ontstaansgeschiedenis

1. Het ontstaan van hetHet ontstaan van het
planetenstelselplanetenstelsel
De ouderdomDe ouderdom
Andere planetenstelselsAndere planetenstelsels
GeboorteweeënGeboorteweeën
De oorzaakDe oorzaak

2. Acht planeten in ons planetenstelselAcht planeten in ons planetenstelsel
(en heel veel dwergplaneten, rotsblokken en stenen)(en heel veel dwergplaneten, rotsblokken en stenen)

3. Wat is een planeet?Wat is een planeet?
• Een hemellichaam dat in een baan om een sterEen hemellichaam dat in een baan om een ster
beweegt (een satelliet van een planeet – zoals onzebeweegt (een satelliet van een planeet – zoals onze
maan – is dus geen planeet)maan – is dus geen planeet)
• Moet niet te grote massa hebben, opdat er geen interneMoet niet te grote massa hebben, opdat er geen interne
kernreacties kunnen optreden, want dan is het een sterkernreacties kunnen optreden, want dan is het een ster
(massa moet kleiner zijn dan 2 x 10(massa moet kleiner zijn dan 2 x 102828
kg)kg)
• Moet voldoende massa hebben om een min of meerMoet voldoende massa hebben om een min of meer
ronde vorm te krijgen (massa groter dan 3 x 10ronde vorm te krijgen (massa groter dan 3 x 101919
kg)kg)
• Moet zodanige baan en massa hebben dat hij niet uitMoet zodanige baan en massa hebben dat hij niet uit
zijn omloopbaan kan worden getrokken door eenzijn omloopbaan kan worden getrokken door een
andere planeet; m.a.w. stabiele baan vereistandere planeet; m.a.w. stabiele baan vereist

4. Het binnenste deel van hetHet binnenste deel van het
planetenstelselplanetenstelsel (zie ook de planetoïden en de(zie ook de planetoïden en de
Hilda’s, Trojanen en Grieken in de baan van Jupiter)Hilda’s, Trojanen en Grieken in de baan van Jupiter)

5. Het buitenste deel met de Trans NeptunusHet buitenste deel met de Trans Neptunus
Objecten (TNO’s) waaronder de KuiperObjecten (TNO’s) waaronder de Kuiper
gordel)gordel) Ook Pluto is een TNOOok Pluto is een TNO

6. Het allerbuitenste deel (tot ca. 150 000 AE):Het allerbuitenste deel (tot ca. 150 000 AE):
de Oortwolk met tegen de biljoende Oortwolk met tegen de biljoen
ijswereldjesijswereldjes

7. Samengevat: de 4 componentenSamengevat: de 4 componenten
van ons zonne- (planeten-)stelselvan ons zonne- (planeten-)stelsel
• Acht planetenAcht planeten
• De planetoïden; hoofdzakelijk in banen tussen die vanDe planetoïden; hoofdzakelijk in banen tussen die van
Mars en Jupiter; alle kleiner dan ca. 1000 km; grootsteMars en Jupiter; alle kleiner dan ca. 1000 km; grootste
zijn Ceres en Vesta;zijn Ceres en Vesta; ~ 2~ 200 000 bekend00 000 bekend
• De Trans Neptunus objecten (omvat de Kuiper gordel enDe Trans Neptunus objecten (omvat de Kuiper gordel en
objecten zoals Pluto); nu meer dan 1250 bekendobjecten zoals Pluto); nu meer dan 1250 bekend
• Op zeer grote afstand: de Oortwolk; ca. 10Op zeer grote afstand: de Oortwolk; ca. 1010-1210-12
kometenkometen
• Zonnestelsel is min of meer plat systeem waarbij ‘alle’Zonnestelsel is min of meer plat systeem waarbij ‘alle’
objecten in dezelfde richting lopen en wentelen metobjecten in dezelfde richting lopen en wentelen met
enkele uitzonderingen, vooral in de TNO’senkele uitzonderingen, vooral in de TNO’s

8. Hoe is dit alles ontstaan?Hoe is dit alles ontstaan?
Eerst: een blik op sterren in wording,Eerst: een blik op sterren in wording,
protoplanetaire schijven bij andereprotoplanetaire schijven bij andere
sterren en de zoektocht naar planetensterren en de zoektocht naar planeten
bij andere sterrenbij andere sterren

9. Een gebied van stervorming; de OmegaEen gebied van stervorming; de Omega
nevel; gas klontert samen tot sterrennevel; gas klontert samen tot sterren

10. Tientallen miljoenen jaren later: vele sterren zijnTientallen miljoenen jaren later: vele sterren zijn
ontstaan en de zwaarste ervan zijn geëxplodeerd.ontstaan en de zwaarste ervan zijn geëxplodeerd.
De nevel N44 in de Grote Magellaanse WolkDe nevel N44 in de Grote Magellaanse Wolk

11. Planeten ontstaan in platte, traag draaiendePlaneten ontstaan in platte, traag draaiende
gasschijven. De gas- en stofwolk om HD 61005gasschijven. De gas- en stofwolk om HD 61005

12. Stofring om HD216915. Deel van hetStofring om HD216915. Deel van het
gas is tot stof of ijs samengeklonterdgas is tot stof of ijs samengeklonterd

13. Gasschijf met planeet om de sterGasschijf met planeet om de ster
Beta Pictoris. Jupiter-achtig objectBeta Pictoris. Jupiter-achtig object

14. PlanetesimalenPlanetesimalen
• In een protoplanetaire schijf vormen zichIn een protoplanetaire schijf vormen zich
objecten door samenvoegen van gas tot stof enobjecten door samenvoegen van gas tot stof en
tot ijsklompen, stenen en zo voort.tot ijsklompen, stenen en zo voort.
• Wanneer ze groter zijn dan ca. een km is hunWanneer ze groter zijn dan ca. een km is hun
aantrekkingskracht voldoende om verder teaantrekkingskracht voldoende om verder te
groeien door aantrekking van meer stofdeeltjesgroeien door aantrekking van meer stofdeeltjes
• Kernvraag: zijn dezeKernvraag: zijn deze planetesimalenplanetesimalen dede
voorlopers van planetoïden, TNO’s en planeten?voorlopers van planetoïden, TNO’s en planeten?
En wat te zeggen over de objecten uit deEn wat te zeggen over de objecten uit de
Oortwolk?Oortwolk?

15. Planeten bij andere sterrenPlaneten bij andere sterren
Extrasolaire planetenExtrasolaire planeten

16. De zoektocht naar extrasolaireDe zoektocht naar extrasolaire
planetenplaneten
• De eerste ontdekt in 1995 – 51 Pegasi BDe eerste ontdekt in 1995 – 51 Pegasi B
• Februari 2012: ca. 760 bekend; nov 2016: 3600Februari 2012: ca. 760 bekend; nov 2016: 3600
- en meer dan 2000- en meer dan 2000 vermoedelijkevermoedelijke planetenplaneten
• Dit leidt tot ruwe schatting: ons melkwegstelselDit leidt tot ruwe schatting: ons melkwegstelsel
bevat minstens 50 miljard planetenbevat minstens 50 miljard planeten
• Tot dusver hoofdzakelijk grote planeten ontdekt,Tot dusver hoofdzakelijk grote planeten ontdekt,
die dicht om hun ster lopen – de ‘hete Jupiters’:die dicht om hun ster lopen – de ‘hete Jupiters’:
dat is een selectie-effectdat is een selectie-effect

17. Met technische kunstgrepen worden somsMet technische kunstgrepen worden soms
de planeten zelf gefotografeerd – HD 8799de planeten zelf gefotografeerd – HD 8799

18. Het oorspronkelijke materiaalHet oorspronkelijke materiaal
waaruit de planeten ontstondenwaaruit de planeten ontstonden
Stofdeeltjes, stenen en stukjesStofdeeltjes, stenen en stukjes
metaal vliegen nog steeds tussenmetaal vliegen nog steeds tussen
de planetende planeten

19. Ontelbare steentjes tussen de planetenOntelbare steentjes tussen de planeten
• Geregeld vliegen ze deGeregeld vliegen ze de
aardatmosfeer inaardatmosfeer in
• Door hun grote snelheidDoor hun grote snelheid
verdampen ze al op ca.verdampen ze al op ca.
80 km hoogte – een80 km hoogte – een
meteoor (vallende ster)meteoor (vallende ster)
• De grootste stukkenDe grootste stukken
verdampen niet geheelverdampen niet geheel
– meteorieten vallen– meteorieten vallen
dan op de aardedan op de aarde

20. De oudste steenmeteorieten –De oudste steenmeteorieten –
de chondrietende chondrieten
Chondren of chondrulen: fijne,rondeChondren of chondrulen: fijne,ronde
korreltjes in meteorietenkorreltjes in meteorieten
De chondrieten vormen de groteDe chondrieten vormen de grote
meerderheid van de meteorieten; hetmeerderheid van de meteorieten; het
zijn de oudste onderdelen van hetzijn de oudste onderdelen van het
zonnestelselzonnestelsel

21. Een chondriet met enigszinsEen chondriet met enigszins
druppelvormige insluitsels – dedruppelvormige insluitsels – de
chondrulenchondrulen

22. Chondriet Richardson 1918Chondriet Richardson 1918

23. De insluitsels - chondrulenDe insluitsels - chondrulen
• Ze doen denken aan eens vloeibare en daarnaZe doen denken aan eens vloeibare en daarna
gestolde druppelsgestolde druppels
• Bevatten vele mineralenBevatten vele mineralen
• Vooral kenmerkend: de insluitsels van Calcium,Vooral kenmerkend: de insluitsels van Calcium,
en Aluminium (en wat Magnesium) de CAI’s.en Aluminium (en wat Magnesium) de CAI’s.
• Het magnesium is een vervalproduct vanHet magnesium is een vervalproduct van
radioactiefradioactief 2626
Al dat na 720 000 jaren overgaat inAl dat na 720 000 jaren overgaat in
stabiel magnesiumstabiel magnesium 2626
Mg (verlies van éénMg (verlies van één
positieve lading)positieve lading)

24. Chondrulen in Allegan, 1899Chondrulen in Allegan, 1899
Chondrulen zijn de oudste onderdelen van hetChondrulen zijn de oudste onderdelen van het
zonnestelsel.zonnestelsel.

25. En in Bjurböle, 1918En in Bjurböle, 1918

26. De overgang van Aluminium inDe overgang van Aluminium in
MagnesiumMagnesium
• Bij het ontstaan van de gasnevel bevatten deze enigBij het ontstaan van de gasnevel bevatten deze enig
radioactief aluminium:radioactief aluminium: 2626
Al – ontstond doorAl – ontstond door
bombardement kosmische stralingbombardement kosmische straling
• 2626
Al vervalt door uitzending van een positieve elektrischeAl vervalt door uitzending van een positieve elektrische
lading en gaat over in stabiel magnesium:lading en gaat over in stabiel magnesium: 2626
Mg; met deMg; met de
tijd komt er dus steeds meertijd komt er dus steeds meer 2626
MgMg
• Uit de hoeveelheidUit de hoeveelheid 2626
Mg tegenMg tegen 2626
Al in de chondrulenAl in de chondrulen
kunnen we afleiden hoe lang na het ‘tijdstip nul’ hetkunnen we afleiden hoe lang na het ‘tijdstip nul’ het
chondruul gestold is.chondruul gestold is.
• Het blijkt dat het stollen in slechts enkele miljoenen jarenHet blijkt dat het stollen in slechts enkele miljoenen jaren
gebeurde; gedurende die korte tijd was het chondruulgebeurde; gedurende die korte tijd was het chondruul
nog vloeibaarnog vloeibaar

27. Planetesimaal met ijzerkernPlanetesimaal met ijzerkern
• In de eerste ca. 1,5 miljoen jaar waren deIn de eerste ca. 1,5 miljoen jaar waren de
chondrulen vloeibaar en als ze in dechondrulen vloeibaar en als ze in de
planetesimalen zaten dan waren deze lichtplanetesimalen zaten dan waren deze licht
verwarmdverwarmd
• In een min of meer vloeibaar of nog warmIn een min of meer vloeibaar of nog warm
planetesimaal zakken zware elementen omlaagplanetesimaal zakken zware elementen omlaag
• Dat zijn vooral metalen zoals ijzer, nikkelDat zijn vooral metalen zoals ijzer, nikkel
• Zo ontstaat een planetesimaal met een ijzerkernZo ontstaat een planetesimaal met een ijzerkern

28. Zeer ruwe schets: een ijzerkernZeer ruwe schets: een ijzerkern
omhuld door gesteenteomhuld door gesteente

29. Het gevolg van botsingenHet gevolg van botsingen
• Botsingen met andere planetesimalen kwamenBotsingen met andere planetesimalen kwamen
vroeger veel vaker voor dan nu; er waren meer.vroeger veel vaker voor dan nu; er waren meer.
• De energie van de botsing leidt tot kleinereDe energie van de botsing leidt tot kleinere
brokstukken; de stukken steen bevattenbrokstukken; de stukken steen bevatten
chondrulenchondrulen
• Deze stenen zijn de chondrietenDeze stenen zijn de chondrieten
• De versplinterde ijzerkern leidt tot het ontstaanDe versplinterde ijzerkern leidt tot het ontstaan
van ijzermeteorietenvan ijzermeteorieten
• De steen- en ijzermeteorieten leren ons dus overDe steen- en ijzermeteorieten leren ons dus over
de ontstaansgeschiedenisde ontstaansgeschiedenis

30. Samenvatting ontstaansperiodeSamenvatting ontstaansperiode
• In het beginnend planetenstelsel ontstaan doorIn het beginnend planetenstelsel ontstaan door
samenklonteren grotere lichamen – desamenklonteren grotere lichamen – de
planetesimalenplanetesimalen
• Dit zijn gedurende de eerste miljoen jarenDit zijn gedurende de eerste miljoen jaren
radioactieve warmtebronnenradioactieve warmtebronnen
• Het zijn dan deels gesmolten warme lichamen–Het zijn dan deels gesmolten warme lichamen–
als er ijzer is zakt dat naar de kern; chondrulenals er ijzer is zakt dat naar de kern; chondrulen
komen in de planetesimalen voorkomen in de planetesimalen voor
• Bij botsingen kunnen kleinere deeltjes: de steen-Bij botsingen kunnen kleinere deeltjes: de steen-
(en de metaal-) meteorieten gevormd worden(en de metaal-) meteorieten gevormd worden

31. De ouderdom van het planetenstelselDe ouderdom van het planetenstelsel
• Ouderdomsbepalingen zijn gebaseerd op hetOuderdomsbepalingen zijn gebaseerd op het
uiteenvallen van radioactieve atomenuiteenvallen van radioactieve atomen
• Uit de verhouding tussen hoeveelheden vanUit de verhouding tussen hoeveelheden van
oorspronkelijk materiaal en het restproductoorspronkelijk materiaal en het restproduct
bepaalt men de ouderdom van het mengselbepaalt men de ouderdom van het mengsel
• Enkele voorbeelden: Uranium gaat over in lood,Enkele voorbeelden: Uranium gaat over in lood,
halfwaardetijd is 4,5 miljard jaarhalfwaardetijd is 4,5 miljard jaar
• Kalium –> Argon; halfwaardetijd 1,3 miljard jaarKalium –> Argon; halfwaardetijd 1,3 miljard jaar
• Rubidium –> Strontium; halfw. tijd 50 miljard jrRubidium –> Strontium; halfw. tijd 50 miljard jr

32. Ouderdom van het planetenstelsel;Ouderdom van het planetenstelsel;
twee soorten objectentwee soorten objecten
• (links) Chondrulen vormden(links) Chondrulen vormden
zich ca. 4567 miljoen jaarzich ca. 4567 miljoen jaar
geledengeleden
• (rechts) toont ouderdom van(rechts) toont ouderdom van
ander materiaal inander materiaal in
chondrieten; gevolg vanchondrieten; gevolg van
latere botsingenlatere botsingen
• De eerste samenklonteringDe eerste samenklontering
van materiaal vond dus 4567van materiaal vond dus 4567
miljoen jaar geleden plaatsmiljoen jaar geleden plaats

33. De verdere vroege evolutieDe verdere vroege evolutie
Het planetenstelsel dreef (drijft)Het planetenstelsel dreef (drijft)
uiteenuiteen

34. Voorbeeld: het aarde - maan stelselVoorbeeld: het aarde - maan stelsel
• Eb en vloed op aarde worden veroorzaakt doorEb en vloed op aarde worden veroorzaakt door
de aantrekking van de maande aantrekking van de maan
• Door de remmende werking van de aardseDoor de remmende werking van de aardse
vloedberg wordt de aardrotatie afgeremd: devloedberg wordt de aardrotatie afgeremd: de
daglengte neemt voortdurend toedaglengte neemt voortdurend toe
• Omdat er geen rotatie verloren kan gaan (Omdat er geen rotatie verloren kan gaan (wetwet
van behoud van het rotatiemomentvan behoud van het rotatiemoment) wordt de) wordt de
afstand van aarde tot maan gestaag groterafstand van aarde tot maan gestaag groter

35. Dit gebeurde ook in hetDit gebeurde ook in het
oorspronkelijke planetenstelseloorspronkelijke planetenstelsel
• Rotatiemoment ging (en gaat nog steeds)Rotatiemoment ging (en gaat nog steeds)
verloren door getijdenkrachten die de zonverloren door getijdenkrachten die de zon
en planeten op elkaar uittoefen(d)enen planeten op elkaar uittoefen(d)en
• Zo dijt het planetenstelsel uitZo dijt het planetenstelsel uit
• Dat zal vooral snel zijn gegaan in deDat zal vooral snel zijn gegaan in de
beginjaren, toen de jonge planeten ijler enbeginjaren, toen de jonge planeten ijler en
dus groter waren dan nu: veel sterkeredus groter waren dan nu: veel sterkere
vloedwerkingvloedwerking

36. De ‘hete Jupiters’De ‘hete Jupiters’
• De ‘hete Jupiters’ zijn grote planeten dieDe ‘hete Jupiters’ zijn grote planeten die
de laatste jaren ontdekt werden bij anderede laatste jaren ontdekt werden bij andere
sterrensterren
• Ze zijn groter dan Jupiter; ze lopen dichtZe zijn groter dan Jupiter; ze lopen dicht
om ‘hun’ ster en worden dus sterk verhitom ‘hun’ ster en worden dus sterk verhit
• Vermoedelijk zijn dit jonggevormdeVermoedelijk zijn dit jonggevormde
planeten die hun uiteindelijke plaats in hunplaneten die hun uiteindelijke plaats in hun
planetenstelsel nog moeten vindenplanetenstelsel nog moeten vinden

37. De kleine lichamenDe kleine lichamen
Sommige zijn onlangs bezochtSommige zijn onlangs bezocht

38. Het DAWN project; bezoek Vesta (2011,Het DAWN project; bezoek Vesta (2011,
met zijn grote krater) en Ceres (2015).met zijn grote krater) en Ceres (2015).
(de enorme krater zal inlichtingen kunnen geven over binnendelen van Vesta)(de enorme krater zal inlichtingen kunnen geven over binnendelen van Vesta)

39. Hayabusa bezocht planetoideHayabusa bezocht planetoide
Itokawa en nam wat stof meeItokawa en nam wat stof mee

40. Een tocht van vele jarenEen tocht van vele jaren
• Materiaal werd van de planetoïde werdMateriaal werd van de planetoïde werd
verzameldverzameld
• Meegenomen naar de aarde; landde inMeegenomen naar de aarde; landde in
AustraliëAustralië
• Het stof lijkt dezelfde samenstelling alsHet stof lijkt dezelfde samenstelling als
meteoorstof te hebbenmeteoorstof te hebben

41. Rosetta missie – 2014 – ’16Rosetta missie – 2014 – ’16
Nadering in augustus 2014Nadering in augustus 2014

42. Dichter bijDichter bij

43. Twee brokstukken ?Twee brokstukken ?

44. LandingsplaatsLandingsplaats

45. Zijn onze oceanen door kometen gebracht?Zijn onze oceanen door kometen gebracht?
Het deuterium-waterstof gehalte ontkent ditHet deuterium-waterstof gehalte ontkent dit

46. De kleine lichamen in hetDe kleine lichamen in het
planetenstelselplanetenstelsel
Grieken, Trojanen en Hilda’sGrieken, Trojanen en Hilda’s

47. Trojanen bij Jupiter enTrojanen bij Jupiter en
NeptunusNeptunus
Jupiter heeft vele honderden TrojanenJupiter heeft vele honderden Trojanen
Maar onlangs zijn ook Trojanen bijMaar onlangs zijn ook Trojanen bij
Neptunus ontdekt!Neptunus ontdekt!

48. Potentiaalvelden in het zonnestelsel; er zijnPotentiaalvelden in het zonnestelsel; er zijn
stabiele en onstabielestabiele en onstabiele libratiepuntenlibratiepunten

49. Neptunus-Trojanen bevestigen hetNeptunus-Trojanen bevestigen het
beeld van uitdijend planetenstelselbeeld van uitdijend planetenstelsel
• Tot nu toe zijn 7 Trojanen bij de verre planeet NeptunusTot nu toe zijn 7 Trojanen bij de verre planeet Neptunus
ontdektontdekt
• Op grond hiervan worden statistisch miljoenen NeptunusOp grond hiervan worden statistisch miljoenen Neptunus
Trojanen verwachtTrojanen verwacht
• Uit reken-experimenten blijkt dat dit ingevangen TransUit reken-experimenten blijkt dat dit ingevangen Trans
Neptunus Objecten moeten zijnNeptunus Objecten moeten zijn
• Ze zijn ingevangen tijdens de migratie van NeptunusZe zijn ingevangen tijdens de migratie van Neptunus
vanaf een baan op ca. 20 Astronomische Eenheden vanvanaf een baan op ca. 20 Astronomische Eenheden van
de zon naar de huidige baan (op 30 AE)de zon naar de huidige baan (op 30 AE)
• Dit bevestigt het beeld van het uitdijende planeetstelselDit bevestigt het beeld van het uitdijende planeetstelsel

50. De mysterieuze OortwolkDe mysterieuze Oortwolk
Een biljoen ‘ijsdwergen’ op afstanden tot ca.Een biljoen ‘ijsdwergen’ op afstanden tot ca.
150 000 AE van de zon. We zien enkele150 000 AE van de zon. We zien enkele
daarvan als kometen.daarvan als kometen.
Probleem: er zijn veel meer dan we kunnenProbleem: er zijn veel meer dan we kunnen
verklaren!verklaren!

51. De aanvankelijke hypotheseDe aanvankelijke hypothese
• Hoe verklaren we zo veel ijsklompen op zo groteHoe verklaren we zo veel ijsklompen op zo grote
afstanden van de zonafstanden van de zon
• Ze kunnen daar toch niet zijn ontstaan (zo verZe kunnen daar toch niet zijn ontstaan (zo ver
van de zon was weinig materiaal te verwachten)van de zon was weinig materiaal te verwachten)
• Tot dusver steeds aangenomen: ijsklompen uitTot dusver steeds aangenomen: ijsklompen uit
de Kuiper gordel die door planeetstoringen naarde Kuiper gordel die door planeetstoringen naar
buiten gestuwd zijnbuiten gestuwd zijn
• Maar ... niet houdbare onderstelling; er zoudenMaar ... niet houdbare onderstelling; er zouden
dan heel veel meer Kuiper gordel objectendan heel veel meer Kuiper gordel objecten
moeten zijn dan we kunnen verwachtenmoeten zijn dan we kunnen verwachten

52. Nieuwe evidentie; indringers!Nieuwe evidentie; indringers!
• De meeste kometen zijn buiten het zonnestelselDe meeste kometen zijn buiten het zonnestelsel
ontstaanontstaan
• in de grote gaswolk waaruit de zon (en met dein de grote gaswolk waaruit de zon (en met de
zon vele andere sterren) afkomstig iszon vele andere sterren) afkomstig is
• De ijsklomp kwam toevallig in de aantrekkingDe ijsklomp kwam toevallig in de aantrekking
van de zonvan de zon
• vele kometen zijn dus indringers van buiten!vele kometen zijn dus indringers van buiten!
• Boeiende hypothese; wacht nog op bevestigingBoeiende hypothese; wacht nog op bevestiging

53. Ontstaan van de Kuipergordel: een recenteOntstaan van de Kuipergordel: een recente
Nederlandse ontdekking!Nederlandse ontdekking! (21-10-2011)(21-10-2011)
• Het Nederlandse HIFI instrumentHet Nederlandse HIFI instrument
• De ster TW Hydrae (5 – 10De ster TW Hydrae (5 – 10
miljoen jaar jong) is omgeven doormiljoen jaar jong) is omgeven door
een schijf van stof en waterdampeen schijf van stof en waterdamp
op afstand tot de ster als die vanop afstand tot de ster als die van
de Kuipergordelde Kuipergordel
• Dezelfde watersoort als die vanDezelfde watersoort als die van
onze oceanenonze oceanen
• Er is daar voldoende water voorEr is daar voldoende water voor
duizenden aardse oceanenduizenden aardse oceanen
• Dus: waar komen onze oceanenDus: waar komen onze oceanen
nu eigenlijk vandaan?nu eigenlijk vandaan?

54. Het begin van onze planeetvormingHet begin van onze planeetvorming
• De gaswolk waaruit de planeten ontstondenDe gaswolk waaruit de planeten ontstonden
werd (vermoedelijk) samengeperst door eenwerd (vermoedelijk) samengeperst door een
supernova uitbarsting; wanneer vond die plaats?supernova uitbarsting; wanneer vond die plaats?
• Het magnesiumgehalte van de chondrulen geeftHet magnesiumgehalte van de chondrulen geeft
uitsluitseluitsluitsel
• Het magnesium ontstond toen er nog voldoendeHet magnesium ontstond toen er nog voldoende
radioactief aluminium in de gaswolk zat omradioactief aluminium in de gaswolk zat om
voldoende magnesium te kunnen vormenvoldoende magnesium te kunnen vormen
• De explosie vond dus ‘vrij kort’ daarvoor plaatsDe explosie vond dus ‘vrij kort’ daarvoor plaats

55. Hoe vroeg? De CAI’s geven uitsluitselHoe vroeg? De CAI’s geven uitsluitsel
• Bij die supernova explosie werd het radioactieveBij die supernova explosie werd het radioactieve
aluminium gevormdaluminium gevormd
• Het gaat na 0,72 miljoen jaar al voor de helft over inHet gaat na 0,72 miljoen jaar al voor de helft over in
magnesiummagnesium
• Na ca 0,8 miljoen jaar is er nog maar een duizendsteNa ca 0,8 miljoen jaar is er nog maar een duizendste
ervan over; na 15 miljoen jaar nog slechts een miljoensteervan over; na 15 miljoen jaar nog slechts een miljoenste
deeldeel
• Bij een 15 miljoen jaar eerdere explosie zouden de CAI’sBij een 15 miljoen jaar eerdere explosie zouden de CAI’s
er nooit hebben kunnen zijn; de explosie die tot heter nooit hebben kunnen zijn; de explosie die tot het
planetenstelsel leidde moet dus niet later dan een aantalplanetenstelsel leidde moet dus niet later dan een aantal
miljoen jaren vóór het ontstaan van het planetenstelselmiljoen jaren vóór het ontstaan van het planetenstelsel
hebben plaats gevondenhebben plaats gevonden

56. Sterren, met hun planeten en vele kometenSterren, met hun planeten en vele kometen
ontstaan nog steeds – de Orion nevelontstaan nog steeds – de Orion nevel

57. Stervorming in M17 (Boogschutter)Stervorming in M17 (Boogschutter)

58. Kort samengevat :Kort samengevat :
In een interstellaire gasnevel, samengeperst doorIn een interstellaire gasnevel, samengeperst door
een supernova-uitbarsting die kort daarvooreen supernova-uitbarsting die kort daarvoor
plaatsvond, ontstonden sterren, veel planeten, heelplaatsvond, ontstonden sterren, veel planeten, heel
veel ijslichamen en kometenveel ijslichamen en kometen..

59. Nog korter samengevat :Nog korter samengevat :
Ons planetenstelsel werd 4567 miljoenOns planetenstelsel werd 4567 miljoen
jaar geleden geboren. Dank zij eenjaar geleden geboren. Dank zij een
supernova uitbarstingsupernova uitbarsting

60. WWW.CDEJAGER.COM/PRESENTATIESWWW.CDEJAGER.COM/PRESENTATIES
GA DAAR NAAR ‘ONTSTAAN PLANETENSTELSEL’GA DAAR NAAR ‘ONTSTAAN PLANETENSTELSEL’
Deze presentatie is na te lezen opDeze presentatie is na te lezen op