SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 13
Baixar para ler offline
NABARD Layer
Poultry Farming
Project in Hindi
ऩोल्ट्री ऱेयर पार्मिंग
ऩररचय
ऩोल्ट्री अॊडे औय भाॊस भानव आहाय को सॊतुलरत कयने के लरए उच्च गुणवत्ता वारे प्रोटीन, खननज औय ववटालभन के
भहत्वऩूणण स्रोत हैं. अफ वाणणज्यमक रेमय के उच्च अॊडा उत्ऩादन औय उच्च फ़ीड रूऩाॊतयण दऺता वारे नस्र उऩरब्ध हैं.
बायतीम ऩोल्ट्री उद्मोग क़ी आवश्मकता को ऩूया कयने के लरए सावणजननक औय ननजी दोनों ऺेत्रों द्वाया भुगी क़ी सुऩीरयमय
जभणप्रायभ ववकलसत ककमा गमा है. पाभण के आकाय के आधाय ऩय, रेमय (अॊडे के लरए) पालभिंग ऩरयवाय क़ी आम का भुख्म
स्रोत हो सकता है औय वषण बय राबप्रद योजगाय प्रदान कय सकते हैं. ऩोल्ट्री खाद उच्च कोटी का खाद होता है औय सबी
पसरों क़ी उऩज फढाने के लरए इस्तेभार ककमा जा सकता है.
2 ऱेयर पार्मिंग की गॊजाइश और उसका राष्ट्रीय महत्व
बायत भें ऩोल्ट्री कृ वष ऺेत्र भें तेजी से फढते ऺेत्रों भें से एक है. बायत का अॊडा उत्ऩादन भें ववश्व भानचचत्र ऩय 3या सफसे
फडा अॊडा उत्ऩादक (56 बफलरमन अॊडे) का स्थान है औय अॊडा उत्ऩादन भें प्रनत वषण रगबग 6% क़ी वावषणक दय से वृवि हो
यही है (स्रोत ; ऩशु ऩारन औय डेमयी ऩय कामण सभूह क़ी रयऩोटण, 12 वीॊ ऩॊचवषीम मोजना). वतणभान भें बायत भें रमयों क़ी
सॊख्मा अनुभानत् 230 लभलरमन है औय अॊडे क़ी साराना प्रनत व्मज्तत उऩरब्धता 1961 के 7 अॊडे से फढ कय 2010 भें 52
अॊडे हो गमा. तथावऩ, वतणभान उऩरब्धता आईसीएभआय क़ी लसपारयश 180 अॊडे प्रनत व्मज्तत साराना से काप़ी कभ है.
ऩोल्ट्री उद्मोग भें, भानव उऩबोग के लरए भूल्ट्म सॊवचधणत उत्ऩाद ववकलसत ककमा गमा है ज्जसभे भुगी अॊडे एवॊ भुगी के भाॊस
का उऩमोग ककमा जाता है. हाराॊकक देश भें उत्ऩाददत अॊडे का के वर 6% भुख्म रूऩ से ननमाणत के लरए सॊसाचधत अॊडा
उत्ऩादों भें ऩरयवनतणत ककमा जाता है.
बायत भें ऩोल्ट्री ऺेत्र भें सॊयचनात्भक औय ऩरयचारनात्भक फदराव आमा है. इस ऩरयवतणन से ब्रीडडॊग, हैचचॊग, ऩारन औय
प्रसॊस्कयण भें फडा ननवेश ककमा गमा है. बायत भें ककसान आभ ऩऺी ऩारन को छोडकय हाइबब्रड ऩऺी का ऩारन कयने रगें
हैं ताकक तीव्रतय ववकाश, अच्छा जीवन, उत्कृ ष्ठ खाद्म रूऩान्तयण, उच्च अॊडा उत्ऩादन औय ऩऺी ऩारक को भुनापे
सुननज्श्चत ककमा जा सके . उच्च ककस्भ के चूजे, उऩकयण, टीके औय दवाइमाॉ अफ सावणजननक औय ननजी दोनों ही कॊ ऩननमों
के भाध्मभ से उऩरब्ध हैं. ककसानों को तकनीक़ी रूऩ से सऺभ औय अनुबवी भागणदशणन उऩरब्ध है. प्रफॊधक़ीम प्रथाओॊ भें
सुधाय हुआ है औय योग औय भृत्मु दय क़ी घटनाओॊ भें काप़ी हद तक कभी आमी है. मह उद्मोग भूररूऩ से ननजी उद्मभों,
सयकायी हस्तऺेऩ औय काप़ी हद तक स्वदेशी ऩोल्ट्री आनुवॊलशक ऺभताओॊ औय ऩूयक ऩशु स्वास््म सेवा, ऩोल्ट्री प़ीड, ऩोल्ट्री
उऩकयण औय ऩोल्ट्री प्रसॊस्कयण ऺेत्रों क़ी ऩहर से ववकलसत हुआ है.
3. फैंकों से उऩऱब्ध ववत्तीय सहायता
भुगी ऩारन शुरू कयने के लरए नाफाडण से ऩुनववणत्त सुववधा के साथ फैंकों से ऋण उऩरब्ध है. फहुत फडे ऩरयव्मम के साथ
भुगीऩारन मोजनाओॊ के लरए ववस्तृत ऩरयमोजना रयऩोटण तैमाय कयना होगा. फैंकों ननम्नलरणखत उद्देश्मों के लरए ववत्तीम
सहामता प्रदान कयते हैं:
क. ब्रूडय क़ी सहामता / ग्रोवय औय रेमय शेड, प़ीड स्टोय, तवाटणय आदद के ननभाणण के लरए,
ख. प़ीडयसण, वाटयसण, ब्रूडसण आदद जैसे ऩोल्ट्री उऩकयणों क़ी खयीद के लरए
ग. बफजरी, चाया, ऩानी आदद क़ी आऩूनतण के लरए फुननमादी सुववधाओॊ के ननभाणण के लरए
डी. एक ददन का चूजा मा –बफछाने के लरए फने- फनामे ऩूरेट क़ी खयीद के लरए.
ई. ऩहरे 5 से 6 भहीने के लरए फैठक के लरए चाया, दवाई औय ऩशु चचककत्सा सहामता आदद के लरए कामणशीर ऩूॊजी
आवश्मकता को ऩूया कयने हेतु (मथा: आम सृज्जत होने क़ी ज्स्थनत तक).
फडी ऩरयमोजनाओॊ के लरए ऋणकताण नाफाडण कॊ सल्ट्टेंसी सववणसेज (नैफकोन्स) क़ी सेवाएॉ रे सकते हैं ज्जसके ऩास ववस्तृत
ऩरयमोजना रयऩोटण तैमाय कयने का व्माऩक अनुबव है.
4. फैंक ऋण के र्ऱए योजना तैयार करना
4.1 मोजना यायम ऩशुऩारन / ऩशु चचककत्सा ववबाग, ऩॉल्ट्री ननगभ मा ननजी वाणणज्यमक हैचयी के स्थानीम तकनीक़ी
व्मज्ततमों से सराह के फाद राबाथी द्वाया तैमाय ककमा जा सकता है. मदद सॊबव हो, उन्हे बी ऺेत्र भें प्रगनतशीर रेमय
पाभण का दौया कयना चादहए औय फालभिंग क़ी राबप्रदता ऩय चचाण कयनी चादहए. पाभण शुरू कयने से ऩहरे रेमय पाभण ऩय
अच्छा व्मावहारयक प्रलशऺण औय अनुबव प्राप्त कयना अनत वाॊछनीम है.
4.2 ऩरयमोजना, तकनीक़ी, ववत्तीम औय प्रफॊधक़ीम ऩहरुओॊ ऩय ववस्ताय भें ननम्नलरणखत जानकायी शालभर कयना चादहए.
तकनीकी:
ए. बूलभ औय बूलभ ववकास (स्थान, ऺेत्र, उऩमुततता, सडक से ननकटता, साइट भैऩ आदद)
फी. प्रस्ताववत ऺभता / पाभण का आकाय
सी. लसववर सॊयचनाओॊ (शेड, चाया लभश्रण इकाई, अॊडा कऺ, गोदाभ / स्टोय रूभ, कामाणरम तवाटणय, स्टाप रूभ आदद)
डी. उऩकयण, सॊमॊत्र औय भशीनयी - (प़ीडय, वाटयय, वऩॊजयों, फ़ीड ग्राइॊडय औय लभतसय, डीऩ फ्ऱीजय, वाक लसनेटय, डडब्रेकय आदद)
ई. हाउलसॊग(ऺभता, प्रकाय–डीऩ रीटय/के ज, आवश्मक ऺेत्र, आवास क़ी प्रणारी(1+2,1+3,1+1+2 आदद)
एप. चूजे - (स्रेन , ऩक्षऺमों क़ी सॊख्मा / फैच स्रेंथ , चूजे के स्रोत, चूजे का टीकाकयण आदद)
जी. प़ीडडॊग (प़ीड आवश्मकता, प़ीड का स्रोत, प़ीड के प्रकाय – चूजे, ग्रोवय औय रेमय भाश, चाया क़ी क़ीभत आदद)
एच. उऩादेमताओॊ क़ी उऩरब्धता - ऩानी, बफजरी औय ईंधन
आई. ऩशु चचककत्सा सहामता औय ऩरयवहन व्मवस्था
जे. उत्ऩादन भानक (अॊडा उत्ऩादन, प़ीड दऺता – एपसीआय, भृत्मु आदद)
के . झुॊड अनुभान चाटण
एर. ववऩणन (अॊडे / भाॊस औय अन्म उत्ऩादों / सह –उत्ऩादों का ववऩणन - ववऩणन का स्थान, बुगतान का आधाय (ककरो मा
सॊख्मा), आदद प्रनत इकाई क़ीभत)
ववत्तीय:
ए. ऩरयमोजना रागत - ऩूॊजी (बूलभ, बवन, चूजे, सॊमॊत्र औय भशीनयी आदद) औय आवती रागत
फी. ननधीमन ऩैटनण (भाज्जणन अॊशदान, फैंक ऋण, आदद)
सी. तकनीक़ी -आचथणक अनुभान
डी. आम - व्मम वववयण
ई. ववत्तीम सॊके तकों को दशाणनेवारा नकदी प्रवाह ववश्रेषण (आईआयआय, एनऩीडब्ल्ट्मू, फीसीआय औय डीएससीआय)
एप. अनुऩात ववश्रेषण (डीईआय, आयओसीई, भौजूदा अनुऩात, आदद)
जी. भूरधन क़ी चुकौती औय ब्माज के बुगतान को दशाणनेवारा चुकौती अनुसूची.
प्रफॊधकीय:
उधायकताण का प्रोपाइर
ए. एकर व्मज्तत / बागीदायी / कॊ ऩनी / ननगभ / सहकायी सलभनत / अन्म
फी. प्रस्ताववत व्मवसाम के प्रफॊधन क़ी ऺभता
सी. प्रस्ताववत गनतववचध मा अन्म भें अनुबव
डी. ववत्तीम सुदृढता
ई. तकनीक़ी / अन्म ववशेष मोग्मता
एप. तकनीक़ी / प्रफॊधक़ीम स्टाप औय उनक़ी ऩमाणप्तता
अन्य:
ए. ववत्तऩोषण फैंक क़ी शाखा का नाभ
फी. प्रलशऺण सुववधाएॊ
सी. यायम / के न्र सयकाय से उऩरब्ध सहामता
डी. ननमाभक भॊजूयी, मदद कोई हो आदद
5. ऩररयोजना की मूल्ट्याॊकन
रेमय पाभण क़ी स्थाऩना के लरए ऋण सुववधा का राब उठाने हेतु उज्ल्ट्रणखत ऩहरुओॊ को ध्मान भें यख कय तैमाय क़ी गई
ऩरयमोजना फैंक क़ी ननकटतभ शाखा भें प्रस्तुत क़ी जानी चादहए. उसके फाद फैंक इसक़ी तकनीक़ी सॊबाव्मता, ववत्तीम
व्मवहामणता औय फैंक ग्राह्मता के लरए ऩरयमोजना क़ी जाॊच कयेंगे.
6. फैंक ऋण की स्वीकृ तत और इसका सॊववतरण
तकनीक़ी सॊबाव्मता औय ववत्तीम व्मवहामणता सुननज्श्चत कयने के फाद, फैंक द्वाया ऋण भॊजूय ककमा जाता है. ऋण का
सॊववतरयत चयणों भें ककमा जाता है मथा; शेड / अन्म लसववर सॊयचनाओॊ के ननभाणण, उऩकयण औय भशीनयी क़ी खयीद, चूजों,
खाद्म वस्तुमों, दवाओॊ आदद क़ी खयीद ऩय आवती रागत. ऋण के अॊनतभ उऩमोग का सत्माऩन औय रगाताय ननगयानी /
अनुवतणन फैंक द्वाया ककमा जाता है.
7 ऋण की शतें – सामान्य:
7.1 ऩररव्यय:
ऩरयमोजना का ऩरयव्मम स्थानीम ऩरयज्स्थनतमों, इकाई आकाय औय ऩरयमोजना भें शालभर ननवेश घटकों ऩय ननबणय कयता है.
ऩरयव्मम का आकरन कयने के लरए भौजूदा फाजाय भूल्ट्म/रागत को ध्मान भें यखें.
7.2 मार्जिन मनी:
भाज्जणन ऋण रेने वारों क़ी श्रेणी ऩय ननबणय कयता है औय 10% से 25% तक हो सकता है.
7.3 ब्याज दर:
फैंकों बायतीम रयजवण फैंक के सभग्र ददशा ननदेशों के बीतय ब्माज दय तम कयने क़ी स्वतॊत्रता है. हाराॊकक, ववत्तीम व्मवहामणता
औय भॉडर ऩरयमोजना क़ी फैंकग्राह्मता का आकरन कयने के लरए, ब्माज दय 12.50% वावषणक भाना गमा है.
7.4 सरऺा:
सुयऺा सभम-सभम ऩय बायतीम रयजवण फैंक / नाफाडण द्वाया जायी ददशा ननदेशों के अनुसाय होगा.
7.5 ऋण की चकौती अवधध
चुकौती अवचध ऩरयमोजना से सकर अचधशेष ऩय ननबणय कयता है. आभ तौय ऩय ऋण क़ी चुकौती सात से नौ वषण क़ी अवचध
के बीतय उऩमुतत भालसक / नतभाही ककस्तों भें क़ी जाएगी ज्जसभें प्रथभ वषण अनुग्रह अवचध के रूऩ भें होता है.
7.6 फीमा
ऩक्षऺमों औय अन्म ऩरयसॊऩज्त्तमों (ऩॉल्ट्री शेड, उऩकयण) का फीभा कयामा जा सकता है. जहाॊ कहीॊ आवश्मक हो, फीभा के
एवज भें जोणखभ / भृत्मु ननचध फनाने ऩय ववचाय ककमा जा सकता है.
20000 रेमयों वारी एक भॉडर ऩरयमोजना (1:2 के ज लसस्टभ) नीचे दी गई है. मह ननदशी है औय रागू इनऩुट औय
आउटऩुट साथ ही प़ील्ट्ड ऺेत्र स्तय ऩय रागू ऩैयाभीटय को शालभर ककमा जा सकता है.
ए. ऩररयोजना ऱागत
I. ऩूॉजी ऱागत
रार्श `
ब्रूडय सह ग्रोवय हाउस का ननभाणण 2000000
रेमय हाउस का ननभाणण
3400000
ब्रूडय सह ग्रोवय उऩकयण क़ी खयीद
204000
रेमय उऩकयण क़ी खयीद 1000000
योग (I)
6604000
II. आवती व्मम
एक ददन के चूजे क़ी क़ीभत
525000
रेईंग के दौयान आवश्मक ऩोषाहाय के 10% क़ी ककभत
3588892
रेईंग तक दवाओॊ क़ी ककभत एवॊ ववववध व्मम
244800
शेड औय उऩकयण का फीभा
33350
फडण का फीभा
94500
जोड़ (II) 4486543
सकऱ जोड़ (I+II) 11090543
मार्जिन (25%) 2772636
फैंक ऋण 8317907
 मह भाना गमा कक ऩोषाहाय के बॊडायण हेतु ककसान के ऩास अऩनी व्मवस्था है
फी. तकतनकी आधथिक ऩैरामीटर
फडण क़ी सॊख्मा 20000
फैचों क़ी सॊख्मा 2
फैच का स्रेंथ 10000
प्रनत फैच खयीदी गमी फडण 10500
ब्रुडडॊग सह-ग्रोईंग के लरए ववचारयत फडण 10200
रेईंग के लरए ववचारयत फडण 10000
भाॊस के लरए ववचारयत फडण 9000
ब्रुडय-सह ग्रोवय हाऊस भें प्रनत फडण फ्रोअय स्थान
(डीऩ रीटय लसस्टभ) – वगण कपट प्रनत फडण 1
रेमय शेड भें प्रनत फडण फ्रोअय स्थान
(डीऩ रीटय लसस्टभ) –(के ज लसस्टभ) –
वगण कपट प्रनत फडण 0.85
शेड का ननभाणण रागत (` प्रनत स्के मयकपट) 200
ब्रुडय-सह-ग्रोवय उऩकयण क़ी रागत (` प्रनत फडण) 20
रेअय के लरए के ज क़ी रागत (` प्रनत फडण) 50
एक ददन के चुजें क़ी रागत (` प्रनत फडण) 25
रेईंग तक ऩोषाहाय क़ी आवश्मकता अथाणत 20 सप्ताह (कक.ग्रा. प्रनत फडण) 8.5
रेईंग के दौयान ऩोषाहाय क़ी आवश्मकता(कक.ग्रा.प्रनत फडण) - 52 सप्ताह रेईंग 40
चूजें औय ग्रोवय भाश क़ी रागत(औसत भूल्ट्म ` प्रनत ककरो) 18
रेमय भाश क़ी रागत (`) 16
दवाईमाॊ औय दटका, श्रभ औय ववववध प्रबाय
(रेमय तक) - 20 सप्ताह (`) 12
दवाईमाॊ औय दटका, श्रभ औय ववववध प्रबाय, (रेईंग) – 52 सप्ताह (`) 20
बफभा प्रनत फडण (` प्रनत फडण) 4.5
शेडों औय उऩकयणों का फीभा(` प्रनत हजाय) 5.05
अॊडा उत्ऩादन प्रनत फडण (सॊ.) 310
बफक्ऱी भूल्ट्म प्रनत फडण (`) 3.15
भाॊस का बफक्ऱी भूल्ट्म (`) 60
खाद उत्ऩादन (चूजें) – कक.ग्रा.प्रनत ऩऺी प्रनत सप्ताह 0.2
खाद उत्ऩादन (रेमय) - कक.ग्रा.प्रनत ऩऺी प्रनत सप्ताह 0.5
खाद क़ी बफक्ऱी भूल्ट्म (` प्रनत टन) 300
गनी फैग क़ी बफक्ऱी भूल्ट्म(` प्रनत फैग) 10
भाज्जणन (%) 25
फैंक ऋण ऩय ब्माज (% प्रनत वषण) 12.50%
*प्रथभ दो फैचों के लरए ऩोषाहाय क़ी प्रभात्रा का ऩुॊजीकयण- 8.5 कक.ग्रा. रेनमॊग तक औय 10% रेनमॊग अवचध के दौयान
आवश्मक ऩोषाहाय
सी. फ्ऱॉक चाटो
वषि 1 2 3 4 5 6 7 8 9
खयेदी गमी फैंचों क़ी सॊ. 2 2 2 2 2 1 2 2 2
ब्रुडय-कभ – ग्रोवय क़ी सॊ.- 40 40 34 34 34 38 36 34 34
रेमय सप्ताह क़ी सॊ. 38 92 98 92 92 92 96 94 92
भाॊस के लरए काटे गमे
फैचों क़ी सॊ. 0 2 2 1 2 2 2 1 2
डी. आधथिक रूऩ-रेखा
मद/ वषि 1 2 3 4 5 6 7 8 9
आय
अॊडे क़ी बफक्ऱी 71359 172765 184032 172765 172765 172765 180276 176521 172765
62 38 69 38 38 38 92 15 38
भाॊस क़ी बफक्ऱी 0 108000 108000 540000 108000 108000 108000 540000 108000
0 0 0 0 0 0
गनन फैगों क़ी
बफक्ऱी 62094 117479 120165 114011 114011 116323 119270 116062 114011
खाद क़ी बफक्ऱी 81480 162480 167808 158808 158808 161256 166032 161808 158808
जोड़ 72795 186364 197712 180893 186293 186341 193929 184699 186293
36 97 42 57 57 17 94 86 57
व्यय
एक ददन का
चूजा 52500 525000 525000 525000 525000 262500 525000 525000 525000
0
रेनमॊग तक
ऩोषाहाय का
उऩबोग
(कक.ग्रा.) 17340 173400 147390 147390 147390 164730 156060 147390 147390
0
रेनमॊग तक
ऩोषाहाय क़ी
रागत 31212 312120 265302 265302 265302 296514 280908 265302 265302
00 0 0 0 0 0 0 0 0
रेनमॊग के
दौयान ऩोषाहाय
का उऩबोग 29230 707692 753846 707692 707692 707692 738462 723077 707692
(कक.ग्रा.) 8
रेनमॊग के
दौयान ऩोषाहाय 46769 113230 120615 113230 113230 113230 118153 115692 113230
क़ी ककभत
23 77 38 77 77 77 85 31 77
रेनमॊग तक
दवा,श्रभ औय
अन्म व्मम 24480 244800 208080 208080 208080 232560 220320 208080 208080
0
रेनमॊग के
दौयान
दवाओॊ,श्रभ
औय अन्म
व्मम 14615 353846 376923 353846 353846 353846 369231 361538 353846
4
शेड औय
उऩकयण का
फीभा 33350 33350 33350 33350 33350 33350 33350 33350 33350
फडण का फीभा 94500 94500 94500 94500 94500 47250 94500 94500 94500
जोड 88419 156957 159524 151908 151908 152177 158668 154447 151908
27 73 12 73 73 23 66 19 73
सकऱ 29241 294072 381883 289848 343848 341639 352612 302526 343848
अधधशेष* 51 4 0 4 4 4 8 6 4
*प्रथभ वषण के लरए आवती व्मम के रूऩ भें (जैसा कक ब्मौये अनुफॊध-ए ii) प्रमोजना रागत भें ऩूॊजीकृ त ककमा गमा है औय
उऩय ''सी'' भें प्रथभ वषण के दौयान दशाणमे गमे व्मम को इसभें शालभर नहीॊ ककमा गमा था. अत: अचधशेष क़ी गणना कयते
सभम आवती व्मम को इसभें शालभर ककमा गमा है.
ई. एनऩीवी, फीसीआर और आईआरआर की गणना
वषि 1 2 3 4 5 6 7 8 9
ऩूॊजी रागत 660400
0
आवती व्मम 884192 156957 159524 151908 151908 152177 158668 154447 151908
7 73 12 73 73 23 66 19 73
कु र रागत 154459 156957 159524 151908 151908 152177 158668 154447 151908
27 73 12 73 73 23 66 19 73
आम 727953 186364 197712 180893 186293 186341 193929 184699 186293
6 97 42 57 57 17 94 86 57
अवशेष भुल्ट्म 255852
5
कु र राब 727953 186364 197712 180893 186293 186341 193929 184699 211878
6 97 42 57 57 17 94 86 82
ननवर राब - 294072 381883 289848 343848 341639 352612 302526 599700
816639 4 0 4 4 4 8 6 9
1
छु ट के फाद
रागत 739375
@15% 35
छु ट के फाद
राब @
15% 804339
23
नेट प्रजेंट
वैल्ट्यू 649638
8
फीसीआर 1.09
आईआरआर 37.93%
एप. चकौती अनसूची
वषि ऋण सकऱ अधधशेष ब्याज मूऱधन कऱ चकौती शद्ध अधधशेष
1 8317907 2924151 1039738 0 1039738 1884413
2 8317907 2940724 1039738 800000 1839738 1100986
3 7517907 3818830 939738 1600000 2539738 1279092
4 5917907 2898484 739738 900000 1639738 1258746
5 5017907 3438484 627238 1500000 2127238 1311246
6 3517907 3416394 439738 1500000 1939738 1476656
7 2017907 3526128 252238 1700000 1952238 1573890
8 317907 3025266 39738 1675641 1715379 1309887
नाबार्ड लेयर पोल्ट्री फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

гахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүй
гахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүйгахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүй
гахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүйNoyon Zaraa
 
मुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारी
मुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारीमुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारी
मुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारीGrowel Agrovet Private Limited
 
Winter Management in Broilers.pdf
Winter Management in Broilers.pdfWinter Management in Broilers.pdf
Winter Management in Broilers.pdfIbne Ali
 
Ihc poultry treatment catalgoue
Ihc   poultry treatment catalgoueIhc   poultry treatment catalgoue
Ihc poultry treatment catalgouePvs Ihc
 
Gumboro_Disease Infectious Bursal Disease (IBD)
Gumboro_DiseaseInfectious Bursal Disease (IBD)Gumboro_DiseaseInfectious Bursal Disease (IBD)
Gumboro_Disease Infectious Bursal Disease (IBD)asghar bagherzadeh
 
СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...
СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...
СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...Altanmunkh Namnandorj
 
лекц 3. ям, балцруу
лекц 3. ям, балцруу лекц 3. ям, балцруу
лекц 3. ям, балцруу batsuuri nantsag
 
Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...
Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...
Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...Tata Naipospos
 
poultryfeeding
poultryfeeding poultryfeeding
poultryfeeding microwise9
 
Poultry layer farming 20000 birds
Poultry layer farming   20000 birdsPoultry layer farming   20000 birds
Poultry layer farming 20000 birdsKaushik Chaudhury
 
Avian encephalomyelitis (AE) vaccination
Avian encephalomyelitis (AE) vaccinationAvian encephalomyelitis (AE) vaccination
Avian encephalomyelitis (AE) vaccinationOssama Motawae
 
Ufugaji bora-wa-nguruwe
Ufugaji bora-wa-nguruweUfugaji bora-wa-nguruwe
Ufugaji bora-wa-nguruweisidori masalu
 
Lecture 3: Bull Management
Lecture 3: Bull  Management Lecture 3: Bull  Management
Lecture 3: Bull Management Rabie Fayed
 
New concepts and approaches in organic farming.pptx
New concepts and approaches in organic farming.pptxNew concepts and approaches in organic farming.pptx
New concepts and approaches in organic farming.pptxAshokh Aravind S
 

Mais procurados (20)

Torkkel: Varroa romahduttaa pesät yllättävän nopeasti
Torkkel: Varroa romahduttaa pesät yllättävän nopeastiTorkkel: Varroa romahduttaa pesät yllättävän nopeasti
Torkkel: Varroa romahduttaa pesät yllättävän nopeasti
 
гахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүй
гахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүйгахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүй
гахайн аж ахуйг амжилттай эрхлэхүй
 
मुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारी
मुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारीमुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारी
मुर्गियों के रोग और उपचार की विस्तृत जानकारी
 
Winter Management in Broilers.pdf
Winter Management in Broilers.pdfWinter Management in Broilers.pdf
Winter Management in Broilers.pdf
 
Ihc poultry treatment catalgoue
Ihc   poultry treatment catalgoueIhc   poultry treatment catalgoue
Ihc poultry treatment catalgoue
 
Gumboro_Disease Infectious Bursal Disease (IBD)
Gumboro_DiseaseInfectious Bursal Disease (IBD)Gumboro_DiseaseInfectious Bursal Disease (IBD)
Gumboro_Disease Infectious Bursal Disease (IBD)
 
Poultry farm management
Poultry farm managementPoultry farm management
Poultry farm management
 
СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...
СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...
СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОН БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТ ЭРХЛЭХ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРӨЛ...
 
лекц 3. ям, балцруу
лекц 3. ям, балцруу лекц 3. ям, балцруу
лекц 3. ям, балцруу
 
Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...
Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...
Kewaspadaan Penyakit Eksotik di Wilayah Indonesia - Rakornas Kepri, Tanjung P...
 
poultryfeeding
poultryfeeding poultryfeeding
poultryfeeding
 
2013 эмчилгээ 11
2013 эмчилгээ  112013 эмчилгээ  11
2013 эмчилгээ 11
 
Poultry layer farming 20000 birds
Poultry layer farming   20000 birdsPoultry layer farming   20000 birds
Poultry layer farming 20000 birds
 
Avian encephalomyelitis (AE) vaccination
Avian encephalomyelitis (AE) vaccinationAvian encephalomyelitis (AE) vaccination
Avian encephalomyelitis (AE) vaccination
 
Ufugaji bora-wa-nguruwe
Ufugaji bora-wa-nguruweUfugaji bora-wa-nguruwe
Ufugaji bora-wa-nguruwe
 
Ration
RationRation
Ration
 
Beak trimming vaccination sexing
Beak trimming vaccination sexingBeak trimming vaccination sexing
Beak trimming vaccination sexing
 
Lecture 3: Bull Management
Lecture 3: Bull  Management Lecture 3: Bull  Management
Lecture 3: Bull Management
 
CHAIROS Watches PPT.pdf
CHAIROS Watches PPT.pdfCHAIROS Watches PPT.pdf
CHAIROS Watches PPT.pdf
 
New concepts and approaches in organic farming.pptx
New concepts and approaches in organic farming.pptxNew concepts and approaches in organic farming.pptx
New concepts and approaches in organic farming.pptx
 

Destaque

ग्रामीण मुर्गीपालन गाइड
ग्रामीण मुर्गीपालन गाइडग्रामीण मुर्गीपालन गाइड
ग्रामीण मुर्गीपालन गाइडGrowel Agrovet Private Limited
 
सुँगुर पालन पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)
सुँगुर पालन  पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)सुँगुर पालन  पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)
सुँगुर पालन पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)Growel Agrovet Private Limited
 
नाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में
नाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी मेंनाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में
नाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी मेंGrowel Agrovet Private Limited
 
Economics Of Layer Farming
Economics Of Layer FarmingEconomics Of Layer Farming
Economics Of Layer FarmingDeepa Menon
 
दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?
दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?
दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?Growel Agrovet Private Limited
 
मछली पालन की प्राथमिक जानकारी
मछली पालन की प्राथमिक जानकारीमछली पालन की प्राथमिक जानकारी
मछली पालन की प्राथमिक जानकारीGrowel Agrovet Private Limited
 
Project report on poultry farm layer
Project report on poultry farm layerProject report on poultry farm layer
Project report on poultry farm layerSUDARSHAN KUMAR PATEL
 

Destaque (19)

ग्रामीण मुर्गीपालन गाइड
ग्रामीण मुर्गीपालन गाइडग्रामीण मुर्गीपालन गाइड
ग्रामीण मुर्गीपालन गाइड
 
Nabard Layer Farming Project
Nabard Layer Farming ProjectNabard Layer Farming Project
Nabard Layer Farming Project
 
Nabard Broiler Farming Project
Nabard Broiler Farming ProjectNabard Broiler Farming Project
Nabard Broiler Farming Project
 
Basics of Layer Poultry Farming
Basics of Layer Poultry FarmingBasics of Layer Poultry Farming
Basics of Layer Poultry Farming
 
Beginners Guide to Layer Poultry Farming
 Beginners Guide to Layer Poultry Farming Beginners Guide to Layer Poultry Farming
Beginners Guide to Layer Poultry Farming
 
Poultry Farming Training Course
Poultry Farming Training CoursePoultry Farming Training Course
Poultry Farming Training Course
 
Poultry Vaccination Guide
Poultry Vaccination Guide Poultry Vaccination Guide
Poultry Vaccination Guide
 
सुँगुर पालन पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)
सुँगुर पालन  पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)सुँगुर पालन  पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)
सुँगुर पालन पुस्तिका (Pig Farming Guide in Nepali)
 
पशुपालन कैलेंडर
पशुपालन कैलेंडरपशुपालन कैलेंडर
पशुपालन कैलेंडर
 
NABARD Pig Farming Project
NABARD Pig Farming ProjectNABARD Pig Farming Project
NABARD Pig Farming Project
 
नाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में
नाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी मेंनाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में
नाबार्ड डेयरी फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में
 
Nabard Dairy Farming Project
Nabard Dairy Farming ProjectNabard Dairy Farming Project
Nabard Dairy Farming Project
 
Economics Of Layer Farming
Economics Of Layer FarmingEconomics Of Layer Farming
Economics Of Layer Farming
 
Commercial Egg Production Guide
Commercial Egg Production GuideCommercial Egg Production Guide
Commercial Egg Production Guide
 
How To Do Profitable Pig Farming
How To Do Profitable Pig FarmingHow To Do Profitable Pig Farming
How To Do Profitable Pig Farming
 
दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?
दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?
दुधारू पशुओं का आहार कैसा हो ?
 
Pig Farming Guide
Pig Farming GuidePig Farming Guide
Pig Farming Guide
 
मछली पालन की प्राथमिक जानकारी
मछली पालन की प्राथमिक जानकारीमछली पालन की प्राथमिक जानकारी
मछली पालन की प्राथमिक जानकारी
 
Project report on poultry farm layer
Project report on poultry farm layerProject report on poultry farm layer
Project report on poultry farm layer
 

Semelhante a नाबार्ड लेयर पोल्ट्री फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में

Organ donation vidisha awareness
Organ donation vidisha awarenessOrgan donation vidisha awareness
Organ donation vidisha awarenessDr. Neeraj Jain
 
Gunsthan 1-2
Gunsthan 1-2Gunsthan 1-2
Gunsthan 1-2Jainkosh
 
Rajasthan protection from lynching bill
Rajasthan protection from lynching billRajasthan protection from lynching bill
Rajasthan protection from lynching billsabrangsabrang
 
Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture
Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture
Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture Dr Virender Lather
 
What is the benefits of yoga in students life
What is the benefits of yoga in students lifeWhat is the benefits of yoga in students life
What is the benefits of yoga in students lifeShivartha
 
To reduce belly fat here is the 12 best yoga aasan
To reduce belly fat here is the 12 best yoga aasanTo reduce belly fat here is the 12 best yoga aasan
To reduce belly fat here is the 12 best yoga aasanShivartha
 
Good And helpful Climate Change PPT Hindi.pdf
Good And helpful Climate Change PPT Hindi.pdfGood And helpful Climate Change PPT Hindi.pdf
Good And helpful Climate Change PPT Hindi.pdfjitendrashahiba1997a
 
Paryaptti Prarupna
Paryaptti PrarupnaParyaptti Prarupna
Paryaptti PrarupnaJainkosh
 
Mithilesh diary, november 2015 www.mithilesh2020.com - political social tec...
Mithilesh diary, november 2015   www.mithilesh2020.com - political social tec...Mithilesh diary, november 2015   www.mithilesh2020.com - political social tec...
Mithilesh diary, november 2015 www.mithilesh2020.com - political social tec...Mithilesh
 
10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!
10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!
10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!Shivartha
 
GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019
GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019
GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019GURUTVAKARYALAY
 
Antar jyot
Antar jyotAntar jyot
Antar jyotgurusewa
 

Semelhante a नाबार्ड लेयर पोल्ट्री फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में (20)

Budget speech 2017-18
Budget speech 2017-18Budget speech 2017-18
Budget speech 2017-18
 
Arogyanidhi2
Arogyanidhi2Arogyanidhi2
Arogyanidhi2
 
Arogyanidhi2
Arogyanidhi2Arogyanidhi2
Arogyanidhi2
 
Arogyanidhi 2
Arogyanidhi   2Arogyanidhi   2
Arogyanidhi 2
 
Organ donation vidisha awareness
Organ donation vidisha awarenessOrgan donation vidisha awareness
Organ donation vidisha awareness
 
Gunsthan 1-2
Gunsthan 1-2Gunsthan 1-2
Gunsthan 1-2
 
BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin BJS e-Bulletin
BJS e-Bulletin
 
Rajasthan protection from lynching bill
Rajasthan protection from lynching billRajasthan protection from lynching bill
Rajasthan protection from lynching bill
 
Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture
Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture
Hindi Natural Hydrogels for Sustainable & Resilient Agriculture
 
What is the benefits of yoga in students life
What is the benefits of yoga in students lifeWhat is the benefits of yoga in students life
What is the benefits of yoga in students life
 
Arogyanidhi
ArogyanidhiArogyanidhi
Arogyanidhi
 
To reduce belly fat here is the 12 best yoga aasan
To reduce belly fat here is the 12 best yoga aasanTo reduce belly fat here is the 12 best yoga aasan
To reduce belly fat here is the 12 best yoga aasan
 
Good And helpful Climate Change PPT Hindi.pdf
Good And helpful Climate Change PPT Hindi.pdfGood And helpful Climate Change PPT Hindi.pdf
Good And helpful Climate Change PPT Hindi.pdf
 
Paryaptti Prarupna
Paryaptti PrarupnaParyaptti Prarupna
Paryaptti Prarupna
 
Mithilesh diary, november 2015 www.mithilesh2020.com - political social tec...
Mithilesh diary, november 2015   www.mithilesh2020.com - political social tec...Mithilesh diary, november 2015   www.mithilesh2020.com - political social tec...
Mithilesh diary, november 2015 www.mithilesh2020.com - political social tec...
 
FACTORY ACT 1948.pdf
FACTORY ACT 1948.pdfFACTORY ACT 1948.pdf
FACTORY ACT 1948.pdf
 
10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!
10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!
10 easy yoga poses you can literally do in your bed, so no more excuses!
 
Saksham-II (Artisan)
Saksham-II (Artisan)Saksham-II (Artisan)
Saksham-II (Artisan)
 
GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019
GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019
GURUTVA JYOTISH E-MAGAZINE JULY-2019
 
Antar jyot
Antar jyotAntar jyot
Antar jyot
 

Mais de Growel Agrovet Private Limited

Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...
Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...
Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...Growel Agrovet Private Limited
 
How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...
How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...
How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...Growel Agrovet Private Limited
 
कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
गाय एवं भैंस पालन पुस्तिका
गाय एवं भैंस पालन पुस्तिकागाय एवं भैंस पालन पुस्तिका
गाय एवं भैंस पालन पुस्तिकाGrowel Agrovet Private Limited
 
A Brief Guide to Common Dog Diseases and Health Problems
A Brief Guide to Common Dog Diseases and Health ProblemsA Brief Guide to Common Dog Diseases and Health Problems
A Brief Guide to Common Dog Diseases and Health ProblemsGrowel Agrovet Private Limited
 

Mais de Growel Agrovet Private Limited (20)

Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...
Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...
Importance of Vitamins and Minerals for Dairy Cattle , Published in Dairy Pla...
 
How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...
How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...
How To Do Poultry Farming in Summer? Published in Poultry Square magazine, Ma...
 
Causes & Treatment of Diarrhoea in Cattle
Causes & Treatment of Diarrhoea in CattleCauses & Treatment of Diarrhoea in Cattle
Causes & Treatment of Diarrhoea in Cattle
 
Rabbit Diseases & Parasites
Rabbit Diseases & ParasitesRabbit Diseases & Parasites
Rabbit Diseases & Parasites
 
कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका कुखुरा पालन पुस्तिका
कुखुरा पालन पुस्तिका
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
 
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
 
गाय एवं भैंस पालन पुस्तिका
गाय एवं भैंस पालन पुस्तिकागाय एवं भैंस पालन पुस्तिका
गाय एवं भैंस पालन पुस्तिका
 
Fish Farming Business Planning
Fish Farming Business PlanningFish Farming Business Planning
Fish Farming Business Planning
 
Sheep Farming
Sheep FarmingSheep Farming
Sheep Farming
 
Feed Planning for Sheep Farmer
Feed Planning for Sheep FarmerFeed Planning for Sheep Farmer
Feed Planning for Sheep Farmer
 
Basics of Veterinary Anatomy & Physiology
Basics of Veterinary Anatomy & PhysiologyBasics of Veterinary Anatomy & Physiology
Basics of Veterinary Anatomy & Physiology
 
Anatomy & Physiology of Animals
Anatomy & Physiology of AnimalsAnatomy & Physiology of Animals
Anatomy & Physiology of Animals
 
How To Implement Bio-Security in Poultry
How To Implement Bio-Security in PoultryHow To Implement Bio-Security in Poultry
How To Implement Bio-Security in Poultry
 
Importance of Nutritional Supplement for Pet Birds
Importance of Nutritional Supplement for Pet BirdsImportance of Nutritional Supplement for Pet Birds
Importance of Nutritional Supplement for Pet Birds
 
Understanding Pet Bird Nutrition
 Understanding Pet Bird Nutrition Understanding Pet Bird Nutrition
Understanding Pet Bird Nutrition
 
A Practical Approach To Canine Nutrition
A Practical Approach To Canine NutritionA Practical Approach To Canine Nutrition
A Practical Approach To Canine Nutrition
 
Breeds of Dogs & Cats
Breeds of Dogs & CatsBreeds of Dogs & Cats
Breeds of Dogs & Cats
 
Biosecurity for Successful Poultry
Biosecurity for Successful PoultryBiosecurity for Successful Poultry
Biosecurity for Successful Poultry
 
A Brief Guide to Common Dog Diseases and Health Problems
A Brief Guide to Common Dog Diseases and Health ProblemsA Brief Guide to Common Dog Diseases and Health Problems
A Brief Guide to Common Dog Diseases and Health Problems
 

नाबार्ड लेयर पोल्ट्री फार्मिंग प्रोजेक्ट हिंदी में

  • 2. ऩोल्ट्री ऱेयर पार्मिंग ऩररचय ऩोल्ट्री अॊडे औय भाॊस भानव आहाय को सॊतुलरत कयने के लरए उच्च गुणवत्ता वारे प्रोटीन, खननज औय ववटालभन के भहत्वऩूणण स्रोत हैं. अफ वाणणज्यमक रेमय के उच्च अॊडा उत्ऩादन औय उच्च फ़ीड रूऩाॊतयण दऺता वारे नस्र उऩरब्ध हैं. बायतीम ऩोल्ट्री उद्मोग क़ी आवश्मकता को ऩूया कयने के लरए सावणजननक औय ननजी दोनों ऺेत्रों द्वाया भुगी क़ी सुऩीरयमय जभणप्रायभ ववकलसत ककमा गमा है. पाभण के आकाय के आधाय ऩय, रेमय (अॊडे के लरए) पालभिंग ऩरयवाय क़ी आम का भुख्म स्रोत हो सकता है औय वषण बय राबप्रद योजगाय प्रदान कय सकते हैं. ऩोल्ट्री खाद उच्च कोटी का खाद होता है औय सबी पसरों क़ी उऩज फढाने के लरए इस्तेभार ककमा जा सकता है. 2 ऱेयर पार्मिंग की गॊजाइश और उसका राष्ट्रीय महत्व बायत भें ऩोल्ट्री कृ वष ऺेत्र भें तेजी से फढते ऺेत्रों भें से एक है. बायत का अॊडा उत्ऩादन भें ववश्व भानचचत्र ऩय 3या सफसे फडा अॊडा उत्ऩादक (56 बफलरमन अॊडे) का स्थान है औय अॊडा उत्ऩादन भें प्रनत वषण रगबग 6% क़ी वावषणक दय से वृवि हो यही है (स्रोत ; ऩशु ऩारन औय डेमयी ऩय कामण सभूह क़ी रयऩोटण, 12 वीॊ ऩॊचवषीम मोजना). वतणभान भें बायत भें रमयों क़ी सॊख्मा अनुभानत् 230 लभलरमन है औय अॊडे क़ी साराना प्रनत व्मज्तत उऩरब्धता 1961 के 7 अॊडे से फढ कय 2010 भें 52 अॊडे हो गमा. तथावऩ, वतणभान उऩरब्धता आईसीएभआय क़ी लसपारयश 180 अॊडे प्रनत व्मज्तत साराना से काप़ी कभ है. ऩोल्ट्री उद्मोग भें, भानव उऩबोग के लरए भूल्ट्म सॊवचधणत उत्ऩाद ववकलसत ककमा गमा है ज्जसभे भुगी अॊडे एवॊ भुगी के भाॊस का उऩमोग ककमा जाता है. हाराॊकक देश भें उत्ऩाददत अॊडे का के वर 6% भुख्म रूऩ से ननमाणत के लरए सॊसाचधत अॊडा उत्ऩादों भें ऩरयवनतणत ककमा जाता है. बायत भें ऩोल्ट्री ऺेत्र भें सॊयचनात्भक औय ऩरयचारनात्भक फदराव आमा है. इस ऩरयवतणन से ब्रीडडॊग, हैचचॊग, ऩारन औय प्रसॊस्कयण भें फडा ननवेश ककमा गमा है. बायत भें ककसान आभ ऩऺी ऩारन को छोडकय हाइबब्रड ऩऺी का ऩारन कयने रगें हैं ताकक तीव्रतय ववकाश, अच्छा जीवन, उत्कृ ष्ठ खाद्म रूऩान्तयण, उच्च अॊडा उत्ऩादन औय ऩऺी ऩारक को भुनापे सुननज्श्चत ककमा जा सके . उच्च ककस्भ के चूजे, उऩकयण, टीके औय दवाइमाॉ अफ सावणजननक औय ननजी दोनों ही कॊ ऩननमों के भाध्मभ से उऩरब्ध हैं. ककसानों को तकनीक़ी रूऩ से सऺभ औय अनुबवी भागणदशणन उऩरब्ध है. प्रफॊधक़ीम प्रथाओॊ भें सुधाय हुआ है औय योग औय भृत्मु दय क़ी घटनाओॊ भें काप़ी हद तक कभी आमी है. मह उद्मोग भूररूऩ से ननजी उद्मभों, सयकायी हस्तऺेऩ औय काप़ी हद तक स्वदेशी ऩोल्ट्री आनुवॊलशक ऺभताओॊ औय ऩूयक ऩशु स्वास््म सेवा, ऩोल्ट्री प़ीड, ऩोल्ट्री उऩकयण औय ऩोल्ट्री प्रसॊस्कयण ऺेत्रों क़ी ऩहर से ववकलसत हुआ है. 3. फैंकों से उऩऱब्ध ववत्तीय सहायता भुगी ऩारन शुरू कयने के लरए नाफाडण से ऩुनववणत्त सुववधा के साथ फैंकों से ऋण उऩरब्ध है. फहुत फडे ऩरयव्मम के साथ भुगीऩारन मोजनाओॊ के लरए ववस्तृत ऩरयमोजना रयऩोटण तैमाय कयना होगा. फैंकों ननम्नलरणखत उद्देश्मों के लरए ववत्तीम सहामता प्रदान कयते हैं: क. ब्रूडय क़ी सहामता / ग्रोवय औय रेमय शेड, प़ीड स्टोय, तवाटणय आदद के ननभाणण के लरए, ख. प़ीडयसण, वाटयसण, ब्रूडसण आदद जैसे ऩोल्ट्री उऩकयणों क़ी खयीद के लरए ग. बफजरी, चाया, ऩानी आदद क़ी आऩूनतण के लरए फुननमादी सुववधाओॊ के ननभाणण के लरए
  • 3. डी. एक ददन का चूजा मा –बफछाने के लरए फने- फनामे ऩूरेट क़ी खयीद के लरए. ई. ऩहरे 5 से 6 भहीने के लरए फैठक के लरए चाया, दवाई औय ऩशु चचककत्सा सहामता आदद के लरए कामणशीर ऩूॊजी आवश्मकता को ऩूया कयने हेतु (मथा: आम सृज्जत होने क़ी ज्स्थनत तक). फडी ऩरयमोजनाओॊ के लरए ऋणकताण नाफाडण कॊ सल्ट्टेंसी सववणसेज (नैफकोन्स) क़ी सेवाएॉ रे सकते हैं ज्जसके ऩास ववस्तृत ऩरयमोजना रयऩोटण तैमाय कयने का व्माऩक अनुबव है. 4. फैंक ऋण के र्ऱए योजना तैयार करना 4.1 मोजना यायम ऩशुऩारन / ऩशु चचककत्सा ववबाग, ऩॉल्ट्री ननगभ मा ननजी वाणणज्यमक हैचयी के स्थानीम तकनीक़ी व्मज्ततमों से सराह के फाद राबाथी द्वाया तैमाय ककमा जा सकता है. मदद सॊबव हो, उन्हे बी ऺेत्र भें प्रगनतशीर रेमय पाभण का दौया कयना चादहए औय फालभिंग क़ी राबप्रदता ऩय चचाण कयनी चादहए. पाभण शुरू कयने से ऩहरे रेमय पाभण ऩय अच्छा व्मावहारयक प्रलशऺण औय अनुबव प्राप्त कयना अनत वाॊछनीम है. 4.2 ऩरयमोजना, तकनीक़ी, ववत्तीम औय प्रफॊधक़ीम ऩहरुओॊ ऩय ववस्ताय भें ननम्नलरणखत जानकायी शालभर कयना चादहए. तकनीकी: ए. बूलभ औय बूलभ ववकास (स्थान, ऺेत्र, उऩमुततता, सडक से ननकटता, साइट भैऩ आदद) फी. प्रस्ताववत ऺभता / पाभण का आकाय सी. लसववर सॊयचनाओॊ (शेड, चाया लभश्रण इकाई, अॊडा कऺ, गोदाभ / स्टोय रूभ, कामाणरम तवाटणय, स्टाप रूभ आदद) डी. उऩकयण, सॊमॊत्र औय भशीनयी - (प़ीडय, वाटयय, वऩॊजयों, फ़ीड ग्राइॊडय औय लभतसय, डीऩ फ्ऱीजय, वाक लसनेटय, डडब्रेकय आदद) ई. हाउलसॊग(ऺभता, प्रकाय–डीऩ रीटय/के ज, आवश्मक ऺेत्र, आवास क़ी प्रणारी(1+2,1+3,1+1+2 आदद) एप. चूजे - (स्रेन , ऩक्षऺमों क़ी सॊख्मा / फैच स्रेंथ , चूजे के स्रोत, चूजे का टीकाकयण आदद) जी. प़ीडडॊग (प़ीड आवश्मकता, प़ीड का स्रोत, प़ीड के प्रकाय – चूजे, ग्रोवय औय रेमय भाश, चाया क़ी क़ीभत आदद) एच. उऩादेमताओॊ क़ी उऩरब्धता - ऩानी, बफजरी औय ईंधन आई. ऩशु चचककत्सा सहामता औय ऩरयवहन व्मवस्था जे. उत्ऩादन भानक (अॊडा उत्ऩादन, प़ीड दऺता – एपसीआय, भृत्मु आदद) के . झुॊड अनुभान चाटण एर. ववऩणन (अॊडे / भाॊस औय अन्म उत्ऩादों / सह –उत्ऩादों का ववऩणन - ववऩणन का स्थान, बुगतान का आधाय (ककरो मा सॊख्मा), आदद प्रनत इकाई क़ीभत) ववत्तीय:
  • 4. ए. ऩरयमोजना रागत - ऩूॊजी (बूलभ, बवन, चूजे, सॊमॊत्र औय भशीनयी आदद) औय आवती रागत फी. ननधीमन ऩैटनण (भाज्जणन अॊशदान, फैंक ऋण, आदद) सी. तकनीक़ी -आचथणक अनुभान डी. आम - व्मम वववयण ई. ववत्तीम सॊके तकों को दशाणनेवारा नकदी प्रवाह ववश्रेषण (आईआयआय, एनऩीडब्ल्ट्मू, फीसीआय औय डीएससीआय) एप. अनुऩात ववश्रेषण (डीईआय, आयओसीई, भौजूदा अनुऩात, आदद) जी. भूरधन क़ी चुकौती औय ब्माज के बुगतान को दशाणनेवारा चुकौती अनुसूची. प्रफॊधकीय: उधायकताण का प्रोपाइर ए. एकर व्मज्तत / बागीदायी / कॊ ऩनी / ननगभ / सहकायी सलभनत / अन्म फी. प्रस्ताववत व्मवसाम के प्रफॊधन क़ी ऺभता सी. प्रस्ताववत गनतववचध मा अन्म भें अनुबव डी. ववत्तीम सुदृढता ई. तकनीक़ी / अन्म ववशेष मोग्मता एप. तकनीक़ी / प्रफॊधक़ीम स्टाप औय उनक़ी ऩमाणप्तता अन्य: ए. ववत्तऩोषण फैंक क़ी शाखा का नाभ फी. प्रलशऺण सुववधाएॊ सी. यायम / के न्र सयकाय से उऩरब्ध सहामता डी. ननमाभक भॊजूयी, मदद कोई हो आदद 5. ऩररयोजना की मूल्ट्याॊकन रेमय पाभण क़ी स्थाऩना के लरए ऋण सुववधा का राब उठाने हेतु उज्ल्ट्रणखत ऩहरुओॊ को ध्मान भें यख कय तैमाय क़ी गई ऩरयमोजना फैंक क़ी ननकटतभ शाखा भें प्रस्तुत क़ी जानी चादहए. उसके फाद फैंक इसक़ी तकनीक़ी सॊबाव्मता, ववत्तीम व्मवहामणता औय फैंक ग्राह्मता के लरए ऩरयमोजना क़ी जाॊच कयेंगे. 6. फैंक ऋण की स्वीकृ तत और इसका सॊववतरण
  • 5. तकनीक़ी सॊबाव्मता औय ववत्तीम व्मवहामणता सुननज्श्चत कयने के फाद, फैंक द्वाया ऋण भॊजूय ककमा जाता है. ऋण का सॊववतरयत चयणों भें ककमा जाता है मथा; शेड / अन्म लसववर सॊयचनाओॊ के ननभाणण, उऩकयण औय भशीनयी क़ी खयीद, चूजों, खाद्म वस्तुमों, दवाओॊ आदद क़ी खयीद ऩय आवती रागत. ऋण के अॊनतभ उऩमोग का सत्माऩन औय रगाताय ननगयानी / अनुवतणन फैंक द्वाया ककमा जाता है. 7 ऋण की शतें – सामान्य: 7.1 ऩररव्यय: ऩरयमोजना का ऩरयव्मम स्थानीम ऩरयज्स्थनतमों, इकाई आकाय औय ऩरयमोजना भें शालभर ननवेश घटकों ऩय ननबणय कयता है. ऩरयव्मम का आकरन कयने के लरए भौजूदा फाजाय भूल्ट्म/रागत को ध्मान भें यखें. 7.2 मार्जिन मनी: भाज्जणन ऋण रेने वारों क़ी श्रेणी ऩय ननबणय कयता है औय 10% से 25% तक हो सकता है. 7.3 ब्याज दर: फैंकों बायतीम रयजवण फैंक के सभग्र ददशा ननदेशों के बीतय ब्माज दय तम कयने क़ी स्वतॊत्रता है. हाराॊकक, ववत्तीम व्मवहामणता औय भॉडर ऩरयमोजना क़ी फैंकग्राह्मता का आकरन कयने के लरए, ब्माज दय 12.50% वावषणक भाना गमा है. 7.4 सरऺा: सुयऺा सभम-सभम ऩय बायतीम रयजवण फैंक / नाफाडण द्वाया जायी ददशा ननदेशों के अनुसाय होगा. 7.5 ऋण की चकौती अवधध चुकौती अवचध ऩरयमोजना से सकर अचधशेष ऩय ननबणय कयता है. आभ तौय ऩय ऋण क़ी चुकौती सात से नौ वषण क़ी अवचध के बीतय उऩमुतत भालसक / नतभाही ककस्तों भें क़ी जाएगी ज्जसभें प्रथभ वषण अनुग्रह अवचध के रूऩ भें होता है. 7.6 फीमा ऩक्षऺमों औय अन्म ऩरयसॊऩज्त्तमों (ऩॉल्ट्री शेड, उऩकयण) का फीभा कयामा जा सकता है. जहाॊ कहीॊ आवश्मक हो, फीभा के एवज भें जोणखभ / भृत्मु ननचध फनाने ऩय ववचाय ककमा जा सकता है. 20000 रेमयों वारी एक भॉडर ऩरयमोजना (1:2 के ज लसस्टभ) नीचे दी गई है. मह ननदशी है औय रागू इनऩुट औय आउटऩुट साथ ही प़ील्ट्ड ऺेत्र स्तय ऩय रागू ऩैयाभीटय को शालभर ककमा जा सकता है.
  • 6. ए. ऩररयोजना ऱागत I. ऩूॉजी ऱागत रार्श ` ब्रूडय सह ग्रोवय हाउस का ननभाणण 2000000 रेमय हाउस का ननभाणण 3400000 ब्रूडय सह ग्रोवय उऩकयण क़ी खयीद 204000 रेमय उऩकयण क़ी खयीद 1000000 योग (I) 6604000 II. आवती व्मम एक ददन के चूजे क़ी क़ीभत 525000 रेईंग के दौयान आवश्मक ऩोषाहाय के 10% क़ी ककभत 3588892 रेईंग तक दवाओॊ क़ी ककभत एवॊ ववववध व्मम 244800 शेड औय उऩकयण का फीभा 33350 फडण का फीभा 94500 जोड़ (II) 4486543 सकऱ जोड़ (I+II) 11090543 मार्जिन (25%) 2772636 फैंक ऋण 8317907  मह भाना गमा कक ऩोषाहाय के बॊडायण हेतु ककसान के ऩास अऩनी व्मवस्था है
  • 7. फी. तकतनकी आधथिक ऩैरामीटर फडण क़ी सॊख्मा 20000 फैचों क़ी सॊख्मा 2 फैच का स्रेंथ 10000 प्रनत फैच खयीदी गमी फडण 10500 ब्रुडडॊग सह-ग्रोईंग के लरए ववचारयत फडण 10200 रेईंग के लरए ववचारयत फडण 10000 भाॊस के लरए ववचारयत फडण 9000 ब्रुडय-सह ग्रोवय हाऊस भें प्रनत फडण फ्रोअय स्थान (डीऩ रीटय लसस्टभ) – वगण कपट प्रनत फडण 1 रेमय शेड भें प्रनत फडण फ्रोअय स्थान (डीऩ रीटय लसस्टभ) –(के ज लसस्टभ) – वगण कपट प्रनत फडण 0.85 शेड का ननभाणण रागत (` प्रनत स्के मयकपट) 200 ब्रुडय-सह-ग्रोवय उऩकयण क़ी रागत (` प्रनत फडण) 20 रेअय के लरए के ज क़ी रागत (` प्रनत फडण) 50 एक ददन के चुजें क़ी रागत (` प्रनत फडण) 25 रेईंग तक ऩोषाहाय क़ी आवश्मकता अथाणत 20 सप्ताह (कक.ग्रा. प्रनत फडण) 8.5 रेईंग के दौयान ऩोषाहाय क़ी आवश्मकता(कक.ग्रा.प्रनत फडण) - 52 सप्ताह रेईंग 40 चूजें औय ग्रोवय भाश क़ी रागत(औसत भूल्ट्म ` प्रनत ककरो) 18 रेमय भाश क़ी रागत (`) 16 दवाईमाॊ औय दटका, श्रभ औय ववववध प्रबाय (रेमय तक) - 20 सप्ताह (`) 12
  • 8. दवाईमाॊ औय दटका, श्रभ औय ववववध प्रबाय, (रेईंग) – 52 सप्ताह (`) 20 बफभा प्रनत फडण (` प्रनत फडण) 4.5 शेडों औय उऩकयणों का फीभा(` प्रनत हजाय) 5.05 अॊडा उत्ऩादन प्रनत फडण (सॊ.) 310 बफक्ऱी भूल्ट्म प्रनत फडण (`) 3.15 भाॊस का बफक्ऱी भूल्ट्म (`) 60 खाद उत्ऩादन (चूजें) – कक.ग्रा.प्रनत ऩऺी प्रनत सप्ताह 0.2 खाद उत्ऩादन (रेमय) - कक.ग्रा.प्रनत ऩऺी प्रनत सप्ताह 0.5 खाद क़ी बफक्ऱी भूल्ट्म (` प्रनत टन) 300 गनी फैग क़ी बफक्ऱी भूल्ट्म(` प्रनत फैग) 10 भाज्जणन (%) 25 फैंक ऋण ऩय ब्माज (% प्रनत वषण) 12.50% *प्रथभ दो फैचों के लरए ऩोषाहाय क़ी प्रभात्रा का ऩुॊजीकयण- 8.5 कक.ग्रा. रेनमॊग तक औय 10% रेनमॊग अवचध के दौयान आवश्मक ऩोषाहाय सी. फ्ऱॉक चाटो वषि 1 2 3 4 5 6 7 8 9 खयेदी गमी फैंचों क़ी सॊ. 2 2 2 2 2 1 2 2 2 ब्रुडय-कभ – ग्रोवय क़ी सॊ.- 40 40 34 34 34 38 36 34 34 रेमय सप्ताह क़ी सॊ. 38 92 98 92 92 92 96 94 92 भाॊस के लरए काटे गमे फैचों क़ी सॊ. 0 2 2 1 2 2 2 1 2
  • 9. डी. आधथिक रूऩ-रेखा मद/ वषि 1 2 3 4 5 6 7 8 9 आय अॊडे क़ी बफक्ऱी 71359 172765 184032 172765 172765 172765 180276 176521 172765 62 38 69 38 38 38 92 15 38 भाॊस क़ी बफक्ऱी 0 108000 108000 540000 108000 108000 108000 540000 108000 0 0 0 0 0 0 गनन फैगों क़ी बफक्ऱी 62094 117479 120165 114011 114011 116323 119270 116062 114011 खाद क़ी बफक्ऱी 81480 162480 167808 158808 158808 161256 166032 161808 158808 जोड़ 72795 186364 197712 180893 186293 186341 193929 184699 186293 36 97 42 57 57 17 94 86 57 व्यय एक ददन का चूजा 52500 525000 525000 525000 525000 262500 525000 525000 525000 0 रेनमॊग तक ऩोषाहाय का उऩबोग (कक.ग्रा.) 17340 173400 147390 147390 147390 164730 156060 147390 147390 0 रेनमॊग तक ऩोषाहाय क़ी रागत 31212 312120 265302 265302 265302 296514 280908 265302 265302 00 0 0 0 0 0 0 0 0 रेनमॊग के दौयान ऩोषाहाय का उऩबोग 29230 707692 753846 707692 707692 707692 738462 723077 707692 (कक.ग्रा.) 8 रेनमॊग के दौयान ऩोषाहाय 46769 113230 120615 113230 113230 113230 118153 115692 113230
  • 10. क़ी ककभत 23 77 38 77 77 77 85 31 77 रेनमॊग तक दवा,श्रभ औय अन्म व्मम 24480 244800 208080 208080 208080 232560 220320 208080 208080 0 रेनमॊग के दौयान दवाओॊ,श्रभ औय अन्म व्मम 14615 353846 376923 353846 353846 353846 369231 361538 353846 4 शेड औय उऩकयण का फीभा 33350 33350 33350 33350 33350 33350 33350 33350 33350 फडण का फीभा 94500 94500 94500 94500 94500 47250 94500 94500 94500 जोड 88419 156957 159524 151908 151908 152177 158668 154447 151908 27 73 12 73 73 23 66 19 73 सकऱ 29241 294072 381883 289848 343848 341639 352612 302526 343848 अधधशेष* 51 4 0 4 4 4 8 6 4 *प्रथभ वषण के लरए आवती व्मम के रूऩ भें (जैसा कक ब्मौये अनुफॊध-ए ii) प्रमोजना रागत भें ऩूॊजीकृ त ककमा गमा है औय उऩय ''सी'' भें प्रथभ वषण के दौयान दशाणमे गमे व्मम को इसभें शालभर नहीॊ ककमा गमा था. अत: अचधशेष क़ी गणना कयते सभम आवती व्मम को इसभें शालभर ककमा गमा है.
  • 11. ई. एनऩीवी, फीसीआर और आईआरआर की गणना वषि 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ऩूॊजी रागत 660400 0 आवती व्मम 884192 156957 159524 151908 151908 152177 158668 154447 151908 7 73 12 73 73 23 66 19 73 कु र रागत 154459 156957 159524 151908 151908 152177 158668 154447 151908 27 73 12 73 73 23 66 19 73 आम 727953 186364 197712 180893 186293 186341 193929 184699 186293 6 97 42 57 57 17 94 86 57 अवशेष भुल्ट्म 255852 5 कु र राब 727953 186364 197712 180893 186293 186341 193929 184699 211878 6 97 42 57 57 17 94 86 82 ननवर राब - 294072 381883 289848 343848 341639 352612 302526 599700 816639 4 0 4 4 4 8 6 9 1 छु ट के फाद रागत 739375 @15% 35 छु ट के फाद राब @ 15% 804339 23 नेट प्रजेंट वैल्ट्यू 649638 8 फीसीआर 1.09 आईआरआर 37.93%
  • 12. एप. चकौती अनसूची वषि ऋण सकऱ अधधशेष ब्याज मूऱधन कऱ चकौती शद्ध अधधशेष 1 8317907 2924151 1039738 0 1039738 1884413 2 8317907 2940724 1039738 800000 1839738 1100986 3 7517907 3818830 939738 1600000 2539738 1279092 4 5917907 2898484 739738 900000 1639738 1258746 5 5017907 3438484 627238 1500000 2127238 1311246 6 3517907 3416394 439738 1500000 1939738 1476656 7 2017907 3526128 252238 1700000 1952238 1573890 8 317907 3025266 39738 1675641 1715379 1309887