Problemet e transportit jane bere me te mprehura dhe me kritike se asnjehere tjeter, si ne vendet e industrializuara ashtu edhe ne ato ne zhvillim. Mungesa e lendes djegese (perkohesish) nuk jane probleme qe e preokupojne sot transportin, por eshte rritja e pergjithshme e trafikut dhe e kerkesave per transport, te cilat kane si pasoje efektet e mbingarkit te trafikut, vonesat, aksidentet, si dhe problemet per mjedisin, keto te fundit kane shkuar aq laarg, sa tashme nuk mund te jene te pranueshme. Shprehemi qe keto probleme, nuk mund te kufizohen tek rruget, ose infrastruktura dhe trafiku i autoveturave.

1. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
KAPITULLI III
Tema :
Sk e m a t i z i m i i faz a v e te planifiki m it te nje sist e m tran s p o r ti
Karakteristika e problemeve te transportit
Problemet e transportit jane bere me te mprehura dhe me kritike se asnjehere tjeter, si
ne vendet e industrializuara ashtu edhe ne ato ne zhvillim. Mungesa e lendes djegese
(perkohesish) nuk jane probleme qe e preokupojne sot transportin, por eshte rritja e
pergjithshme e trafikut dhe e kerkesave per transport, te cilat kane si pasoje efektet e
mbingarkit te trafikut, vonesat, aksidentet, si dhe problemet per mjedisin, keto te fundit
kane shkuar aq laarg, sa tashme nuk mund te jene te pranueshme. Shprehemi qe keto
probleme, nuk mund te kufizohen tek rruget, ose infrastruktura dhe trafiku i
autoveturave.
Paraqitja e zgjidhjes se problemeve te sherbim transporti
Rritja ekonomike, ka gjeneruar nivele te tilla kerkese per transport, te cilat i tejkalojne
kapacitetet e mundesite ekzistuese. Periudhat e qeta per invenstime, ne disa menyra
dhe disa rrajone, kane sjelle qe, te kemi nje mosmjaftueshmeri te ofertes, (sa here qe
kerkesa per sherbim transporti rritet sado pak, nga mesatarja), keshtu qe eshte e
1

2. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
nevojshme te behen perpjekje me te medha, ne permiresimin e formave e llojeve te
transportit, kjo ne kontekstin urban dhe inetrurban. Duke ditur qe burimet jane te
pakufizueshme, (kete pergjigje do te sjellin rezultatet), duhen marre vendime te
kujdeseshme, te cilat te orjentohen drejt maksimumit te mundeshem, te paisjeve te reja
per sherbime transporti, dhe minimizimin te kostos se tyre, si dhe shmangjen e efekteve
anesore te padeshirueshme. Pra do te quajme nje sistem transporti “Teresia e lidhjeve
nepermjet rregullave te caktuara, mbi bazen e kerkeses dhe ofertes per sherbim
transporti, brenda nje hapsire te caktuar”. C’do problem qe lind gjate procesit ne
transportin e objektit, gjen zgjidhje brenda hapsires se tij, ne te cilin ai perfshihet. Dy
polet gjeneruese, kryesore te c’do sistem transporti, KERKESA dhe OFERTA, jane te
pranishem gjithnje dhe ne nje dinamik ndryshimi te vazhdueshme. Ne po mundohemi ti
konturojme keto dy pole me specifikat dhe vecorite perkatese. Ne figuren e
meposhteme jepen lloje te ndryshme transporti te cilat gjenerojne ne te njejten hapsire.
Hapsira gjeneron ne kohen e saj, cilesi e kerkesa te reja ne sherbim transporti, edhe
oferta ben qe te ndryshoje ne menyrat e realizimit te saj ne forme e cilesi sherbimi
transporti. Format e llojeve te ndryshme sherbimi transporti ekzistojne per faktin e
ekzistences se llojeve te cilesive e sasive te ndryshme te kerkeses per sherbim
transporti. Ne grafikun e meposhtem eshte simuluar nje hapsire me lloje te ndryshme
transporti ne specifikat e tyre si te ardhurat ose volume pune, shpenzime te tyre
Figura qe jep gjenerimet e llojeve te ndryshem trransporti ne nje hapsire
2

3. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Figura qe tregon specifikat e llojeve te ndryshme sherbime transporti ne te njejten
hapsire
Figura qe tregon specifiken e shpenzimeve per realizimin e sherbimeve ne sherbime
transporti ne forma te ndryshme te ketij sherbimi, ne te njejten hapsire
3

4. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Karakteristika e kerkeses per transport
a) Specifikat e kerkeses per sherbim transporti, (eshte shume cilesore dhe
shume e nguteshme, ose e castit).
Kemi nje shkalle te gjere te specifikave, te kerkeses per transport, te cilat jane te
ndryshme nga ora e dites, dita e javes, nga qellimi i udhetimit, nga tipi i ngarkeses, nga
madhesia e shpejtesise, nga denduria, etj. Nje sherbim transporti i cili nuk i ka keto
atribute, te kerkuara nga ky tipar i kerkeses per transport, mund te konsiderohet i
pavlefshem. Kjo karakteristike specifike, e ben shume te veshtire, per tu angazhuar dhe
per ta parashikuar kerkesen per sherbim transporti. Keshtu ne dime qe: Ton/Km;
Udh/Km jane njesite te kryerjes se sherbimit ne transport. Keto fshehin ne nje shkalle te
gjere elementet e kerkeses dhe te ofertes per transport, pra dalin si vleresuesa masive,
ose vleresuesa te rendomte, te cilet nuk lejojne te shikosh, ose te percaktosh.
b) Hapsira teritoriale ne te cilen lind kerkesa per sherbim transporti
(kerkesa merr vetit, ose fytyren e hapsire ku lind)
Kjo duket si nje thenie e parendesishme, por ajo nenkupton shperndarjen e aktiviteteve
mbi nje hapsire teritoriale, mbi te cilen lind kerkesa per transport. Ka shume pak
probleme transporti te cilat mund te trajtohen pa konsideruar ne menyre te hollesishme
hapsiren teritoriale, (mund te perjashtojme transportin e mbyllur, ose te brendeshem).
megjithese ne shumicen me te madhe te rasteve, trajnimi i plote i hapesires teritoriale
eshte i padukshem, por shume i deshiruar. Metoda me e zakonshme e trajtimit te
hapesires teritoriale eshte ndarja e kesaj hapsire qe studiohet, ne zona e nenzona dhe
kalimi i tyre se bashku me rrjetin e transportit, ne nje forme te pershtatshme, per
procedurimin e metejshem, me ndihmen e kompjuterit. Ne disa raste, hapsira e studimit
mund te thjeshtezohet duke supozuar qe zonat ne interes, formojne nje koridor, i cili
mund te shnderrohet ne formen lineare, nje vije. Gjithsesi metodat te ndryshme, per
trajtimin e distances dhe ne percaktimin e origjines dhe destinacionit, (dhe atributet e
tyre), ne hapsire teritoriale, jane elemente baze mbeshtetes, te analizes se teritorit
Hapsira e kerkeses, shpesh con ne problemet e mungeses se koordinimit, te cilat
ndikojne shume ne ekujlibrin midis kerkeses dhe ofertes per transport. P.sh. nje sherbim
taksie, nuk mund te gjendet lehte ne nje pjese te qytetit, ndersa ne rrajone te tjera te
qytetit, taksite mund te vijne rreth e rrotull, pa gjetur ndonje pasagjer. Ne anen tjeter,
perqendrimi i popullates dhe i aktiviteteve ekonomike ne koridore te percaktuara mire,
con ne justifikimin ekonomik, te sistemeve te cilesise se larte, si ai i transportit masiv, te
cilat nuk do te jene te vlefshme per zona te tjera te medha
4

5. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
c) Kerkesa per sherbim transporti eshte e vazhdueshme, (ajo kurre nuk
ka nje fund).
Ne nje veshtrim te shpejte, ne arrijme te shohim qe njerezit udhetojne jo te kenaqur, ose
nuk i kane te plotesuar nevojat per sherbim transporti, sipas natyres se kerkeses se tyre
(p.sh. per pune, per shlodhje etj.), kjo eshte e vertete edhe per levizjen e mallrave. Me
qellim qe te kuptojme kerkesen per transport, na duhet te kuptojme menyren me te cilen
ne u sherbejme, objekteve dhe paisjeve, (nevojat njerezore dhe industriale te cilat jane
shperndare ne teritor), pasi kjo nenkupton lidhjet organike, me te cilat lindin nevojen per
transport. Kjo nenkupton te njejten logjike edhe per rrajonet.
Nje sistem transporti i mire, zgjeron mundesite qe keto nevoja te plotesohen. Nje sistem
transporti i mbingarkuar, ose i lidhur dobet, i kufizon mundesite e plotesimit te nevojave,
dhe te rritjes se zhvillimit ekonomik dhe social.
d) Kerkesa dhe oferta per sherbim trnasporti, kane elemente te
fuqishem dinamike
Nje zgjidhje e mire e kerkeses per transport, eshte e perqendruar ne pak ore te dites
dhe ne zona te vecanta, sikurse shumica e mbingarkimit, ndodh gjate periodave te
vecanta te pikut, ne zhvillimin kohore, te nje sistemi transporti. Kjo karakteristike e
varesise kohore te kerkeses per transport, e ben me te veshtire dhe me interesante,
analizen dhe parashikimin. Mundet qe nje sistem transporti, te perballoje mire kerkesen
mesatare, ne zhvillimin kohore te udhetimit, ne nje zone, por nuk mund te perballoje
kerkesen, gjate periudhes se pikut, ne kete sistem transporti. Per c’do sistem transporti,
projektuesit, ose tekniket, perpiqen te shperndajne pikun e kerkeses per transport, si
dhe te mesatarizojne ngarkesen, ose kerkesen per transport. P.sh. oret e fillimit te
kohes se punes, per shume ndermarje, te jene te ndryshme, po ashtu dhe oret e
mbarimit te kohes se punes, caktimi i pagesave te diferencuara etj.. Megjithate kerkesa,
ne kohen e pikut dhe jashte pikut, eshte ende nje problem i rendesishem i planifikimit
dhe i modelimit, te sistemeve te transportit.
Karakteristika e ofertes per transport
1) Karakteristika dalluese e ofertes per sherbim transporti eshte se
ajo nuk mund te konservohet, ajo eshte nje sherbim dhe jo nje
mall
Nje sherbim transporti, nuk eshte material fizik, por gjithnje nje sherbim, si i tille, nuk
mund ta rezervosh, akumulosh nje sherbim transporti, p.sh. per ta perdorur ndonje here
tjeter, kur nuk ka nje kerkese te madhe, ndaj ketij sistemi transporti. Nje sherbim
transporti duhe te konsumohet, kur dhe atje ku ai kerkohet, ose gjeneron, perndryshe
ajo c’ka marrim prej saj humbet, Per kete arsye, eshte shume e rendesishme te
5

6. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
vleresohet kerkesa, me te gjitha karakteristikat ose vetite e saj, me nje saktesi sa me te
madhe, me qellim qe te merret nje fizibilitet maksimal i mundeshem i sistemit te
transportit. Pamvarsisht nga natura e njejte e ofertes si element sherbimi, ka nje
element dallues direkt i saj, per lloje te ndryshme teknologjish te sherbim transporti, po
flasim per vleren e blerries se sherbimit. Ne tabelen e meposhteme po japim referime te
llojeve te ndryshme teknologjish sherbim transporti, ne varesi me hapsiren ne te cilen
zhvillohen keto sherbime
2) Karakteristikat e ofertes jane karakteristikat fiziko-ekonomike te
sistemit per sherbim transporti. (shpejtesite sasite etj)
Ne planifikimin e nje sistemi transporti, konceptohet si nje element ne sherbim te dikujt
(kerkeses per sherbim transporti) p.sh. ne sherbimin e transportit urban jane oraret
shpejtesite ciklet gjatesite e levizjes etj. Keshtu sistemi i sherbimit te transportit si nje
sherbim vleresohet me treguesa tekniko financiarete tij, (shpejtesia sasia koha cikli etj)
qe konfrontojne ne karakteristikat e ofertes, per kete lloj transporti. Eshte e natyrshme
qe keto tregues piketohen ose zgjidhen ne funksion te rraportit kerkese-oferte qe
gjeneron ne kete hapsire. Hapsira ne kate rast shpreh vetite e kerkeses per transport.
Me terma me te gjere mund te themi se, nje sistem transporti qe zgjidh nje rreport
kerkese-oferte ne nje hapsire te caktuar, perbehet nga: Hapsira ne te silen gjenerojne
rraporti kerkese-oferte, Infrastruktra qe eshte prezente ne kete hapsire, nje numur i
caktuar njesish levizese, ose mjete levizese dhe Inxhinieria e qarkullimit levizja e sgurte
e mjeteve, neper kete infrastrukture. (qe eshte nje kompleks rregullash dhe ligjesh
lokale, kombetare e nderkombetare).
6

7. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
3) Mbingarkesa ne nje sitem transporti, eshte karkateristike e ofertes
per transport
Si ne cdo projekt inxhinierik, elementi i vlerave ekstreale ose kufij te ngarkimit te tij eshte
elementi me i diskutueshem dhe me delikat. Edhe ne nje projet transporti, duke qene se
ai na sillet si nje kompleks me veti fizike ku ehste e velresueshem Inputi dhe Autputi i tij
lin fenomeni i ngarkimit te ketij sistemi ne velra ekstremale, tej kufijve te llogaritjes se tij
kete fenomen ne sisteme te transportit e quajme piku i ngarkimit ose mbingarkesa ne
sistem. Mbingarkesa ne nje sistem sherbimi transporti, lind atehere kur niveli i kerkeses
ne kohen qe kerkohet ky sherbim, eshte i perafert me kapacitetin e ofertes te sistemi te
transportit te perdorur, (me velrat maksimale te projektimit te tij).
Figura qe shpreh mbingarkesen ne nje zgjidhje kerkese-oferte
Mbingarkesa nuk lind vetem si rezultat i zgjidhjes se nje rraporti kerkese-oferte ne nje
hapsire, por edhe si rrezultat i prezences se disa zgjidhjeve njeheri, te shume rraporteve
te tjera, po ne kete hapsire. Keshtu mund te komentojme qe ne rastin e nje
infrastrukture ne nje hapsire transporti, perfshirja e nje automobilit shtese, sjell vonesa
shtese tek perdoruesit e tjere, ose influencon direkt ne cilesit e vecanta te sherbimeve te
transportit. (Ky fenomen nuk ekziston ne ato lloj sherbimesh ne te cilat infrastruktura
eshte vetjake psh. metro, teleferik etj) Vereni qe kontributi i nje autoveture shtese, sjell
vonese me te madhe, tek rrjedhat e madha, se sa tek rrjedhat e uleta shif figuren
(komentoje vete..)
7

8. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
figura Mbi ngarkimin dhe efekti i tij i jashtem
Ky eshte efekti i jashtem i mbingarkimit, i dalluar nga te tjeret, dhe jo nga shoferi qe e
solli ate. Skemat te ndryshme te marra per shmangien e mbingarkimit, (si ajo e gjobitjes
me metoda elektronike), synojne te pergjithesohen, per faktin se ndihmojne ne vendime
me te arsyeshme te marra nga individet, per respektimet e elementeve te transportit. Te
gjitha keto sjellin nje zbutje jo te ndjeshme, tek efektet e mbingarkeses, por influecojne
ne ndergjegjesimin masiv te drejtuesave, te cilet jene gjithmone nen efektet e
menaxhimit te sistemeve te transportit. Rritja ekonomike i jep impulsin e pare per rritjen
e pronesise mbi autoveturat. Me teper vetura, nenkupton me shume njerez qe
deshirojne te levizin nga transporti publik tek veturat, kjo kupton me pak pasagjere per
transport publik, ndaj te cilit, operatoret rreagojne duke rritur tarifat e sherbinit, ose duke
zvogluar dendesine (nivelin e sherbimit), ose se bashku. Keto masa i bejne veturat me
te pelqyeshem se me pare, dhe i shtyjne njerzit te blejne vetura, keshtu rrethviciozi
pershpejtohet. Pas disa ciklesh (vitesh), shoferet e veturave perballen me problemet e
mbingarkimit, autobuzat vonohen, behen vazhdimisht me te shtrejte dhe mohohen.
Grumbullimi i vendimeve individuale sjell nje gjendje finale ne te cilen pothuajse sejcili
eshte me keq se ne fillim. Ky prezantim i thjeshte mund te ndihmoje gjithashtu, per te
treguar c’fare mund te behet per te ngadalsuar, ose kthyer mbrapsht kete reth vicioz.
Masat fizike si, korsite e vecanta per levizjet e automjeteve urban, ose skema te tjera qe
i japin perparesi autobuzit urban, jane vecanerisht te pelqyeshme, sepse sjellin nje
shfrytezim te mire te hapsires. Metrot e transportit publik, jane mbrojtes te medhenj, ose
ekujlibruesa te medhenj, ato zvoglojne tarifat, te paken per nje afat te shkurter, por
tentojne te kene deficite te medha dhe te mbrojne menaxhimet e keqija, nga pasojat e
perdorimit joefektivi te tyre. Tipet e modeleve te treguara me larte quhen dhe modele
8

9. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
strukturore. Planifikimi i nje sistemi transporti operohet, ose mbeshtetet, apo zgjidhet
mbi bazen e karakteristikave te sistemit, duke u vleresuar si nje e dhene, per rrealizimin
e planit te transportit.
4) Ekujlibrimi midis ofertes dhe kerkeses per transport
Roli i planifikimit te transportit, eshte sigurimi i plotesimit ose kenaqies se nje kerkese te
caktuar D , (ne levizjen e njerezve dhe mallrave, me qellime udhetimi te ndryeshme, ne
kohe te ndryeshme te dites, dhe te vitit), duke perdorur modele te ndryshme, te cilat
gjenerojne ne nje sistem transporti, me nje kapacitet te caktuar operimi. Pra sa me siper
nje sistem transporti, ne vetvehte eshte i perbere nga :
• Infrastruktura ( p.sh. rrjeti rrugore )
• Sistemet e menaxhimit (d.m. thene teresia e rregullave, si udhetimi ne te djathte,
sinjalet, strategjia e kontrollit etj.)
• Teresia e metodave te transportit dhe operatoret e tyre.
Konsiderojme nje volum transporti Q [T/km] ne nje rrjet, shpejtesia koresponduese V
[m/sek km/h] dhe kapaciteti operues K [mjet/Km] nen nje sistem menaxhimi M . Me
terma te pergjitheshme shpejtesia ne nje rrjet mund te shprehet
V= f (K V M) km/h
Shpejtesia mund te perdoret si nje zevendesues fillestare, per nje tregues me te
pergjithshem te nivelit te sherbimit (ne termat nderkomtare prezantohet LOS) i siguruar
nga nje sistem transporti. Me terma me te prergjithshme nje LOS do te specifikohej, nga
kombinimi i shpejtesise ose kohes se udhetimit, kohes se pritjes efekteve dhe te cmimit.
Sistemi i menaxhimit M mund te perfshije skemat e menaxhimit te trafikut, kontrolli i
zones se trafikut dhe rregullat e aplikuara ne cdo model. Kapaciteti Q do te varet nga
sistemi i menaxhimit M dhe nga niveli i investimeve I ne vite, pra:
K= f(M I) mjete/Km
Sistemi i menaxhimit M mund te perdoret per rishperndarjen e kapacitetit midis
infrastruktures, duke prodhuar K’ dhe/ose duke i dhene prioritet tipave te perdoruesave
mbi te tjeret, ose mbi efektivitetin e mjedisit (perdorimi i transportit publik, vetura
efektive, ose kembesoreve). Ashtu si ne shumicen e mallrave dhe te sherbimeve, mund
te presim qe niveli i kerkese D te varet nga niveli i sherbit, i siguruar nga sistemi i
transportit T dhe nga perdorimi i hapesires teritoriale te aktivitetit A.
D= f(T A)
Nga kombinimi i ekuacionit te mesiperm per nje sistem aktiviteti konstant, mund te
gjejme disa pika te ekujlibrit, midis ofertes dhe kerkeses per transport. Por vete sistemi i
aktivitetit mund, ndoshta, te ndryshoje kur nivelet e sherbimit ndryshojne ne kohe dhe
9

10. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
hapsire. Megjithate mund te gjejme dy gjendje te ndryshme te pikave te ekujlibrit,
afatgjate dhe afatshkurter. Detyra e planifikimit te transportit eshte te parashikoje dhe te
menaxhoje evolimin e ketyre pikave te ekujlibrit ne hapsire, kohe, ne menyre te tille qe
mireqenia sociale te rritet. Kjo nuk eshte detyre e thjeshte. Modelimi i ketyre pikave te
ekujlibrit do te na ndihmojne te kuptojme me mire evolimin dhe te ndihmoje ne zhvillimin
dhe permiresimin e strategjise menaxhuese M si dhe ne programet e invenstimit I.
Disa here lidhje te thjeshta shkak-pasoje mund te paraqiten grafikisht, per te ndihmuar
ne kuptimin e natyres se disa problemeve te transportit. Me poshte po simulojme nje
sistem sherbim transporti ne te cilin pika e ekujlibrit leviz si rezultat i ndrushimit te
karkateristikave te kerkeses per sherbim transporti, kjo levizje sjell rraporte te reja te
konkurences se llojeve te ndryshme sherbime transporti ne po kete hapsire.
Figura qe tregon varesine e sistemit te menaxhimit M ne konkurencen e llojeve te
ndryshme te sherbim transporti
10

11. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Pika e ekujlibrit e per lloje te ndryshme transportit ne sistem menaxhimit M
Skematizimi i fazave per planifikimin e nje sistem transporti
Sa thame me siper, planifikimi e nje sistem transporti mer nje forme te pergjitheshme, i
cili mund te ndjeke fazat, ose skemat, qe jane te specifikuara, e qe mund te sintetizohen
si me poshte:
 Programi i pergjithshem i studimit, ne te cilin vendoset nje seri skemash, punesh te
ndryhme (ose propozime zgjidhjeje te ndryshme )
11

12. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
 Gjendja aktuale e teritorit me te cilin do te operohet. Ne sistemet ekzistuese merren
ne konsiderate ne forme te pergjithshe me komponentet e meposhteme: Popullsia,
ngarkesa, siperfaqja e perdorur, infrastruktura.
 Gjendja perspektive e ketij teritori (siperfaqe studimi). Per sistemet qe pretendojne
per prespektiven, merren ne konsiderate : Popullsia si ngarkese, e si perspektive
politike (drejtimet, format e angazhimeve te popullates ne strukturat e prodhimit etj.)
Prezenca e te cilave sjell skematezimin e modelit ne 4 faza: gjenerimi, shperndarie,
individualizimin e zgjedhur nga karakteristikat e skemes.
 Sistemet ekzistuese dhe sistemet e te ardhmes
Duke vepruar mbi zgjedhjet e karakteristikave te sistemit te sherbim transporti
vleresohen variablat e planifikimit te nje sistem sherbim transporti. Te gjitha se bashku
futen ne nje model matematikor, i cili gjeneron me forma te pergjitheshme:
Brezat / Shperndarjen / Vecorite
Keto jane te zgjedhura nga Ne, per problemin e zones, si dhe per zgjedhjen e
karakteristikave te sistemit. Ne figuren e meposhteme eshte dhene skema logjike e ketij
diskutimi.
12

13. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
13

14. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Logjikat e ndryshme ne skematizimet e planifikimin e sistemeve te
transportit
Projektimi i integruar per sistemin Teritor-perdorimi/territor TU/T
Ne projektimin e integruar ose “planifikuar” eshte pjesa e nje parashikimi te nje
bashkepunimi te ngushte ndermjet forcave politike te siperfaqeve, ose hapsirave dhe te
testeve, ose sondazheve te zhvilluara. Sa me siper, projektimin mund ta orientojme si
me poshte
a) Metoda e projektimit, qe konsiston ne zhvillimin e te dhenave aktuale gjate
viteve si dhe tendecat e perspektives
b) Projektimi me metodat e deduksionit, qe efektivisht behet nje sinteze
kundrejt sjelljeve aktuale te perdoruesave dhe e ballafaqon me nje sjellje
analoge per te ardhmen
c) Projektimi i nje programimi, si nje metode qe konsiston ne imponimin apriori
e strategjive te ndryshme, apo te objektivave te planit.
Diferenca thelbesore ndermjet dy metodave te para qendron ne faktin qe metoda
projektive (a) nuk eshte e ndjeshme ne variacionet e strukturave, ndesa e dyta (b) eshte
e ndjeshme ne variacionet strukturale. Per te tre rastet nderhyrja ne metodat e dhena ne
14

15. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
fillim, ose ne parashikimin e gjendjeve apo te perspektives, per te cilin kerkohen efektet
e verifikimit te objektivave, per sejcilin program, tek te gjitha elementet, kondicionohen
ne menyre perfundimtare, per ate gjendje te sistemit te transportit (sikur eshte aktuale),.
Elementet e transportit ne fazat e prezantimit
Sa thame me siper per c’fare dollojme ne nje skeme te projektimit te nje sistemi te
sherbim transporti, elementi i pare eshte dhe mbetet TERITORI , ne pergjithesi ne teritor
futen edhe elemente te tjere qe kane te bejne me te si: kultura, gjendjet sociale,
popullsia, distancat dhe karakteridstikat e teritorit (zones), taksat te ndryshme etj. Jane
keto elemente qe shpesh nje zone e bejne te pelqyeshme, ose jo, per prezencen e
aplikimit te nje projekti transporti (si shembull tipik, jane zonat e lira si Hong-Kong etj.)
Ne fazen e konsultimit, ose te prezantimit te teritori, duhet te kemi parasysh keto:
Teritori / polpullsia / situatat social ekonomike / destinacionet prodhuese te siperfaqeve /
taksat / politikat e siperfaqeve / sistemet e transportit ekzistues, etj
Ne Prezantimin e cdo sistem transporti duhet te grupojme elementet kryesore te tij si
siperfaqja/trualli, mjeti dhe lnxhinieria e transportit, keshtu
A) Siperfaqja
Ne kete emertim te rendesishem, do te mundohemi te grupojme disa elemente si:
 Percaktimi i sakte i siperfaqes qe studiohet. Teritori, ne aspektin administrativ te
siperfaqes topografike, gjeografike si dhe siperfaqeve te tjera qe influencojne ne
kete sistem transporti, kjo si per fazen e prezantimit ashtu dhe te projektimit. Ne
siperfaqen qe studiohet merren te dhenat nga organe perkatese, qe i publikojne
keto dhe jane te besueshme, gjithashtu per siperfaqen, merren te gjitha te
dhenat te mundeshme edhe hidrotopologjike.
 Percaktimi i sakte i siperfaqeve qe nderhyjne me njera tjetren, si dhe format e
nderhyries ne aspektet ekonomike te punesimit, te sherbimit etj.
 Homogjeniteti i zones (per raste te vecanta), si dhe te dhenat per gjeo-
morfologjine e siperfaqes te nderthurur me zona te tjerat rrethuese. Duhet te
kujtojme qe ne kete element merret ne konsiderate historiku I siperfaqes, ne
aspektet e bashkeveprimeve ndersiperfaqesore, ose traditat e zones.
 Qendrat industriale, ose qendrat e sherbimeve per te trete. Perdorimi i truallit ne
drejtim industrial, agrar, qendra perspektive te zhvillimit industrial, zona turistike,
qendra urbane etj.
 Popullsia, shperndarja, drejtimi i zhvillimit, dendesia, mosha mesatare, klasat etj.
per zonen. Popullsia e shikon elementin socialekonomi te zones, p.sh. te dhena
per rraporrtin mashkull femer. Duke u mbeshtetur ne informacionet e zonave
15

16. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
perkatese Si qendrojne keto element ne zonat pereth dhe si kane qene ne vijimin
e kohes.
 Dinamika e krahut te punes, per zonen (puntore sezonale, te papune, te
punesuar ne me shume se ne nje pune, ose dypunesim, refugjate, emigracion
etj).Ne kete element nuk na intereson faktori I prodhimtarise se zones ose
pasiurise se saj, por na intereson te dime shkallen ne perqindje, per sasine e
njerezve te angazhur me prodhimin, sipas kategorive
1. agrikultura minjera
2. industria ushqimore
3. sherbime
Per kete ekziston nje grafik i cili njihet si modeli “Foustié”. Ne kete model
parashikohet nje ndryshim i angazhimit te forcave prodhuese ne prodhimin e nje
zone te mbyllur, ose nje siperfaqe rrajonale. Ne grafik vihet re nje zone e cila
eshte quajtur si nje zone e tranzicionit te kalimit te ndryshimeve, pas se ciles
kemi nje prodhim (mund te jeta sa ne fillim, ose me shume, ose me pak), por qe
numuri i njerzve te angazhuar eshte i vogel. Kjo per faktin e futjes ne kohe te
teknologjive te reja, modernizimet te cilat ulin angazhimin e fuqise punetore, e
njejta skeme edhe per industrine e perpunimit, ndersa situata qendron ndryshe
me sektorin e sherbimeve, ajo eshte gjithmone e me shue ne rritje, per c’do
shoqeri.
Figura qe tregon bdryshimet e perberies se shoqerise ne nje hapsire
 Aktiviteti ekonomik kryesor i zones, Perdorimi i truallit ne drejtim te
Industras nxjerrese perpunuese dhe agrarokultures
Industrise perpunuese
Sherbimeve per te trete
16

17. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Te gjitha keto qendra te zhvillimit industrial, zona turistike, qendra urbane ose
aktivitete sherbimit per kete zone, duhet te perpilohen ne nje model i zhvillimit
ekonomik, ku krahas te tjerave duhen te jene prezent te ardhurat dhe kerkesa e
krahut te punes, si dhe dypunesimet, ose menyra e angazhimit te krahut te punes,
ne teritor (sepse, ndodh shpesh, qe dypunesimi krijon nevojen, ne menyre
artificialle, per transport.). Dy elemente te cituar, te ardhurat dhe krahu i punes,
sjellin nje evolucion ne tre sektoret e punesimit. Por gjithmone ekziston nje
mesatare minimale per shtresen e pare, si nje konstante ne vijim te kohes. Pikerisht
ky lloj evolucioni sjelle menyra te reja per sherbimin e transportit. Ne studimin e
aktivitetit ekonomik influencojne shume dhe nderlidhja nderajonale, e cila shifet ne
mundesite rreale ekzistuese, qe ka ne sektorin e sherbimit te transportit, per te
gjithe siperfaqen e zonave nderlidhese
 Motorrizimi i zones eshte nje element i rendesishem ne zonen qe studiohet, ai
duhet te vleresohet sidomos ne treguesit dinamik te tyre, p.sh. numuri i mjeteve per
familje, ose per 100 banore etj. Koeficenti i perdorimit te tyre, per periudhen
mujore, vjetore etj
Ne leksionet e mesiperme kemi prezantuar aktualisht si eshte dinamika e numurit te
mjeteve ne pergjithesi dhe ne vecanti per Shqiperine dhe ky numer eshte para syve
tuaj cdo dite e cdo ore.
B) Infrastruktura
Shpesh infrastruktura dhe mjetet levizese, nuk jane prone, ose nuk operohen nga e
njejta kompani ose firme, ky eshte rasti me i mundeshem i modeleve te transportit, me
perjashtim te transportit hekurudhore, e ajrore. Kjo ndarje ndermjet paisjeve,
infrastruktures dhe siguruesave te sherbimit final te transportit, gjeneron si pasoje e
nderveprimin te autoriteteve qeveritare (qendrore ose lokale), si dhe organizmat juridike
financiare, te kompanive ndertuese, zhvilluese, operatoreve te transportit udhetareve,
dhe transportuesave, dhe publikut ne pergjithesi. Pronesia e nje infrastrukture ne
transport, eshte e pandashme nuk mund te kerkeosh gjysmen e nje aeroporti, ose 1/3 e
nje stacioni hekurudhore. Ajo mund te jete deri ne shoqeri aksionere, ose e gjitha prone
shtetore. Ketu perjashtohen infrastruktura ne transportin e brendeshem, te linjave, apo
uzinave prodhuese, ne kete rast, jane ato, (uzinat, fabriket etj.) te cilat i administrojne
dhe e mirembajne, kete lloj infrastrukture, qofshin keto edhe linja hekurudhore private.
Ndertimi i nje infrastrukture eshte i komplikuar, pasi ai eshte element i strategjise
rrajonale, kombetare, e nderkombetare, keshtu qe ajo, simulohet dhe influencohet nga
shume faktore, politike, ekonomike, social etj. Ne shumicen e rasteve, per ndertimin e
nje pjese te nje infrastrukture, behet me nje afat kohore te gjate, ose gradual, (p.sh.
17

18. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
rrealizohet rruga e pambuluar, dhe e permireson duke i bere punime siperfaqesore ne
nje faze tjeter, ose nje rruge, me nje apo dy kalime, dhe ndoshta edhe kompletimi i nje
autostrade). Per pjese te infrastruktures me strategji kombetare, ose nderkombetare (si
porte detare, hekurudha, ajroporte etj,), kjo forme eshte e pamundur te respektohet, ne
kete rast, jane pretendimet politike, ekonomike afatgjate qe percaktojne ndertimin e tyre
ne perputhje me nje marveshje te nivlit te larte etj.
Invenstimet ne transport (infrastrukture), zakonisht duan nje kohe relativisht te gjate, per
realizim, perfundim, permiresim, ose rikunstruktim. Ato jane projekte te medha, qe
zgjasin 5-15 vjet, e me shume, duke filluar nga projekti e deri ne perfundimin e tyre.
Invenstimet ne transport luajne nje rol politik te rendesishem, per faktin e kohezgjatjes
dhe te madhesise se tyre monetare.
Ndarja e siguruesave te transportit (shoqerive transportuese) dhe e perdoruesave te
infrastruktures (rrajoneve me varesi politike te ndryshme), sjell probleme te nderlikuara
ekonomike, per nje fakt te thjesht, sepse jane gjithmone ne dinamiken e zhvillimit te tyre,
prandaj jane gjithmone me te ndjeshem ne ciklin e prodhimit e te riprodhimit, siguruesat
dhe perdoruesat e transportit jane gjithmone prezente ne komunikimin e rrajoneve, me
varesi politike te ndryshe. Perdorimi i taksave mbi infrastrukture dhe automjetet, si dhe
mbi lendet djegese, eshte nje perafrim i larget, qe paguhen per sigurimin e
infrastruktures, pasi infrastruktura i perket nje rezultati ekonomik te kryer, ne nje kohe
dhe stat ekonomik te kaluar.
Me kete term, do te mundohemi te prekim disa vecori, te cilat e vleresojen madhesine,
gjeometrine, karakteristiken e perdorimit te infrastruktures, keshtu:
Rrjetet primare te rrugeve qe perfshihen ne zonen qe studihet (autostradat,
hekurudhat etj.)
Rrjetat sekondare qe perfshihen ne zonen qe studiohet (rruget nacionale,
unazat )
Rrjetat lokale qe i nenshtrohen sistemit te qarkullimit
Portet detare ose bankinat lumore
Aeroportet
Kryqezimet e infrastruktures
Interportet , qendrat e transportit
Qndrat e sherbimeve, ose qendrat e perpunimit
Legjislacionet e vendit dhe te vendeve te tjare, me te cilat bashkevepron
etj
C’do sistem i transportit, nenkupton tre nenstisteme: ate te mjeteve, te rrugeve mbi te
cilat kryhet transporti i personave ose i mallrave, nga nje pike ne nje tjeter, neper
hapsiren dhe kohen e caktuar, si dhe legjislacionet dhe rregullave te levizjeve. Eshte e
nevojshme qe te tre keto nensisteme te perfaqesohen nga modeli i grafeve, te cilet japin
nje zgjidhje, ose situata te njejte me rrealitetin. Te tre nensistemet e transportit jane
18

19. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
organisht te nderlidhura ne forma dhe menyra te ndryshme brenda vet zones si dhe
ndermjet zonave apo rrajoneve. Shpesh here permiresimi i njerit nga nensistemet
simulon nensistemin tjeter, sidomos ai i rregullave te levizjes, (per faktin e thjeshte
sepse ai eshte shume i lehte ne ndrime dhe menaxhime drastike) Nensistemi me solid
dhe me kryesori mbi te cilin ndertohen modelet e zgjidhjeve te sistemeve te transportit
eshte teresia e rrugeve toksore, ujore, ajrore dhe e hekurudhave e cila perfaqesohet
sipas kategorive te tyre
Rruge automobilistike
Autostrade rruge me dy ane kalimesh, ne drejtime te kunderta, me numer korsie,
me te madh se dy, (min. dy). Kjo rruge dallohet nga rruget e tjera, qe kane te njejten
forme, nga karakteristika e shpejtesise dhe e pengesave, pra kjo eshte konceptuar dhe
ndertuar ne menyre te tille, qe mjeti te levize ne formen e nje rryme pa pengesa dhe me
nje shpejtesi rrelativish te madhe
Rruge dytesore ose nacionale
Kjo eshte nje rruge, me me shume se nje kalim, me, ose pa, drejtime te
kunderta. Ne keto rruge egzistojne dhe pengesa si kryqezime, etj. keto rruge i dallojme
si rruge ekstraurbane, provinciale
Rruge hekurudhore
Rruge e cila nga pikpamja konstruktive eshte e pershtatur vetem per nje lloj
transporti, ate mbi shine. Karakteristika e kesaj rruge eshte gjeometria e saj, si pjerresia
jo me e madhe se 0.3 %o rrezja e kurbatyres se ktheses, e cila per cakton dhe
shpejtesine e levizjes se trenit, si dhe distanca ndermjet dy shinave te cilat lidhen me
sistemin e linjave te tjera. Te gjitha keto jane standarte per vende te ndrryshme, gje qe
deri diku e frenojne nderthurjen rreciproke te ketij lloj transporti.
Rruget ujore
Keto quhen te tilla, pasi ne nje siperfaqe te lire te ujit, qofte ky det, ose lume,
ekziston nje vije rreale, e cila percakton karakteristikat e rruges ujore, ose sic quhet kursi
i drejtimit, Per udhetimin ne det vleresohet nje perameter kryesore, ai i pozicionit, pasi i
referohet orjentimit ne hapesire, pa obkjekte konkrete, ndersa ne rastine udhetimit mbi
lume, vija reale e lundrimit ka per qellim pozicionin konkret te mjetit lundrues ne
seksionin e lumit, kundrejt vete ketij seksioni dhe objekteve perreth. Duhet te kujtojme
qe ne leksionet e meposhteme ne do te flasim per llojin e lundrimit mbi lume dhe kanale
lundruese (keto te fundit, quhen te tilla per faktin se jane perpunuar nga njeriu ne forme
kanali etj.)
Aeroporti
Quhet e gjithe ajo siperfaqe e tokes, e cila eshte e destinuar, e konceptuar dhe e
ndertuar per te ngritur/zbritur ne qiell, mjete fluturimi te ndryshme, me qellime te
ndryshme transporti udhetaresh / mallrash, si dhe qellime me strategji ushtarake. Po
19

20. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
ketu kemi prezent gjithmone perpunimin fizik te njerezve, apo mallrave, gjate sherbimit
per levizjen e tyre, sipas detyrave te perpunimit. Ketu jane edhe siprefaqet ndihmese te
cilat jane te destinuar per parkim, ose sherbime te tjera per mjetin fluturues. Po ketu
mund te konceptohen edhe gershetime me infrastukturen rrajonale, ose rruget e tjera.
Ndodh shpesh qe ne nje moment te sherbimeve te transportit, te ndryshoje ne menyre
te ndjeshme ngarkesa neper keto linja (rruge/ hekurudha/ ujore/ ajrore) duke zvogluar
dhe zmadhuar fluksin e mjeteve
Inxhinieria e qarkullimit, ose e trafikut
Me kete element duhet te kuptojme ete gjuhe nderkombetare te informacionit, e
perfshire ne shenja e sinjalizime, e cila kontrollon dhe rregullon ne menure racionale
levizjet e medha te mjeteve te transportit, ne toke/ nentoke/ det/ ajer/
Kjo inxhinieri ka ardhur gjithnje e duke u nderkombtarizuar per faktin e lindjes se saj ne
kohene teknologjive intensive, si dhe te probleme te ngjajshme ne te gjitha vendet e
zhvilluara, prandaj dhe kjo Inxhinieri eshte nderkombetare dhe nje nga elementet me
perhapje me te madhe, ajo ka kohe qe i ka kaluar kufijt e shteteve, e koninenteve.
Aktualisht jo vetem ne c’do infrastrukture, por dhe ne c’do qender te banuar, jane te
pranishme te gjitha keto elemente te informacionit dhe te sinjalizimit, konforme
rregullave nderkombetare. Konkurenca ndermjet vendeve ne fushen e turizmit, eshte nje
shkalle e treguesave te informacionit dhe te sinjalizimit qe ka ai vend. Sinjalizimi e
Informacioni, dallohen nga fakti i vetem, se kujt i drejtohen, ose per ke flasin, per
levizjen e njerezve neper qendrat komerciale, per levizjen e mjeteve brenda qytretit, ose
te trenave neper shinat e stacionet e tyre. Po keshtu do te thonim qe, levizja ne ajer,
nuk eshte e pa kontrolluar, kuptohet qe aty nuk kemi tabela e shenjea te tjra te ketij lloji,
por e gjithe hapsira ajrore komandohet nga nje strukture qendrore ne toke, e cila
kontrollon levizjen, shpejtesite, kursin ,etj. qe duhet te kene mjetet fluturuese, gjate gjith
kohes se levizjes se tyre. Ndertimi i tabelave dhe i sinjalizimeve, behet konforme
konvencioneve dhe marveshjeve nderkombetare, te cilat jane te detyruar ti rrespektojne
te gjith ato qe, jane prezent ne ate siperfaqe. (kuptohet ne interesin e ndersjellte, per
levizjen e lire dhe pa probleme te njeteve dhe personave, te cilet kane perkatesi te
ndryshme). Ne c’do shtet, ky ze, perfaqesohet me ligjet perkatese te cilat mbajne ne
funksionim gjithe kete koncept shume i domosdoshem. Mund te permendim si; marrja e
lejeve te drejtimit te mjeteve rrugore, ujore, ajrore. (leja e drejtimit nuk lidhet me
pronesine e mjetit) etj. etj.
20

21. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Mjetet e transportit
Me mjetet e transporti do te nenkuptojme larmine e madhe dhe te shumellojshme ne
forma dhe ne karakteristika te tjera, me te cilat mbartet ose trajtohet malli, apo
njeriu, gjate kryerjes se c’vendosjes, si dhe trajnimi I tyre ne keto mjete
(mbeshtetja lidhja sherbimi etj, qe I behet objektit ne kohen e transportit). Per
sa me siper ne vecojme keto specifika:
Parku I mjeteve te transportit
Bashkesia e mjeteve rrugore, hekurudhore, detare, lumore, atrecature per ngarkimin
shkarkimin etj.
Mosha e mjeteve rrugore, detare lumore, ajrore, hekurudhore, atrecature
Shpejtesia mesatare perkatese, e mjeteve te cituar me siper ne km/ore
Karakteristikat ne ngarkim shkarkime, ose ne akomodimin e tyre ne proceset e trajnimit
te objektit per ngarkim-shkarkim.
Hapsira kohe e kembyeshmerise/komunikuese, ciklet e levizjeve etj
Dimensionet gjeometrike te mjeteve e te stacioneve ne trajnimin e mallit ose te
njerzve.
Ne infrastukture futen dhe parametrat e gjendjes te trajnimit te objektit, i cili ka nevoje
per c’vendosjen. Ky element shpesh eshte i padukshem, pasi tregohet nepermjet
treguesave te tjere globale, si volumi i punes rendimenti etj. Por keto tregues si, shkalla
e nivelit te sherbimit, garancia, cikli i sherbimit, elementi i sigurise financiare etj. Jane
elemente qe shpesh dalin paresore si detyre per tu zgjidhur.
Me poshte po japim nje klasifikim te rekomandimeve per nje sherbim transporti urban e
interurban e metropolitan.
21

22. PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
22