સામાજિક વિજ્ઞાન ધોરણ -18 પ્રકરણ - 22

1. www.socialcm.wordpress.com/

2. • સામાિિક પિિવતત ન એ સાવત ત ીક અને િિિલ
પિિયા છે .
• પિિવતત ન ની પિિયા કે િ લાક દે શ ોમાં ઝડપી હોય છે .
તો કે િ લાક દે શ ોમાં ઘીમી હોય છે .
• પિિવતત ન ની સમાિ પિ વયાપક અને લાંબ ા ગાળાની
અસિો થતી હોય છે .
• સામાિિક પિિવતત ન –
• સમાિના માળખામાં અને સામાિિક સંસ થાઓમાં
આવતા બદલાવને સામાિિક પિિવતત ન તિીકે
ઓળખવામાં આવે છે .
www.socialcm.wordpress.com/

3. • સાં સ કૃ િ તક પિિવતત ન
• સમાિની સાં સ કૃ િ તક બાબતમાં થતા પિિવતત ન ને
સાં સ કૃ િ તક પિિવતત ન કહે છે .
• ભૌિતક પિિવતત ન
• સમિમાં ભૌિતક િીતે થતા પિિવતત ન ને ભૌિતક
પિિવતત ન કહે છે .
www.socialcm.wordpress.com/

4. • ભાિતીય સમાિમાં કઇકઇ બાબતોમાં પિિવતત ન
આવયું છે ?
• િશકણમાં વધાિો, લોકોમાં જગિૃ ત, વયિિતગત સંપત ક
અને
સામાિિક કાયદાઓ વગે િે બાબાતોમાં પિિવતત
આવયું છે .
• સામાિિક પિિવતત ન કયા પિિબળોના કાિણે શકય
બને છે .
• શહે િ ીકિણ, સાંસ કૃ િ તક , િાિકીય, વૈ ચ ાિિક અને પચાિ-
પસાિનાં સાધનો વગે િેન ા કિણે શક બને છે .
www.socialcm.wordpress.com/

5. • કાયદાની સામાનય જણકાિી અને તે ન ી િરિિયાત
શામાિે ?
• આપણા દે શ માં સાકિતાના નીચા દિના કાિણે
સામાનય
નાગિિકને કાયદાની જણકાિી ઓછી હોય છે .
• જણકાિીના અભાવે કાયદાનો ભંગ થાયતો સજ કે
દં ડ માફ
થઇ શકતો નથી
• એિલે નાગિિકે તે ને સપશત ત ા કાયદાની સામાનય
જણકાિી
હોયતો કાયદાનો ભંગ ન થાય તે િીતે વતી શકે .
www.socialcm.wordpress.com/

6. • બંધ ાિણ અને કાયદાની સામાનય જણકાિીથી આપણે
આપણા અિધકાિો સાિી િીતે ભોગવી શકીએ છી.
• તથા સમાિ અને િાષટ પતયે ન ી આપણી ફિિો સાિી
િીતે
અદા કિી શકીએ.
• કાયદાની જણકાિી હોય તો આપણે શોષણ અને
અનયાય
સામે િકણ પાપત કિી શકીએ.
www.socialcm.wordpress.com/

7. • નાગિિક અિધકાિો
• નાગિીકોના વયિિતતતવના સવત ત ોમુખ ી િવકાસ માિે
મળવી
િોઇતી અમુક ચોકસ અનુકૂ ળ તાઓને મળ ભત ૂ ૂ
અિધકાિો કહે
છે .
• સંય ુિ ત િાષટસંધે માનવહકોનુ ં વૈ િ િક ઘોષણા પત
જહે િ કુ
છે .
• ભાિતનાં બંધ ાિણમાં માનવહકોના ઘોષણા પતનો
સમાવે શ
કયો છે .
• તે મ ાંથ ી કે િ લીક બાબતો િાિનીિતના માગત દ શત ક
www.socialcm.wordpress.com/

8. ૂ ૂ
• મળ ભત અિધકાિો
• ભાિતના બંઘ ાિણના તીજ ભાગમાં કોઇ પણ
ૂ ૂ
ભે દ ભાવ વગિ દિે ક નાગિિકને છ (6) મળ ભત
અિધકાિો આપવામાં આવયા છે .
• સમાનતાનો અિધકાિ
• સવતંત તાનો અિધકાિ
• શોષણ િવિોિધ અિધકાિ
• ધાિમિ ક સવતંત તાનો અિધકાિ
• સાં સ કૃ િ તક અિધકાિ
• બંધ ાિણીય ઇલાિનો અિધકાિ
www.socialcm.wordpress.com/

9. • સામાનય િીતે ભાિતના દિે ક નાગિિક આ અિધકાિો
ભોગવે શે
• િો આ અિધકાિનો ભંગ થાય તો અદાલતમાં િઇ
પોતાના
અિધકાિનુ ં િકણ કિી શકે છે આ અિધકાિ ને
બંધ ાિણીય
ઇલાિ નો અિધકાિ કહે છે .
• બંધ ાિણીય ઇલાિનો અિધકાિ એ આપણા બંધ ાિણનુ ં
િવિશષિ
લકણ છે .
www.socialcm.wordpress.com/

10. • બાળકોના અિધકાિો
• આપણા સમાિમાં સૌથી અસુિ િકત વગત એ બાળકો
છે .
• કોઇ પણ િાષટના િવકાસનો આધાિ બાળકોના
સવાુ ગી િવકાસ
પિ િહે લ ો છે .
• બાળિવકાસ અને તે મ નુ ં કલયાણ કોઇ પણ સમાિના
સવાુ ગી
ૂ
િવકાસની પવત શ િત છે .
www.socialcm.wordpress.com/

11. • આપણી પાથિમકતા
• બાળકોનો સાિી િીતે ઉછે િ , શાિીિિક, માનિસક અને
બોિદક
શિિતનો િવકાસ કિવો તથા સવસથ, િવાબદાિ
નાગિિ
બનાવવા એ છે .
• સંય ુક ત િાષટ સંઘે બાળકોના અિધકાિોની ઘોષણા
કિી છે .
• બાળકોના અિધકાિો
• જિત, િં ગ , ભાષા, ધમત કે િાષટીયતાના આધાિે
ભે દ ભાવ
વગિ જવવાનો અિધકાિ
www.socialcm.wordpress.com/

12. • બાળકોના યોગય પાલન પોષણનો આિધકાિ તથા
ખાસ કાિણ
વગિ બાળકને માતાિપતાથી અલગ કિી શકાય નિહ
• િશકણ મે ળ વવાનો અને વયિિતતવનો િવકાસ
કિવાનો
અિધકાિ
• તંદુિ સત અને સવસથ જવન જવવાનો અિધકાિ ,
િમતગમત
અને મનોિં િ નની પવિૃ તમાં ભાગ લઇ આનંદ ીત
જવન
જવવાનો અિધકાિ.
www.socialcm.wordpress.com/

13. • અિભવયિિતનો અિધકાિ તથા મંડ ળો િચવાનો અને
તે ન ા સભય બનવાનો અિધકાિ દા.ત. બાળસંસ દ.
• શાિીિિક અથવા માનિસક િહં સ ા, યાતના સામે િકણ
મે ળ વવાનો અિધકાિ.
• પોતાના શાિીિિક,માનિસક,નૈ િ તક અને સામાિિક
િવકાસ માિે
સામાિિક સુિ કા અને યોગય જવન સતિ પાપત
કિવાનો
અિધકાિ.
www.socialcm.wordpress.com/

14. • આજ સમાિમાં બાળકોની ઉપે ક ા અને બાળમજૂ િ ી
જવી
ગંભ ીિ સમસયા ઉભી થઇ છે .
• આજ બાળકો ઉપે ક ા અને બાળમજૂ િ ીનો ભોગ ન બને
તે માિે
તે મ નુ ં િકણ કિવાની ખાસ િરિ છે .
• આ કામ લોક જગિૃ તની ઝંબે સ દાિ કિી શકાય તેમ
છે .
• આ સમસયા આપણે સાવત િ તક અને ફિિિયાત િશકાણ
દાિા
હળવી કિી શકીએ
www.socialcm.wordpress.com/

15. • બાળપીડા
• બાળકો ઉપિ થતા અતયાચાિની અસિ તે ન ા શિીિ
અને મન
ઉપિ થાય છે .
• બાળકોનુ ં મન અતયતં સંવે દ નશીલ હોય છે .
• તે થ ી તે ન ી ઉપે ક ા, શાિીિિક સજ કે ધમકીથી તે ને
માનિસક
પીડા થાય છે .
• કે િ લીક વખત બાળકો શાિીિિક અને જિતય
સતામણીનો
ભોગ બને શે તે તે ને માનિસકપીડા આપે છે .
www.socialcm.wordpress.com/

16. • આવી જિતય સતામણીની ઘિનામાં બાળક કહે ત ા
ખચકાિ
અનુભ વે છે . તે થ ી તે ને િવિાસમાં લઇ િરિી કાનન ી ૂ
પગલા
ભિવા િોઇએ.
• આવી ઘિનાઓમાં માતાિપતા, િશકકો અને વડીલોએ
તાતકાિલક ધયાન આપવું િોઇએ
• બાળકનો સવાુ ગી િવકાસ થાય તે મ ાિે ઘિમાં
વાતાવિણ
સવસથ અને તનાવ મુિ ત હોવું િોઇએ
• કું ટું બ માં બાળકોને www.socialcm.wordpress.com/
સને હ , હુ ં ફ , સલામતી સવીકૃ િ ત પાપત
થવી

17. • બાળમજુિ ી અને ઉપે િ કત બાળકો
• 14 વષત થ ી ઓછી ઉમિના શિમકોને બાળશિમક કે
બાળમજુિ
કહે છે .
• િવિમાં સૌથી વઘુ બાળમજુિ ભાિતમાં છે .
• ભાિતમાં બાળમજુિ ની સંખ યા એક કિોડ જિલી છે .
• ભાિતની કુલ વસતીના 1.5% જિલી થાય છે .
• તે મ ાં સી બાળમજુિ ની સંખ યા 45% છે .
www.socialcm.wordpress.com/

18. • ભાિતમાં મોિાભાગના બાળમજુિ ો ખે ત ીવાડી અથવા
તે ન ી
સાથે સંક ળાયે લ ી પવિૃ તઓ પશુ પ ાલન, મતસય
ઉધોગ, િગ લં
સાથે સંક ળાયે લ ી પવિૃ તઓમાં િોકાયે લ છે .
• બાળકએ શમનુ ં સસતું સાધન છે .
• બાળકને માલીક દાિા ડિાવી, ધમકાવી, લાલચ આપી
કામ
કિાવી શકાય છે .
• બાળકના કામના કલાક નકી હોતા નથી, ઓછા
વે ત ને કામ
www.socialcm.wordpress.com/
કિાવી શકાય છે .

19. • બાળમજુિ ીનુ ં મુખ ય કાિણ ગિીબી છે .
• બાળક પોતાનુ ં પે િ ભિવા કે પોતાના પિિવાિને
મદરપ થવા
મજુિ ી કિે છે .
• કે િ લીક વખત કું ટું બ દે વ ામાં ડુબ ી જય છે તયાિે
બાળકને
મજુિ ી કિવા દબાણ કે ફિિ પાડવામાં આવે છે .
• બાળમજુિ ી ભાિતીય સમાિનુ ં કલંક છે .
www.socialcm.wordpress.com/

20. • બંધ ાિણમાં બાળકના િકણ અને િવકાસ માિે ન ી
િોગવાઇઓ
• 14 વષત થ ી ઓછી ઉમિના બાળકને કાિખાના કે િોખમ
ભિે લ ા
સથળે કામે િાખી શકે નિહ .
• બાળકનુ ં શોષણ ન થાય તે મ િ નૈ િ તક સુિ કા અને
ભૌિતક
સુિ વધાઓથી વંચ ીત કિી શકાય નિહ.
• બંધ ાિણમાં 14 વષત ન ી ઉમિના દિે ક બાળકને મફત
અને
ૂ ૂ
ફિજયાત િશકણનો મળ ભત અિધકાિ આપવામાં
આવયો છે .
www.socialcm.wordpress.com/

21. • બાળક િશકણથી વંચ ીત િહીજય તો કે િ લીક વખત
ચોિી,
લુિ ,નશીલા પદાથત ન ી હે િ ાફે િ ી જવી અિનષિ પવિૃ ત
કિવા
લાગે છે .
ૃ
• વદ ો અને િન:સહાયનુ ં િકણ
ૃ
• વદ ો અને િન:સહાય વયિિતની સમસયાનો પશન
િવિવયાપી
છે .
• આ પશન વયિિતગત છે .પણ આવા લોકો સમગ
સમાિ માિે
www.socialcm.wordpress.com/
િચં ત ાનો િવષય છે .

22. • ઇ.સ.1999 વષત ને આતિ િાષટીય વદ વષત તિીકે ૃ
ઘોિષત
કિવામાં આવયું છે .
ૃ
• ભાિત સિકાિે ઇ .સ.1999માં વદ ો માિે િાષટીય નીિત
નકી
કિી છે .
ૃ
• વદ ોની સમસયાઓ
• વયિિતની ઉમિ વધતા શાિીિિક અને માનિસક શિિત
ઓછી
થતી જય છે . તે થ ી કું ટું બ પતયે ન ુ ં યોગદાન ઓછં
થત ું જય
www.socialcm.wordpress.com/
છે .તે થ ી તે ન ી પિતષઠા ઓછી થતી જય છે .

23. • વધતા િતા વયિિતવાદ અને ભૌિતકવાદને કાિણે વદ ૃ
વયિિતના માન-સનમાન ઓછા થતા જય છે .
• કું ટું બ ો િવભિત થતા વદ ોની સમસયામાં વધાિોથયો
ૃ
છે .
• તે મ ને ઘિડા ઘિમાં િહે વ ાની ફિિ પડે છે .
ૃ
• જયાિે વદ ોને સને હ , હુ ં ફ ની િરિ હોય છે .તયાિે તે
ઉપે ક ા અને
િન:સહાયની િસથિત અનુભ વે છે .
ૃ
• એકલા િહે ત ા વદ ોની સલામતીની સમસયા આજ
વધતી જય
છે .
www.socialcm.wordpress.com/

24. ૃ
• વદ ોની સલામતી અને િકણ માિે ખાસ પગલા લે વ ા
િોઇએ.
ૃ
• પિં પ િાગત વયવસાયમાંથ ી િનવત થતા લોકો માિે
પે શ ન
યોિના હોવી િોઇએ
ૃ
• એકલા િહે ત ા વદ વયિિતએ નજકના પોલીસ સિે શ ને
નોધણી
કિાવવી િોઇએ.
• વદ ોએ પણ અિસ પિસ મળતા િહે વ ું િોઇએ અને
ૃ
મુશ કે લ ીમાં
સહાયભત થવું િોઇએ
ૂ
www.socialcm.wordpress.com/

25. • િવકલાં ગ
• જ વયિિત શાિીિિક અથવા માનિસક કિતઓથી
પીડાતી હોય
તે મ ને સામાનય િીતે િવકલાં ગ કહે વ ાય છે .
• િવકલાં ગ ના બે પકાિ છે .
• (1) શાિીિિક –
• બહે િ ા મક બિધિ,ને ત િહન કે હાડકાંન ી િવકૃ િ ત
ૂ
ધિાવનાિ
શાિીિિક િવકલાંગ કહે વ ાય.
www.socialcm.wordpress.com/

26. • (2) માનિસક -
• મંદ બુિ દ,માનિસક બીમાિી કે મગિના લકવાગસત
લોકોને
માનિસક િવકલાંગ કહે વ ાય.
• આવી િવકલાં ગ તાના કાિણે કે િ લીક વખત તે ઓ
સામાિિક
ૃ ુ
ઉપે ક ા, ધણ ા અને તચ છાતાની લાગણી અનુભ વે છે .
• તે થ ી તે મ ના પતયે ન ો આપણો વયવહાિ હુ ં ફ ાળો અને
માનવીય
હોવો િોઇએ.
• િવકલાં ગ તા એક િવિ વયાપી સમસયા છે .
www.socialcm.wordpress.com/

27. • િવિમાં 50 કિોડ જિલા િવકલાંગ લોકો છે .
• ભાિતમાં સવા કિોડ જિલા િવકલાંગ ો છે .
• ભાિતની કુલ વસતીનાઅ 1.8% જિલા િવકલાં ગ લોકો
છે .
• સંય ુિ ત િાષટસંઘે ઇ.સ.1981 ના વષત ને આતિ િાષટીય
િવકલાંગ વષત તિીકે ઘોિષત કુ છે .
• ઇ.સ.1983 થી ઇ.સ.1992 ના દસકાને િવકલાંગ દસકા
તિીકે
ઘોિષત કો છે .
www.socialcm.wordpress.com/

28. • ભાિતમાં િવકલાં ગ ના િહતોના િકણ માિે ન ા કાયદા
• ઇ.સ.1992નો િવકલાંગ પુન વાત સ માિે ન ો કાયદો
• ઇ.સ.1995 નો િવકલાંગ ને સમાન તકો, અિધકાિો અને
તે મ ની
સહભાિગતા સંબ ંધે ન ો કાયદો
• ઇ.સ. 1999 નો િવકલાંગ તાથી પીડાતી વયિિતઓ ના
કલયાણ
માિે િાષટીય પંચ માિે ન ો કાયદો
www.socialcm.wordpress.com/

29. • ભાિતમાં આ કાયદાના આધાિે નીચે ન ા પગલા
ભિવામાં
આવયા છે .
• સિકાિી નોકિીઓમાં 3% અનામત બે ઠ કોની િોગવાઇ
• જહે િ અને ખાનગી સંસ થાઓમાં 5% નોકિી િાખવામાં
આવે
તે માિે પોતસાહન
• 18 વષત ન ી વય સુધ ી તમામ િવકલાં ગ ને િન:શુ લ ક
િશકણ
• મકાન, વે પ ાિ, ફે ક િિી જવી સંસ થાઓ માિે િાહત દિે
ૂ
િમીનનો પિ ી પાડવામાં આવે છે .
www.socialcm.wordpress.com/

30. • િવકલાં ગ ો માિે ખાસ િોિગાિ કાયાત લયો , વીમાની
પૉલીસીઓ
અને બે ક ાિી ભથથાંન ી વયવસથા કિવી.
• િવકલાં ગ ોના કલયાણ માિે એક મુખ ય કિમશનની
િનયુિ િત
કિવી અને તે મ નાં િહતો અને હકોના િકણની
િવાબદાિી
ઉઠાવવી.
• અસામાિિક પવિૃ તઓ
• સમાિ અને કાયદા દાિા પિતબંિ ધત વયિિત કે
ૂ
સમહ ની
www.socialcm.wordpress.com/
વત ત ણ કને અસામાિિક પવિૃ ત કહે શે .
ુ

31. • અસામાિિક પવિૃ તઓ
• ભષટાચાિ, દાણચોિી ,સંગ ાહાખોિી, કાળાબજિ, કાળં
નાં ણ ુ ં ,
નશીલા પદાથો, દવાઓ અને શસોની ગે િ કાયદે
હે િ ફે િ જવી
ૃ
અસામાિિક પવત ી છે .
• ભષટાચાિ
• સાવત િ િનક હોદાનો વયિિતગત લાભ લે વ ા માિે
ઉપયોગ
એિલે ભષટાચાિ
િવિ વયાપી અસામાિિક પવિૃ ત છે .
• ભષટાચાિ એ એક www.socialcm.wordpress.com/

32. • પદ અને સતાના દુિ ઉપયોગમાં થ ી ભષટાચાિ ઉદભવે
છે .
• ભષટાચાિમાં ભે િ સોગાદ, છે ત િિપં ડ ી , પકપાતી
વલણનો
સમાવે શ થાય છે .
• આજ ભષટાચાિ સમાિના દિે ક કે તે કોઇ ને કોઇ
સવરપે િોવા
િોવા મળે છે .
• ભષટાચાિથી કાળં નાંણ ું સજ ત ય છે .જ િાષટના િવકાસને
અવિોધે છે .
• લોકશાહીના પાયા િનબત ળ બનાવે છે . તથા સામાિિક
અને www.socialcm.wordpress.com/

33. • કાયદા અને સતાની સવોચચતા અને િવિસનીયતા
ઓછી કિે
છે .
• ભષટાચાિીને િાષટદોિહ ગણવો િોઇએ
• ટાનસપિનસી ઇનટને શ નલ િવિભિમાં સાવત િ નીક સતિે
ભષટાચાિની તપાસ કિીને કા દે શ માં કે િ લો
ભષટાચાિ છે .
તે ન ો અહે વ ાલ બહાિ પાડે છે .
• ઇ.સ.2000 માં િવિના 90 દે શ ોમાં ભાિતનુ ં સથાન 69 મું
હતું
www.socialcm.wordpress.com/

34. • એિશયામાં સૌથી ઓછો ભષટાચાિ િસં ગ ાપુિ માં છે .
• પછી હોગકોગ અને જપાન આવે છે .
• િવિમાં નિહવત ભષટાચાિ ધિાવતા પાં ચ દે શ ો
િફનલે ન ડ, ડે ન માકત , નયુિ ઝલે ન ડ, િસવડન અને કે ને ડ ા છે .
• સિકાિના ભષટાચાિ િોકવાના ઉપાયો
• ઇ.સ.1988 નો ભષટાચાિ િવિોિધ િનયમન
• આ િનયમ પમાણે સાવત િ િનક જવન શુ દ કિવા માિે
સતા,પદનો દુિ ઉપયોગ અને આવક કિતાં વધુ
સંપ િત
િાખવી એ િશકાપાત ગુન ો છે .
www.socialcm.wordpress.com/

35. • ઇ.સ.1964 માં કે ન દીય લાંચ રુ શ વત બયુિ ોની સથાપના
• કે ન દીય લાંચ રુ શ વત બયુિ ો સિકાિી કમત ચ ાિીઓ
િવરુ ધ
ભષટાચાિના કે સ ોની તપાસ કિે છે . અને ગુને ગ ાિ
સાિબત
થાય તો સજ કિે છે .
• દિે ક િાજયે નાગિિક માગત દ િશિ ક ા બહાિ પાડી છે .
• નાગિિક માગત દ િશિ ક ાનોઉદે શ – નાગિિકોએ શું કિવું
અને શું
ન કિવું તે ન ુ ં માગત દ શત ન પુરુ પાડે છે .તથા લોકોમાં
જગિૃ ત
લાવવાનુ ં કામ કિે છે .
www.socialcm.wordpress.com/