, AN
o terapią powinna być objęta cała rodzica leczącego się (psychoedukacja)
PROCESY POZNAWCZE
poznawcze regulacyjne
 wrażenia  emocje
 spostrzeżenia  motywacje
 wyobrażenia
 pamięć
 uwaga
 uczenie się
 myślenie
 Wrażenia i spostrzeżenia
Rola wrażeń i spostrzeżeń w orientacji człowieka w otoczeniu:
- zjawiska świadomości zróżnicowane ze względu na jej przedmiot
- we wrażeniach odzwierciedlają się cechy zmysłowe obiektów (barwa, kształt, twardość, szorstkosc)
9

10. - w spostrzeżeniach całość: kwadrat, kula, budynki
- służą do odbierania informacji o bodźcach oddziaływujących bezpośrednio na narządy zmysłowe
Wrażenie – proces, w którym pobudzony receptor zmysłowy daje początek impulsom nerwowym, a ich
wynikiem jest elementarne doznanie czucia, czyli świadomość zjawisk na zewnątrz lub wewnątrz
organizmu.
Doznajemy jednocześnie wielu wrażeń tworząc swoisty obraz spostrzeżeniowy konkretnego przedmiotu
(np. jabłko). Cechy wrażeń: jakość (intensywność), trwałość, modalność wrażeń (kolor, smak)
Klasyfikacja wrażeń:
Eksteroreceptory Interoreceptory
odbierają podniety z pewnej odległości dostarczają informacji o tym, co dzieje się w
(telereceptory) jak i przy bezpośrednim zetknięciu naszych narządach wewnętrznych; zmiana
się z przedmiotem (kontaktoreceptory) położenia ciała
Telereceptory Kontaktoreceptory Wrażenie
Wrażenia
Wzrokowe Dotykowe Organiczne
Słuchowe Smakowe Równowagi
Węchowe Ciepła i zimna Mięśniowo-ruchowe
Bólowe Bólowe Bólowe
Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Receptor Wrażenie
Czopki i pręciki
Wzrok Fale świetlne Oko Kolory, wzorce, faktury
siatkówki
Komórki włosowe
Słuch Fale dźwiękowe Ucho Szumy, tony
błony bębenkowej
Końcówki nerwów w Dotyk, ból, ciepło,
Wrażenia skórne Kontakt zewnętrzny Skóra
skórze zimno
Zapachy (piżma.
Komórki węchowe
Węch Substancje lotne Nos Kwiatów, spalenizny,
nabłonka węchowego
mięty)
Substancje Kubki smakowe Smaki (słodki, kwaśny,
Smak Język
rozpuszczalne języka słony, gorzki)
Komórki włosowe
Siły mechaniczne i Ruch w przestrzeni i siła
Równowaga Ucho wewnętrzne kanałów półkolistych i
grawitacyjne ciążenia
przedsionka
 wrażenia wzrokowe – barwy wypełniające (podstawowe): niebieska, zielona, czerwona.
Teoria widzenia barw:
o teoria trzech składników – niebieski, czerwony, zielony– prawo mieszania się barw
o zaburzenia widzenia barw: daltonizm (ślepota na odcienie barw zielonych i czerwonych),
achromatopsja (całkowita ślepota na barwy)
 wrażenia słuchowe – głośność dźwięku zależy od jego natężenia i wysokości (pomiar: decybele). Barwę
dźwięku wyznacza jego kształt.
Teoria słyszenia: odpowiednie impulsy sygnalizują dźwięk do mózgu
 wrażenia węchowe – odzwierciedlają chemiczne własności ciał lotnych
 wrażenia skórne – dotykowe, ciepła i zimna (odgrywa istotną rolę w regulowaniu temperatury organizmu),
bólowe
 wrażenia mięśniowo-ruchowe – są odbierane za pośrednictwem prioreceptorów umieszczonych w tkance
mięśniowej, ścięgnach, wiązadłach i stawach; regulują nasze ruchy.
Wrażliwość i czułość:
- Absolutny próg wrażenia – minimalna wielkość bodźca, konieczna do jego odbioru i do doznania choćby ledwo
dostrzegalnego wrażenia
- wrażliwość zależy od bodźca działającego na receptor w danej chwili jak i od bodźców oddziaływujących na niego
uprzednio (przyzwyczajenie się do ciemności)
10

11. - czułość – zdolność do odczuwania niewielkich różnic między bodźcami
Fizjologicznym podłożem wrażeń jest pobudzanie złożonych komórek nerwowych, zwanych analizatorami
(dokonują analizy bodźców).
ANALIZATORY:
 analizator słuchowy – składa się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.
o ucho zewnętrzne: małżowina uszna – zbiera fale dźwiękowe, kieruje je do przewodu słuchowego;
przewód słuchowy zewnętrzny – kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej
(wprawia w drganie)
o ucho środkowe: błona bębenkowa – zmienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne; trzy
kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko – przewodzą drgania do okienka
owalnego; trąbka Eustachiusza (łączy ucho środkowe z gardłem)
o ucho wewnętrzne: ślimak – energia akustyczna zostaje przetworzona na impuls nerwowy; nacisk
na płyn w ślimaku wywołuje ruchy błony podstawowej; pobudzenie to dociera do ośrodków
podkorowych słuchu, później do korowej części analizatora słuchu w płacie skroniowym i zostaje
przekształcona tam we wrażenie słuchowe
16 000 – 20 000 drgań na sekundę.
Analizator ten służy do odbioru bodźców słuchowych (w tym dźwięków mowy), ich spostrzegania,
zapamiętywania. Uczestniczy w porozumiewaniu się za pomocą mowy
 analizator wzrokowy – składa się z gałki ocznej umieszczonej w oczodole
działanie oka:
o światło przechodzi przez rogówkę
o wpada do oka przez źrenice
o przechodzi przez soczewkę – załamuje promienie świetlne
o przechodzi przez ciało szkliste
o promienie padają na siatkówkę (powstaje obraz odwrócony) składającej się z 2 czopków i
pręcików, gdzie energia świetlna zostaje zamieniona na energię elektrochemiczną. Czopki i pręciki
łączą się ze sobą
o nerwem wzrokowym impuls przekazywany jest do kory mózgowej i powstaje wrażenie wzrokowe
Inne:
o soczewka odpowiada za akomodację (widoczność blisko i daleko)
o przy słabym świetle źrenica się rozszerza, tęczówka kurczy; przy mocnym świetle źrenica kurczy
się, tęczówka – rozszerza, co chroni oko przed ostrym, jasnym światłem
o plamka żółta – miejsce najbardziej czułe
o plamka ślepa – miejsce nieczułe na bodźce wzrokowe
o pręciki – rozmieszczone są na obwodzie siatkówki
o czopki – rozmieszczone są bliżej środka siatkówki
Spostrzeganie – proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu w naszej świadomości całokształtu danego
przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na nasze narządy zmysłowe.
Podział spostrzeżeń:
 wzrokowe, słuchowe, dotykowe itp
 spostrzeganie przedmiotów, czasu, ruchów istot oraz własnego ciała
Procesy spostrzegania przebiegają na dwóch poziomach:
 sensomotorycznym (czuciowo- ruchowym)- poznawanie przedmiotów za pomocą zmysłów (figury, linie,
kąty, punkty)
 semantyczno- operacyjnym (znaczeniowo- czynnościowy)- spostrzeganie przedmiotu. Oprócz figury
spostrzegamy jej znaczenie.
Rola słowa i schematów poznawczych w postrzeganiu
- rozpoznanie niespecyficzne – ogólne
- rozpoznanie specyficzne – konkretny, znany nam przedmiot
Stałość spostrzeżeń – mimo zmiany warunków spostrzegania, spostrzegamy jako stałe pewne cechy przedmiotu
(barwy kształt, wielkość)
Złudzenia zmysłowe – nasze spostrzeżenia nie zawsze są prawidłowe (zniekształcone i zmienne obrazy
przedmiotów)
- złudzenie geometryczne
- złudzenie kontrastu
11

12. - złudzenie patologiczne
Organizacja spostrzegania: figura i tło, bliskość, podobieństwo.
Proces spostrzegania może być niezamierzony, mimowolny (bodźce docierają bez udziału naszej woli), zamieszony
lub dowolny (bodźce kierują się określonym celem, zadaniem).
Obserwacja – gdy spostrzeżenie staje się samoistną czynnością poznawcza. Polega ona na trwającym dłużej lub
krócej świadomym i planowanym spostrzeganiu jakiegoś przedmiotu lub zjawiska po to, by je dokładnie poznać
(dzieci w przedszkolu – obrazki w książkach).
Spostrzegawczość – kształtuje ją dokonywanie obserwacji. Polega na zdolności do wyróżniania w spostrzeganym
przedmiocie lub zjawisku cech na pozór drobnych, które trudno jest zauważyć. Przydaje się w procesie uczenia w
szkole i w pracy.
 Wyobrażenia
Aktualizacje psychiczne przedmiotów, zdarzeń, sytuacji wcześniej spostrzeganych w całości lub we
fragmentach w wyniku pobudzenia ich fragmentalnych śladów
o odtwórcze – mnie lub bardziej dokładne odpowiedniki spostrzeżeń
o wytwórcze – nowe obrazy powstałe z nałożenia się różnych spostrzeżeń lub w procesie świadomego
łączenia różnych wyobrażeniowych odpowiedników minionych spostrzeżeń
mniejsza wyrazistość ( w odróżnieniu od spostrzeżeń), fragmentaryczność, nietrwałość aktualna, większy
stopień ogólności
 Pamięć
zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń czy informacji
 Systemy pamięci:
o sensoryczna (zmysłowa) – ultrakrótka ma krótki czas trwania (do ok. 0,5 s), dużą pojemność,
służy do tego, aby procesy percepcji mogły wydobyć maksimum potrzebnej informacji z
nadchodzących bodźców, zlokalizowany jest w każdym zmyśle (każdym oku, uchu
itd.),przechowuje nadchodzące informacje bez zniekształceń i przetworzenia.
o krótkotrwała STM – przechowuje niewielkie ilości informacji przez krótki okres, bez
dokonywania powtórek wewnętrznych czas ten szacuje się na kilka do kilkunastu sekund.
o długotrwała LTM – stanowi trwały magazyn śladów pamięciowych, o teoretycznie
nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania.
 Cechy:
o trwałość
o szybkość zapamiętywania
o gotowość (zdolność szybkiego przetwarzania doświadczenia)
o wierność (dokładne odtwarzanie)
o pojemność (zakres, określa ilość i różnorodność materiału, który może być zapamiętany)
 Rodzaje:
o twórcza
o odtwórcza
o wzrokowa
o słuchowa
o dowolna
o mimowolna
 Fazy procesów pamięciowych
o zapamiętywanie
o przypominanie
o przechowywanie
o zapominanie
 Uwaga
cecha umożliwiająca zorganizowaną aktywność człowieka, jego czynności i działania.
Włącza się przede wszystkim w procesy poznawcze. Kiedyś uważano, że uwaga polega na skierowaniu
świadomości na określony przedmiot czy też własne przeżycia.
12

13. Funkcje:
 selekcjonowanie – dokonywanie wyboru czynności lub zjawiska
 ukierunkowanie aktywności człowieka
Funkcje selekcji i ukierunkowania czynności spełnia (rodzaje uwagi):
 uwaga mimowolna (reaktywna) – wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji, bez wysiłku ze
strony jednostki. Czynnikiem jest przede wszystkim siła bodźca. Źródłem są także rozmaite zmiany w
środowisku (szybkie i nagłe)
 uwaga dowolna (kognitywna) – wiąże się z zachowaniem celowym, skierowanym na wykonywanie
określonego działania. Wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli.
 uwaga wtórna – specyficzny rodzaj uwagi, zawierający cechy dowolności jak i mimowolności
Cechy (właściwości):
 pojemność (zakres) – ilość bodźców, które możemy odebrać jednym aktem uwagi. Zależy od własności
spostrzeganych przedmiotów, od właściwości rozwojowych i indywidualnych.
 natężenie – intensywność skupienia się na danym obiekcie
 podzielność – możliwość skupienia się na więcej niż jednym przedmiocie
 przerzutność - łatwość przechodzenia skupienia z jednego przedmiotu na drugi
 roztargnienie – brak koncentracji przez dłuższy czas na jakimś obiekcie
 Uczenie się
proces, który prowadzi do względnie trwałej zmiany zachowania lub możliwości zachowania, który opiera
się na doświadczeniu. Przyjmuje się, że podstawowym warunkiem uczenia się jest właściwość układu
nerwowego zwana pamięcią. Wiele względów przemawia za ujmowaniem uczenia się jako specjalnego
przypadku zapamiętywania świadomej czynności ukierunkowanej na zdobywanie nowych doświadczeń,
charakterystycznej i ukierunkowanej dla człowieka.
Warunkowanie uczenia się: (mechanizmy)
 klasyczne. W wyniku tego warunkowania nie pojawiają się nowe reakcje, których nie było w repertuarze
wcześniejszych zachowań podmiotu. Wytwarzają się natomiast nowe związki pomiędzy dotychczasowymi
reakcjami i bodźcami, które wcześniej reakcji tych nie wywoływały. (np. jeśli dzwonek poprzedza
karmienie, to na jego dźwięk pies zaczyna wydzielać ślinę)
 instrumentalne. Wytworzona reakcja staje się środkiem umożliwiającym zaspokojenie potrzeby podmiotu,
jest przejawem zachowania sprawczego (np. szczur w skrzynce naciskając przypadkowo dźwignię
otrzymuje pokarm, nauczy się on naciskać dźwignię w celu uzyskania pożywienia).
Uczenie się przez bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji to warunkowanie klasyczne jak i instrumentalne.
Jest to uczenie się, któremu nie musi towarzyszyć rozumienie ani nawet świadomość powstającego związku czy
też wytwarzanej reakcji. Kojarzenie może być mechaniczne, bodziec wywołuje odpowiedź w postacji
stereotypowej reakcji.
Formy uczenia się:
 przez skojarzenia (dzwonek i pokarm dla psa)
 wstępne warunkowanie sensoryczne
 spostrzeżeniowe (zauważenie tego, czego wcześniej nie dostrzegaliśmy. np. dokładne rysy twarzy)
 rozwiązywanie problemów
 świadome– zachodzi z udziałem świadomości. Uświadomienie sobie istniejących zależności, zasad, reguł,
prowadzi to do zmiany zachowania
 nieświadome – bez udziału świadomości, obejmuje pozostałe postacie uczenia się poznawczego oraz przez
bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji
 zamierzone – wcześniej zaplanowane, zamiar przyswojenia sobie czegoś niezamierzone
Faza przygotowania w skutecznym uczeniu się:
 motywacja
 dotychczasowa wiedza
 oczekiwana wiedza
 dobór optymalnego sposobu uczenia się i zadbanie o warunki z uwzględnieniem stylów uczenia się (dobry
moment dnia itp)
 pozytywne myślenie o sobie
 relaksacja
 wizualizacja (wyobrażenie sobie stanu końcowego)
Style uczenia się:
(osobisty, indywidualny sposób zapamiętywania, koncentracji, przekazu)
 wzrokowy – osoba lubi porządek czy się patrząc
13

14.  słuchowy – osoba potrafi czytać na głoś ucząc się
 czuciowy (dotykowy) – uczenie się doznając wrażeń, samodzielnie robienie notatek, dobra atmosfera i
klimat emocjonalny, osoba zapamiętuje dobre rzeczy związane z emocjami i czucie, jest wrażliwa na
doznania psychiczne, emocje drugiej osoby
 ruchowy (kinestetyczny) – osoba potrzebuje ruchu, uczy się np. chodząc, zapamiętuje dobre działania i to
co jest związane z ruchem, przeszkadza jej ruch innych
 Myślenie
- proces wielu funkcji składowych, można je kształtować i ćwiczyć.
mniej lub bardziej uporządkowana sekwencja operacji poznawczych dokonywanych na przedmiotach,
zdarzeniach, procesach bezpośrednio spostrzeganych lub na ich reprezentacjach wyobrażeniowo-
pojęciowych. Treścią tej operacji jest ujmowanie różnego rodzaju stosunków (związki, zależności) o
charakterze strukturalnym lub funkcjonalnym.
- czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje.
Aspekty myślenia
 przebiegu: operacje myślowe, rozwiązywanie problemów, myślenie intuicyjne, skrótowe
 efektów: produktywne (twórcze), reprodukcyjne (odtwórcze)
 stadiów rozwoju poznawczego: sensomotoryczne, przedoperacyjne, operacyjne (konkretne, formalne),
postformalne
 uwarunkowań: przedmiotowe (struktura myślowa materiału), podmiotowe (wcześniejsze doświadczenia
jednostki, uzdolnienia, sprawność myślenia)
Operacje myślowe – zespół czynności umożliwiających odzwierciedlanie stosunków.
Podstawowe operacje:
 analiza – rozkładanie całości na części, wyodrębnianie części z całości
 synteza – scalanie, łączenie odrębnych elementów w całość o innej ilości
 porównywanie – myślenie ukierunkowane na 2 lub więcej pojęć, ustalanie ich podobieństwa, różnic
 uogólnianie – wyodrębnianie istotnych lub ogólnych cech przedmiotów lub zjawisk w obrębie tej
samej klasy, umożliwia tworzenie pojęć, ujmowanie związków, wykrywa prawa rządzące zjawiskami
 przewidywanie, klasyfikowanie – porządkowanie, systematyzowanie według pewnej zasady na klasy,
kategorie itp
Rozwiązywanie problemów
 Sformułowanie problemu – dostrzeżenie, określenie, nazwanie i sprecyzowanie problemu.
Podmiot odkrywa problem, uświadamia sobie, że wiedza jaką dysponuje nie jest wystarczająca aby
osiągnąć cel. Trafne określenie problemu pozwala ułatwić kolejne etapy rozwiązywania problemów.
 Analiza sytuacji problemowej – jakie czynniki mają tu znaczenie, co się na to składa (czynniki
zewnętrzne, wewnętrzne, wspierające, utrudniające), jakie są rozbieżności między stanem aktualnym a
oczekiwaniami.
Aby efektywnie rozwiązać problem zaczynamy od analizy celu, a później przechodzimy do
pozostałych. Ta analiza pozwala wyodrębnić dane bardziej istotne od tych mniej ważnych.
 Strategia wykorzystania czynników wspierających i przezwyciężenie przeszkód, opracowanie planu
hipotetycznego działania. Jeżeli problem jest zamknięty (1 rozwiązanie) – myślenie zbieżne
(konwergencyjne). Jeśli problem jest otwarty (wiele rozwiązań) – różnymi drogami możemy osiągnąć
cel (dywengercyjne – rozbieżne).
 Podjęcie działań, weryfikacja hipotezy – działanie, analiza działań
 Powrót do faz poprzednich, gdy problem nie został rozwiązany
Rodzaje myślenia:
 Myślenie intuicyjne – nie opiera się na świadomym rozumowaniu czy reproduktywniu treści
myślowych. Poczuciowe (odczuciowe) ujmowanie stanów rzeczy, związków czy zależności
 Myślenie skrótowe – nie występują rozwinięte sekwencje, nagłe ujęcia odległych relacji, ale
zachowany jest kierunek wyznaczonego zadania.
 Myślenie refleksyjne – wyróżnienie zaznacza się świadome kierowanie czynnościami poznawczymi
oraz świadomości konsekwencji tych czynności w stosunku do celów, w których to działanie jest
ukierunkowane
Efekty:
 myślenie produktywne (heurystyczne, twórcze, odkrywcze) – myślenie w sytuacjach problemowych,
zadaniowych.
14

15. Zasada: wiara we własne siły, możliwości, kształtując postawę otwartości, aktywności, myślenia
poznawczego, pełnego inwencji.
Efekt: poznawcze i sprawnościowe wzbogacenie stanu posiadanej wiedzy i umiejętności danej
jednostki.
 myślenie reproduktywne (odtwórcze, bierne) – odtwarzanie wiedzy, przypomnienie sobie różnych treści
poznawczych.
Czynniki: zrozumienie, wykorzystywanie wiedzy dotyczącej dobrego uczenia się, dobra organizacja
czasu, powtórki, systematyczność, korzystanie z wielu materiałów źródłowych
Aspekt stadiów rozwoju poznawczego:
Trzy główne fazy rozwoju myślenia
 myślenie sensomotoryczne (dzieci od 0-2 lat, zwierzęta wyższe). Zachodzi w toku sporzegania
przedmiotów i manipulowania nimi bez udziału operacji myślowych na mowie. Początki
występowania związków przyczyniowo-skutkowych.
 myślenie przedoperacyjne (dzieci od 3-7 lat). Rozumowanie transdukcyjne (organizm otrzymuje
informacje o natężeniu bodźca), egocentryzm, rozwój zdolności do przedstawiania świata
zewnętrznego za pomocą symboli
 myślenie operacyjne:
- operacje konkretne (od 7-11 lat). Opanowanie operacji matematyczno-logicznych, przyswojenie
zasady zachowania ilości; konkrety
- operacje formalne (powyżej 11 roku życia). Operacje myślowe są wykonywane na obrazie
wyobrażeniowo-pojęciowej reprezentacji przedmiotów, zdarzeń, stosunków. Myślenie
abstrakcyjne, zrozumienie logiki, rozumowanie opiera się na opisach słownych, odróżnienie formy
od treści, kształtowanie się hipotetycznych konsekwencji, które współistnieją z rzeczywistymi
konsekwencjami i związkami
 myślenie postformalne (dorośli). Myślenie skoncentrowane i zwrócone w konkretnym kierunku.
Sztuka negocjacji, rozwiązywanie konfliktów przez kompromis, odkrywanie nowych dróg i celów.
Większość problemów występuje w złożonych relacjach społecznych. Życie i myślenie wymaga mniej
absolutnego i abstrakcyjnego myślenia a więcej dynamicznego. Cechą jest wyższy poziom
rozumowania moralnego, którego rozwój jest determinowany praktyczną koniecznością
odpowiedzialności za siebie i innych oraz zrozumienia konieczności dokonywania wyborów
moralnych,
 Emocje
zakładają istnienie związku pomiędzy osobą a jakimś obiektem, osobą lub wydarzeniem (rzeczywistym,
zapamiętanym lub wyobrażonym).
Związek ten jest wewnętrznie wartościujący. Cechą określającą emocje wydaje się to, że kiedy jesteśmy
pobudzeni emocjonalnie, czujemy się dobrze lub źle, odczuwamy aprobatę lub dezaprobatę, ulgę lub
rozczarowanie wobec jakiegoś stanu rzeczy. Wartościowanie nie jest ani stałą, ani utrzymującą się cechą
naszego sposobu odnoszenia się do świata, ale raczej chwilową przerwą lub oderwaniem od zwykłej pozycji.
Kategorie emocji:
 smutek
 radość
 złość
 strach
Komponenty:
 pobudzenie – mimowolne tiki, można mierzyć, badać
 znak - forma przyjemna (dodatnie) i nieprzyjemna (ujemne). Emocje mogą trwać nawet kilka lat, zależy od
natężenia przeżycia
 jakość – różne emocje pobudzają do innych reakcji (np. strach)
Źródła emocji:
 bodźce odbierane przez zmysły-ciepło słońca, zapach kwiatków…
 przedmioty lub obiekty – np. jezioro
 potrzeby- dążenie do ich zaspokojenia może wywołać emocje
 kontakt z samym sobą- lubię siebie, niecierpię…
 słowa lub czyny
Czynniki:
 naturalne- wywiera emocje na podstawie wrodzonych własności organizmu (bodźce zmysłowe lub
pochodzące z wewnętrznych organizmów)
15

16.  wtórne bodźce emocjonalne (ktoś pogryziony przez psa, na widok na widok reaguje strachem) bodźce
mogą stać się źródłem nawet sinych emocji w wyniku określonych wydarzeń
 emocjonelogenne- wynikające ze związku powstałych między oczekiwaniami jednostki a z informacjami z
jakimi się spotyka
 Inteligencja
zespół sprawności gł, myślenia, umożliwiający jednostce rozwiązanie nowych zadań, korzystanie z własnego
doświadczenia, szczególne z wiedzy, a w oparciu o to przystosowanie się do warunków i przekształcenie ich do
swoich potrzeb. Zaczątki inteligencji spotykamy u zwierząt, ale u człowieka osiągły wysoki poziom, wyższych
form myślenia, mowa.
Za główne zdolności inteligencji uważa się:
 Zdolności językowe- znajomość słów, pojęć, rozumienie czytanego tekstu
 Umiejętności rozwiązywania problemów, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie praktycznych zadań
 Myślenie abstrakcyjne, matematyczne
 Zdolności orientacji przestrzennej 2 i 3-wymiarowej. Dokonywanie operacji w przestrzeni
 Zdolności społeczne, rozumienie norm, zachowań, sytuacji społecznych
A-D inteligencja racjonalna, bardziej wrodzona
E inteligencja emocjonalna, podlega rozwojowi i zamianą
Inteligencja emocionalna:
Najogólniej można zdefiniować jako: Zbiór zdolności warunkujących wykorzystywanie emocji przy
rozwiązywaniu problemów zwłaszcza w sytuacjach społecznych. Można ją też uznać za ogół zdolności
warunkujące efektywność przetwarzania informacji emocjonalnych, czyli dotyczące emocji własnych lub cudzych.
GŁÓWNE ZDOLNOŚCI SKŁADAJĄCE SIĘ NA INTELIGENCJĘ EMOCJI:
 Zdolność do spostrzegania i wyrażania emocji u siebie i u innych
 Zdolność do emocjonalnego wspomagani myślenia
 Zdolność do emocjonalnego sterowania uwagą
 Zdolność do wywołania w sobie emocji, w celu lepszego zrozumienia sytuacji: przeszłej lub
teraźniejszej lub przyszłej
 Zdolność do przyjmowania różnych punktów widzenia odpowiadających zmieniającym się
nastrojom
 Zdolność do stosowania przy rozwiązywaniu problemów różnych sposobów podjęcia stosownie do
różnych STANÓW EMOCIONALNYCH(do siebie i do innych) – stoję w korku i muszę zjechać bo
zwariuje.
 Zdolność do rozumienia i analizowania emocji oraz wykorzystywania wiedzy emocjonalne
 Zdolność do kontrolowania i regulowania emocji cudzych i własnych (złagodzenie złości dziecka- wyjdź z
klasy)
IQ –TESTY PSYCHOLOGICZNE
• 116-125 wyższa niż przeciętna
• 126-135 wysoka
• 136-145 bardzo wysoka
Badanie funkcji werbalnych i wykonawczych. Rozwój nieharmoniczny- różnica 15pkt. Testy IQ co 3 lata, testy dla
upośledzonych co 2 lata.
 Motywacja
Proces który wzbudza działanie, utrzymuje go w toku i reguluje jego przebieg. Działanie jest nastawione na
określony wynik, którego osiągnięcie stanowi punkt kulminacyjny procesu motywacyjnego.
Cel, który sobie stawiamy, to jest to, co wzbudza działanie, utrzymuje go w toku i reguluje jego przebieg.
Celem, będziemy nazywać ten wynik, którego człowiek jest świadomy. Żeby zainicjować proces motywacji, cel
musi spełniać 2 warunki:
 Wynik jest oceniany za użyteczny przez podmiot
 Wynik jest możliwy do osiągnięcia (przeświadczenie podmiotu o tym) w danych warunkach( z
prawdopodobieństwem wyższym od zera)
Cechy ilościowe motywacji:
 Kierunek
Charakteryzujemy przez wskazanie wyniku, ku któremu czynność zmierza. Osiągnięcie wyniku
powoduje, że natężenie motywacji spada do zera lub obniża się. Osiągnięcie wyniku powoduje emocje
dodatnie.
 Natężenie
3 parametry- częściowo skorelowane
16

17.  Siła- mniejsza lub większa zdolność do wyłączania motywów konkurencyjnych
 Wielkość- właściwość, od której zależy rozmiar wyniku, bądź liczba czynności potrzebna do
zaspokojenia motywacji
 Intensywność- własność od której zależy poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją danego
motywu. Zależy od niej ilość energii zużytej do osiągnicia celu
Natężenie
Może przybierać różną siłę w zależności od:
 Wartość napięcia motywacyjnego
 Subiektywnie antycypowana, wartości gratyfikacyjne odpowiadające temu napięciu: Czyli jak sami sobie
wyobrażamy co możemy osiągnąć, to taką siłę przybiera natężenie motywacji
 Subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia określonego wyniku, który musi być większy od 0 i
mniejszy od 1: czyli to jak sami oceniamy osiągnięcie wyniku, gdy równa się 0 i 1 to nic nie robimy
Wykazują korelacje:
Im silniejsza jest motywacja, tym jest ona większa i intensywna, ale nie jest to zależność liniowa!
Intensywność motywacji:
o Wzrasta, gdy natrafia na przeszkody
o Wzrasta, gdy jest wywołana przez czynniki negatywne: zagrożenie, ból
Motyw
1) czynnik determinujący działanie ludzkie, zwerbalizowanie celu i programu umożliwiającego danej osobie
podjęcie określonej czynności
2) takie sformułowanie środków i celów działania, które pozostaje w zgodzie lub w najmniejszej sprzeczności
ze wszystkimi postawami związanymi z sytuacją, której motyw dotyczy.
 Postawa- to względnie trwała struktura lub dyspozycja do pojawienia się takiej struktury procesów
poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek osoby
wobec danego przedmiotu
 Potrzeba- to stan wewnętrzny ustroju lub zależności występujący między stanem wewnętrznym, a celem
zewnętrznym. Są czynnikami warunkującymi wzbudzenie motywu
Prawa
I Prawo: w miarę wzrostu motywacji sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna się
obniżać
II Prawo: im łatwiejsze zadani, tym lepsze wyniki osiągniemy przy dużym natężeniu motywacji
im trudniejsze zadanie, tym dla sprawności działania korzystniejsze jest niewielkie natężenie motywacji.
17

18. Złość
4 powody złości:
 Niesprawiedliwość- niesprawiedliwe traktowanie
 Frustracja- uważamy, że powinniśmy wykonać zadani, a nie możemy sobie z nim poradzić
 Obraza- przykrość, obrażanie, atakowanie
 Utrata kontroli- nad sobą lub sytuacją
Gdy złość jest zdrowa:
 Dotyczy problemu, a nie osób
 Pozostaje złością, a nie przeradza się w agresję
 Bierzemy odpowiedzialność za własne złości
 Trwa krótko i nie przeradza się w utajone urazy
 Możesz rozmawiać z tymi, co doprowadzili Cię do gniewu bez utraty kontroli nad sobą
Funkcje złości:
 Jako sygnał, że dzieje się coś niedobrego
 Jako metoda rozwiązywania życiowych problemów
 Jak długotrwały nawyk, który staje się celem samym w sobie
 Jako obrona przed wstydem i poczuciem zagrożenia własnej wartości
 Jako obrona przed odczuwaniem innych emocji
 Jako doznanie zmieniające nastrój
 Jako zdobycie wiedzy panowania nad innymi
 Jako zdobywanie autorytetu w oczach innych
 Do zachowania fizycznego lub emocjonalnego dystansu wobec innych
Złość przeradza się w agresje:
Agresja u dzieci i młodzieży. Co skłania i jakie cele osiągają?
 Agresja jako zabawa z elementami walki, walka z elementami zabawy
Cel: wypróbowanie sił
radość ze zwycięstwa
wciągają się w tą zabawę, aż będzie to walka na zabój
 Agresja jako obrona przed zagrożeniami
Cel: przezwyciężenie strachu
unikanie obrażeń
18

19.  Agresja jako relacja na frustracje, gdy potrzeby są zablokowane
Cel: wyrównanie krzywd
odwet za upokorzenie
 Wywiad
Cel: badanie możliwości i granic tego co dozwolone
testowanie granicy bólu
 Agresja jako ukryte pragnienie miłości
Cel: pozyskanie uwagi, wsparcia, miłości
ostra walka o swoje
 Agresja celowa-instrumentalna
Cel: zaspokojenie braku- wyzyskiwanie pieniędzy od młodszych, słabszych
Eliminacja zachowań agresywnych:
1) Prośba na dziecko- „Zależy mi na Tobie, żebyś się zmienił…”
Prośba na siebie- „To dla mnie ważne”
2) Korzyści- różnorodność wyborów co można zrobić zamiast zachować agresje
Zwróć uwagę na szacunek- „staniesz się osobą, z której będzie można brac przyład”
3) Wartości – „ Twoja i cudza własność jest nienaruszalna”
4) Dowartościowanie- dostrzec zmianę i podkreślić ją
5) Zagrożenia- uświadomić konsekwencje wynikające z zachwania
Wagarowanie- sąd
Postawy
Postawa asertywna:
Szanuje swoje prawa i innych
 Ryzyko: możemy być nie lubiani, że jasno wyrażamy własne odczucia
 Etykietka: człowiek idący przez świat przebojem
 Zachowanie asertywne:
 Gdy jesteśmy zadowoleni z siebie i innych
 Gdy mamy szacunek do siebie i innych
 Realizacja celów i zaspokojenie potrzeb
 Mniej ranimy innych
 Rośnie wiara w siebie
 Jesteśmy uczciwi wobec siebie i innych
 Umiemy mówić NIE i TAK
Postawa agresywna:
Gdy poszanowanie dotyczy tylko praw własnych
Postawa uległa:
Lekceważenie praw własnych, respektowanie praw innych, obawa przed utratą akceptacji, ze strachu przed
relacją innych, uważa, że to jest dobre i grzeczne zachowanie, chęć unikania konfliktów.
19

20. Zagrożenia:
 Utrata poczucia własnej wartości
 Złość, poczucie krzywdy, frustracje
 Dajemy z otoczenia sygnały, że mogą dominować nad nami
 Ryzyko wybuchu agresji spowodowane nagromadzeniem uczuć
Temperament i Charakter
Charakter
Zespół cech psychicznych danej osoby które ujawniają się w jej zachowaniu, sposobie bycia, usposobienia.
Pojęcie w tym znaczeniu usposabiane jest z osobowością np. Szlachetny charakter, niezłomny, osoba o silnej woli.
Osobowość
Składa się z m. In. Temperamentu i charakteru. Zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów
zachowań, które decydują o specyficznych sposobach przystosowania się danej jednostki do środowiska.
Temperament
Zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie, są to względnie stałe czasowo cechy
osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania.
TYP UKŁADU NERWOWEGO
SILNY SŁABY
Zrównoważony Niezrównoważony
ruchliwy powolny
sangwinik flegmatyk choleryk melancholik
Cechy
Temperamentu Charakteru
Nie można oceniać, bo człowiek taki jest (nie mamy Podlegają ocenie, należy i można je kształtować
na to wpływu)
Powolny Uparty
Opanowany Spokojny
Ruchliwy Cierpliwy
Towarzyski Niezłomny
Wrażliwy Silnej woli
Topologia temperamentu:
• Według Hipokratesa
-Sangwinik- żywy ale wytrwały, odporny na trudności
-Choleryk- wybuchowy, gwałtowny, ale szybko gasnący, niewytrwały
-Melancholik- chwiejny, słabopobudliwy
-Flegmatyk- słabo pobudliwy, pamiętliwy, wytrwały
• Według Crechmera: (budowa ciała)
-Leptosomatyk- szczupły (schizofremia)
-Pykynik- otyły, okrągła głowa, łysy (cyksofremik)
-Atletyk- umięśniony, wąskie biodra (iksotynik)
-Dysplastyk- bezkształtny, nieregularny
• Według Pawłowa (układ nerwowy)
• Według Eysenck’a:
20

21. ADHD
Zespół nadpobudliwości psycho-ruchowej 5-10% dzieci w wieku wczesnoszkolnym, 30-50% nastolatków
Występuje u dzieci u których jest zaburzona równowaga między wytwarzaniem i funkcjonowaniem substancji
neuroprzekaźników w mózgu.
Neuroprzekaźniki- substancja odpowiedzialna za kontaktowanie się komórek nerwowych:
 Dopamina
Odpowiedzialna za selekcję bodźców docierających do mózgu i ułatwia skupienie się na jednym
wybranym. Właściwy poziom dopaminy pozwala odróżnić ważne od nerwowych informacji i skupić na zadaniu.
Żyje w chaosie bodźców (głos ludzi, brzęczenie muchy, hałas na ulicy, to ma tę samą intensywność)
 Noradrenalina
Pozwala się skupić na tym co nowe i niezwykłe, odpowiada za relację walki lub ucieczki. Niedobór
wywołuje niedocenienie realnego zagrożenia (nie ma poczucia zagrożenia). Nadmiar powoduje, że organizm
pozostaje w ciągłym stanie pobudzenia w bezcelowej gotowości do działania.
 Serotonina
Odpowiedzialna za regulację nastroju, kontrolę zachowań, za prawidłowy rytm snu.
Dziedziczność ponad 70%. Dziedziczony wielogenowo.
Przyczyny pozagenetyczne do 30%
 Wcześniactwo
 Picie alkoholu, papierosy podczas ciąży
 Urazy mózgu- uszkodzenie kory przedczołowej
Kryteria diagnozy:
 Zaburzenia ujawniają się przed 7 rokiem życia i utrzymują się przez wiele lat
 Muszą wystąpić te objawy w dwóch różnych środowiskach np. szkoła i dom
 Zaburzenia utrudniają funkcjonowanie społeczne w istotny sposób. Powodują zaburzenia w przystosowaniu
 Nie występują w przebiegu zaburzeń psychicznych lub chorób somatycznych (nadczynność tarczycy,
epilepsji, padaczka, zatrucie ołowiem, FAS-płodowy, zespół alkoholowy, inne choroby genetyczne i
metaboliczne)
Kto może postawić diagnozę?
Lekarz po konsultacji z rodzicami, nauczycielami, psychologami, szczegółowy wywiad z rodzicami
Objawy:
 Zaburzenia uwagi
Przejawia się krótkim czasem skupienia uwagi, trudnościami koncentracji podczas zabawy,
nieumiejętność wybrania tego na czym w danym momencie może się skupić, bardzo łatwe rozpraszanie się pod
21

22. wpływem bodźców zewnętrznych. Nie potrafi skoncentrować się na szczegółach lub w skutek nie uwagi popełnia
błędy w pracy szkolnej lub innych sytuacjach (w kuchni zamiast cukru wsypuje sól)
Nie słyszy tego co do niego mówi ktoś. Trudności w zastosowaniu podawanych instrukcji (wyjmujcie
zeszyty, otwórzcie książki…). Nie kończy prac, ogromne trudności w organizowaniu aktywności, unika
podejmowania prac, wymagających długotrwałego wysiłku umysłowego, gubi przedmioty szkolne, długopisy,
ołówki połamane, bywa zapominalski, nie pamięta co miał zrobić.
 Nadaktywność ruchowa
Nadmierna ruchliwość, nie jest połączona z wykonywaniem przez nie zadaniem, bezzasadna ruchliwość
jest irytująca i wyprowadza z równowagi otoczenie. Dziecko z trudem pozostaje na 1 miejscu , wspina się na meble,
wierci się, obgryza kredki, aktywność jest chaotyczna i nie służy celowi. Robi rzeczy ryzykowne, a nie umie
przewidzieć konsekwencji (otwarte okno na 10 piętrze), nerwowe ruchy rąk i nóg, nie umie odpoczywać, nadmierne
gadatliwe i hałaśliwe, kłopoty z wiecznym zaśnięciem.
 Impulsywność
Dziecko działa nieprzewidując o skutkach, podejmując pochopne decyzje, robi-a później myśli,
rozpoczyna wysłuchanie zadania bez wysłuchania polecenia, ma kłopot z wykonywaniem złożonych prac, brak mu
cierpliwości i wytrwałości, przerywa innym jak chce coś powiedzieć, ma krótki okres odraczania relacji, wydaje się
agresywne, bo nie potrafi powstrzymać się od natychmiastowego zaspokojenia potrzeb, prowokuje innych do
wydawania złych opinii o sobie, kłopoty w relacja z innymi dziećmi, ma nienajlepszą pozycje w grupie, jest
samotne, odrzucone, nie umie przegrywać i czekać na swoją kolej, koncentruje na sobie uwagę, ma złe zdanie na
swój temat.
Stres
Definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a
wymogami sytuacji (stresem) charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych jest
próbą przywrócenia równowagi.
Pojęcie stresu wprowadził Hans Hugon Selye, on jako pierwszy postawił hipotezę, że szereg chorób
somatycznych jest skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stresem. Zjawisko to nazwał mianem
NIEWYDOLNOŚCI tzn. SYNDROMU OGÓLNEJ ADAPTACJI i opisuje je w swojej książce.
Istnieją 3 typy definicji stresu:
1) Stres jako bodziec- sytuacja występująca w naszym otoczeniu mająca naturalną zdolność do wywoływania
napięcia i silnych emocji
2) Stres jako relacja- fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresów
3) Stres jako proces lub transakcja- relacja między jednostką otoczeniem
Trzy typy reakcji na stres:
 Dystres- reakcja organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub nie możność realizacji ważnych celów i zadań
człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca czyli STRESU
 Eustres- pozytywnie mobliziujący do działania stres
 Neustres- bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu chociaż dla innych bywa on albo dystresowy albo
eustresowy
Radzenie sobie ze stresem to poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie zewnętrznych
lub wewnętrznych żądań.
22

23. Objawy stresu:
 Fizjologiczne
• Przyśpieszone bicie serca
• Przyśpieszony oddech
• Uczucie duszności i suchość w ustach
• Nadmierne pocenie się (np. dłoń)
• Wzrost napięcia mięśniowego (zaciśnięte zęby…)
• Nadmierne zmęczenie
• Silne bóle głowy, brzucha
• „Gęsia skórka”
 Psychiczne
• Odczuwanie niepokoju (często bez powodu)
• Strach i przerażenie
• Rozdrażnienie i gniew
• Niezadowolenie z siebie
• Kłopoty z koncentracją uwagi
• Problemy ze snem
Stres nie do końca jest szkodliwy!
Uważa się, że jest zjawiskiem szkodliwym, ale w rzeczywistości stres umiarkowany zwiększa możliwość
radzenia sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Stres zbyt
długotrwały przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych t.j: zaburzenia lękowe (nerwice) i depresyjne, stres
zbyt silny stwarza ryzyko PTSD (zespołu stresu pourazowego) oraz w szczególnych przypadkach zaburzeń
osobowości.
Fazy stresu: (Wg Selye’go)
1) Alarmowa- początkowa, reakcja zaskoczenia i niepokój z owodu niedoświadczenia i konfrontacji z
nową sytuacją. Subfazy:
- stadium szoku
- stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje wysiłki obronne
2) Przystosowania ( odporności)- organizm uczy się skutecznie radzić sobie ze stresem. Jeżeli organizm
poradzi sobie to wszystko wraca do normy a jeśli nie to następuje 3 faza.
3) Wyczerpania- stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów
odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych.
Sytuacje trudne:
 Zakłócenia (stanie w kolejce, burzy mój dzień)
 Zagrożenia (groźba utraty życia)
 Deprywację (niepowodzenia w nauce)
23

24. Choroby skutkiem stresu:
 Nadciśnienie
 Astma
 wrzody
Frustracja (z łac. Zawód, udaremnienie)
Zespół przykrych emocji związanych z niemożnością realizacji potrzeby lub osiągnięcia określonego celu.
Czasem frustracje definiuje się jako każdą sytuacje, która wywołuje nieprzyjemne reakcje: ból, gniew, złość, nudę,
irytację, lęk. W psychoanalizie traktuje się frustrację jako czynnik rozwojowy, który przyczynia się do dojrzewania
osobowości.
Psychologowie społeczni są zdania, że siła frustracji zależy od kilku czynników:
 Zaskoczenie- gdy frustracja jest niespodziewana, jest silniejsza. Frustrację, której się spodziewamy, jest
łatwiej znieść. W związku z tym niektóre osoby tworzą odpowiednie nastawienie ( obronny
pesymizm) , którego jest zadaniem obrona przed niespodziewaną frustracją. „I tak mi się nie
uda”- spodziewają się porażek niż sukcesów.
 Oczekiwania co do celu- jeśli są wysokie, przeżywamy silniejszą frustrację, gdy cel jest nieosiągalny.
Podobnie, czasem próbujemy poradzić sobie z ewentualną porażką poprzez
obniżenie oczekiwań- „nie zależy mi”
 Frustracja niezrozumiała- jest silniejsz niż taka, którą rozumiemy i wiemy dlaczego miała miejsce.
Rozumienie powinno się jednak pojawić przed pojawieniem się frustracji.
Rozumienie po fakcie jest mniej uspokajające.
 Poprzednie frustracje- frustracje nakładają się, poprzednie frustracje mogą powodować, że bieżąca
wydaje się nam bardzo silna.
 Bliskość celu- im bliżej był cel, którego nie udaje się nam osiągnąć, tym większa frustracja.
Deprywacja
To zjawisko podobnego raku zaspokojenia lub niemożności osiągnięcia celu, jednak we frustracji jesteśmy
przekonani, że pożądany cel jest możliwy do osiągnięcia. W deprywacji cel ten jest obiektywnie niemożliwy do
osiągnięcia.
Frustracja prowadzi do kilku konsekwencji:
Próby pokonania przeszkody jeśli się one nie powiodą pojawia się:
• agresja
• regresja
• apatia
Konflikt motywacyjny:
 dążenie-dążenie-> mam tyle kasy i mogę kupić 1 rzecz a nie 2
 unikanie- unikanie -> sprzątanie domu czy mycie auta
 dążenie – unikanie -> dziecko chce pogłaskać psa, ale się go boi
Opracowała Lucyna Herok, rok I Matematyka z Informatyką, Kolegium Nauczycielskie, Bielsko-Biała, 2009
24