SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 59
Baixar para ler offline
Kapitulli 1

                              1. Kuptimi i Ekonomiksit?
   Ekonomiksi studion anën ekonomike të jetës shoqërore dhe sjelljen e agjentëve
ekonomik në shoqëri dhe kushtet ekonomike të bashkëveprimit.

                            2. Kush jane agjentet ekonomik?
    Agjentët ekonomik janë: A) INDIVIDI-FAMILJA (në rolin e zotëruesit të
burimeve, ofertuesit dhe konsumatorit), B) FIRMA – organizata qĂ« prodhon tĂ« mira dhe
shĂ«rbime, C) QEVERIA – SHTETI si vendimmarrĂ«s, krijues dhe mbikqyrĂ«s i lojĂ«s
ekonomike etj.

                        3. Burimet-faktorët-inputet e prodhimit?
   A) PUNA,
   B) TOKA,
   C) KAPITALI,
   D) SIPËRMARRJA

                                    4. Kuptimi i punës?
    Aftësia mendore-intelektuale dhe fizike të njerëzve për të punuar-kryer një punë,
është njëri prej inputeve-burimeve-faktorëve të prodhimit.

                               5. Kuptimi i territorit (toka)?
   Pasuria natyrore që na rrethon e të gjitha llojeve: toka bujqësore, toka si truall
ndërtimi, burimet energjetike, minerale dhe i tërë mjedisi fizik që na rrethon.

                        6. Kuptimi i kapitalit-elementet e kapitalit?
   Kapitali – mallrat e prodhuara pĂ«r prodhimin e mallrave tĂ« tjera. Elementet e
mallrave janë: Pajisjet, Makinerit, Ndërtesat, Inventari (Produktet e gatshme, gjysëm
produktet-produktet në proces dhe lënda e parë).

                                7. Kuptimi i Sipërmarrësit?
     Aftësia dhe talenti organizativ i disa njerëzve për menaxhim të inputeve ekonomike
si: Puna, Toka, Kapitali. Ai kërkon mundësit zhvillimore të organizatës prodhuese-firmat
si dhe merr pësipër rreziqe si dhe sjell novacione-rrisi brenda ndërmarrjes.

                               8. Konceptet e Ekonomiksit?
    Konceptet e Ekonomiksit janĂ«: A) Pasuria – pĂ«rbĂ«het nga stoku-rrezerva e mallrave
dhe shërbimeve,
A) MirĂ«qenia – kĂ«naqĂ«sia e individit-grupit shoqĂ«ror qĂ« nxjerr nga konsumi i pasurisĂ«.
Mirëqenia ndahet në:
1) Efiqenca – nxjerrja e dobisĂ« maksimale-kĂ«naqĂ«siĂ« maksimale nga pĂ«rdorimi i
inputeve ekonomike,
2) DrejtĂ«sia – ndarja-shpĂ«rndarja e drejtĂ« e mallrave dhe shĂ«rbimeve mes individĂ«ve dhe
grupeve të shoqërisë.
                                                                            EFIÇENCA

                PASURIA                      MIRËQENIA

                                                                            EFIÇENCA
9. Teknologjia?
   Teknologjia është tërësia e aftësiveit dhe njohurive shkencore në lidhje me
përdorimin e faktorëve të prodhimit, ku teknologjia e avancuar rrit produktivitetin-sasin e
prodhuar për një njesi të inputit.



                                   10. Ligji i rradhësisë?
   Ligji i rradhësisë shpallë se mallrat-shërbime janë të rralla-pamjaftueshëm sepse
edhe burimet për prodhimin e tyre janë të pamjaftueshëm karshi nevojave të njerëzve për
konsum.

                                 11. Zgjedhja-Alokimi?
   Zgjedhja – Ă«shtĂ« pasojĂ« e rradhĂ«siĂ«, ku duhet bĂ«rĂ« zgjedhja mes alternativave pĂ«r
prodhimin e mallrave dhe shërbimeve,
   Alokimi – shpĂ«rndarja e inputeve tĂ« kufizuara mes nevojave konkuruese tĂ«
pakufizuara të shoqërisë.


                       12. Alokimi-problemet kryesore-pyetjet?
   Alokimi si problem krysor ka disa dimensione dhe i përgjigjet këtyre pytjeve: A)
Cfarë të prodhohet, B) Si të prodhohet, dhe C) Për kë të prodhohet.

                                 13. Pjesët e Ekonomiksit?
    Ekonomiksi ka 2 pjesë:
    A) Mikro-Ekonomia – studion sjelljen e agjentĂ«ve ekonomik, konsumatorĂ«ve,
        firmave të biznesit dhe qeveris, dhe
që veprimtaria e tyre lidhet me alokimin e inputeve dhe funksionimin e fatorëve të
veqantë të ekonomisë. Në qendër të vëmendjes makroekonomike janë tregjet e mallrave-
shërbimeve të vecanta dhe kushtet e ekuilibrit të tye,
   B) Makro-Ekonomia – studion sjelljet e ekonomisĂ« kombĂ«tare, me studimin e
agregatëve ekonomik si: Produkti i Përgjithshëm, Punëzënia Totale dhe Papunësia, Niveli
i Përgjithshëm i Cmimeve dhe Inflacioni, Ciklet e Biznesit dhe rritja ekonomike.
    Pra nuk ka kufi të prerë mes mikro-makro-ekonomisë, por në kohët e fundit po i
kushtohet vëmendja gjithnjë e më e madhe e bazae mikroekonomike të dukurive
makroekonomike.

                       14. Kufiri i Mundësive të Prodhimit (KMP)?
    KMP – shpreh kombinime tĂ« ndryshme tĂ« mallrave dhe shĂ«rbimeve qĂ« mund tĂ«
prodhojë një vend gjatë një periudhe të dhënë kohore, duke përdorur të gjitha burimet në
dispozicion dhe me teknikat më efiqiente të prodhimit.
 Mundësitë                       Stofra                                     Ushqime
                               (milion ml)                                (milion tone)
   A                                 0                                        15
   B                                 1                                        14.7
   C                                 2                                        14
   Ç                                 3                                        12
   D                                 4                                         9
   E                                 5                                         0


Grafiku 1. Kurba e mundësive të prodhimit.
15
                    14.7
                      14

                      12


                       9




                                1   2     3      4    5

                          15. Rritja ekonomike, Produktiviteti?
    Rritja ekonomike – Ă«shtĂ« zgjerim i qĂ«ndrueshĂ«m dhe i vazhdueshĂ«m i mundĂ«sive tĂ«
prodhimit e cila kushtëzohet me rritjen e faktorëve të prodhimit dhe përmirësimit të tyre
të vazhdueshëm,
    Produktiviteti – shpresh sasin e prodhuar tĂ« produktit pĂ«r njĂ« njĂ«si tĂ« inputeve tĂ«
përdorura, ky koncept është ngusht i lidhur edhe me efiqencës si koncept më të gjerë të
efiqencës ekonomike.

                                     16. Llojet e Efiqencës?
Ekzistojnë disa lloje të eficencave:
    a) Efiqenca Ekonomike – shpreh gjendjen e ekonomisĂ« ku askush nuk arrin
mirëqenien e tij pa e cënar mirëqenien e tjetrit. Ekonomia nënkupton arritjan e efiqencës
prodhuese, alokative dhe shpërndarëse.
    b) Eficenca Prodhuese – prodhimi i njĂ«sive tĂ« caktuar tĂ« produktit me pĂ«rdorimin e
minimumit të inputeve, pra: Produktiviteti Maksimal i Mundshëm (PMM),
    c) Eficenca alokative – alokimi i burimeve-inputeve tĂ« mallrave aty ku kĂ«rkon
shoqëria,
    d) Eficenca nĂ« ShpĂ«rndarja – shpĂ«rndarja e produkteve tĂ« prodhuara ku
konsumatorët duke i marrë të dhënat e
të ardhurave (pas pagimit të kontributit-taksave) dhe cmimet e tregut ku konsumatorët
nuk do të donin të shpenzonin këto të ardhura në ndonjë mënyrë tjetër.

                   17. Shpërndarja e burimeve te mbyllura dhe të hapura?
    Ekonomia e mbylluar – shpĂ«rndarja e inputeve dhe niveli i konsumit janĂ«
tëpërcaktuara tërësishtë nga niveli i prodhimit. Pra; nuk mund të konsumohet më shumë
sesa prodhohet-disponohet.
    Ekonomit e hapura – lidhen njĂ«ra me tjetrĂ«n nĂ« shkĂ«mbimin e mallrave, shĂ«rbimeve,
përvojave ku një vend mund të konsumojë edhe mallra të prodhuara në vendet tjera, duke
zgjeruar mundësitë e konsumit më tej mundësive të prodhit. Pra; Një vend përfiton nga
importi e tjetri nga eksporti.

                                 18. Kuptimi i specializimit?
Specializimi – pĂ«rqĂ«ndrim nĂ« prodhim i vetĂ«m njĂ« prodhukti apo disa produkteve si
ps.sh:Gruri, Misri, Rrushi, etj.



                             19. Kuptimi i kosotove oportune?
Kosto Oportune – ndryshe quhet Kosto Alternative – kuptohet si sakrificĂ« e bĂ«rĂ« –
heqja dorë nga një e mirë dhe zgjedhja e një të mire të prodhuar më të vlefshme. Rrjedh
nga rradhësia e burimeve dhe domosdoshmëria e zgjedhjes.

                              20. Funksioni i Ekonomiksit?
Ekonomiksi i ka dy funksione:
                    a) Funksioni-Pohimi Pozitiv,
                    b) Funksioini-Pohimi Normativ.


                                 21. Pohimit Pozitiv-Normativ?
        Pohimi Pozitiv – pĂ«rshkruar dhe shpjegon dukurit, agjentĂ«t ekonomik qĂ«
dĂ«shirojnĂ« tĂ« arrijĂ« qĂ«llimet e tyre, ku edhe ju pĂ«rgjigjen pyetjeve: CFARË ISHTE,
CFARË ËSHTË dhe CFARË DO TË BËHET? P.sh. Pohimi Pozitiv Ă«shtĂ«: Deficiti
Buxhetor i Shtetit – sjell uljen e papunĂ«sisĂ« dhe rritjen e nivelit tĂ« inflacionit,
        Pohimi Normativ – merr sygjerime rreth rrugĂ«ve mĂ« eficente pĂ«r arritjen e
synimeve tĂ« agjentĂ«ve ekonomik. U pĂ«rgjigjet pyetjeve CFARË DO TË DUHEJ,
CFARË DO TË ISHTË MIRË TË NDODHTE. P.sh. Pohim Normativ Ă«shtĂ« – Niveli i
papunësisë në Kosovë ëshë i lartë e i cili duhet të ulet. Pohime Normative janë të
shkëputura nga vlerësimet morale të synimeve që duam të arrijmë, por ato qëndrojnë në
bazë të rekomandimeve politike.

                               22. Metoda e Studimit ekonomik?
Ekonomia studiohet sipas dy metodave kryesore:
        A) NDUKSIONI – fillon me mbledhjen, pĂ«rpunimin e mĂ« pas analizimin e tĂ«
dhënave ekonomike dhe vazhdon me zbulimi e lidhjeve te variablat e studiuara dhe të
nxirret një përfundim-konkluzion-hipotezë të caktuar. Pra cdo informat e marrë ndahet
dhe studiohet e detajizuar.
        B) DEDUKSIONI – Ă«shtĂ« verifikimi empirik i pĂ«rfundimeve tĂ« nxjerra e cila
shërbehet me teoremën APRIORISTIKE, e cila duket e arsyeshme e bazuar në ide të
natyrshme dhe nuk janë rrjedh drejtpërdrejtë nga evidencat statistikore, e kjo teorem
demostrohet logjikisht në kontekstin e një modeli ekonomik si një paraqitja të
thjeshtëzuar të realitetit ekonomik të ndërtuar mbi supozime-konkluzioneve. Pra, prej
informatave analitike bashkohen që të formohet kjo metodë.-Deduksioni.
                        23. Ekonomia shkenca empirike apo ekzakste?
    Ekonomia si shkencë shoqërore është empirike e jo ekzakte, ku ligjet ekonomike
janë ligje mesatare dhe nuk shprehin raportin ekzakt, ku më së miri e spjegon sjelljen e
grupeve shoqërore sesa të individëve, ku kjo shkencë gjen rregullsi dhe kur ka diferencat
e mëdha në sjelljet e individëve.

                         24. Metoda tjera ekonomike-grafike?
Metodat ekonomike-grafike janë:
   A) Grafiku mes dy faktorëve-inputeve,
   B) Grafiku i serive kohore,
   C) Grafiku i shpërndarë,
   D) Metoda statistikore.

                                 25. Çka Ă«shtĂ« Ekonometria?
    Ekonometria – Ă«shtĂ« nevoja gjithnjĂ« mĂ« e madhe e pĂ«rdorimit tĂ« metodave
statistikore për formulimin e një teorie ekonomike dhe verifikimin e saj. Ekonometria
ndër të tjera merret me studimin e drejtimit-menaxhimit dhe të forcës së lidhjeve të
variablave ekonomik.
Kapitulli 2

               1. Kush e përcakton çmimin, sasin e tregut?
   Çmimin dhe Sasin e tregut e pĂ«rcakton ballafaqimi nĂ« treg i blerĂ«sve dhe i shitĂ«sve tĂ« produkteve tĂ« prodhuara.

                  2. Pse duhet njohur kërkesën dhe ofertën?
   Për të kuptuar:
   A) Si arrihet gjendja e ekuilibrit të tregut në kushtet e përgjithshme të tij,
   B) Ndryshimin e çmimit në periudhat e ndryshme kohore,
   C) Pse çmimet e fiksuara me ligj ndikojnën në sasin dhe cilësin e mallrave që këmbehen,
   D) Si bëhet racionimi i inputeve të pamjaftueshme nëpërmjet sistemit të çmimeve në një treg konkurencial.

                    3. Për një ekonomist-joekonomist cka paraqet kërkesa?
    PĂ«r njĂ« ekonomist – KĂ«rkesa paraqet sasin e njĂ« produkti qĂ« konsumatori-blerĂ«si Ă«shtĂ« njĂ«kohĂ«sith i gatshĂ«m dhe
në gjendje të bleje më çmime të ndryshme të mundshme, gjatë një periudhe kohore,
    PĂ«r njĂ« jo-ekonomist – termi kĂ«rkesĂ« i regerohet thjeshtĂ« njĂ« sasie tĂ« caktuar produkti.

                    4. Dallimi në mes nevojave dhe kërkesës?
    Që një blerës të ketë kërkesë për produkt nuk është e mjaftueshme të ketë vetëm nevojë për të, por edhe të jetë në
gjendje ta e blejë atë produkt,

                    5. Çka paraqet ligji i kĂ«rkesĂ«s?
     Ligji i KĂ«rkesĂ«s – Kur çmimet e produkteve ulen, sasia qĂ« blerĂ«sit janĂ« tĂ« gatshĂ«m tĂ« blejnĂ« rritet, dhe kur çmimet
rriten sasia e kërkuar pakësohet, me kusht që faktorët të tjerë të mbeten të pandryshuar. Ky ligj rrjedh nga parimet e
zgjedhjes racionale. Një rritje e çmimit nuk bënë që konsumatori të ketë më pak nevojë për të (mallra-shërbime). Kjo e
ul sasin e kërkuar, por jo edhe sasin që konsumatori ka nevojë për të.

                   6. Çka paraqet kurba-lakorja e kĂ«rkesĂ«s?
   Kurba-Lakorja e KĂ«rkesĂ«s – Ă«shtĂ« paraqitja grafike e niveleve tĂ« kĂ«rkesĂ«s ku çmimet janĂ« nĂ« pĂ«rpjestim tĂ«
zhdrejtë me sasin. Pra; Kur çmimi ulet (P-), sasia rritet (Q+), dhe e kundërta.

                   7. Pse vetĂ«m faktori “Çmim” merret nĂ« konsiderat, ndĂ«rsa tĂ« tjerĂ«t lihen apo
                                              supozohen si konstante?
    Merret në konsiderat vetëm faktori çmim për arsye se është bruim kryesor i informimit rreth pamjaftueshmërisë
relative të burimeve, ndryshimin e nevojave dhe të tjera dukuri të ekonomisë së tregut.

                   8. Cilat janë faktorët tjerë që ndikojnë në kërkesës?
Faktorët tjerë janë: A) Të ardhurat e konsumatorëve,
B) Çmimet e mallrave plotĂ«sues dhe zĂ«vendĂ«sues,
C) Pritjet e konsumatorëve për të ardhurat dhe çmimet,
D) Numri i konsumatorëve,
E) Shitjet dhe preferencat e konsumatorëve.

                   9. Analizoni faktorët e kërkesës?
                      A) TĂ« ardhurat e konsumatorĂ«ve – janĂ« faktorĂ« pĂ«rcaktues qĂ« jogjithmonĂ« bĂ«nĂ« qĂ«
konsumatorët të blejnë më shumë produktet, por ndodh që edhe të kursejnë. Ekzistojnë dy lloje të mirash: 1) Të Mira
Normale – kĂ«rkesa ndryshon njĂ«jtĂ« me tĂ« ardhurat, dhe 2) TĂ« Mira Inferiore – kĂ«rkesa ndryshon nĂ« drejtim tĂ« kundĂ«rt
me të ardhurat. Pra; Mallrat me cilësi të lartë janë të mira normale, ndërsa Mallrat me cilësi më ulët janë të mira
inferiore.
        B) Çmimet e mallrave pltĂ«sues dhe zĂ«vendĂ«sues – janĂ« faktorĂ« alternativ-oportun mes tĂ« mirave tĂ« ndryshme-
shërbimeve. P.sh. Gruri-Misri (zëvendësues), dhe Karburanti-Automobili (plotësues). Pra;
        Ndryshimi në cmimin e një malli ndikon në përpjestim të drejtë te kërkesa për zëvendësuesin e atj malli.
Ndryshimi në cmimin e një malli ndikon në përpjestim të zhdrejtë te kërkesa për potësimin e atij malli.
C) Prijtjet e konsumatorĂ«ve – janĂ« parashikimet pĂ«r tĂ« ardhmen, pĂ«r ndryshimin nĂ« tĂ« ardhurat,
cmimet e mallrave që konsumojnë. Kjo rrit kërkesën për të mirat normale dhe ul kërkesën për të mirat inferiore.
         D) Numri i konsumatorĂ«ve – Ă«shtĂ« njĂ«ri prej faktorĂ«ve pĂ«rcaktues ku kĂ«rkesa sĂ« bashku me ofertĂ«n e tregut
janĂ« pĂ«rcaktuese tĂ« cmimit relativ tĂ« produkteve. Pra KĂ«rkesa e tregut – paraqitet si shuma e kĂ«rkesave individuale tĂ«
konsumatorëve. Përshembull një person është i gatshëm të blejë 15 njësi nga X malli me cmim prej 20euro. Ndërsa
personi tjetër është i gatshëm të blejë 10 njësi nga malli X me të nëjtin çmim, pra duke supozuar se këta dy persona
formojnë tregun këtu kurba e kërkesës së tregut pasqyro faktin se së bashku ata do të blejnë 25njësi me çmim 20euro.
Përveq kësaj edhe ndryshimet në shpërndarjen e popullsisë sipas grupmoshave, gjinisë apo nga pikëpamja territoriale
mund të shkaktojëndryshimin e kërkesës për produkte të veçanta.
          E) Shijet dhe Preferencat – ndikohen ngapĂ«rmirĂ«simet e cilĂ«sisĂ« sĂ« produktit, reklamave tĂ« suksesshme apo
të tjera faktor që bëjn përzgjedhjen e produkteve që konsumatorët parashohin dobin që dëshirojnë ta e nxjerrin nga
konsumi i produkteve të ndryshme. P.sh. vlerësimi i shijeve të tij për vajtjen në një ndeshje sportive dhe çmimin që
është i gatshëm ta e paguaj do të varet nga preferencat e tij për sportin ose futbollin ose ndonjë spoprt tjetër. Ai për të
shikuar futboll duhet të paguaj 5euro për bilet ndërsa për basketboll 1euro, pra ai e zgjedh futbollin per aryse se e
preferon më shumë këtë sport.

                  10. Çka pĂ«rfaqĂ«son “Oferta”
   Oferta përfaqëson sasit e një produkti që shitësit janë njëkohësishtë të gatshëm dhe në gjendje të ofrojnë për shitje
me çmime të ndryshme, gjatë një periudhe të caktuar kohore, kur faktorët e tjerë janë konstant.

                   11. Çka paraqet “Ligji i OfertĂ«s”?
    Lilgji i OfertĂ«s – thotĂ« se shitĂ«sit do tĂ« ofrojnĂ« njĂ« sasi mĂ« tĂ« madhe pĂ«r shitje kur çmimet rriten dhe do tĂ« ofrojnĂ«
sasin më të vogël të produkteve atëherë kur cmimet ulen.

                    12. Nga buron “Ligji i OfertĂ«s”?
    Ligji i ofertës buron nga parimet e zgjedhjes racionale ku përfitimi shtesë që merret nga ofrimi i një njësie produkti
është çmimi i pritur i tij. Këtu prodhuesi është i gatshëm të ofrojë një njësi shtesë vetëm kur çmimi i saj ështëh më i
lartë ose të paktën i barabartë me koston shtesë. Pra; çmimi dhe kostoja shtesë lidhën në të njëjtën mënyrë si çmimi
dhekënaqësia shtesë në rastin e kërkesës.

                   13. Çka Ă«shtĂ« “Kostoja Marxhinale-Kostoja ShtesĂ«â€?
   Kostoja shtesĂ« – rritet kur rritet sasia e prodhuar, pra dikton nevojĂ«n pĂ«r rritjen e çmimeve mĂ« tĂ« larta pĂ«r
produktet e tyre në mënyrë që të mbulojnë kostot shtesë më të larta që ka patur prodhuesi.

                  14. Cilët faktorë ndikojnë në Ofertë?
Faktorët kryesor që ndikojnë në ofertë janë:
      A) Çmimet e faktorĂ«ve tĂ« prodhimit,
      B) Teknologjia e përdorur,
      C) Çmimet e mallrave tĂ« lidhur,
      Ç) Pritjet e konsumatorĂ«ve,
      D) Numri i ofruesve.

                   15. Analizoni faktorët që ndikojnë në Ofertë?
        A) Çmimet e faktorĂ«ve tĂ« prodhimit – janĂ« faktorĂ« pĂ«rcaktues qĂ« ndikon nĂ« koston e produktit. Pra; njĂ« rritje nĂ«
çmimin e burimeve rrit koston-shpenzimet e produkteve dhe në kushtet e çmimit të ofruar në tregun e produktit e ul
ofertën, dhe e kundërta e sajnjë ulja në çmimin e burimeve ul kostot-shpenzimet e produkteve dhe në kushtet e çmimit
të dhënë në tregun e produktit rrit ofertën.
        B) Teknologjia – nĂ«nkupton aftĂ«sia dhe njohuria shkencore qĂ« pĂ«rdorut pĂ«r tĂ« prodhuar nĂ« mĂ«nyrĂ« efiçente-me
nje kosto më të ulët, dhe me këtë çon në një rritje të ofertës.
        C) Çmimet e mallrave tĂ« lidhur – kĂ«tu duhet bĂ«rĂ« analiza dhe krahasimi i alternativave tĂ« mundshme pĂ«r
marrjen e vendimeve. P.sh. Bujqit duhet të zgjedhin se çfarë (grurë apo misër) dhe prodhuesit e televizorëve do të duhet
të bëjnë zgjedhje se çfarë do të duhej të prodhonin (TV me ngjyra apo bardh e zi). Pra si bujku si prodhuesi i TV-ve
mund të bëjnë prodhimin e të dy produkteve por profiti apo kapaciteti prodhues që do ta kenë do të jetë i kufizuar, pra
do të prodhojnë më pak. Pra mosprodhimi i grurit apo televizorëve bardh e zi rrit koston oportune të prodhimit të misrit
apo telvizorëve me ngjyrë. Rritja e kostos oportune do të shoqërohet me uljen e ofertës së njërit produkt ndaj produktit
tjetër dhe e kundërta.
        Ç) Pritjet e konsumatorĂ«ve – Ă«shtĂ« parashiqimi i asaj se çka do tĂ« ndodhĂ« nĂ« tĂ« ardhme nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ti marrin
vendimet e tyrë për ofertën e produkteve. P.sh. një prodhues i këpucëve pret që kërkesa për këpucë të rritet në të
ardhem, ai do të ulë shtjen aktuale të këpucëve ose do të krijoj rezerva të këpucëve në mënyrë që të shesë më shumë
kur çmimi të jetë rritur. Një kosto oportune më e lartë e ul ofertën. Pra; kur pritet që çmimet të rriten oferta aktuale do
të synojë të ulët dhe kur çmimet priten të ulen oferta aktuale synon të rritet.
        D) Numri i konsumatorĂ«ve – Ă«shtĂ« kalimi nga ofertaindividuale nĂ« ofertĂ«n e tregut, pra shuma e oertave
individuale në një kohë të dhënë bëhet numri i ofertave. Një rritje e numrit të ofertave do të thotë rritja e sasisë së
produkteve të ofruara për shitje për çdo çmim, dhe me këtë rast krijohet edhe konkurenca ofertuese. Pra; rritja e numrit
të ofruesve rrit ofertën e tregut, dhe ulja e numrit të ofertuesve e ul ofertën e tregut dhe krijon monopolizimin e tregut.

                  16. Çka janĂ« PĂ«rfitime shtesĂ« dhe Kosto shtesĂ«?
   PĂ«rfitime shtesĂ« – janĂ« kur oferta dhe kĂ«rkesa synon tĂ« marrĂ« mĂ« shumĂ« nga pĂ«rfitimet e tregut,
Kosto shtesĂ« – kur oferta dhe kĂ«rkesa mundohet tĂ« ketĂ« mĂ« pak humbje gjatĂ« investimeve nĂ« treg.

                 17. Cila është rruga e vetme që të pajtohen oferta dhe kërkesa në treg?
Rruga e vetme që oferta dhe kërkesa në treg të pajtohen janë Ekuilibri i ofertës-kërkesës në treg.

                   18. Çka paraqet Ekuilibri i Tregut?
    Ekuilibri i Tregut – paraqetgjendjen e tillĂ« qĂ« blerĂ«sit dhe shitĂ«sit nuk kanĂ« arsye tĂ« ndryshojnĂ« sjelljen e tyre pĂ«r
arsye veprojnë në treg shumë blerës dhe shitës në mënyrë të pavarur dhe asnjëri prej tyre as blerësi apo shitësi
individual nuk ka mundësi të ndikojë te çmimi i tregut. Pra këtu nuk ka as kërkesë të tepërt e as ofertë të tepërt. Sasia
dhe kërkesa janë të barabarta dhe kësaj situatë më së miri i përgjigjet një çmim tregu i cili quhet çmimi i ekuilibrit?

                 19. Çka paraqet çmimi i ekuillibrit?
   Çmimi i ekuilibrit – paraqet çmimin pĂ«r tĂ« cilin sasia e kĂ«rkuar dhe e ofruaj janĂ« tĂ« barabarta. Pra Ă«shtĂ« njĂ«
kompromis midis interesave të shitësve dhe blerëve.

                   20. Çka paraqet “Mungesa”?
   Mungesa – Ă«shtĂ« niveli i çmimeve mĂ« tĂ« ulĂ«t se çmimi i ekuilibrit dhe sasia e kĂ«rkuar e tejkalon sasin e ofruar qĂ«
bënë presion për rritjen e çmimit.

                   21. Cili është dallimi mes Mungesës dhe Pamjaftueshmërisë?
     Mungesa – Ă«shtĂ« situatĂ« tregu nĂ« tĂ« cilĂ«n sasia e kĂ«rkuar tejkalon sasin e ofruar e qĂ« mund tĂ« eliminohet duke u
rritur çmimet etregut deri në nivelet e ekuilibrit të çmimeve të tregut.
Pamjaftueshmëria - pasqyron faktin se inputet janë t ë kufizuara dhe nevojat janë të pakufizuara.

                     22. Sa janë të nevojshme Investimet Private?
   Investimet Private – janĂ« mjaft tĂ« nevojshme dhe si rezultat i zaj bĂ«nĂ« gjallĂ«rimin e pjesĂ«marrjes sĂ« fuqishme tĂ«
kapitalit të huaj të kombinuar me atë vendor, pra edhe arrin në nivele te qilla që të thith gjithë popullsinë e aftë për
punë, ku edhe niveli i të ardhurave për frymë-banorë do të shumëfishohet.

                    23. Kur fitohet ekuilibri i ri?
    Ekuilibri i Ri – fitohet kur kĂ«rkesa dhe oferta rriten kĂ«tu do tĂ« fitohet Ekuilibri i ri rritĂ«s dhe kur oferta dhe kĂ«rkesa
ulen do të krijohet Ekuilibri i rri zvogëlues.

                   24. Si bëhet racionimi i burimeve të pamjaftueshme?
    Burimet e pamjaftueshme të të mirave racionohen midis përdoruesve të tyre dhe kjo nuk bëhet as me planifikim
qëndror e as nga ndonjë komision apo zyrë e posaçme, por mekanizmi që koordinon vendimet e shitësve dhe blerësve
është tregu duke u dhënë përgjigje tre pyetjeve bazë: 1)Për kë të prodhohet, 2) Si të prodhohet dhe
3) ÇfarĂ« tĂ« prodhohet.
1) PĂ«r kĂ« tĂ« prodhohet – vendoset pjesĂ«risht nga aftĂ«sia pĂ«r tĂ« paguar. Kush i ka paratĂ« e nevojshme bĂ«het
zotërues i një të mire, kush nuk i ka paratë ose kush i ka por i përdor për qëllime të tjera, nuk e merr të mirën në fjalë.
Pra zotërimi i të mirave bëhet nga ata që plotësimin e nevojave të tyre e mbështesin me para.
    2) Si tĂ« prodhohet – zgjidhet pjesĂ«risht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjajshme me tĂ« parĂ«n, sepse çmimi mĂ« i lartĂ« i tĂ« mirĂ«s bĂ«n
që prodhuesit të harxhojnë më shumë për të siguruar teknologji të përparuar dhepër kushte sa më efiçente.
    3) ÇfarĂ« tĂ« prodhohet – zgjidhet pjesĂ«risht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjajshme, sepse ku rritja çmimit tĂ« njĂ« tĂ« mire shĂ«rben si
shkak për një ofert më të madhe të saj dhe është një sinjal që nxit kalimin e burimeve për prodhimin e kësaj të mire,
dhe nga shumë faktor e ndër të tjerë nga karakteristikat si gjinia, mosha etj,
    Pra; nĂ« tĂ« trija pĂ«rgjigjet e mĂ«sipĂ«rmes ekziston termi “PjerĂ«sisht” pasi qĂ« tregu i njĂ« tĂ« mire tĂ« caktuar nuk Ă«shtĂ«
një treg i izoluar, një ishull i mbyllur në vete, por është i lidhur me trgjet e të mirave të tjera pltësuese ose
zëvendësuese të së mirës në fjalë si dhe me tregjet e faktorëve që përdoren për prodhimin e kësaj të mire.

                   25. Si bëhet përcaktimi i çmimit në ekonomin e tregut?
   Problemi i përcaktimit të çmimit realizohet në një bashkësi tregjesh të ndërvarura dhe nuk paraqet vetëm
“ekuilibrin” e pjesshĂ«m tĂ« njĂ« tregu tĂ« vetĂ«m sikurse Ă«shtĂ« rasti tek ekonomit e mbyllura.

                    26. Çka Ă«shtĂ« “Dis-Ekuilibri?
    Dis-Ekuilibri – Ă«shtĂ« gjendja e tregut ku mund tĂ« ekzistojnĂ« tepricat ose mungesat e mallrave-shĂ«rbimeve tĂ« ofruar
apo të kërkuara në të cilën shitësit dhe blerësit bëjnë presion njëri në tjetrin për uljen ose ngritjen ose ngritjen e çmimit,
pra për aq kohë sa ekziston ky presion për aq kohë i duhet tregut për të arritur gjendjen ekuilibruese ekziston gjendja e
kundĂ«rt e quajtur “Dis-EkuilibĂ«r”. Pra ekziston gjendja e Dis-Ekuilibrit kur sasia e kĂ«rkuar nuk Ă«shtĂ« nĂ« pĂ«rputhje me
sasin e ofruar, gjegjësisht nuk ëshë e barabartë.

                  27. Çka Ă«shtĂ« Teoria e KĂ«rkimit?
   Teoria e KĂ«rkimit – Ă«shtĂ« teoria e re qĂ« merret me analizimin e Dis-Ekuilibrit, ku nĂ« themel tĂ« kĂ«saj teorie
qëndron informacioni jo i plotë që ka në bazë paaftësinë e agjendtëve ekonomik për të parashkuar saktë prodhimin e të
mirave nga njëra anë dhe kërkesën për këto të mira nga ana tjetër. Pra informacionet jo të plota bëjnë që subjektet
ekonomike të perfeksionojnë parashikimin për çmimet dhe sasitë për të cilat tregu shkon në ekuilibër.

                   28. Çka Ă«shtĂ« Ankandi?
Ankandi – Ă«shtĂ« njĂ«ra prej metodave mjaft tĂ« mira pĂ«r zbulimin e çmimit apo ekuilibrin e tregutku barazohet kĂ«rkesa
totale me ofertën totale, por pjesa më e madhe e tregjeve nuk funksionojnë si ankandet, gjë gjë ndikojnë faktorë të
ndryshëm për mosplotësimn e kushteve të konkurrencës së plotë

                   29. Kush ndikon në vazhdimin e Dis-Ekuilibrin e tregut?
Në zgjatjen e disekuilibrit përveq informaiconeve jo të plota për tregun ndikojnë edhe faktorë të ndryshëm si:
       a)Imponimi i qeverisĂ« – mund tĂ« jetĂ« nĂ«: 1) NatyrĂ«n e mekanizmit konkurencial (sistemin fiskal), dhe
2) Jashtë natyrës konkurenciale (jashtë sistemit fiskal), siç është rasti i çmimeve tavan dhe çmimeve dysheme,
       b) Mos-Realizimi i planeve të prodhimit,
       c) Gjendja e një ekuilibri të paqëndrueshëm.

                   30. Çka Ă«shtĂ« çmimi tavan(maksimal) dhe çmimi dysheme (minimal) ?
Për të kuptuar çmimin tavan do ta ilsutrojmë me shembullin e tregut të benzinës. Supozojmë sepër arsye të caktuara
qeveria vendos një çmim tavan-maksimal prej 1euro/litër. Për çmimin maksimal-tavan kërkesa nuk përputhet me
ofertĂ«n. KonsumatorĂ«t kĂ«rkojnĂ« mĂ« shum benzinĂ«, por bezina pĂ«r tĂ« plotĂ«suar kĂ«rkesĂ«n “e tepĂ«rt” nuk ka. Pra zgjidhja
e vetme më e mirë është racionimi i konsumit me anë të sistemit të triskësimit. Funksioni i triskave është që të
kufizojnë kërkesën. Pra zhvendosja e kurbës nga një vend në tjetrën.
        Për ta kuptuar rasin e çmimeve dysheme-minimale duhet që të ilustrojmë me shembullin e pagave minimale.
Supozojmë se paga minimale fiksohet me ligj. Ku ekziston edhe ekuilibri i detyruar. Me këtë pagë minimale do të
zvogëlohet numri i punëtorëve, dhe me këtë rast dëmtohen pikërisht ata që duhet ndihmuar. Mbi këtë bazë shumë
ekonomist janë shprehur kundër përcaktimit me ligjtë pagës minimale, e sidomos ata ekonomistë liberal.
Kapitulli 3

               1. Çka dĂ«shirojnĂ« tĂ« dijnĂ« konsumatorĂ«t dhe ofertuesit?
      Konsumatorët dhe Ofertuesit deshirojnë të dinë se si ndryshon kërkesa dhe oferta kur ndryshojnë faktorët
përcaktues të tyre por edhe sesa është masa e këtij ndryshimi. P.sh. Firmat dhe Qeveria janë të interesuara për të patur
sukses për veprimtarin e tyre të kenë njohuri mbi konceptin e elasticitetit. Firmat dëshirojn të dinë se çfarë ndikimi ka
ndryshimi i çmimit të një të mire në sasin e kërkuar të saj në mënyrë që të marrin vendimet ekonomike në përputhje me
synimet e tyre. Ndërsa qeveria kërkon të dijë se çfarë efekti do të ketë rritja ose ulja e një takse të aplikuar ndaj një të
mire ose shërbimi, në sasinë dhe çmimin e ekuilibrit dhe në çfarë do të ndodhë me totalin e të ardhurave që sigurohet
nga kjo taksë kur niveli i saj ndryshon.

                 2. Çka shpreh Elasticiteti?
    Elasticiteti shpreh shkallën e reagimit tëmit të së mirës, të ardhurave të konsumatorit, ç xubjekteve ekonomike
(prodhuesit dhe konsumatorët) ndaj ndryshimit të kushteve ekonomike të tregut (ndryshimit të çmimit të së mirës, të
ardhurave të konsumatorit, çmimit të të mirave plotësuese apo zëvendësuese, kostot e prodhimit etj.)

               3. Kur është kërkesa elastike e kur joelastike?
   Kërkesa është elastike kur konsumatorët janë shumë të ndjeshëm ndaj ndryshimit të çmimit të produktit, dhe
JoElastike kur konsumatorët nuk janë edhe aq të ndjeshëm ndaj ndryshimit të çmimeve.

                 4. Si matet elasticiteti?
Elasticiteti është shkalla e reagueshmërisë së konsumatorit, i cili matet në përqindje.

              5. Si llogaritet përqindja e ndryshimit të sasisë së kërkuar?
        Përqindja e ndryshimit të sasisë së kërkuar llogaritet duke pjesëtuar diferencën e sasive të kërkuara (q2-q1)
me mesataren e dysasive
                            %ΔQ=(q2-q1) * 100
                                   (q2+q1)/2
               6. Si llogaritet përqindja e ndryshimit të sasisë së kërkuar me rasitn e rritjes së çmimit?
                                                          %ΔQ=(q2-q1) * 100
                                                                    q2
               7. Si llogaritet përqindja e ndryshimit të sasisë së kërkuar me rastin e uljes së çmimit?
                                                       %ΔQ=(q2-q1) * 100
                                                            q1
               8. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s lidhur me çmimin ?
                                                         %ΔP= (p2-p1) *100
                                                               (p2+p1)/2
               9. Sa lloje të elasticiteteve ekzistojnë?
                                                          Ed= (q2-q1) : (p2-p1)
Ekzistojnë dy lloje të elasticiteteve:
                                                            (q2+q1)/2 (p2+p1)/2
                        A) Elasticiteti zonal i kërkesës:

     B) Elasticiteti pikĂ«sor i kĂ«rkesĂ«s: Ed= ∆q    .   p
                                             ∆p        q


              10. Çka Ă«shtĂ« koeficienti i elasticitetit?
   Koeficienti i kërkesës është vlera që merret nga zbatimi i formulës së llogaritjes së elasticitetit.


               11. Çka pĂ«rfaqĂ«son pjerrĂ«sia?
Pjerrësia përfaqëson koeficientin e ndryshimit absolut në sasi dhe në çmim mes dy pikave të lakores lineare dhe
është konstante përgjatë gjithë kurbës, elasticiteti përfaqëson koeficientin e ndryshimit në përqindje të sasisë në lidhje
me ndryshimin në përqindje të çmimit dhe është i ndryshën nëpika të ndryshme të lakores.

                12. Cilat janë dy raste ekstreme të kurbës së kërkesës?
       Dy rastet ekztreme janë kur kurba e kërkesës është plotësishtë elastike nënkuptohet kur çmimi rritet qoftë edhe
pak mbi nivelin e ekuilibrit, sasia e kĂ«rkuar bie nĂ« zero, dhe koeficienti i elasticiteti tĂ« kĂ«rkesĂ«s Ă«shtĂ« infinit (‌e‌=α). NĂ«
këtë rast nuk do të shitej asgjë nëse do të tentohetj të vendoset një çmim më i lartë se ai i tregut. Ndërsa rasti tjetër
ekstrem kemi atëherë kur kërkesa është plotësishtë elastike dhe kurba është vertikale që tregon se sasi e kërkuar nuk
ndryshon me ndryshimin e çmimn. Domethënë koeficienti i elasticitetit të kërkesës është zero (e=o).

              13. Çka kuptojmĂ« me konceptin e elasticitetit tĂ« kĂ«rkesĂ«s lidhur me çmimin?
      Koncepti i elasticitetit lidhur me çmimin u tregonprodhuesve se çfarë do të ndodhë me të ardhurat e tyre totale
nëqoftëse ndryshojnë çmimet e shitjes së produkteve (pra; të ardhurat totale janë të barabarta me produktin e sasisë me
çmimin (Q*P).

               14. Cilat janë faktorë të tjerë që përcaktojnë elasticitetin e kërkesës lidhur me çmimin?
Faktorët që përcaktojnë elasticitetin e kërkesës lidhur me çmimin janë:
                 ekzisteca e të mirave zëvendësuese,
                 përcaktimi i të mirave,
                 efekti i të ardhurave,
                 faktori kohë,
                 të mirat e domosdoshme dhe të luksit.

              15. Çka Ă«shtĂ« ekzistenca e tĂ« mirave zĂ«vendĂ«suese?
      Kur ekzistojnë alternativat zëvendesuese dhe për to rritet shumë çmimi i ndonjërës prej tyre do të ketë reagim të
madh. Nëse rritet çmimi i biletës për autobus atëherë shiqohet mundësia e zëvendësimit në transportin hekurudhor,
duke pakësuar gradualisht kërkesën për transport automobilistik.

               16. Çka Ă«shtĂ« pĂ«rcaktimi i tĂ« mirĂ«s?
     Kur përcaktimi është më i përgjithshëm zëvendësuesit do të jenë më të pakët dhe kërkesa do të jetë më elastike.
P.sh. kërkesa për bukë to të jetë më e vogël sesa kërkesa për mish

                17. Çka Ă«shtĂ« efekti i tĂ« ardhurave?
Të ardhurat ndikojnë dukshëm në elasticitetin e të mirave, pra kur të ardhurat nuk ndryshojnë rritja e çmimit të
produktit ul të ardhurat reale dhe e detyron të zvogëloj sasin e kërkuar.

               18. Çka Ă«shtĂ« faktori kohĂ«?
     Për një periudhë të shkurtër kohore tendencat për të reaguar ndaj çmimit janë shumë më të vogla nëkrahasrim me
situatën kur koha në dispozicion të konsukatorit për të marrë një vendim është më e gjatë. P.sh. supozoni se jeni duke
udhëtuar nga një qytet në një tjetër në një ditë vere dhe keni etje të madhe, gjatë rrugës ndodhet vetëm një dyqan që ka
vetëm një llojpije freskuese me çmim të lartë, ju do të shtyni që të mos pagoni deri në atë moment-kohë kur të shihni se
nuk keni alternativa tjera për ta shuar etjen dhe do të pranoni të paguani atë çmim aq të lartë.


                19. Çka janĂ« tĂ« mirat e domosdoshme dhe tĂ« mirat e luksit?
      Të mirat e domosdoshme janë të mirat krysore për ekzistencën fizike (ushqim, kujdes mjekësor etj.), por edhe të
mirat për një standart të pranueshëmjetese. Këtu kërkesa është joelastike.
Të mirat e luksit që kalojnë standardin minimal të ekzistencës fizike dhe për këtë kërkesa është elastike.




                20. Cilat janë llojet tjera të elasticitetit?
Llojet e elasticitetit janë:
              a) elasticiteti i kërkesës lidhur me çmimin,
              b) elasticiteti i kërkesës lidhur me të ardhurat,
              c) elasticiteti i tërthortë i kërkesës,
              d) elasticiteti i ofertës lidhur me çmimin.

                21. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s lidhur me tĂ« ardhurat?
      Elasticiteti i kërkesës lidhur me të ardhurat (ey) mat reagimin e kërkesës ndaj ndryshimit të të ardhurave. Ku
kërkesa për të mira normale ndryshon në të njëjtin drejtim me ndryshimin e të ardhurave, ndërsa kërkesa për të mirat
inferiore ndryshon në drejtim të kundrt me ndryshimin e të ardurave.
                                 ey= (q2-q1) : (y2-y1)
                                     (q2-q1)/2 (y2+y1)/2

               22. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i tĂ«rthortĂ« i kĂ«rkesĂ«s?
      Elasticiteti i tërthortë i kërkesës mat reagimin e kërkesës së konsumatorëve për të mirën A kur kemi një
ndryshim në çmimin e së mirës B që është e lidhur me të.

               EA* B= (q2-q1)A :      (p1+p1) B
                       (q2+q1)A /2   (p1+p1) B/2

                 23. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i ofertĂ«s lidhur me çmimin?
       Elasticiteti i ofertës lidhur me çmimin (es) tregon-mat reagimin e blerësve ndaj një ndryshimi në çmim. Nëses
reagimi i shitësve është i madh themi se oferta shtë elastike dhe nëse nuk kemi reagim të madh themise oferta është
joelastike. Kur koeficienti është më i madh se 1 është oferta elastike dhe e kundërta.


                 24. Cilat janë faktorët që e përcaktojnë elasticitetin e ofertës?
      Faktorët që përcaktojnë elasticitetin e ofertës janë:
     a) Kostoja dhe mundĂ«sia pĂ«r tu depozituar produktim – sa mĂ« e ulĂ«t tĂ« jetĂ« kosotja e depozitimit dhe sa mĂ« i
lehtë të jetë depozitimi aq më elastike do të jetë oferta,
     b) Fleksibiliteti i procesit tĂ« prodhimit – kur shitĂ«sit ti pĂ«rgjigjenshpejt dhe pa shpenzime njĂ« ndryshimi
relativisht të vogël të çmimit oferta zakonisht është shumë elastike,
     c) Kostoja e prodhimit tĂ« njĂ«sive shtesĂ« – Ă«shtĂ« afĂ«rsishtĂ« e njĂ«jtĂ« me atĂ« tĂ« njĂ«sisĂ« paraardhĂ«se, oferta ka
tendencë të jetë elastike,
    d) Faktori kohĂ« – nĂ« qoftĂ«se kanĂ« mĂ« shumĂ« kohĂ« nĂ« dispozicion, mundĂ«sit e ofruesve tĂ« mallravepĂ«r tĂ« reaguar
ndaj një ndryshimi çmimi janë më të mëdha. Sa më e gjatë të jetë koha aq më elastike do të jetë oferta.
Kapitulli 4

I
                   1. PĂ«r çka shĂ«rben “Teoriae zgjedhjes konsumatore”?
    Teoria e zgjedhjes konsumatore shërben për të kuptuar dhe parashikuar sjelljen e konsumatorëve dhe për të
spjeguar se pse njerëzit bëjnë këto apo ato zgjedhje të cilat rezultojnë në kërkesën individuale për produkte të caktuara.

                  2. Ku ndesh konsumatori gjatë marrjes së vendimeve?
     Konsumatori gjatë marrjes së vendimeve se çfarë do të bleje ndeshet me Kufijt sasior të parave.

                3. Nga çka varet kufizimi monetar individual?
   Kufizimi monetar individual varet nga e ardhura korrente e tij, kursimet e mëparshme, mundësit për të marrë kredi-
hua etj

                 4. Çka bĂ«nĂ« konsumatori racional?
   Konsumatori racional nuk blen një produkt nëse parashikimi shtesë që ai parashkon të marrë prej tij është më i
vogël se shpenzimi shtesë për blerjen e tij.

                   5. Për çka blejnë konsumatorët mallrat dhe shërbime?
   Konsumatorët blejnë mallra dhe shërbime për të plotësuar nevojat e tyre ku pëfitimet nga blerjet e tyre përfaqësojnë
kënaqësit që sigurohen nga konsumi i tyre.

                  6. Çka bĂ«nĂ« konsumatori kur ka mundĂ«sitĂ« monetare tĂ« kufizuara?
   Kur ka mundësit monetare të kufizuara konsumatori nuk mund të blejë çdo gjë që i jep kënaqësi apo ato që i japin
kënaqësi më të madhe. P.sh. konsumatori mund të përitonte më shumë kënaqësi nëse do të blinte një makinë në
krahasim me një biçikletë por megjithatë është i detyruar të blejë biçikletë nga shkaku i mundësive të kufizuara të
mjeteve monetare që i posedon konsumatori.

                   7. Me çka përballet konsumatori gjatë zgjedhjes?
    Zgjatë zgjedhjes konsumatori përballohet me koston oportune. P.sh. nuk është kosto oportune nëse shpenzojmë
10euro për një libri në vend të një koncerti apo ndonjë ndeshje futbollistike, por kosto oportune në terminologjin
ekonomike është kënaqësia që konsumatori përjeton nëse e lexon librin apo e shiqon koncertin apo ndeshjen
futbollistike.

                   8. Çka mban parasysh zgjedhja racionale e konsumatorit?
Konsumatorët mbajnë parasysh balancimin e kënaqësisë shtesë të marrë nga një produkt me kënaqësinë shtesë që mund
të merrej nga një produkt me tjetrin.

II
                   9. Çka do tĂ« thotĂ« termi “dobi”?
Termi “Dobi” nĂ« ekonomi pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« treguar masĂ«n e kĂ«naqĂ«sisĂ« qĂ« pĂ«rfiton konsumatori nga konsumi i njĂ«
produkti të caktuar.

                   10. ÇfarĂ« lloje tĂ« dobisĂ« kemi?
EkzistojnĂ« disa lloje tĂ« dobisĂ«: A) Dobia Totale – e cila njĂ«herit Ă«shtĂ« edhe qĂ«llimi kryesor i konsumatorit qĂ« duke
shpenzuar të ardhurat e tij të sigurojë maksimumin e dobisë totale apo kënaqqësisë totale që merr nga të gjitha njësitë e
tĂ« mirave apo shĂ«rbimeve qĂ« konsumohn, B) Dobia Marxhinale – Ă«shtĂ« kĂ«naqĂ«sia shtesĂ« qĂ« konsumatori merr nga
konsuimi i një njësie shtesë produkti-shërbimi me dobinë marxhinale që do të merrte nga konsumimi i mallrave të tjera.

                 11. Nga çka përcaktohet zgjedhja e konsumatorëve?
Zgjedhja e konsumatorëve përcaktohet nga dobia marxhinale e jo nga dobia totale


                   12. ÇfarĂ« prirje ka ligji dobisĂ« marxhinale rrĂ«nĂ«se, ilustroni me njĂ« shembull?
Dobia marxhinale rrënëse ka një prirje që kur rritet sasia e konsumit të një të mire nëkushtet kur faktorët
    Tjerë nuk ndryshojnë dobia arxhinale e njësisë së fundit të konsumuar vjen vazhdimisht duke rënë. P.sh. Në një ditë
verë një konsumator pasi ka ecur shumë është etur dhe fillon të pijë një lemonadë për të shuar etjen. Gota e parë e
limonadës e shijon shume të dytë e kështu me rradhë deri në gotën e fundit që do ti sillte kënaqësi e që pas saj do të
ketë vetëm kënaqësi negative.

                   13. Cila është masa e dobisë marxhinale të produktit që ekonomistët e përdorini zakonishtë?
    Masa e dobisë marxhinale të produktit që ekonomistët e përdorin është shuma e parave që një individ është i
gatshëm të sakrifikojë për të marrë një njësi shtesë të një produkti.

                     14. Çka duhet tĂ« bĂ«jĂ« konsumatori pĂ«r ti dhĂ«n pĂ«rgjigjes kryesore tĂ« zgjedhjes konsumatore?
                         Ilustroni me një shembull?
    Për ti dhënë përgjigje pyetjes kryesore të zgjedhjes konsumatore se sa ka nxjerrur dobi nga përdorimi i një malli do
të mbajmë parasysh se ai si një konsumator racional kërkon të sigurojë kënaqësinë më të madhe me të ardhurat e
kufizuara të tij. P.sh. rasti i lemonadës i cili duhet të sakrifikojë blerje të tjera që mund të bënte në vend të saj.

                    15. Kur janë të gatshëm konsumatorët të blejnë më shumë nga një produkt?
Konsumatorët janë të gatshëm të blejnë më shumë mallra vetëm atëherë kur çmimi-sakrifica për ato produkte është i
vogël, apo deri aty ku çmimi është i barabartë me koston marxhinale, gjë që çmimi i tregut pasqyron dobin marxhinale
të njësisë së fundit të blerë.

                  16. Çka pĂ«rfaqĂ«son kĂ«rkesa e tregut?
Kërkesa e tregut përfaqëson shumën e sasive të kërkuara nga të gjithë blersit në treg me secilin nga çmimet e
mundshme, pasqyron dobin marxhinale të çdo blerësi në treg.

                  17. Çka presupozojnĂ« parimet e zgjedhjes racionale?
Parime e zgjedhjes racionale presupozojnë që blerësit individualisht dhe kolektivisht do të rrisin sasin e kërkuar derinë
pikënkur dobia marxhinale në çmim është e barabart me çmimin e produktit.

                  18. Çka bĂ«nĂ« konsumatori kur ndodhet pĂ«rballĂ« shumĂ« alternativave dhe zgjedhjeve
                      racionale?
Kur ndodhet përball shumë alternativave dhe zgjedhjeve racionale ai kërkon balancimin e përfitimeve marxhinale me
kostot marxhinale të këtyre alternativave të mundshme.

                  19. Si ndahen alternativat e mundshme?
Alternativat e mundshme ndahen në dy grupe: A) Një produkt i caktuar dhe B) Të gjitha produktet të tjera.

                 20. Çka bĂ«het kur konsumatori zgjedh kombinime tĂ« alternativave tĂ« mundshme?
Kur konsumatorizgjedh kombinime të alternativave të mundshme ai do të bëjë zgjedhjet optimale në mes të këtyre dy
produkteve.

                 21. Çka na tregojnĂ« dobitĂ« marxhinale?
Dobit marxhinale na tregojnë vetëm përfitimet shtesë që mund të marrin konsumatorët.

                   22. Kur i krahasojmë dobitë marxhinale (dobit shtesë) me kostot marxhinale (kosto shtesë)?
I krahasojmë vetëm atëherë kur njohim çmimin dhe dobin marxhinale të të dy produkeve që mund të zbatojmë parimet
e zgjedhjes racionale dhe krahasojmë përfitimet shtese dhe kostot shtesë-çmimet.

                   23. Si llogaritet dobia marxhinale për një njësi?
Dobia marxhinale për njësi llogaritet duke pjesëtuar dobin marxhinale me çmimin për të gjetur dobin marxhinale për
1euro për nivele të ndryshme të sasive të produktit të parë.


Dobia marxhinale për 1euro-njësi të shpenzuar = Dobia marxhinale e produktit A
Çmimi i produktit A


                   24. Çka kĂ«rkojnĂ« konsumatorĂ«t racional?
Konsumatorët racional kërkojnë të maksimizojnë dobin marxhinale për çdo njësi të shpenzuar duke i krahasuar të gjitha
alternativat e mundshme për shpenzime.


                    25. Si llogaritet kombinimi i zgjedhjes konsumatore?
                        Dobia marxhinale e A       =        Dobia marxhinale e B
                             Çmimi i A                            Çmimi B
Kjo tregon se produktet e A dhe B do të blihen kur dobia marxhinale për një njësi të shpenzuar do të jetëe njëjtë për të
dy.
        E kundërta:
                        Dobia marxhinale e A =            Çmimi A
                        Dobia marxhinale e B              Çmimi B
    Kjo tregon se blerjet do të jenë në ekuilibër kur vlert relative të dy produkteve (koeficienti i dobisë marxhinale të
tyre) janë të barabarta me kostot relative (koeficienti i çmimeve)

                   26. Çka shpreh parimisht formula e mĂ«sipĂ«rme?
    Parimisht shpreh atë se konsumatori mund të rrisë kënaqësinë e tij duke pakësuar sasin e produktit B dhe duke rritur
sasin e produktit A.

                  27. Çka pasqyron çmimi i tregut?
    Çmimi i tregut pasqyron vlerĂ«n e njĂ«sisĂ« sĂ« fundit tĂ« blerĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« blerĂ«sit paguaj tĂ« njĂ«jtĂ«n çmim pĂ«r tĂ« gjitha
njësit e blera.

                    28. Çka Ă«shtĂ« dhe çka tregon teprica e konsumatorit? Ilustroni me njĂ« shembull?
    Tejkalimi i përfitimit total (shumës së dobive marxinale) ndaj kostove totale (sasia e blerë dhe çmim) quhet tepricë
konsumatore. P.sh. nëse çmimi ulet në nga 10euro në 8euro blerësit do të shepnzojnë 1200euro për të blerë 150njësi,
pra ata marrin faktikisht 1650 njësi deri tek njësia e 150-të dhe për pasojëj rezulton një tepricë e konsumatorit prej 450
eurosh gjithsejt. Teprica e konsumatorit është një koncept i dobishëm sepse tregon sesa fitojnë ose humbasin blerësit
nga një ndryshim i çmimit të produktit.

III
                    29. ÇfarĂ« funksione luan ulja e çmimit?
      Kur çmimi ulet rritet dobia marxhinale për 1euro dhe rriet sasie e kërkuar për atë produkt.

                  30. Çka janĂ« tĂ« ardhurat reale dhe efekti i tĂ« ardhurave?
  TĂ« ardhurat reale – Ă«shtĂ« ulja e çmimit dhe sasia e produkteve qĂ« konsumatori mund tĂ« blejĂ« me tĂ« ardhuar e tij
monetare duke sguruar blerjet me këto të ardhura.
  Efekti i tĂ« ardhurave – Ă«shtĂ« rritja e sasisĂ« sĂ« produktit tĂ« blerĂ« e shkaktuar nga njĂ« rritje e tĂ« ardhurave reale.

                  31. Çka quajmĂ« efekt i zĂ«vendĂ«simit dhe qfarĂ« shenjash kemi me kĂ«tĂ« efekt?
   Ndryshimi në sasin e blerë të produktit i shkaktuar nga një ndryshim i çmimit relativ duke mbajtur konstante të të
ardhurave reale quhet efekti i zëvendësimit. Ky efekt ka gjithmonë shenja negative.

                    32. ÇfarĂ« shenje ka efekti i tĂ« ardhurave dhe i zĂ«vendĂ«simit pĂ«r tĂ« mirat normale dhe
                         inferiore?
         Për të mirat normale efekti i të ardhurave dhe i zëvendësimit ka efekt negativ,
         Për të mirat inferiiore efekti i të ardhurave dhe i zëvendësimit ka efekt pozitiv.
.
IV

                   33. Çka Ă«shtĂ« teoria kardinaliste?
    Teoria kardinaliste është trajtimi i zgjedhjes konsumatore bazuar në dobinë marxhinale që presupozon mundësinë e
matjes së dobisë e për pasoje edhe ndryshimit të dobisë midis produkteve të ndryshme duke përdorur numrat kardinal, e
cila ndeshet në disa vështirësi kur ballafaqohet me realitetin, nuk tregon ndonjë mundësi matjeje të dobisë, sepse dobia
si koncept është abstrakt dhe i vështirë të përcaktohet njësia e patjet që të përkufizohet dhe të bëhet krahasim për
individ të ndryshëm. Pra; për të matur dobin që përfiton konsumatori do të duhejqë faktoret e tjerë të ndikojnë në
nivelin e kënaqësisë të mbahen konstante gjë që është e pamundshme.

                  34. Çka Ă«shtĂ« teoria ordinaliste?
   Teoria ordinaliste është e kundërta e kardinaliste. Ordinaliste e rëndësishme është vetëm renditja e preferencave që
kanë konsumatorët për produktet që zgjedhin, edhepër këtë arsye quhet teoria ordinaliste e zgjedhjes konsumatore.

                 35. Çka Ă«shtĂ« zona indiferente dhe kurba indiferente?
   Zona indiferente është faktise konsumatori nuk ka ndonjë preferencë të veçanta për ndonjërën prej këtyre
kombinimeve.
   Kurba indiferente është paraqitja grafike e këtyre jopreferencave.

                   36. Çka vĂ«rehet me kombinime indiferente?
    Me kombinime indiferente vërejmë se konsumatori është i gatshëm të sakrifikojë disa njësi të produktit X për të
marrë më shumë njësi të produktit Y ose e kundërta me kusht që kënaqësia totale e tij të mos ndryshojë. P.sh. Ai ka dy
opcione ose të blejë 3 bileta për futboll ose të blejë një libër ekonomie. Ai ëshë i gatshëm të sakrifikojë 3 njësi për një
libër.

                    37. Çka paraqet koncepti i normĂ«s marxhinale tĂ« zĂ«vendĂ«simit?
    Koncepti marxhinal i zëvendësimit mat sasin e një produkti që blerësit janë të gatshëm të sakrifikojnë për të marrë
njĂ« njĂ«si shtesĂ« p.sh. nga ∆y nĂ« ∆x duke mbajtur konstante dobin totale.
                                    MRS= ∆y
                                          ∆x
    Pra norma marxhinale e zëvendësimit ëshë në të vërtetë raporti i dobive marxhinale të të dy produkteve.

                   38. Çka quajmĂ« hartĂ« tĂ« diferencĂ«s?
     Një bashkësikurbash-lakoresh indiferente të paraqitura në të njëjtën figurë quhet Hartë Indiference.

                 39. Si janë të kufizuara zgjedhjet e konsumatorëve?
   Zgjedhjet e konsumatorëve janë të kufizuara në dy faktorë: Në të ardhurat që zotëron dhe çmimet e produkteve X
dhe Y.

                 40. Çka paraqet drejtĂ«sia e buxhetit?
Të gjitha kombinimet e mundshme që ndodhen mbi këtë drejtëz. Paraqet të gjitha kombinimet e mundshme të dy
produktee që mund të blejë konsumatori, por kjo drejtëz nuk na tregon se cili prej këtyre kombinimeve është më i miri.

                   41. Si mund të zhvendoset drejtësia e buxhetit?
    Ajo mund të zhvendoset nëppozicione të ndryshme nën ndikimin e faktorëve përcaktuar (të ardhurat dhe çmimet e
produkteve). Nëse të ardhurat rriten drejtëza e buxhetit do të zhvendoset lart-djathtas paralelisht me vetëveten e tijdhe
e kundërta nëse të ardhurat do të ulen atëherë drejtëza e buxhetit do të zhvendoset poshtë-majtas.
N’         4                        Fig. Zhvendosja e tdrejtĂ«zĂ«s sĂ« buxhetit

                 N           3

                             2

                             1
                                     M                          M’
                                         1        2         3        4




             4
                                                            Fig. Zgjedhja optimale
             3       N
             2               B                                  U2
                                                      U1
             1               a               U0
                                     M
                         1       2           3          4

                  42. Çka paraqet pjerĂ«sia e kurbĂ«s sĂ« indiferencĂ«s?
   Pjerësia e kurbës së indiferencës paraqet raportin e dobive marxhinale në vlerë absolute.

                   43. Çka paraqet pjerrĂ«sia e drejtĂ«zĂ«s sĂ« buxhetit?
   Pjerrësia e drejtëzës së buxhetit paraqet raportin e çmimeve në vlerë absolute

                     44. Si zhvendoset drejtëza përfundimtare e buxhetit?
     Drejtëza përfundimtare e buxhetit zhvendoset paralelisht me vetëveten drejt origjinës deri në pikën që takon kurbën
fillestare të indiferencës?
Kapitulli 5
                   1. Ç’ështĂ« Firma?
Firma është një njësi bazë që organizon dhe koordinon faktorët e prodhimit, punën, tokën, kapitalin dhe aftësitë
sipërmarrëse, në procesin e prodhimit. Ajo i kombinon të gjitha këta burime për të prodhuar mallra ose shërbime.

                 2. Me çfarë lloje problemesh ndeshen firmat? I numroni?
Firmat ndeshen me këto lloje problemesh:
                 ‱ ÇfarĂ« malli apo shĂ«rbimi tĂ« prodhojnĂ« dhe nĂ« çfarĂ« sasie
                 ‱ ÇfarĂ« teknologjie prodhimi tĂ« pĂ«rdorin
                 ‱ Ç’sasi faktorĂ«sh prodhimi tĂ« pĂ«rdorin
                 ‱ ÇfarĂ« strukture organizimi dhe drejtimi tĂ« zgjedhin etj.

                   3. Çka quhet e ardhura totale, kostoja totale dhe fitimi (humbjen)?
TĂ« Ardhurat Totale – quhen tĂ« gjitha tĂ« ardhurat qĂ« firma siguron nga shitja e mallrave dhe shĂ«rbimeve qĂ« ajo prodhon;
Kostot Totale – janĂ« tĂ« gjitha shpenzimet qĂ« i bĂ«n firma pĂ«r tĂ« prodhuar dhe shitur mallra dhe shĂ«rbimet. Diferenca nĂ«
mes të ardhurave totale dhe kostove totale përbën Fitimin (Humbjen) e firmës.

                   4. Cilat janë objektivat e firmës? I numroni?
Objektiv kryesor i çdo firme është maksimizimi i fitimit, si objektiva tjera mund të jenë:
   ‱ Rritja e shkallĂ«s sĂ« pjesĂ«marrjes nĂ« treg (ose tĂ« paktĂ«n ruajtja e pjesĂ«s qĂ« zotĂ«ron)
   ‱ Krijimi i njĂ« imazhi tĂ« mirĂ« nĂ« fushĂ«n e punĂ«simit
   ‱ Rritja e prestigjit nĂ« treg
   ‱ Ruajtja e mjedisit nga mbetjet teknologjike
   ‱ Maksimizimi i tĂ« ardhurave etj.

                  5. Çka quhen organizatat jofitimprurĂ«se?
Firmat që si synim kryesor nuk e kanë fitimin, quhen Organizatat jofitimprurëse (joprofitabile).

                  6. Si çka shërben tregu?
Tregu shërben si mekanizëm për të koordinuar planet e shitjes dhe të blerjes së individëve të ndryshëm.

                     7. Diskutoni shembullin e makinës së prishur, cilën rrugë do të zgjedhë pronari, dhe çfarë e
                     përcakton rrugën që do të zgjedhë pronari i makinës?
Duke organizuar prodhimin, firma koordinon aktivitetet ekonomike të shumta të individëve. Por firma nuk është i
vetmi institucion që koordinon aktivitetet ekonomike. Koordinimi mund të arrihet edhe përmes tregut. Le të marrim një
shembull të koordinimit të tregut dhe koordinimit të firmës. Supozojmë se makina e një personi është prishur dhe ka dy
rrugë nëpërmjet të cilave ajo mund të riparohet: ose duke e çuar në një firmë që kryen shërbimin e riparimit të
makinave, ose duke koordinuar të gjitha veprimet vet individi në tregjet e ndryshme. Rruga e parë quhet koordinim i
firmës, kurse rruga e dytë quhet koordinim i tregut. Koordinimi i Firmës quhet sepse pronari i firmës, ku është dërguar
makina koordinon të gjitha aktivitetet e nevojshme për riparimin e makinës. Koordinimi i Tregut konsiston në faktin
se, pronari i makinës për të ardhur deri te rregullimi i makinës, të gjitha aktivitetet duhet ti koordinoj vet përmes tregut.
Ai së pari duhet ta gjejë një mekanik i cili duhet të shikoj se ku është defekti dhe të bëjë listën e pjesëve që duhet për tu
ndërruar si dhe instrumenteve që duhen për ti vendosur ato. Dhe në fund të gjejë edhe një tjetër mekanik për të
vendosur pjesët. Pra, shohim se në rastin e dytë pronari bën shumë transaksione (veprime) për të ardhur deri te riparimi
i veturës së tij. Pra, lind pyetja çfarë e përcakton rrugën që do ta ndjek pronari i makinës? Përgjigja është: Kostoja. Pra,
pronari do të ndjek atë rrugë që është me kosto më të ulët, pra metodën ekonomikisht më efiçente.

                    8. Cekni dhe spjegoni tre arsyet kryesore pse firmat janë më efiçente sesa tregjet?
Ka tre arsye kryesore pse firmat janë më efiçente sesa tregjet si koordinatore të aktivitetit ekonomik: ulja e kostove të
transaksioneve, ekonomizimet e shkallës, dhe ekonomizimet e skuadrave të prodhimit. Kostot e transaksioneve sa
herë që shitet e blihet një mall ose shërbim i caktuar, kemi të bëjmë me një transaksion. Po të veprohej sipas rrugës së
parë do të kishim vetëm një transaksion në mes pronarit të veturës dhe firmës e cila merret me riparimin e veturës. Po
të ndiqet rruga e dytë, do të kishim më shumë transaksione. Pra, rruga e parë ka kosto më të ulët të transaksionit.
Ekonomizime të Shkallës ekzistojn kur kostoja e prodhimit të një njësie të produktit ulet, në qoftë se sasia e prodhimit
rritet. Ekonomizime të shkallës lidhen me faktorë të ndryshëm teknologjikë, financiare, organizative etj. Ndër arsyet
organizative mund të përmendim ndarjen e punës dhe specializimin, të mëshiruara në skuadrat e prodhimit. Skuadra e
prodhimit është një organizim i prodhimit, në të cilin një grup individësh specializohen në detyra të caktuara për
prodhimin e njĂ« produkti ose shĂ«rbimi. Pra, kĂ«tu secili specializohet nĂ« kryerjen e njĂ« detyre tĂ« caktuar. – MeqenĂ«se
firmat mund të ulin koston e transaksioneve, të arrijnë ekonomizime të shkallës dhe të organizojn skuadrat e prodhimit
në mënyrë efiçente, atëherë janë ato që koordinojn në mënyrë më efiçente shumë nga aktivitetet tona në krahasim me
tregun.

                    9. Në qoftë se ka kufizime në efiçencën ekonomike të firmës çfarë ndodhë me të?
Ekzistojn edhe kufizime në efiçencën ekonomike të firmës. Në qoftë se firmat bëhen shumë të mëdha dhe rrisin
shkallën e diversitetit të produkteve që prodhojnë, atëherë mund të rriten kostot e përgjithshme për njësi prodhimi.

                  10. Si klasifikohen Firmat?
Firmat mund të klasifikohen në mënyra të ndryshme, duke marrë për bazë kritere të ndryshme.

                    11. Sipas kriterit ligjor të organizimit të tyre sa lloje kryesore firmash kemi?
Sipas kriterit ligjor të organizimit të tyre kemi tre lloje kryesore firmash: firmat individuale, firmat me ortakë, dhe
korporatat (shoqëritë aksionare).

                 12. Si përcaktohet forma e organizimit që zgjedhë një firmë?
Forma e organizimit që zgjedhë një firmë përgjithësisht përcaktohet nga forma e pronësisë, struktura e drejtimit të saj,
mënyra e pagesës për faktorët e prodhimit etj.

                   13. Çka dini pĂ«r Firmat Individuale?
Kemi të bëjmë me një firmë individuale atëherë kur ajo është pronë e një pronari të vetëm dhe drejtohet vetëm prej tij.
Kjo është forma më e thjeshtë dhe më e përgjithshme e organizimit të firmave. Pronari i firmës është përgjegjës për
mbarëvajtjen e firmës dhe për detyrimet që ka ndaj të tjerëve.

                  14. Cekni dhe tregoni disa avantazhet dhe disavantazhet të firmave individual?
Krahasuar me llojet e tjera të firmave, firmat individual kanë një varg avantazhesh dhe disavantazhesh:
  Avantazhet e firmës individuale janë:
      ‱ Struktura drejtuese e firmĂ«s individuale Ă«shtĂ« e thjeshtĂ«. Pronari i firmĂ«s i merr vet tĂ« gjitha vendimet
          lidhur me ndërmarrjen e tij, poashtu e merr vet të gjithë fitimin e firmës dhe e përdorë si të dëshiroj.
      ‱ Organizohet relativisht lehtĂ«. Kostot e organizimit janĂ« relativisht tĂ« vogla.
      ‱ Jep njĂ« shkallĂ« tĂ« lartĂ« kĂ«naqĂ«sie personale nĂ« drejtimin e firmĂ«s dhe marrjen e vendimeve.
      ‱ LehtĂ«sia pĂ«r t’u futur dhe pĂ«r tĂ« dalĂ« nga biznesi nĂ« qoftĂ« se nuk ka sukses nĂ« veprimtarin qĂ« ka zgjedhur
      ‱ KanĂ« njĂ« fleksibilitet tĂ« lartĂ« nĂ« pĂ«rshtatje ndaj kĂ«rkesave tĂ« konsumatorĂ«ve
      ‱ Fitimi tatimohet vetĂ«m njĂ« herĂ«, nĂ« formĂ«n e tatimit mbi tĂ« ardhurat personale.
  Disavantazhet e firmës individuale janë:
        ‱ PĂ«rgjegjĂ«sia e pakufizuar financiare. NĂ« qoftĂ« se firma nuk ka sukses nĂ« biznesin qĂ« ka zgjedhur dhe
            për këtë arsye mund të falimentojë, pronari i firmës individuale duhet të shlyej të gjitha detyrimet
            financiare qĂ« ka ndaj firmave tĂ« tjera ose bankĂ«s. NĂ« qoftĂ« se nuk i shlyen tĂ« gjitha detyrimet, atij mund t’i
            sekuestrohet gjithë pasuria që zotëron.
        ‱ Burimet e financimit tĂ« investimeve, tĂ« nevojshme pĂ«r zgjerimin e prodhimit, janĂ« tĂ« kufizuara nga
            mundësitë financiare të pronarit, përfshirë edhe mundësitë për të marrë hua.
        ‱ JetĂ«gjatĂ«sia e kufizuar, e cila varet nga jetĂ«gjatĂ«sia ose vullneti i vetĂ« pronarit.




                   15. Çka dini pĂ«r Firmat me OrtakĂ«?
Firmat me ortakë mund të krijohen me dy ose më shumë pronarë. Secili prej tyre pajtohet që të kontriboj me një pjesë
të punës dhe të kapitalit të tij në firmë, të marrë një pjesë të fitimit të saj dhe të ketë përgjegjësinë e vet në detyrimet e
firmës. Në këtë formë biznesi numri i ortakëve nuk mund të jetë mbi një limit të caktuar. Një firmë me ortakë ka një
strukturë organizimi më të komplikuar se sa një firmë individuale. Edhe këtu fitimi taksohet vetëm një herë si e
ardhur personale e pronarëve. Ortakët kanë përgjegjësi të pakufizuar, madje një ortak mund të mbaj përgjegjësi edhe
për gabimet që mund të bëjnë ortakët e tjerë.

                  16. Cekni dhe tregoni avantazhet dhe disavantazhet e firmës me ortakë?
Edhe kjo formë e organizimit të biznesit ka avantazhet dhe disavantazhet.
   Avantazhet janë:
     ‱ Sikurse firmat individuale edhe firmat me ortak mund tĂ« themelohen dhe organizohen lehtĂ«sisht.
     ‱ TĂ«rheqin mĂ« shumĂ« kapitale se sa firmat individuale, nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« shtohen burimet financiare tĂ«
         nevojshme për rritjen dhe zhvillimin e firmës.
     ‱ MundĂ«sia mĂ« e madhe pĂ«r tĂ« marrĂ« kredi nga banka. KĂ«tĂ« e mundĂ«son pasuria e tĂ« gjithĂ« ortakĂ«ve e cila
         shërben si garancion për bankën. Pra, ortakëritë janë në një pozitë më të mirë kreditore sesa firmat
         individuale.
     ‱ Firmat me ortakĂ« kanĂ« aftĂ«si drejtuese dhe organizuese mĂ« tĂ« lartĂ«, pĂ«rderisa ekziston mundĂ«sia e
         specializimit të ortakëve në funksione të caktuara drejtuese.
   Disavantazhet janë:
       ‱ PĂ«rgjegjĂ«sia e pakufizuar financiare. OrtakĂ«t garantojnĂ« me tĂ« gjithĂ« pasurinĂ«. Te firmat me ortakĂ«, njĂ«
           ortak mund të mbaj përgjegjësi (ngarkohet me obligime) edhe për gabimet ose papërgjegjësinë e ortakëve
           tjerë.
       ‱ NĂ« firmat me ortakĂ« kĂ«rkohen pĂ«lqimi i tĂ« gjithĂ« ortakĂ«ve pĂ«r çdo vendim qĂ« lidhet me aktivitetin e
           firmës. Kur ky pëlqim nuk arrihet, kjo bëhet shkak për shpërbërjen e firmës (falimetnimin e saj).
       ‱ MarrĂ«veshjet pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« firmĂ« me ortakĂ« pĂ«rmbajnĂ« veprime ligjore tĂ« ndĂ«rlikuara pĂ«r tĂ«
           blerë apo shitur pjesën përkatëse në firmë. Sa herë që një ortak tërhiqet nga firma apo vdes, pushon së
           vepruari marrëveshja e bërë më parë. Edhe futja e një ortaku të ri sjell si pasojë hartimin e një marrëveshje
           të re.
       ‱ Firmat me ortakĂ« kanĂ« njĂ« jetĂ« tĂ« kufizuar nĂ« biznes. Pra, nĂ«se ndonjĂ«ri prej ortakĂ«ve tĂ«rhiqet prej
           firmës, firma shpërbëhet.
       ‱ KufizueshmĂ«ria e numrit tĂ« ortakĂ«ve bĂ«n qĂ« mundĂ«sitĂ« financiare tĂ« saj tĂ« jenĂ« tĂ« kufizuara.

                  17. Çka dini pĂ«r Korporatat?
Korporata është një formë e organizimit të biznesit që themelohet me shitjen (emetimin) e aksioneve dhe për këtë
arsye shpesh quhen si shoqëri aksionare. Aksioni është një titull pronësie ndaj një pjese të pasurisë së shoqërisë, një
letër me vlerë që vërteton se një individ ka investuar në shoqëri vlerën nominale të aksionit dhe se ka të drejtë të
marrë pjesë në fitimin e shoqërisë, në përputhje me këtë vlerë nominale. Aksionarët marrin një pjesë të fitimit të
shoqërisë aksionare në formën e dividentit. Pronarët e aksioneve kanë përgjegjësi ligjore vetëm për pjesën që e kanë
investuar në shoqërinë aksionare, pra nuk përgjigjen me tërë pasurinë. Mbajtësi i një aksioni mund ta shesë atë në
qoftë se dëshiron. Në shoqërinë aksionare pa ofertë publike aksionet mbahen privatisht dhe mund të shiten dhe të
blihen vetëm me marrëveshjen e të gjithë aksionistëve. Në shoqëritë aksionare me ofertë publike, aksionet shiten
dhe blihen në tregun e letrave me vlerë, në bursë.
Shoqëritë e mëdha aksionare kanë një strukturë më të komplikuar. Organi më i lartë i një shoqërie të tillë është
mbledhja e përgjithshme e aksionarëve, e cila vendoset për çështjet kryesore të aktivitetit të saj. Nga kjo mbledhje
zgjidhet, me shumicĂ« votash, bordi i drejtorĂ«ve. Çdo aksion i blerĂ« Ă«shtĂ« i vlefshĂ«m pĂ«r njĂ« votĂ«. PĂ«r shembull nĂ«
qoftë se një individ ka blerë 50 aksione, ai ka të drejtën e 50 votave. Bordi i drejtorëve zgjedh presidentin. Nën bordin
e drejtorëve janë drejtorët ekzekutiv, të cilët janë përgjegjës dhe drejtojn sektorë të tillë si prodhimi, marketingu,
financat, kërkim-zhvillim, ku punojnë specialistë të fushave të ndryshme.
Të ardhurat e korporatës tatimohen dy herë, një herë si të ardhura të përgjithshme të korporatës dhe së dyti si të
ardhura personale të aksionarëve. Tatimi i dyfisht i të ardhurave të korporatës për korporatën paraqet një disavantazh
në krahasim me format e tjera të organizimit të biznesit. Mirëpo këtë disavantazh korporata mund ta kthej në
avantazh. Si arrihet kjo? Kjo do tĂ« arrihet nĂ« qoftĂ« se fitimi nuk i’u shpĂ«rndahet nĂ« formĂ« dividenti aksionarĂ«ve, por
riinvestohet në korporatë. Kjo që thamë më lartë ka dy efekte pozitive: së pari, eliminohet tatimi i dyfisht për
korporatën dhe së dyti, riinvestimi i mjeteve në korporatë mundëson rritjen (zhvillimin e saj).
Krahas avantazhit të përgjegjësisë së kufizuar që kanë aksionistët, forma e organizimit me korporata ka edhe një
avantazh tjetër, vazhdimin e biznesit. Aksionistët nuk mund të tërheqin kapitalin që kanë investuar në shoqëri
(korporatë), por ata mund të shesin aksionet në bursë. Kjo shitje bëhet me çmimet e tregut dhe jo në bazë të vlerës
nominale të aksionit. Poseduesi i aksionit mund ta shesë aksionin e tij me çmim më të lartë se vlera nominale dhe në
këtë rast ka realizuar fitim i cili quhet fitim nga kapitali, ose mund ta shesë me çmim më të ulët se vlera nominale
duke ralizuar humbje e cila quhet humbje nga kapitali, por mund ta shesë edhe baras me vlerën nominale. Blerësit e
ri të këtyre aksioneve bëhen pronar të korporatës dhe kjo mundëson që korporata të mbijetojë në biznes.

                18. Si ndahen burimet financiare kryesore që mund të sigurojë korporata?
Burimet financiare kryesore që mund të sigurojë korporata ndahen në burime financiare të Jashtme dhe të
Brendshme.

                  19. Cilat rrugë kryesore përdorë korporata për të siguruar burimet financiare të jashtme?
Për të siguruar burime financiare të jashtme, korporata përdor këto rrugë kryesore: shitja e obligacioneve, emetimi i
aksioneve, marrja e kredive bankare.
Shitja e obligacioneve – Obligacioni Ă«shtĂ« njĂ« letĂ«r me vlerĂ« qĂ« i sjell mbajtĂ«sit tĂ« tij tĂ« ardhura tĂ« pĂ«rvitshme, nĂ«
bazë të përqindjeve fikse të caktuara më parë. Një obligacion përbën një detyrim afatgjatë 10-15 vjeçar, për
korporatën. Korporata është e detyruar të paguajë vlerën e obligacionit në kohën e caktuar, pavarësisht nëse është me
fitim apo jo. Blerësi i obligacionit i paguan korporatës, në momentin e blerjes, një shumë parash ta barabartë me
vlerĂ«n nominale tĂ« obligacionit, tĂ« supozojmĂ« 150 mijĂ« €. Korporata kryen dy lloj pagesash ndaj mbajtĂ«sit tĂ«
obligacionit: a) Pagesën e interesit, e cila bëhet periodikisht çdo vit, gjatë gjithë jetës së obligacionit. Në qoftë se
norma e interesit është, për shembull 10% në vit, atëherë pagesa e interesit për një obligacion me vlerë nominale prej
150 mijĂ« € do tĂ« ishte 15 mijĂ« € nĂ« vit; b) PagesĂ«n e 150 mijĂ« €, ose tĂ« vlerĂ«s nominale tĂ« obligacionit, nĂ« datĂ«n e
maturimit të borxhit, pra kur plotësohet afati i detyrimit.
Krahas obligacioneve të zakonshme, ekzistojnë edhe obligacione të konvertueshme. Ato dallohen nga obligacionet e
zakonshme sepse, para një date të caktuar, mund të këmbehen me aksione sipas një norme të caktuar, p.sh. një
obligacion me 5 aksione. Meqenëse mbajtësi i këtij lloj obligacioni ka mundësin e konvertueshmërisë, norma e
interesit është më e ulët se ajo e obligacioneve të zakonshme.
Emetimi i Aksioneve – Ekzistojn tre lloje tĂ« kryesore aksionesh: aksionet e zakonshme, preferenciale dhe aksionet e
konvertueshme.
Aksioni i ZakonshĂ«m – i jep pronarit tĂ« tij tĂ« drejtĂ«n tĂ« jetĂ« bashkĂ«pronar i korporatĂ«s, tĂ« votojĂ« nĂ« mbledhjen e
përgjithshme dhe të marrë pjesë në zgjedhjen e drejtorëve. Pronari i aksioneve të zakonshme shpreson të marrë të
ardhura në formën e dividentit. Madhësia e dividentës që ai merr varet nga suksesi i korporatës. Në vite të vështira ai
mund të mos marrë fare dividend.
Aksionet e Preferuara – janĂ« tĂ« ngjashĂ«m mĂ« shumĂ« me obligacionet sesa me aksionet e zakonshme. MbajtĂ«sit e tyre
zakonisht kanë të drejtë të përfitojnë një normë interesi fikse dhe nuk mund të kërkojmë rritjen e saj në qoftë se
korporata ecën mirë. Në radhën e pagesës së interesit, mbajtësit e aksioneve të preferuara qëndrojnë përpara
mbajtësve të aksioneve të zakonshme, por pas mbajtësve të obligacioneve.
Aksionet e Konvertueshme – janĂ« tĂ« ngjashme me obligacionet dhe aksionet e preferuara, sa i pĂ«rket mĂ«nyrĂ«s sĂ«
pagesës së interesit. Norma e interesit edhe te këto aksione është fikse, mirëpo të këto aksione, pronarët e tyre mund ti
shëndërrojnë (konvertojnë) në aksione të zakonshme në një datë të specifikuar.
Marrja e Kredive Bankare – Kredia bankare Ă«shtĂ« njĂ« hua qĂ« sigurohet me marrĂ«veshje midis korporatĂ«s dhe
bankës. Kredia bankare dallohet nga obligacioni sepse, së pari ajo jepet për periudha më afatshkurtra nga disa muaj
deri nĂ« disa vjet; sĂ« dyti norma e interesit nĂ« banka Ă«shtĂ« e ndryshueshme, pra ajo lĂ«vizĂ« sipas ofertĂ«s dhe kĂ«rkesĂ«s. –
Korporata ka edhe burime të brendshme të rritjes. Një burim është pjesa e fitimit që nuk shpërndahet, por rifutet në
biznes. Një burim tjetër është fondi i amortizimit i destinuar për zëvendësimin e makinave, pajisjeve, etj., për sa kohë
që ato nuk janë konsumuar plotësisht.




                 20. Cila është rrugë tjetër e rritjes krahas burimeve financiare të brendshme dhe të jashtme
                     dhe si mund të realizohet ajo?
Krahas burimeve financiare të brendshme dhe të jashtme, një rrugë tjetër e rritjes është shkrirja e firmave, e cila
 realizohet nĂ«pĂ«rmjet gllabĂ«rimit ose nĂ«pĂ«rmjet marrĂ«veshjes midis dy apo mĂ« shumĂ« firmave pĂ«r t’u bashkuar dhe
 për të krijuar një firmë të re.

                  21. Cilat janë format kryesore me anë të cilave realizohen bashkimet e firmave?
 Format kryesore me anën e të cilave realizohen bashkimet e firmave janë:
 Bashkimi Vertikal, që ndodh kur bashkohen dy ose më shumë firma të një dege, që realizojnë stade të ndryshme të
 procesit të prodhimit.
 Bashkimi Horizontal, që ndodh kur bashkohen dy ose më shumë firma që prodhojnë të njëjtin produkt ose shërbim,
 ose që realizojnë stade të ngjashme të procesit të prodhimit.
 Bashkimi i Firmave, aktivitetet e të cilave nuk lidhen drejtpërdrejtë me njëri-tjetrin, duke formuar konglomerate. Ky
 lloj bashkimi dallon për nga diversiteti i prodhimeve apo shërbimeve që realizohen në të.

                    22. Përse është i nevojshëm kontabiliteti i firmës?
 Kontabiliteti i firmës është i nevojshëm si burim informacioni për blerësit e mundshëm të aksioneve dhe
 obligacioneve të saj dhe si instrument i rëndësishëm për të ndihmuar drejtuesit e firmës për marrjen e vendimeve dhe
 për njohjen e ecurisë së biznesit dhe vlerës së tij. Firmave u duhet të mbajnë kontabilitetin edhe për shkak të detyrimit
 për të paguar taksat.

               23. Cilat janë dokumentet më të rëndësishme të kontabilitetit?
 Dokumentet më të rëndësishme të kontabilitetit janë Bilanci dhe Pasqyra e Rezultatit Financiar.

                   24. Çka paraqet bilanci i firmĂ«s dhe sa anĂ« i ka bilanci?
 Bilanci i firmës paraqet gjendjen financiare të saj në një moment kohe të dhënë. Bilanci i firmës i ka dy anë, Aktivin,
 i cili paraqet mjetet që janë në përdorim të firmës dhe Pasivin, i cili paraqet burimet e këtyre mjeteve, pra detyrimet
 që ka firma ndaj të tretëve si dhe burimet e veta të firmës. Diferenca midis aktivit dhe burimeve jo të veta të firmës
 (detyrimeve të saj ndaj të tretëve) përbën vlerën neto të saj, e cila, për një korporatë, merr formën e aksioneve. Parim
 themelor i bilancit të firmës është barazia e aktivit, që shënohet në anën e majtë të bilancit, me pasivin, që shënohet
 në anën e djathtë.

                                              A                         P




                   24. Çka pĂ«rmbledh pasqyra e rezultatit financiar?
 Pasqyra e Rezultatit Financiar përmbledh transaksionet e firmës gjatë një periudhe kohe të dhënë, p.sh. gjatë një viti.
 Në këtë pasqyrë regjistrohet rrjedha e të ardhurave, kostove dhe diferenca midis tyre (fitmi ose humbje) për
 periudhën përkatëse. Pra, pasqyra e rezultatit financiar tregon se çfarë ndodh gjatë një periudhe kohe p.sh. gjatë një
 viti, me të ardhurat dhe shpenzimet e firmës.

                   25. A janë të lidhura njëra me tjetrën bilanci dhe pasqyra e rezultatit financiar?
 Rezultati financiar i firmës pasqyrohet edhe në bilancin e saj, pra këto dy dokumente kryesore të firmës janë të lidhur
 me njëra tjetrën.




Kapitulli 6
1. Me çka fillon studimi i Firmës?
   Studimi i firmës fillon me analizën e prodhimit. Prodhimi i transformon burimet prodhuese në mallra e
   shërbime.

2. Çka Ă«shtĂ« Prodhimi dhe me anĂ« tĂ« çka jepet lidhja midis inputeve tĂ« pĂ«rdorura dhe sasisĂ« sĂ« produktit?
   Prodhimi është një proces me anën e të cilit burimet kthehen në të mira dhe shërbime të ndryshme. Ky proces
   realizohet nëpërmjet një metode të caktuar, e cila kërkon kombinime të caktuara të inputeve. Lidhja midis
   inputeve të përdorura dhe sasisë së produktit të marrë jepet me anën e funksionit të prodhimit.

3. Cilat janë ato supozime të cilët janë të nevojshme, për të paraqitur modelin e funksionit të prodhimit të
   një firme për një periudhë afatshkurtre?
   Për të paraqitur modelin e funksionit të prodhimit të një firme për një periudhë afatshkurtër, është e nevojshme
   të bëjmë disa supozime:
   ‱ SĂ« pari, supozohet se qĂ«llimi i firmĂ«s Ă«shtĂ« maksimizimi i fitimit.
   ‱ SĂ« dyti, pĂ«r tĂ« thjeshtuar analizĂ«n teorike dhe grafike, supozohet se firma pĂ«rdor vetĂ«m dy inpute: punĂ«n dhe
       kapitalin. Inputi punë supozohet madhësi e ndryshueshme, kurse inputi kapital madhësi e fiksuar.
   ‱ SĂ« treti, firma vepron nĂ« njĂ« treg nĂ« konkurrencĂ« tĂ« plotĂ« si pĂ«r produktin qĂ« prodhon dhe shet, ashtu edhe
       për fuqinë punëtore që punëson. Pra, firma është çmimpranuese në tregun e produkteve dhe pagëpranuese
       në tregun e punës.
   ‱ SĂ« katĂ«rti, pagat pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tĂ« vetmin kosto tĂ« punĂ«s dhe puna qĂ« pĂ«rdor firma supozohet homogjene, pra
       një njësi pune nuk dallon nga një njësi tjetër e saj.
   ‱ SĂ« pesti, firma nuk e ndryshon teknologjinĂ« e pĂ«rdorur.

4. Çka shpreh Funksioni i Prodhimit?
   Funksioni i Prodhimit shpreh lidhjen midis sasisë së inputeve të përdorura dhe produktit të prodhuar. Ai tregon
   se cila është sasia minimale e inputeve që duhet të përdorë firma për të prodhuar një sasi të dhënë produkti ose,
   cila është sasia maksimale e produktit që mund të realizohet me një sasi të dhënë të inputeve. Analitikisht kjo
   lidhje jepet nga ekuacioni: Q = f(K,L)

5. Çka tregon ekuacioni Q = f(K,L)?
   Ky ekuacion tregon se madhësia e produktit (Q) është funksion i madhësisë së kapitalit të fiksuar (K) dhe
   variablit punë (L) të përdorur nga firma me një gjendje të dhënë të teknologjisë. Ai tregon se si ndryshon
   prodhimi maksimal i arritshëm, në qoftë se ndryshojmë madhësitë e inputit variabël të përdorur. Në një
   periudhë afatshkurtër, kur madhësia e kapitalit është e fiksuar dhe puna merret si faktorë variabël, firma mund
   të prodhojë më shumë produkte në qoftë se pajton më shumë punëtorë.

6. Çka quhet Produkt Total (TP)?
   Sasia e produktit e prodhuar nga kombinimi i inputit punë L dhe inputit kapital K quhet produkt total (ose
   produkt total fizik) dhe simbolikisht shënohet me Q ose TP.

7. Çka tregon kurba TP?
   Kurba TP tregon maksimumin e produktit për çdo sasi të inputit punë të përdorur. Pikat psh. a,b,c,...,f etj.në
   kurbën e produktit total fizik u korrespondojn rreshtave përkatës të një tabele të dhënë. Kurba e produktit total
   fizik veçon nivelet e arritshme të prodhimit nga nivelet e paarritshme të tij. Të gjitha pikat sipër kësaj kurbe
   tregojnë nivele të paarritshme të prodhimit, kurse pikat nën kurbë tregojnë nivele të arritshme, por jo efiçente të
   prodhimit. Vetëm pikat në kurbë janë nivele të arritshme dhe njëkohësisht efiçente të prodhimit.




8. Çka mat Produkti Marxhinal dhe cila Ă«shtĂ« formula e tij, dhe çka Ă«shtĂ« Produkti Marxhinal i PunĂ«s?
Produkti Marxhinal i një faktori të ndryshueshëm mat ndryshimin në produktin total që rezulton nga ndryshimi
   me një njësi në madhësin e inputi të përdorur. Kështu, Produkti Marxhinal i Punës është ndryshimi në
   produktin total që rezulton nga një ndryshim me një njësi të sasisë së punës të përdorur, duke mbajtur
   madhĂ«sinĂ« e kapitalit konstante. Analitikisht produkti marxhinal jepet nga formula: MP=∆TP/∆L ku ∆TP Ă«shtĂ«
   shtesa nĂ« produktin total dhe ∆L shtesa nĂ« inputin punĂ«.

9. Kur ∆L Ă«shtĂ« e barabartĂ« me 1 njĂ«si, atĂ«herĂ« produkti marxhinal Ă«shtĂ«?
   Kur ∆L, shtesa e inputit punĂ«, Ă«shtĂ« e barabartĂ« me 1 njĂ«si, produkti marxhinal del i barabartĂ« me shtesĂ«n e
   prodhimit total (∆TP).

10. Çka duhet tĂ« mbajmĂ« parasysh pĂ«r llogaritjen e saktĂ« tĂ« produktit marxhinal?
    Për llogaritjen e saktë të produktit marxhinal, duhet të mbajmë parasysh vetëm ndryshime shumë të vogla të
    variablit të ndryshueshëm.

11. A ekziston lidhja midis kurbës së produktit total dhe kurbës së produktit marxhinal?
    Po, ekziston një lidhje midis kurbës së produktit total dhe kurbës së produktit marxhinal: sa më e pjerrët të jetë
    kurba e produktit total, aq më i lartë është niveli i kurbës së produktit marxhinal.

12. Si mund të llogaritet gjeometrikisht produkti marxhinal i punës?
    Gjeometrikisht produkti marxhinal i punës mund të llogaritet duke matur pjerrësinë e tangentes së hequr në
    pikën përkatëse të kurbës së produktit total. Produktin marxhinal e përcaktuam si raport të shtesës të produktit
    total ndaj shtesës në sasinë e punës, për ndryshimet shumë të vogla të saj. Ky raport mat pikërisht pjerrësinë e
    kurbës së produktit total.

13. Me çka e ka të barabartë tangjentja e hequr në një pikë përkatëse?
    Tangjentja e hequr në një pikë përkatëse të kurbës e ka pjerrësinë të barabartë me zero, përderisa është paralele
    me boshtin horizontal; pra edhe produkti marxhinal përkatës do të jetë i barabartë me zero. Në qoftë se firma
    pajton njësi pune shtesë pas kësaj pike, produkti total bie dhe produkti marxhinal merr vlera negative. Kur kemi
    të bëjmë me një funksion të vazhdueshëm të prodhimit total, produkti marxhinal i punës mund të përkurfizohet
    si vlera e limitit tĂ« raportit ∆Q/∆L, kur ndryshimi nĂ« njĂ«sitĂ« e punĂ«s tenton nĂ« zero. Pra, produkti marxhinal
    mund të matet me derivatin e funksionit në pikën përkatëse.

14. Si llogaritet produkti mesatar?
    Produkti mesatar llogaritet si raport i produktit total me njësitë e punës të përdorura.

15. Me çka është i barabartë produkti mesatar në një pikë përkatëse?
    Produkti mesatar në një pikë përkatëse është i barabartë me produktin marxhinal, përderisa rrezja e hequr nga
    origjina është njëkohësisht tangente ndaj kurbës së produktit total në të njëjtën pikë.

16. Kur rritet dhe zvogëlohet produkti mesatar me shtimin e faktorit variabël, dhe kur e arrin maksimumin
    e vet pordukti mesatar?
    Kur produkti marxhinal është më i madh se produkti mesatar, pra, përsa kohë që kurba e produktit marxhinal
    ndodhet mbi kurbën e produktit mesatar, produkti mesatar rritet me shtimin e faktorit variabël. Kur produkti
    marxhinal është më i vogël se produkti mesatar, pra përsa kohë që kurba e produktit marxhinal ndodhet nën
    kurbën e produktit mesatar, produkti mesatar zvogëlohet me shtimin e faktorit variabël. Kur produkti marxhinal
    është i barabartë me produktin mesatar, pra, në pikëprerjen e kurbave përkatëse, produkti mesatar arrin
    maksimumin e vet.

17. ÇfarĂ« veti Ă«shtĂ« lidhja midis produktit marxhinale dhe produktit mesatar?
    Lidhja midis produktit marxhinal dhe produktit mesatar është një veti e përgjithshme, që ekziston midis vlerave
    mesatare dhe marxhinale të çdo variabli:
         Në qoftë se ndaj një madhësie mesatare të një shume numrash shtohet një numër që është më i vogël se
    kjo mesatare, mesatarja që përfshin edhe numrin e fundit shtesë do të jetë më e ulët se mesatarja e parë dhe e
kundërta, në qoftë se ndaj një madhësie mesatare të një shume numrash shtohet një numër që është më i madh
    se kjo mesatare, mesatarja që përfshin edhe numrin e fundit shtesë do të jetë më e lartë se mesatarja e parë.

18. Pse firma duhet të studiojë mirë sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar?
    Firma duhet të studiojë mirë sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar, sepse ato kanë një influencë të
    rëndësishme në koston e produktit që ajo prodhon.

19. Pse kurbat e produktit total, marxhinal dhe mesatar, pasi arrijnë maksimumin e tyre priren negativisht?
    ËshtĂ« e qartĂ« se njĂ« gjĂ« e tillĂ« nuk ndodh pĂ«r shkak se bie cilĂ«sia e punĂ«s shtesĂ« qĂ« pajton firma. NĂ« ndĂ«rtimin e
    modelit kemi supozuar që firma pajton njësi homogjene të punës. Kësaj pyetje do ti japim përgjigje duke
    analizuar ligjin e të ardhurave zbritëse.

20. Ligji i të Ardhurave Zbritëse?
    Sipas ligjit të të ardhurave zbritëse, në qoftë se ndaj një sasie të dhënë të faktorit të fiksuar (në rastin tonë të
    kapitalit) shtohen njësi të njëpasnjëshme të një faktori të ndryshueshëm të prodhimi (në rastin tonë punës),
    produkti marxhinal dhe ai mesatar i faktorit të ndryshueshëm eventualisht do të bien.

21. Shpjegoni prirjen negative të kurbave të produktit total, marxhinal dhe mesatar?
    Sipas ligjit të të ardhurave zbritëse mund të shpjegojmë prirjen negative të kurbave të produktit total, marxhinal
    dhe mesatar. Arsyeja kryesore e një sjellje të tillë lidhet me faktin se për njësitë e para të punës ndërkohë që
    kapitali është i fiksuar, do të kemi një nënpërdorim të kapitalit dhe prodhimi i firmës do të jetë joefiçente. Firma
    mund të kapërcejë këtë gjendje inefiçente duke shtuar numrin e punëtorëve, me synimin që kapitali të përdoret
    sipas kapaciteteve prodhuese. Si rrjedhim, do të kemi rritje të produktit marxhinal, të produktit mesatar dhe ati
    total. – Por, rritja nĂ« kĂ«ta tregues nuk mund tĂ« vazhdojĂ« pafundĂ«sisht. Duke pajtuar punĂ«torĂ« shtesĂ«, eventualisht
    arrihet një moment, pas të cilit puna bëhet relativisht e tepërt kundrejt madhësisë së kapitalit të fiksuar.
    Punëtorët shtesë nuk mund të kontribuojn në rritjen e prodhimit, por do të jenë të detyruar të presin në rradhë
    për të të përdorur makineritë. Tani është puna bëhet e nënpërdorur. Shtimi i njësive të punës bën që produkti
    marxhinal i saj eventualisht të bëhet zero kur produkti total është ën maksimum dhe më pas negativ, duke sjellë
    si pasojë rënien e produktit total dhe atij mesatar.

22. Vetëm në çka vepron ligji i të ardhurave zbritëse?
    Ky ligj vepron vetëm në periudha afatshkurtra, ku të paktën njëri nga faktorët e prodhimit është i fiksuar dhe
    gjendja e teknologjisë është e pandryshueshme. Në qoftë se do të ndryshonte madhësia e kapitalit të përdorur
    apo gjendja e teknologjisĂ« sĂ« firmĂ«s, kĂ«to do t’i kundĂ«rviheshin veprimit tĂ« ligjit tĂ« tĂ« ardhurave marxhinale
    zbritëse.

23. Çka pasqyrojnĂ« tĂ« ardhurat e shkallĂ«s dhe cilat janĂ« ato raste tĂ« mundshme lidhur me tĂ« ardhurat e
    shkallës?
    Të ardhurat e shkallës pasqyrojnë reagueshmërinë e produktit total kur të gjitha inputet rriten në të njëjtin
    përpjesëtim. Lidhur me të ardhurat e shkallës janë të mundshme tre raste:
          ‱ TĂ« ardhurat konstante tĂ« shkallĂ«s, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« rastin kur ndryshimet pĂ«rpjestimore nĂ« tĂ« gjithĂ«
              inputet çojnë në një rritje në të njëjtin përpjestim në prodhim. Psh. në qoftë se inputet e punës, tokës,
              kapitalit, etj. dyfishohen, edhe produkti total dyfishohet. Degët ku mbizotëron puna e dorës
              karakterizohen përgjithësisht nga të ardhura konstante të shkallës.
          ‱ TĂ« ardhurat zbritĂ«se tĂ« shkallĂ«s, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« rastin kur njĂ« rritje pĂ«rpjestimore nĂ« tĂ« gjitĂ«
              inputet çonë në rritje në përpjestim më të vogël ën produktin total. Psh. kur fermeri rrit me 50%
              sasinë e farës, të punës dhe të makinerive, ndërsa produkti total rritet me 40%, prodhimi
              karakterizohet nga të ardhura zbritëse të shkallës.
          ‱ TĂ« ardhurat rritĂ«se tĂ« shkallĂ«s, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« rastin kur njĂ« rritje pĂ«rpjestimore nĂ« tĂ« gjithĂ«
              inputet çonë në një rritje në përpjestim më të madh në nivelin e produktit total. Psh. në qoftë se
              fermeri i rrit të gjitha inputet me 10%, ndërsa produkti total rritet me 15%, prodhimi karakterizohet
              nga të ardhura rritëse të shkallës.
24. Përse është i nevojshëm faktori kohë, dhe sa periudha dallojmë për të kuptuar efektin e faktorit kohë në
    dinamikën e prodhimit?
    Faktori kohë është i nevojshëm për të marrë vendime të drejta. Për të kuptuar efektin e faktorit kohë në
    dinamikën e prodhimit, dallojmë tre periudha:
          ‱ Periudha momentale, gjatĂ« sĂ« cilĂ«s prodhimi, pra edhe tĂ« gjithĂ« faktorĂ«t e prodhimit, janĂ« tĂ« fiksuar.
          ‱ Periudha afatshkurtĂ«r, gjatĂ« sĂ« cilĂ«s firma mund tĂ« shtojĂ« prodhimin duke ndryshuar faktorĂ«t e
              ndryshueshëm të prodhimit, ndërkohë që mbetet konstant të paktën njeri prej tyre.
          ‱ Periudha afatgjatĂ«, gjatĂ« sĂ« cilĂ«s tĂ« gjithĂ« faktorĂ«t e prodhimit bĂ«hen tĂ« ndryshueshĂ«m.
           Nganjëherë dallohen edhe periudha shumëafatgjata, gjatë të cilave ndryshon edhe teknologjia e
           prodhimit.

25. Teknologjia e Prodhimit...?
    Teknologjia e prodhimit ndryshon edhe përsoset vazhdimisht. Shpikjet e produkteve të reja, përmirësimi i
    produkteve ekzistuese, ndryshimet në procesin e prodhimit, janë procese që kanë të bëjnë pikërisht me
    ndryshimet në teknologji. Si rezultat i ndryshimeve progresive në teknologji bëhet e mundur që me të njëjtat
    inpute të sigurohet më shumë produkt, ose e njëjta sasi prodhimi të sigurohet me më pak inpute. Kur ndodh
    ndryshimi në teknologji, ndryshon edhe funksioni i prodhimit.

26. Meqenëse firma mund të ndryshojë madhësitë...?
    Meqenëse firma mund të ndryshojë madhësinë e të gjitha burimeve në periudha afatgjata, zgjedhjet që hapen
    para saj janë më të shumta sesa në periudha afatshkrutra. Këto zgjedhje përmbahen në funksionin e prodhimit, i
    cili paraqet kombinimet e ndryshme të inputeve (në rastin tonë të punës dhe të kapitalit) dhe sasisë së produktit
    të prodhuar.

27. Çka shpreh funksioni i prodhimit nĂ« periudha afatgjata?
    Funksioni i prodhimit në periudha afatgjata shpreh lidhjen midis kombinimeve të ndryshme të inputeve dhe
    madhësisë maksimale të produktit, që mund të realizohet me këto kombinime, me një gjendje të dhënë të
    teknologjisë.

28. Cili është kombinimi më i mirë i inputeve punë dhe kapital që duhet të zgjedhë firma, pra që i siguron
    asaj maksimumin e fitimit?
    Për ti dhënë përgjigje kësaj pyetjeje, duhet paraprakisht të njihemi me disa koncepte të reja, sikurse janë vijat
    barazsasi dhe vijat barazkosto.

29. Çka quhet vija barazsasi (izokuant) dhe çka pĂ«rfaqĂ«son izokuanti?
    Dy grupe kombinimesh të inputeve punë dhe kapital japin përkatësisht të njëjtën sasi prodhimi, secili grup
    përfaqësohet nga një kurbë, që quhet vija barazsasi (izokuanti). Izokuanti përfaqëson tërësinë e kombinimeve të
    ndryshme të punës dhe të kapitalit që japin sasi të barabarta produkti. Në këtë mënyrë, një izokuant tregon
    metodat alternative për prodhimin e një sasie të dhënë produkti. Në qoftë se lëvizim nga njëra pikë në një pikë
    tjetër përgjatë një izokuanti, një faktor prodhimi zëvendësohet me faktorin tjetër, kurse madhësia e prodhimit
    mbetet konstante. Norma sipas së cilës kryhet ky zëvendësim duke mbajtur prodhimin konstant, quhet norma
    teknike e zëvendësimit (TRS), grafikisht norma teknike e zëvendësimit matet me pjerrësinë e izokuantit në
    pikën përkatëse.

30. Cilat janë ato supozime të rëndësishme lidhur me izokuantet?
    Lidhur me izokuantet është e rëndësishme të bëjmë disa supozime:
    ‱ Izokuantet kanĂ« pjerrĂ«si negative.
    ‱ Ato janĂ« konvekse ndaj origjinĂ«s.
    ‱ Izokuantet qĂ« shprehin nivele tĂ« ndryshme prodhimi nuk priten me njĂ«ri tjetrin.
    ‱ Izokuantet qĂ« ndodhen mĂ« larg origjinĂ«s pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« nivele mĂ« tĂ« lartĂ« prodhimi.
    Këto veti janë të ngjashme me vetitë e kurbave të indefirencës por në dallim prej tyre, çdo izokuant përfaqëson
    një madhësi të caktuar të prodhimit.
31. Vijat barazkosto (Izokosto)?
    Për të përcaktuar metodën më efiçente të prodhimit për çdo nivel të dhënë, duhet të gjejmë kombinimin me
    kosto më të ulët të inputeve. Për të gjetur këtë kombinim, kur të dy faktorët janë të ndryshueshëm, duhet të dimë
    çmimet e faktorëve. Le të supozojm se çmimi i punës është 20 euro për njësi dhe çmimi i kapitalit 30 euro për
    njësi. Firma planifikon të shpenzojë 120 euro për të blerë këto dy inpute. Kjo sasi parash përbën një kufizim për
    firmën, që shprehet me anë të një vije psh vijës AB. Vija AB shpreh kosto të barabarta dhe quhet vijë
    barazkosto ose izokosto. Izokostoja tregon të gjitha kombinimet e punës dhe të kapitalit që mund të blihen me
    120 euro nga ana e firmës. Për të ndërtuar një izokosto, metodologjikisht veprohet njëlloj si për ndërtimin e
    vijës së buxhetit te konsumatori, duke përcaktuar koordinatat e pikave ekstreme A dhe B, mbi bazën e të
    dhĂ«nave mbi çmimet e faktorĂ«ve dhe shumĂ«n e planifikuar pĂ«r t’u shpenzuar.

        Kapitali
         (K)
              4     A

              3                                    C=120


              2
                                                    C=60

              1
                                                           B

                     1       2      3        4     5       6       Puna (L)

   Duke bashkuar pikat A dhe B përftohet vija barazkosto. Në vartësi me ndryshimet relative të çmimeve të punës
   dhe të kapitalit si dhe me ndryshimet e shpenzimeve që planifikon të kryejë firma, do të ndryshojë edhe
   pozicioni i një izokostoje, përkatësisht duke ndryshuar pjerrësinë ose duke u zhvendosur paralelisht me
   vetveten, sikurse tregohet edhe në figurë.

32. Zgjedhja Kosotminimizuese?
    PĂ«r tĂ« gjetur kombinimn e inputeve qĂ« jep nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« kosotve pĂ«r prodhimin, duhet t’u referohemi
    njëkohësisht izokuanteve dhe izokostove. Në qoftë se firma dëshiron të prodhojë X njësi produkt me koston më
    të ulët të mundshme, ajo realizon këtë duke përdorur kombinimin e inputeve që i përket një pike përkatëse psh
    pikës E. Pika E, duke qenë pikë e izokuantit që përfaqëson X njësi produkt, është njëkohësisht pika e izokostos
    më të ulët të arritshme. Ajo është pikë tangjenciale e izokuantit të dhënë me izokoston më të ulët të arritshme.
    Kur është i dhënë niveli i shpenzimeve, psh 120 euro, pika E tregon nivelin më të lartë të arritshëm të produktit
    me këtë nivel shpenzimesh. Në pikën E barazohet pjerrësia e izokuantit që përfaqëson X njësi produkti me
    pjerrësinë e izokostos që përfaqëson 120 euro shpenzime për inpute.

33. Nga çfarë raporti jepet pjerrësia e izokuantit dhe pjerrësia e izokostos?
    Pjerrësia e izokuantit jepet nga raporti i produkteve marxhinale të punës dhe kapitalit, ndërsa pjerrësia e
    izokostos jepet nga raporti i çmimeve të dy inputeve. Pra, në pikën E ka vend barazimi:
                                                  MPL     PL
                                                       =
                                                  MPK     PK
    Ku MPL dhe MPK janë përkatësisht produktet marxhinale të punës dhe të kapitalit, ndërsa PL dhe PK janë çmimet
    e këtyre inputeve. Pika E përfaqëson zgjedhjen optimale për firmën, pra kombinimin më të mirë të punës dhe
    kapitalit për të marrë X njësi produkt.
Kapitulli 7

   1. Nga çka varet marrja e vendimit nga ana e një firme për të përcaktuar sasinë e prodhimit të destinuar
      për treg?
      Marrja e vendimit nga ana e një firme për të përcaktuar sasinë e prodhimit apo shërbimit të destinuar për treg,
      varet nga kostot dhe çmimi i produktit apo shërbimit që ajo prodhon dhe shet. Faktor i rëndësishëm që
      përcakton madhësinë e fitimit të firmës janë kostot e produktit apo të shërbimit të prodhuar dhe shitur prej saj.

   2. Si bëhet analiza e kostove?
      Analiza e kostove bëhet, në përshtatje me funksionin e prodhimit, për periudha afatshkurtra dhe periudha
      afatgjata.

   3. Në sa grupe klasifikohen faktorët që përdor një firmë në periudha afatshkurtra?
      Faktorët që përdor një firmë në periudha afatshkurtëra klasifikohen në dy grupe kryesore:
              ‱ FaktorĂ« (inpute) fikse. Inpute fikse janĂ« ato inpute, madhĂ«sia e tĂ« cilave nuk ndryshon kur ndryshon
                  madhësia e prodhimit.
              ‱ FaktorĂ« (inpute) tĂ« ndryshueshĂ«m. Inpute tĂ« ndryshueshĂ«m janĂ« ato inpute, madhĂ«sia e tĂ« cilave
                  ndryshon kur ndryshon madhësia e prodhimit.
   4. Në pajtim me klasifikimin e mësipërm, si klasifikohen kostot e tyre?
      Në pajtim me klasifikimin e inputeve, edhe kostot e tyre klasifikohen në:
          ‱ Kosto fikse (FC). Kostot fikse janĂ« ato shpenzime monetare qĂ« bĂ«n firma pĂ«r inpute fikse tĂ« prodhimit,
              të cilat nuk ndryshojnë kur ndryshon prodhimi i firmës.
          ‱ Kosto tĂ« ndryshueshme (variabile, VC). Kosto tĂ« ndryshueshme janĂ« shpenzime monetare qĂ« bĂ«n firma
              për inpute të ndryshueshme të prodhimit, të cilat ndryshojnë në qoftë se ndryshon sasia e prodhimit.
      Duke supozuar të dhëna kombinimin e inputeve për prodhimin e një sasie të caktuar produkti si dhe çmimet e
      këtyre inputeve, kostoja totale e të gjithë produktit të prodhuar do të jepej si shumë e kostove fikse me kostot
      variabël:
                                                     TC=FC+VC
      Kostoja totale (TC) shpreh shpenzimet më të ulëta monetare të kryera nga firma, të nevojshme për të prodhuar
      një nivel të caktuar produkti.

   5. Çka pĂ«rfshihen nĂ« kostot fikse dhe çka nĂ« ato tĂ« ndryshueshme?
      Në kostot fikse përfshihen shpenzimet që bën firma për amortizimin e makinerive, pajisjeve, për interesat që
      paguan për kapitalin e marrë hua, për rentën e tokës që ka në përdorim etj. Përveç faktit që nuk ndryshojnë me
      rritjen e prodhimit, kostot fikse kanë edhe një karakteristikë tjetër, ato ndodhin edhe kur niveli i prodhimit është
      zero.
      Në kostot e ndryshueshme, përveç faktorit punë përfshihen edhe shpenzimet që bëhen për blerjen e lëndëve të
      para e materialeve kryesore, lëndëve ndihmëse, energjisë elektrike, lëndëve djegëse etj. Kur firma nuk prodhon
      asnjë njësi produkti, madhësia e kostove të ndryshueshme do të jetë zero.

   6. Çka u intereson firmave shpesh tĂ« dinĂ«?
      Firmave shpesh u intereson të dinë shpenzimet mesatare monetare, d.m.th. sa u kushton prodhimi i një njësie
      produkti. Për këtë ndërtohen dhe përdoren në analizën ekonomike treguesit e kostove mesatare.
      Kostot fikse, kostot e ndryshueshme dhe kosto totale kthehen në madhësi mesatare duke pjestuar secilën prej
      tyre me sasinë (Q) të produktit që prodhon firma.

   7. Çka Ă«shtĂ« kostoja totale mesatare?
      Kostoja totale mesatare (ATC) është kostoja (TC), pjesëtuar me sasitë e produktit të prodhuar, (Q). Pra,
      ATC=TC/Q. Kurba e kostos totale mesatare paraqitet në formën e germës U. Kurbën e kostos totale mesatare
      mund ta përfitojmë drejtpërdrejtë nga kurba e kostos totale.



   8. Çka Ă«shtĂ« kostoja fikse mesatare?
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi
Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi

Mais conteĂșdo relacionado

Mais procurados

Konkurensa monopolistike
Konkurensa monopolistikeKonkurensa monopolistike
Konkurensa monopolistikeBastri Fetahu
 
Mikroekonomi kurbat
Mikroekonomi kurbatMikroekonomi kurbat
Mikroekonomi kurbatBessnik Latifi
 
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1kushtrim11
 
Përgatitje për provim pranues në Fakultetin Ekonomik
Përgatitje për provim pranues në Fakultetin EkonomikPërgatitje për provim pranues në Fakultetin Ekonomik
Përgatitje për provim pranues në Fakultetin Ekonomikfatonbajrami1
 
Ushtrime kollofjum-e drejta biznesore
Ushtrime kollofjum-e drejta biznesoreUshtrime kollofjum-e drejta biznesore
Ushtrime kollofjum-e drejta biznesoreBessnik Latifi
 
Tema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibri
Tema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibriTema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibri
Tema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibriValdet Shala
 
Seminar makroekonomi
Seminar makroekonomiSeminar makroekonomi
Seminar makroekonomiZaim Kadiri
 
Informatika (Aferdita Berisha) Viti i parë Ekonomik
Informatika (Aferdita Berisha) Viti i parë EkonomikInformatika (Aferdita Berisha) Viti i parë Ekonomik
Informatika (Aferdita Berisha) Viti i parë EkonomikjahirShala
 
Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor
Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor
Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor Menaxherat
 
Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4 Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4 Zana Agushi
 
KOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESORE
KOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESOREKOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESORE
KOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESOREBessnik Latifi
 
Pytje dhe pergjegjje makroekonomi
Pytje dhe pergjegjje makroekonomiPytje dhe pergjegjje makroekonomi
Pytje dhe pergjegjje makroekonomipranvera123
 
Teste Ekonometri Master
Teste Ekonometri MasterTeste Ekonometri Master
Teste Ekonometri MasterMuhamet Sopa
 
Analiza e Fizibiliteti ne Biznes
Analiza e Fizibiliteti ne BiznesAnaliza e Fizibiliteti ne Biznes
Analiza e Fizibiliteti ne BiznesMenaxherat
 
Hyrje ne Ekonomi 1
Hyrje ne Ekonomi 1Hyrje ne Ekonomi 1
Hyrje ne Ekonomi 1guest2514d3
 
Politika e distribucionit 9
Politika e distribucionit 9Politika e distribucionit 9
Politika e distribucionit 9Zana Agushi
 
Strategjite segmentimi i tregut
Strategjite   segmentimi i tregutStrategjite   segmentimi i tregut
Strategjite segmentimi i tregutekonomia
 
Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)
Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)
Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)fatonbajrami1
 
Elasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertes
Elasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertesElasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertes
Elasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertesValdet Shala
 

Mais procurados (20)

Konkurensa monopolistike
Konkurensa monopolistikeKonkurensa monopolistike
Konkurensa monopolistike
 
Mikroekonomi kurbat
Mikroekonomi kurbatMikroekonomi kurbat
Mikroekonomi kurbat
 
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
 
Përgatitje për provim pranues në Fakultetin Ekonomik
Përgatitje për provim pranues në Fakultetin EkonomikPërgatitje për provim pranues në Fakultetin Ekonomik
Përgatitje për provim pranues në Fakultetin Ekonomik
 
Ushtrime kollofjum-e drejta biznesore
Ushtrime kollofjum-e drejta biznesoreUshtrime kollofjum-e drejta biznesore
Ushtrime kollofjum-e drejta biznesore
 
Tema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibri
Tema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibriTema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibri
Tema 2 kërkesa oferat dhe ekuilibri
 
Seminar makroekonomi
Seminar makroekonomiSeminar makroekonomi
Seminar makroekonomi
 
Informatika (Aferdita Berisha) Viti i parë Ekonomik
Informatika (Aferdita Berisha) Viti i parë EkonomikInformatika (Aferdita Berisha) Viti i parë Ekonomik
Informatika (Aferdita Berisha) Viti i parë Ekonomik
 
Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor
Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor
Makroekonomia - BPV- Bruto Produkti Vendor
 
Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4 Politika e produktit Ligjerat-4
Politika e produktit Ligjerat-4
 
KOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESORE
KOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESOREKOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESORE
KOLLOFJUMI-E DREJTA BIZNESORE
 
Pytje dhe pergjegjje makroekonomi
Pytje dhe pergjegjje makroekonomiPytje dhe pergjegjje makroekonomi
Pytje dhe pergjegjje makroekonomi
 
Mikroekonomi 2
Mikroekonomi 2Mikroekonomi 2
Mikroekonomi 2
 
Teste Ekonometri Master
Teste Ekonometri MasterTeste Ekonometri Master
Teste Ekonometri Master
 
Analiza e Fizibiliteti ne Biznes
Analiza e Fizibiliteti ne BiznesAnaliza e Fizibiliteti ne Biznes
Analiza e Fizibiliteti ne Biznes
 
Hyrje ne Ekonomi 1
Hyrje ne Ekonomi 1Hyrje ne Ekonomi 1
Hyrje ne Ekonomi 1
 
Politika e distribucionit 9
Politika e distribucionit 9Politika e distribucionit 9
Politika e distribucionit 9
 
Strategjite segmentimi i tregut
Strategjite   segmentimi i tregutStrategjite   segmentimi i tregut
Strategjite segmentimi i tregut
 
Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)
Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)
Ekonomia e Kosovës dhe BE-së - Dr. Gazmend Qorraj (Pyetje dhe përgjigje)
 
Elasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertes
Elasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertesElasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertes
Elasticiteti i kerkeses_dhe_i_ofertes
 

Destaque

Mikroekonomi
MikroekonomiMikroekonomi
MikroekonomiMenaxherat
 
Mikroekonomi nga libri 1
Mikroekonomi nga libri 1Mikroekonomi nga libri 1
Mikroekonomi nga libri 1Veton Sopjani
 
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigjeMAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigjefatonbajrami1
 
Pyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomia
Pyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomiaPyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomia
Pyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomiaShpejtim Rudi
 
Pyetje Pergjigje I Xii Kapituj Mikro
Pyetje Pergjigje I Xii Kapituj    MikroPyetje Pergjigje I Xii Kapituj    Mikro
Pyetje Pergjigje I Xii Kapituj MikroKosovar Sopjann
 
Pyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimetPyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimetShefket Jakupi
 
Hyrje NĂ« Mikroekonomia
Hyrje NĂ« MikroekonomiaHyrje NĂ« Mikroekonomia
Hyrje NĂ« Mikroekonomiafakete duraku
 
Tregu, oferta dhe kerkesa
Tregu, oferta dhe kerkesaTregu, oferta dhe kerkesa
Tregu, oferta dhe kerkesaMenaxherat
 
Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006
Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006
Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006Kosovar Sopjann
 
W pa sw~1
W pa sw~1W pa sw~1
W pa sw~1Menaxherat
 
Ismet Begu Mikroekonomia
Ismet Begu MikroekonomiaIsmet Begu Mikroekonomia
Ismet Begu MikroekonomiaGjergj Shala
 
Tema 1 hyrje ne mikroekonomi
Tema 1  hyrje ne mikroekonomiTema 1  hyrje ne mikroekonomi
Tema 1 hyrje ne mikroekonomiValdet Shala
 
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton SylqaOrganizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton SylqaValdet Shala
 
Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4
Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4
Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4guest2514d3
 
"Konflikti" Mr.Driton Sylqa
"Konflikti" Mr.Driton Sylqa"Konflikti" Mr.Driton Sylqa
"Konflikti" Mr.Driton SylqaValdet Shala
 
Fillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANI
Fillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANIFillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANI
Fillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANIRamadan Ademi
 
Makroekonomi nga libri 1
Makroekonomi  nga libri 1Makroekonomi  nga libri 1
Makroekonomi nga libri 1Veton Sopjani
 
Burimet e Se Drejtes
Burimet e Se DrejtesBurimet e Se Drejtes
Burimet e Se DrejtesBessnik Latifi
 
Normat juridike
Normat juridikeNormat juridike
Normat juridikeMrMarkySweet
 

Destaque (20)

Mikroekonomi
MikroekonomiMikroekonomi
Mikroekonomi
 
Mikroekonomi nga libri 1
Mikroekonomi nga libri 1Mikroekonomi nga libri 1
Mikroekonomi nga libri 1
 
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigjeMAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
 
Pyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomia
Pyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomiaPyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomia
Pyetje dhe pergjigjje nga mikroekonomia
 
Pyetje Pergjigje I Xii Kapituj Mikro
Pyetje Pergjigje I Xii Kapituj    MikroPyetje Pergjigje I Xii Kapituj    Mikro
Pyetje Pergjigje I Xii Kapituj Mikro
 
Pyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimetPyetjet nga provimet
Pyetjet nga provimet
 
Hyrje NĂ« Mikroekonomia
Hyrje NĂ« MikroekonomiaHyrje NĂ« Mikroekonomia
Hyrje NĂ« Mikroekonomia
 
Tregu, oferta dhe kerkesa
Tregu, oferta dhe kerkesaTregu, oferta dhe kerkesa
Tregu, oferta dhe kerkesa
 
Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006
Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006
Provimi Final Mikroekonmi 2005 2006
 
W pa sw~1
W pa sw~1W pa sw~1
W pa sw~1
 
Ismet Begu Mikroekonomia
Ismet Begu MikroekonomiaIsmet Begu Mikroekonomia
Ismet Begu Mikroekonomia
 
Tema 1 hyrje ne mikroekonomi
Tema 1  hyrje ne mikroekonomiTema 1  hyrje ne mikroekonomi
Tema 1 hyrje ne mikroekonomi
 
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton SylqaOrganizimi formal dhe informal   ligj 2  Mr.Driton Sylqa
Organizimi formal dhe informal ligj 2 Mr.Driton Sylqa
 
Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4
Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4
Teoria E Zgjedhjees Kapitulli4
 
Elasticiteti i ofertës dhe këkresës
Elasticiteti i ofertës dhe këkresësElasticiteti i ofertës dhe këkresës
Elasticiteti i ofertës dhe këkresës
 
"Konflikti" Mr.Driton Sylqa
"Konflikti" Mr.Driton Sylqa"Konflikti" Mr.Driton Sylqa
"Konflikti" Mr.Driton Sylqa
 
Fillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANI
Fillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANIFillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANI
Fillet E Sw Drejtes - USHT Kumanove - DANI
 
Makroekonomi nga libri 1
Makroekonomi  nga libri 1Makroekonomi  nga libri 1
Makroekonomi nga libri 1
 
Burimet e Se Drejtes
Burimet e Se DrejtesBurimet e Se Drejtes
Burimet e Se Drejtes
 
Normat juridike
Normat juridikeNormat juridike
Normat juridike
 

Semelhante a Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi

Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2
Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2
Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2Ramadan Lohaj
 
Përgaditje për provimin pranues
Përgaditje për provimin pranuesPërgaditje për provimin pranues
Përgaditje për provimin pranuesStudentët e Pejës
 
ekonomi dhe ndermarresi
ekonomi dhe ndermarresiekonomi dhe ndermarresi
ekonomi dhe ndermarresiYmer-Hamide Ejupi
 
Biznesi dhe Faktoret kryesor te tij
Biznesi dhe Faktoret kryesor te tijBiznesi dhe Faktoret kryesor te tij
Biznesi dhe Faktoret kryesor te tijMenaxherat
 
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet KyqeHyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet KyqeMenaxherat
 
Ekonomi Kollekiumi 2- Pytje Pergjigje
Ekonomi Kollekiumi 2- Pytje PergjigjeEkonomi Kollekiumi 2- Pytje Pergjigje
Ekonomi Kollekiumi 2- Pytje PergjigjeZuhdiHajzeri
 
Makro1 ligj01 hyrjene_makroekonomi
Makro1 ligj01 hyrjene_makroekonomiMakro1 ligj01 hyrjene_makroekonomi
Makro1 ligj01 hyrjene_makroekonomiMustafMatoshi
 
Makroekonomia slides
Makroekonomia slidesMakroekonomia slides
Makroekonomia slidesKastriot Gashi
 
Agl2 Makro2
Agl2 Makro2Agl2 Makro2
Agl2 Makro2guest2514d3
 
Pytjet ekonomi kollekiumi 2
Pytjet ekonomi  kollekiumi 2Pytjet ekonomi  kollekiumi 2
Pytjet ekonomi kollekiumi 2ZuhdiHajzeri
 
Makroekonomia
MakroekonomiaMakroekonomia
Makroekonomiashpatvjanova
 
Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi
Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi
Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi Fidan Haliti
 
Plani I biznesit
Plani I biznesitPlani I biznesit
Plani I biznesitBLEDIONKICAJ
 
Konsumi dhe investimet
Konsumi dhe investimetKonsumi dhe investimet
Konsumi dhe investimetMenaxherat
 
Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?
Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?
Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?Xhino Brokaj
 
Matja e brutoproduktit kombëtar
Matja e brutoproduktit kombëtarMatja e brutoproduktit kombëtar
Matja e brutoproduktit kombëtarMenaxherat
 

Semelhante a Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi (20)

Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2
Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2
Pyetjepergjigje ixii-kapituj-mikro-1231085295331130-2
 
Përgaditje për provimin pranues
Përgaditje për provimin pranuesPërgaditje për provimin pranues
Përgaditje për provimin pranues
 
Mikroekonomi 1
Mikroekonomi 1Mikroekonomi 1
Mikroekonomi 1
 
Makroekonomi
MakroekonomiMakroekonomi
Makroekonomi
 
ekonomi dhe ndermarresi
ekonomi dhe ndermarresiekonomi dhe ndermarresi
ekonomi dhe ndermarresi
 
Tregtia nderkombetare
Tregtia nderkombetareTregtia nderkombetare
Tregtia nderkombetare
 
Biznesi dhe Faktoret kryesor te tij
Biznesi dhe Faktoret kryesor te tijBiznesi dhe Faktoret kryesor te tij
Biznesi dhe Faktoret kryesor te tij
 
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet KyqeHyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
 
Ekonomi Kollekiumi 2- Pytje Pergjigje
Ekonomi Kollekiumi 2- Pytje PergjigjeEkonomi Kollekiumi 2- Pytje Pergjigje
Ekonomi Kollekiumi 2- Pytje Pergjigje
 
Makro1 ligj01 hyrjene_makroekonomi
Makro1 ligj01 hyrjene_makroekonomiMakro1 ligj01 hyrjene_makroekonomi
Makro1 ligj01 hyrjene_makroekonomi
 
Makroekonomia slides
Makroekonomia slidesMakroekonomia slides
Makroekonomia slides
 
Agl2 Makro2
Agl2 Makro2Agl2 Makro2
Agl2 Makro2
 
Pytjet ekonomi kollekiumi 2
Pytjet ekonomi  kollekiumi 2Pytjet ekonomi  kollekiumi 2
Pytjet ekonomi kollekiumi 2
 
Makroekonomia
MakroekonomiaMakroekonomia
Makroekonomia
 
Presentation1
Presentation1Presentation1
Presentation1
 
Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi
Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi
Biznes nderkombetar Pr. Petrit Gashi
 
Plani I biznesit
Plani I biznesitPlani I biznesit
Plani I biznesit
 
Konsumi dhe investimet
Konsumi dhe investimetKonsumi dhe investimet
Konsumi dhe investimet
 
Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?
Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?
Sistemi financiar i bazuar mbi tregun apo mbi bankat ? Cili është më i miri ?
 
Matja e brutoproduktit kombëtar
Matja e brutoproduktit kombëtarMatja e brutoproduktit kombëtar
Matja e brutoproduktit kombëtar
 

Pyetjepergjigje mikroekonomi Arsim Ibishi

  • 1. Kapitulli 1 1. Kuptimi i Ekonomiksit? Ekonomiksi studion anĂ«n ekonomike tĂ« jetĂ«s shoqĂ«rore dhe sjelljen e agjentĂ«ve ekonomik nĂ« shoqĂ«ri dhe kushtet ekonomike tĂ« bashkĂ«veprimit. 2. Kush jane agjentet ekonomik? AgjentĂ«t ekonomik janĂ«: A) INDIVIDI-FAMILJA (nĂ« rolin e zotĂ«ruesit tĂ« burimeve, ofertuesit dhe konsumatorit), B) FIRMA – organizata qĂ« prodhon tĂ« mira dhe shĂ«rbime, C) QEVERIA – SHTETI si vendimmarrĂ«s, krijues dhe mbikqyrĂ«s i lojĂ«s ekonomike etj. 3. Burimet-faktorĂ«t-inputet e prodhimit? A) PUNA, B) TOKA, C) KAPITALI, D) SIPËRMARRJA 4. Kuptimi i punĂ«s? AftĂ«sia mendore-intelektuale dhe fizike tĂ« njerĂ«zve pĂ«r tĂ« punuar-kryer njĂ« punĂ«, Ă«shtĂ« njĂ«ri prej inputeve-burimeve-faktorĂ«ve tĂ« prodhimit. 5. Kuptimi i territorit (toka)? Pasuria natyrore qĂ« na rrethon e tĂ« gjitha llojeve: toka bujqĂ«sore, toka si truall ndĂ«rtimi, burimet energjetike, minerale dhe i tĂ«rĂ« mjedisi fizik qĂ« na rrethon. 6. Kuptimi i kapitalit-elementet e kapitalit? Kapitali – mallrat e prodhuara pĂ«r prodhimin e mallrave tĂ« tjera. Elementet e mallrave janĂ«: Pajisjet, Makinerit, NdĂ«rtesat, Inventari (Produktet e gatshme, gjysĂ«m produktet-produktet nĂ« proces dhe lĂ«nda e parĂ«). 7. Kuptimi i SipĂ«rmarrĂ«sit? AftĂ«sia dhe talenti organizativ i disa njerĂ«zve pĂ«r menaxhim tĂ« inputeve ekonomike si: Puna, Toka, Kapitali. Ai kĂ«rkon mundĂ«sit zhvillimore tĂ« organizatĂ«s prodhuese-firmat si dhe merr pĂ«sipĂ«r rreziqe si dhe sjell novacione-rrisi brenda ndĂ«rmarrjes. 8. Konceptet e Ekonomiksit? Konceptet e Ekonomiksit janĂ«: A) Pasuria – pĂ«rbĂ«het nga stoku-rrezerva e mallrave dhe shĂ«rbimeve, A) MirĂ«qenia – kĂ«naqĂ«sia e individit-grupit shoqĂ«ror qĂ« nxjerr nga konsumi i pasurisĂ«. MirĂ«qenia ndahet nĂ«: 1) Efiqenca – nxjerrja e dobisĂ« maksimale-kĂ«naqĂ«siĂ« maksimale nga pĂ«rdorimi i inputeve ekonomike, 2) DrejtĂ«sia – ndarja-shpĂ«rndarja e drejtĂ« e mallrave dhe shĂ«rbimeve mes individĂ«ve dhe grupeve tĂ« shoqĂ«risĂ«. EFIÇENCA PASURIA MIRËQENIA EFIÇENCA
  • 2. 9. Teknologjia? Teknologjia Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sia e aftĂ«siveit dhe njohurive shkencore nĂ« lidhje me pĂ«rdorimin e faktorĂ«ve tĂ« prodhimit, ku teknologjia e avancuar rrit produktivitetin-sasin e prodhuar pĂ«r njĂ« njesi tĂ« inputit. 10. Ligji i rradhĂ«sisĂ«? Ligji i rradhĂ«sisĂ« shpallĂ« se mallrat-shĂ«rbime janĂ« tĂ« rralla-pamjaftueshĂ«m sepse edhe burimet pĂ«r prodhimin e tyre janĂ« tĂ« pamjaftueshĂ«m karshi nevojave tĂ« njerĂ«zve pĂ«r konsum. 11. Zgjedhja-Alokimi? Zgjedhja – Ă«shtĂ« pasojĂ« e rradhĂ«siĂ«, ku duhet bĂ«rĂ« zgjedhja mes alternativave pĂ«r prodhimin e mallrave dhe shĂ«rbimeve, Alokimi – shpĂ«rndarja e inputeve tĂ« kufizuara mes nevojave konkuruese tĂ« pakufizuara tĂ« shoqĂ«risĂ«. 12. Alokimi-problemet kryesore-pyetjet? Alokimi si problem krysor ka disa dimensione dhe i pĂ«rgjigjet kĂ«tyre pytjeve: A) CfarĂ« tĂ« prodhohet, B) Si tĂ« prodhohet, dhe C) PĂ«r kĂ« tĂ« prodhohet. 13. PjesĂ«t e Ekonomiksit? Ekonomiksi ka 2 pjesĂ«: A) Mikro-Ekonomia – studion sjelljen e agjentĂ«ve ekonomik, konsumatorĂ«ve, firmave tĂ« biznesit dhe qeveris, dhe qĂ« veprimtaria e tyre lidhet me alokimin e inputeve dhe funksionimin e fatorĂ«ve tĂ« veqantĂ« tĂ« ekonomisĂ«. NĂ« qendĂ«r tĂ« vĂ«mendjes makroekonomike janĂ« tregjet e mallrave- shĂ«rbimeve tĂ« vecanta dhe kushtet e ekuilibrit tĂ« tye, B) Makro-Ekonomia – studion sjelljet e ekonomisĂ« kombĂ«tare, me studimin e agregatĂ«ve ekonomik si: Produkti i PĂ«rgjithshĂ«m, PunĂ«zĂ«nia Totale dhe PapunĂ«sia, Niveli i PĂ«rgjithshĂ«m i Cmimeve dhe Inflacioni, Ciklet e Biznesit dhe rritja ekonomike. Pra nuk ka kufi tĂ« prerĂ« mes mikro-makro-ekonomisĂ«, por nĂ« kohĂ«t e fundit po i kushtohet vĂ«mendja gjithnjĂ« e mĂ« e madhe e bazae mikroekonomike tĂ« dukurive makroekonomike. 14. Kufiri i MundĂ«sive tĂ« Prodhimit (KMP)? KMP – shpreh kombinime tĂ« ndryshme tĂ« mallrave dhe shĂ«rbimeve qĂ« mund tĂ« prodhojĂ« njĂ« vend gjatĂ« njĂ« periudhe tĂ« dhĂ«nĂ« kohore, duke pĂ«rdorur tĂ« gjitha burimet nĂ« dispozicion dhe me teknikat mĂ« efiqiente tĂ« prodhimit. MundĂ«sitĂ« Stofra Ushqime (milion ml) (milion tone) A 0 15 B 1 14.7 C 2 14 Ç 3 12 D 4 9 E 5 0 Grafiku 1. Kurba e mundĂ«sive tĂ« prodhimit.
  • 3. 15 14.7 14 12 9 1 2 3 4 5 15. Rritja ekonomike, Produktiviteti? Rritja ekonomike – Ă«shtĂ« zgjerim i qĂ«ndrueshĂ«m dhe i vazhdueshĂ«m i mundĂ«sive tĂ« prodhimit e cila kushtĂ«zohet me rritjen e faktorĂ«ve tĂ« prodhimit dhe pĂ«rmirĂ«simit tĂ« tyre tĂ« vazhdueshĂ«m, Produktiviteti – shpresh sasin e prodhuar tĂ« produktit pĂ«r njĂ« njĂ«si tĂ« inputeve tĂ« pĂ«rdorura, ky koncept Ă«shtĂ« ngusht i lidhur edhe me efiqencĂ«s si koncept mĂ« tĂ« gjerĂ« tĂ« efiqencĂ«s ekonomike. 16. Llojet e EfiqencĂ«s? EkzistojnĂ« disa lloje tĂ« eficencave: a) Efiqenca Ekonomike – shpreh gjendjen e ekonomisĂ« ku askush nuk arrin mirĂ«qenien e tij pa e cĂ«nar mirĂ«qenien e tjetrit. Ekonomia nĂ«nkupton arritjan e efiqencĂ«s prodhuese, alokative dhe shpĂ«rndarĂ«se. b) Eficenca Prodhuese – prodhimi i njĂ«sive tĂ« caktuar tĂ« produktit me pĂ«rdorimin e minimumit tĂ« inputeve, pra: Produktiviteti Maksimal i MundshĂ«m (PMM), c) Eficenca alokative – alokimi i burimeve-inputeve tĂ« mallrave aty ku kĂ«rkon shoqĂ«ria, d) Eficenca nĂ« ShpĂ«rndarja – shpĂ«rndarja e produkteve tĂ« prodhuara ku konsumatorĂ«t duke i marrĂ« tĂ« dhĂ«nat e tĂ« ardhurave (pas pagimit tĂ« kontributit-taksave) dhe cmimet e tregut ku konsumatorĂ«t nuk do tĂ« donin tĂ« shpenzonin kĂ«to tĂ« ardhura nĂ« ndonjĂ« mĂ«nyrĂ« tjetĂ«r. 17. ShpĂ«rndarja e burimeve te mbyllura dhe tĂ« hapura? Ekonomia e mbylluar – shpĂ«rndarja e inputeve dhe niveli i konsumit janĂ« tĂ«pĂ«rcaktuara tĂ«rĂ«sishtĂ« nga niveli i prodhimit. Pra; nuk mund tĂ« konsumohet mĂ« shumĂ« sesa prodhohet-disponohet. Ekonomit e hapura – lidhen njĂ«ra me tjetrĂ«n nĂ« shkĂ«mbimin e mallrave, shĂ«rbimeve, pĂ«rvojave ku njĂ« vend mund tĂ« konsumojĂ« edhe mallra tĂ« prodhuara nĂ« vendet tjera, duke zgjeruar mundĂ«sitĂ« e konsumit mĂ« tej mundĂ«sive tĂ« prodhit. Pra; NjĂ« vend pĂ«rfiton nga importi e tjetri nga eksporti. 18. Kuptimi i specializimit? Specializimi – pĂ«rqĂ«ndrim nĂ« prodhim i vetĂ«m njĂ« prodhukti apo disa produkteve si ps.sh:Gruri, Misri, Rrushi, etj. 19. Kuptimi i kosotove oportune?
  • 4. Kosto Oportune – ndryshe quhet Kosto Alternative – kuptohet si sakrificĂ« e bĂ«rĂ« – heqja dorĂ« nga njĂ« e mirĂ« dhe zgjedhja e njĂ« tĂ« mire tĂ« prodhuar mĂ« tĂ« vlefshme. Rrjedh nga rradhĂ«sia e burimeve dhe domosdoshmĂ«ria e zgjedhjes. 20. Funksioni i Ekonomiksit? Ekonomiksi i ka dy funksione: a) Funksioni-Pohimi Pozitiv, b) Funksioini-Pohimi Normativ. 21. Pohimit Pozitiv-Normativ? Pohimi Pozitiv – pĂ«rshkruar dhe shpjegon dukurit, agjentĂ«t ekonomik qĂ« dĂ«shirojnĂ« tĂ« arrijĂ« qĂ«llimet e tyre, ku edhe ju pĂ«rgjigjen pyetjeve: CFARË ISHTE, CFARË ËSHTË dhe CFARË DO TË BËHET? P.sh. Pohimi Pozitiv Ă«shtĂ«: Deficiti Buxhetor i Shtetit – sjell uljen e papunĂ«sisĂ« dhe rritjen e nivelit tĂ« inflacionit, Pohimi Normativ – merr sygjerime rreth rrugĂ«ve mĂ« eficente pĂ«r arritjen e synimeve tĂ« agjentĂ«ve ekonomik. U pĂ«rgjigjet pyetjeve CFARË DO TË DUHEJ, CFARË DO TË ISHTË MIRË TË NDODHTE. P.sh. Pohim Normativ Ă«shtĂ« – Niveli i papunĂ«sisĂ« nĂ« KosovĂ« Ă«shĂ« i lartĂ« e i cili duhet tĂ« ulet. Pohime Normative janĂ« tĂ« shkĂ«putura nga vlerĂ«simet morale tĂ« synimeve qĂ« duam tĂ« arrijmĂ«, por ato qĂ«ndrojnĂ« nĂ« bazĂ« tĂ« rekomandimeve politike. 22. Metoda e Studimit ekonomik? Ekonomia studiohet sipas dy metodave kryesore: A) NDUKSIONI – fillon me mbledhjen, pĂ«rpunimin e mĂ« pas analizimin e tĂ« dhĂ«nave ekonomike dhe vazhdon me zbulimi e lidhjeve te variablat e studiuara dhe tĂ« nxirret njĂ« pĂ«rfundim-konkluzion-hipotezĂ« tĂ« caktuar. Pra cdo informat e marrĂ« ndahet dhe studiohet e detajizuar. B) DEDUKSIONI – Ă«shtĂ« verifikimi empirik i pĂ«rfundimeve tĂ« nxjerra e cila shĂ«rbehet me teoremĂ«n APRIORISTIKE, e cila duket e arsyeshme e bazuar nĂ« ide tĂ« natyrshme dhe nuk janĂ« rrjedh drejtpĂ«rdrejtĂ« nga evidencat statistikore, e kjo teorem demostrohet logjikisht nĂ« kontekstin e njĂ« modeli ekonomik si njĂ« paraqitja tĂ« thjeshtĂ«zuar tĂ« realitetit ekonomik tĂ« ndĂ«rtuar mbi supozime-konkluzioneve. Pra, prej informatave analitike bashkohen qĂ« tĂ« formohet kjo metodĂ«.-Deduksioni. 23. Ekonomia shkenca empirike apo ekzakste? Ekonomia si shkencĂ« shoqĂ«rore Ă«shtĂ« empirike e jo ekzakte, ku ligjet ekonomike janĂ« ligje mesatare dhe nuk shprehin raportin ekzakt, ku mĂ« sĂ« miri e spjegon sjelljen e grupeve shoqĂ«rore sesa tĂ« individĂ«ve, ku kjo shkencĂ« gjen rregullsi dhe kur ka diferencat e mĂ«dha nĂ« sjelljet e individĂ«ve. 24. Metoda tjera ekonomike-grafike? Metodat ekonomike-grafike janĂ«: A) Grafiku mes dy faktorĂ«ve-inputeve, B) Grafiku i serive kohore, C) Grafiku i shpĂ«rndarĂ«, D) Metoda statistikore. 25. Çka Ă«shtĂ« Ekonometria? Ekonometria – Ă«shtĂ« nevoja gjithnjĂ« mĂ« e madhe e pĂ«rdorimit tĂ« metodave statistikore pĂ«r formulimin e njĂ« teorie ekonomike dhe verifikimin e saj. Ekonometria ndĂ«r tĂ« tjera merret me studimin e drejtimit-menaxhimit dhe tĂ« forcĂ«s sĂ« lidhjeve tĂ« variablave ekonomik.
  • 5. Kapitulli 2 1. Kush e pĂ«rcakton çmimin, sasin e tregut? Çmimin dhe Sasin e tregut e pĂ«rcakton ballafaqimi nĂ« treg i blerĂ«sve dhe i shitĂ«sve tĂ« produkteve tĂ« prodhuara. 2. Pse duhet njohur kĂ«rkesĂ«n dhe ofertĂ«n? PĂ«r tĂ« kuptuar: A) Si arrihet gjendja e ekuilibrit tĂ« tregut nĂ« kushtet e pĂ«rgjithshme tĂ« tij, B) Ndryshimin e çmimit nĂ« periudhat e ndryshme kohore, C) Pse çmimet e fiksuara me ligj ndikojnĂ«n nĂ« sasin dhe cilĂ«sin e mallrave qĂ« kĂ«mbehen, D) Si bĂ«het racionimi i inputeve tĂ« pamjaftueshme nĂ«pĂ«rmjet sistemit tĂ« çmimeve nĂ« njĂ« treg konkurencial. 3. PĂ«r njĂ« ekonomist-joekonomist cka paraqet kĂ«rkesa? PĂ«r njĂ« ekonomist – KĂ«rkesa paraqet sasin e njĂ« produkti qĂ« konsumatori-blerĂ«si Ă«shtĂ« njĂ«kohĂ«sith i gatshĂ«m dhe nĂ« gjendje tĂ« bleje mĂ« çmime tĂ« ndryshme tĂ« mundshme, gjatĂ« njĂ« periudhe kohore, PĂ«r njĂ« jo-ekonomist – termi kĂ«rkesĂ« i regerohet thjeshtĂ« njĂ« sasie tĂ« caktuar produkti. 4. Dallimi nĂ« mes nevojave dhe kĂ«rkesĂ«s? QĂ« njĂ« blerĂ«s tĂ« ketĂ« kĂ«rkesĂ« pĂ«r produkt nuk Ă«shtĂ« e mjaftueshme tĂ« ketĂ« vetĂ«m nevojĂ« pĂ«r tĂ«, por edhe tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje ta e blejĂ« atĂ« produkt, 5. Çka paraqet ligji i kĂ«rkesĂ«s? Ligji i KĂ«rkesĂ«s – Kur çmimet e produkteve ulen, sasia qĂ« blerĂ«sit janĂ« tĂ« gatshĂ«m tĂ« blejnĂ« rritet, dhe kur çmimet rriten sasia e kĂ«rkuar pakĂ«sohet, me kusht qĂ« faktorĂ«t tĂ« tjerĂ« tĂ« mbeten tĂ« pandryshuar. Ky ligj rrjedh nga parimet e zgjedhjes racionale. NjĂ« rritje e çmimit nuk bĂ«nĂ« qĂ« konsumatori tĂ« ketĂ« mĂ« pak nevojĂ« pĂ«r tĂ« (mallra-shĂ«rbime). Kjo e ul sasin e kĂ«rkuar, por jo edhe sasin qĂ« konsumatori ka nevojĂ« pĂ«r tĂ«. 6. Çka paraqet kurba-lakorja e kĂ«rkesĂ«s? Kurba-Lakorja e KĂ«rkesĂ«s – Ă«shtĂ« paraqitja grafike e niveleve tĂ« kĂ«rkesĂ«s ku çmimet janĂ« nĂ« pĂ«rpjestim tĂ« zhdrejtĂ« me sasin. Pra; Kur çmimi ulet (P-), sasia rritet (Q+), dhe e kundĂ«rta. 7. Pse vetĂ«m faktori “Çmim” merret nĂ« konsiderat, ndĂ«rsa tĂ« tjerĂ«t lihen apo supozohen si konstante? Merret nĂ« konsiderat vetĂ«m faktori çmim pĂ«r arsye se Ă«shtĂ« bruim kryesor i informimit rreth pamjaftueshmĂ«risĂ« relative tĂ« burimeve, ndryshimin e nevojave dhe tĂ« tjera dukuri tĂ« ekonomisĂ« sĂ« tregut. 8. Cilat janĂ« faktorĂ«t tjerĂ« qĂ« ndikojnĂ« nĂ« kĂ«rkesĂ«s? FaktorĂ«t tjerĂ« janĂ«: A) TĂ« ardhurat e konsumatorĂ«ve, B) Çmimet e mallrave plotĂ«sues dhe zĂ«vendĂ«sues, C) Pritjet e konsumatorĂ«ve pĂ«r tĂ« ardhurat dhe çmimet, D) Numri i konsumatorĂ«ve, E) Shitjet dhe preferencat e konsumatorĂ«ve. 9. Analizoni faktorĂ«t e kĂ«rkesĂ«s? A) TĂ« ardhurat e konsumatorĂ«ve – janĂ« faktorĂ« pĂ«rcaktues qĂ« jogjithmonĂ« bĂ«nĂ« qĂ« konsumatorĂ«t tĂ« blejnĂ« mĂ« shumĂ« produktet, por ndodh qĂ« edhe tĂ« kursejnĂ«. EkzistojnĂ« dy lloje tĂ« mirash: 1) TĂ« Mira Normale – kĂ«rkesa ndryshon njĂ«jtĂ« me tĂ« ardhurat, dhe 2) TĂ« Mira Inferiore – kĂ«rkesa ndryshon nĂ« drejtim tĂ« kundĂ«rt me tĂ« ardhurat. Pra; Mallrat me cilĂ«si tĂ« lartĂ« janĂ« tĂ« mira normale, ndĂ«rsa Mallrat me cilĂ«si mĂ« ulĂ«t janĂ« tĂ« mira inferiore. B) Çmimet e mallrave pltĂ«sues dhe zĂ«vendĂ«sues – janĂ« faktorĂ« alternativ-oportun mes tĂ« mirave tĂ« ndryshme- shĂ«rbimeve. P.sh. Gruri-Misri (zĂ«vendĂ«sues), dhe Karburanti-Automobili (plotĂ«sues). Pra; Ndryshimi nĂ« cmimin e njĂ« malli ndikon nĂ« pĂ«rpjestim tĂ« drejtĂ« te kĂ«rkesa pĂ«r zĂ«vendĂ«suesin e atj malli. Ndryshimi nĂ« cmimin e njĂ« malli ndikon nĂ« pĂ«rpjestim tĂ« zhdrejtĂ« te kĂ«rkesa pĂ«r potĂ«simin e atij malli.
  • 6. C) Prijtjet e konsumatorĂ«ve – janĂ« parashikimet pĂ«r tĂ« ardhmen, pĂ«r ndryshimin nĂ« tĂ« ardhurat, cmimet e mallrave qĂ« konsumojnĂ«. Kjo rrit kĂ«rkesĂ«n pĂ«r tĂ« mirat normale dhe ul kĂ«rkesĂ«n pĂ«r tĂ« mirat inferiore. D) Numri i konsumatorĂ«ve – Ă«shtĂ« njĂ«ri prej faktorĂ«ve pĂ«rcaktues ku kĂ«rkesa sĂ« bashku me ofertĂ«n e tregut janĂ« pĂ«rcaktuese tĂ« cmimit relativ tĂ« produkteve. Pra KĂ«rkesa e tregut – paraqitet si shuma e kĂ«rkesave individuale tĂ« konsumatorĂ«ve. PĂ«rshembull njĂ« person Ă«shtĂ« i gatshĂ«m tĂ« blejĂ« 15 njĂ«si nga X malli me cmim prej 20euro. NdĂ«rsa personi tjetĂ«r Ă«shtĂ« i gatshĂ«m tĂ« blejĂ« 10 njĂ«si nga malli X me tĂ« nĂ«jtin çmim, pra duke supozuar se kĂ«ta dy persona formojnĂ« tregun kĂ«tu kurba e kĂ«rkesĂ«s sĂ« tregut pasqyro faktin se sĂ« bashku ata do tĂ« blejnĂ« 25njĂ«si me çmim 20euro. PĂ«rveq kĂ«saj edhe ndryshimet nĂ« shpĂ«rndarjen e popullsisĂ« sipas grupmoshave, gjinisĂ« apo nga pikĂ«pamja territoriale mund tĂ« shkaktojĂ«ndryshimin e kĂ«rkesĂ«s pĂ«r produkte tĂ« veçanta. E) Shijet dhe Preferencat – ndikohen ngapĂ«rmirĂ«simet e cilĂ«sisĂ« sĂ« produktit, reklamave tĂ« suksesshme apo tĂ« tjera faktor qĂ« bĂ«jn pĂ«rzgjedhjen e produkteve qĂ« konsumatorĂ«t parashohin dobin qĂ« dĂ«shirojnĂ« ta e nxjerrin nga konsumi i produkteve tĂ« ndryshme. P.sh. vlerĂ«simi i shijeve tĂ« tij pĂ«r vajtjen nĂ« njĂ« ndeshje sportive dhe çmimin qĂ« Ă«shtĂ« i gatshĂ«m ta e paguaj do tĂ« varet nga preferencat e tij pĂ«r sportin ose futbollin ose ndonjĂ« spoprt tjetĂ«r. Ai pĂ«r tĂ« shikuar futboll duhet tĂ« paguaj 5euro pĂ«r bilet ndĂ«rsa pĂ«r basketboll 1euro, pra ai e zgjedh futbollin per aryse se e preferon mĂ« shumĂ« kĂ«tĂ« sport. 10. Çka pĂ«rfaqĂ«son “Oferta” Oferta pĂ«rfaqĂ«son sasit e njĂ« produkti qĂ« shitĂ«sit janĂ« njĂ«kohĂ«sishtĂ« tĂ« gatshĂ«m dhe nĂ« gjendje tĂ« ofrojnĂ« pĂ«r shitje me çmime tĂ« ndryshme, gjatĂ« njĂ« periudhe tĂ« caktuar kohore, kur faktorĂ«t e tjerĂ« janĂ« konstant. 11. Çka paraqet “Ligji i OfertĂ«s”? Lilgji i OfertĂ«s – thotĂ« se shitĂ«sit do tĂ« ofrojnĂ« njĂ« sasi mĂ« tĂ« madhe pĂ«r shitje kur çmimet rriten dhe do tĂ« ofrojnĂ« sasin mĂ« tĂ« vogĂ«l tĂ« produkteve atĂ«herĂ« kur cmimet ulen. 12. Nga buron “Ligji i OfertĂ«s”? Ligji i ofertĂ«s buron nga parimet e zgjedhjes racionale ku pĂ«rfitimi shtesĂ« qĂ« merret nga ofrimi i njĂ« njĂ«sie produkti Ă«shtĂ« çmimi i pritur i tij. KĂ«tu prodhuesi Ă«shtĂ« i gatshĂ«m tĂ« ofrojĂ« njĂ« njĂ«si shtesĂ« vetĂ«m kur çmimi i saj Ă«shtĂ«h mĂ« i lartĂ« ose tĂ« paktĂ«n i barabartĂ« me koston shtesĂ«. Pra; çmimi dhe kostoja shtesĂ« lidhĂ«n nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ« si çmimi dhekĂ«naqĂ«sia shtesĂ« nĂ« rastin e kĂ«rkesĂ«s. 13. Çka Ă«shtĂ« “Kostoja Marxhinale-Kostoja ShtesĂ«â€? Kostoja shtesĂ« – rritet kur rritet sasia e prodhuar, pra dikton nevojĂ«n pĂ«r rritjen e çmimeve mĂ« tĂ« larta pĂ«r produktet e tyre nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mbulojnĂ« kostot shtesĂ« mĂ« tĂ« larta qĂ« ka patur prodhuesi. 14. CilĂ«t faktorĂ« ndikojnĂ« nĂ« OfertĂ«? FaktorĂ«t kryesor qĂ« ndikojnĂ« nĂ« ofertĂ« janĂ«: A) Çmimet e faktorĂ«ve tĂ« prodhimit, B) Teknologjia e pĂ«rdorur, C) Çmimet e mallrave tĂ« lidhur, Ç) Pritjet e konsumatorĂ«ve, D) Numri i ofruesve. 15. Analizoni faktorĂ«t qĂ« ndikojnĂ« nĂ« OfertĂ«? A) Çmimet e faktorĂ«ve tĂ« prodhimit – janĂ« faktorĂ« pĂ«rcaktues qĂ« ndikon nĂ« koston e produktit. Pra; njĂ« rritje nĂ« çmimin e burimeve rrit koston-shpenzimet e produkteve dhe nĂ« kushtet e çmimit tĂ« ofruar nĂ« tregun e produktit e ul ofertĂ«n, dhe e kundĂ«rta e sajnjĂ« ulja nĂ« çmimin e burimeve ul kostot-shpenzimet e produkteve dhe nĂ« kushtet e çmimit tĂ« dhĂ«nĂ« nĂ« tregun e produktit rrit ofertĂ«n. B) Teknologjia – nĂ«nkupton aftĂ«sia dhe njohuria shkencore qĂ« pĂ«rdorut pĂ«r tĂ« prodhuar nĂ« mĂ«nyrĂ« efiçente-me nje kosto mĂ« tĂ« ulĂ«t, dhe me kĂ«tĂ« çon nĂ« njĂ« rritje tĂ« ofertĂ«s. C) Çmimet e mallrave tĂ« lidhur – kĂ«tu duhet bĂ«rĂ« analiza dhe krahasimi i alternativave tĂ« mundshme pĂ«r marrjen e vendimeve. P.sh. Bujqit duhet tĂ« zgjedhin se çfarĂ« (grurĂ« apo misĂ«r) dhe prodhuesit e televizorĂ«ve do tĂ« duhet tĂ« bĂ«jnĂ« zgjedhje se çfarĂ« do tĂ« duhej tĂ« prodhonin (TV me ngjyra apo bardh e zi). Pra si bujku si prodhuesi i TV-ve mund tĂ« bĂ«jnĂ« prodhimin e tĂ« dy produkteve por profiti apo kapaciteti prodhues qĂ« do ta kenĂ« do tĂ« jetĂ« i kufizuar, pra do tĂ« prodhojnĂ« mĂ« pak. Pra mosprodhimi i grurit apo televizorĂ«ve bardh e zi rrit koston oportune tĂ« prodhimit tĂ« misrit
  • 7. apo telvizorĂ«ve me ngjyrĂ«. Rritja e kostos oportune do tĂ« shoqĂ«rohet me uljen e ofertĂ«s sĂ« njĂ«rit produkt ndaj produktit tjetĂ«r dhe e kundĂ«rta. Ç) Pritjet e konsumatorĂ«ve – Ă«shtĂ« parashiqimi i asaj se çka do tĂ« ndodhĂ« nĂ« tĂ« ardhme nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ti marrin vendimet e tyrĂ« pĂ«r ofertĂ«n e produkteve. P.sh. njĂ« prodhues i kĂ«pucĂ«ve pret qĂ« kĂ«rkesa pĂ«r kĂ«pucĂ« tĂ« rritet nĂ« tĂ« ardhem, ai do tĂ« ulĂ« shtjen aktuale tĂ« kĂ«pucĂ«ve ose do tĂ« krijoj rezerva tĂ« kĂ«pucĂ«ve nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« shesĂ« mĂ« shumĂ« kur çmimi tĂ« jetĂ« rritur. NjĂ« kosto oportune mĂ« e lartĂ« e ul ofertĂ«n. Pra; kur pritet qĂ« çmimet tĂ« rriten oferta aktuale do tĂ« synojĂ« tĂ« ulĂ«t dhe kur çmimet priten tĂ« ulen oferta aktuale synon tĂ« rritet. D) Numri i konsumatorĂ«ve – Ă«shtĂ« kalimi nga ofertaindividuale nĂ« ofertĂ«n e tregut, pra shuma e oertave individuale nĂ« njĂ« kohĂ« tĂ« dhĂ«nĂ« bĂ«het numri i ofertave. NjĂ« rritje e numrit tĂ« ofertave do tĂ« thotĂ« rritja e sasisĂ« sĂ« produkteve tĂ« ofruara pĂ«r shitje pĂ«r çdo çmim, dhe me kĂ«tĂ« rast krijohet edhe konkurenca ofertuese. Pra; rritja e numrit tĂ« ofruesve rrit ofertĂ«n e tregut, dhe ulja e numrit tĂ« ofertuesve e ul ofertĂ«n e tregut dhe krijon monopolizimin e tregut. 16. Çka janĂ« PĂ«rfitime shtesĂ« dhe Kosto shtesĂ«? PĂ«rfitime shtesĂ« – janĂ« kur oferta dhe kĂ«rkesa synon tĂ« marrĂ« mĂ« shumĂ« nga pĂ«rfitimet e tregut, Kosto shtesĂ« – kur oferta dhe kĂ«rkesa mundohet tĂ« ketĂ« mĂ« pak humbje gjatĂ« investimeve nĂ« treg. 17. Cila Ă«shtĂ« rruga e vetme qĂ« tĂ« pajtohen oferta dhe kĂ«rkesa nĂ« treg? Rruga e vetme qĂ« oferta dhe kĂ«rkesa nĂ« treg tĂ« pajtohen janĂ« Ekuilibri i ofertĂ«s-kĂ«rkesĂ«s nĂ« treg. 18. Çka paraqet Ekuilibri i Tregut? Ekuilibri i Tregut – paraqetgjendjen e tillĂ« qĂ« blerĂ«sit dhe shitĂ«sit nuk kanĂ« arsye tĂ« ndryshojnĂ« sjelljen e tyre pĂ«r arsye veprojnĂ« nĂ« treg shumĂ« blerĂ«s dhe shitĂ«s nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur dhe asnjĂ«ri prej tyre as blerĂ«si apo shitĂ«si individual nuk ka mundĂ«si tĂ« ndikojĂ« te çmimi i tregut. Pra kĂ«tu nuk ka as kĂ«rkesĂ« tĂ« tepĂ«rt e as ofertĂ« tĂ« tepĂ«rt. Sasia dhe kĂ«rkesa janĂ« tĂ« barabarta dhe kĂ«saj situatĂ« mĂ« sĂ« miri i pĂ«rgjigjet njĂ« çmim tregu i cili quhet çmimi i ekuilibrit? 19. Çka paraqet çmimi i ekuillibrit? Çmimi i ekuilibrit – paraqet çmimin pĂ«r tĂ« cilin sasia e kĂ«rkuar dhe e ofruaj janĂ« tĂ« barabarta. Pra Ă«shtĂ« njĂ« kompromis midis interesave tĂ« shitĂ«sve dhe blerĂ«ve. 20. Çka paraqet “Mungesa”? Mungesa – Ă«shtĂ« niveli i çmimeve mĂ« tĂ« ulĂ«t se çmimi i ekuilibrit dhe sasia e kĂ«rkuar e tejkalon sasin e ofruar qĂ« bĂ«nĂ« presion pĂ«r rritjen e çmimit. 21. Cili Ă«shtĂ« dallimi mes MungesĂ«s dhe PamjaftueshmĂ«risĂ«? Mungesa – Ă«shtĂ« situatĂ« tregu nĂ« tĂ« cilĂ«n sasia e kĂ«rkuar tejkalon sasin e ofruar e qĂ« mund tĂ« eliminohet duke u rritur çmimet etregut deri nĂ« nivelet e ekuilibrit tĂ« çmimeve tĂ« tregut. PamjaftueshmĂ«ria - pasqyron faktin se inputet janĂ« t Ă« kufizuara dhe nevojat janĂ« tĂ« pakufizuara. 22. Sa janĂ« tĂ« nevojshme Investimet Private? Investimet Private – janĂ« mjaft tĂ« nevojshme dhe si rezultat i zaj bĂ«nĂ« gjallĂ«rimin e pjesĂ«marrjes sĂ« fuqishme tĂ« kapitalit tĂ« huaj tĂ« kombinuar me atĂ« vendor, pra edhe arrin nĂ« nivele te qilla qĂ« tĂ« thith gjithĂ« popullsinĂ« e aftĂ« pĂ«r punĂ«, ku edhe niveli i tĂ« ardhurave pĂ«r frymĂ«-banorĂ« do tĂ« shumĂ«fishohet. 23. Kur fitohet ekuilibri i ri? Ekuilibri i Ri – fitohet kur kĂ«rkesa dhe oferta rriten kĂ«tu do tĂ« fitohet Ekuilibri i ri rritĂ«s dhe kur oferta dhe kĂ«rkesa ulen do tĂ« krijohet Ekuilibri i rri zvogĂ«lues. 24. Si bĂ«het racionimi i burimeve tĂ« pamjaftueshme? Burimet e pamjaftueshme tĂ« tĂ« mirave racionohen midis pĂ«rdoruesve tĂ« tyre dhe kjo nuk bĂ«het as me planifikim qĂ«ndror e as nga ndonjĂ« komision apo zyrĂ« e posaçme, por mekanizmi qĂ« koordinon vendimet e shitĂ«sve dhe blerĂ«sve Ă«shtĂ« tregu duke u dhĂ«nĂ« pĂ«rgjigje tre pyetjeve bazĂ«: 1)PĂ«r kĂ« tĂ« prodhohet, 2) Si tĂ« prodhohet dhe 3) ÇfarĂ« tĂ« prodhohet.
  • 8. 1) PĂ«r kĂ« tĂ« prodhohet – vendoset pjesĂ«risht nga aftĂ«sia pĂ«r tĂ« paguar. Kush i ka paratĂ« e nevojshme bĂ«het zotĂ«rues i njĂ« tĂ« mire, kush nuk i ka paratĂ« ose kush i ka por i pĂ«rdor pĂ«r qĂ«llime tĂ« tjera, nuk e merr tĂ« mirĂ«n nĂ« fjalĂ«. Pra zotĂ«rimi i tĂ« mirave bĂ«het nga ata qĂ« plotĂ«simin e nevojave tĂ« tyre e mbĂ«shtesin me para. 2) Si tĂ« prodhohet – zgjidhet pjesĂ«risht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjajshme me tĂ« parĂ«n, sepse çmimi mĂ« i lartĂ« i tĂ« mirĂ«s bĂ«n qĂ« prodhuesit tĂ« harxhojnĂ« mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« siguruar teknologji tĂ« pĂ«rparuar dhepĂ«r kushte sa mĂ« efiçente. 3) ÇfarĂ« tĂ« prodhohet – zgjidhet pjesĂ«risht nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ngjajshme, sepse ku rritja çmimit tĂ« njĂ« tĂ« mire shĂ«rben si shkak pĂ«r njĂ« ofert mĂ« tĂ« madhe tĂ« saj dhe Ă«shtĂ« njĂ« sinjal qĂ« nxit kalimin e burimeve pĂ«r prodhimin e kĂ«saj tĂ« mire, dhe nga shumĂ« faktor e ndĂ«r tĂ« tjerĂ« nga karakteristikat si gjinia, mosha etj, Pra; nĂ« tĂ« trija pĂ«rgjigjet e mĂ«sipĂ«rmes ekziston termi “PjerĂ«sisht” pasi qĂ« tregu i njĂ« tĂ« mire tĂ« caktuar nuk Ă«shtĂ« njĂ« treg i izoluar, njĂ« ishull i mbyllur nĂ« vete, por Ă«shtĂ« i lidhur me trgjet e tĂ« mirave tĂ« tjera pltĂ«suese ose zĂ«vendĂ«suese tĂ« sĂ« mirĂ«s nĂ« fjalĂ« si dhe me tregjet e faktorĂ«ve qĂ« pĂ«rdoren pĂ«r prodhimin e kĂ«saj tĂ« mire. 25. Si bĂ«het pĂ«rcaktimi i çmimit nĂ« ekonomin e tregut? Problemi i pĂ«rcaktimit tĂ« çmimit realizohet nĂ« njĂ« bashkĂ«si tregjesh tĂ« ndĂ«rvarura dhe nuk paraqet vetĂ«m “ekuilibrin” e pjesshĂ«m tĂ« njĂ« tregu tĂ« vetĂ«m sikurse Ă«shtĂ« rasti tek ekonomit e mbyllura. 26. Çka Ă«shtĂ« “Dis-Ekuilibri? Dis-Ekuilibri – Ă«shtĂ« gjendja e tregut ku mund tĂ« ekzistojnĂ« tepricat ose mungesat e mallrave-shĂ«rbimeve tĂ« ofruar apo tĂ« kĂ«rkuara nĂ« tĂ« cilĂ«n shitĂ«sit dhe blerĂ«sit bĂ«jnĂ« presion njĂ«ri nĂ« tjetrin pĂ«r uljen ose ngritjen ose ngritjen e çmimit, pra pĂ«r aq kohĂ« sa ekziston ky presion pĂ«r aq kohĂ« i duhet tregut pĂ«r tĂ« arritur gjendjen ekuilibruese ekziston gjendja e kundĂ«rt e quajtur “Dis-EkuilibĂ«r”. Pra ekziston gjendja e Dis-Ekuilibrit kur sasia e kĂ«rkuar nuk Ă«shtĂ« nĂ« pĂ«rputhje me sasin e ofruar, gjegjĂ«sisht nuk Ă«shĂ« e barabartĂ«. 27. Çka Ă«shtĂ« Teoria e KĂ«rkimit? Teoria e KĂ«rkimit – Ă«shtĂ« teoria e re qĂ« merret me analizimin e Dis-Ekuilibrit, ku nĂ« themel tĂ« kĂ«saj teorie qĂ«ndron informacioni jo i plotĂ« qĂ« ka nĂ« bazĂ« paaftĂ«sinĂ« e agjendtĂ«ve ekonomik pĂ«r tĂ« parashkuar saktĂ« prodhimin e tĂ« mirave nga njĂ«ra anĂ« dhe kĂ«rkesĂ«n pĂ«r kĂ«to tĂ« mira nga ana tjetĂ«r. Pra informacionet jo tĂ« plota bĂ«jnĂ« qĂ« subjektet ekonomike tĂ« perfeksionojnĂ« parashikimin pĂ«r çmimet dhe sasitĂ« pĂ«r tĂ« cilat tregu shkon nĂ« ekuilibĂ«r. 28. Çka Ă«shtĂ« Ankandi? Ankandi – Ă«shtĂ« njĂ«ra prej metodave mjaft tĂ« mira pĂ«r zbulimin e çmimit apo ekuilibrin e tregutku barazohet kĂ«rkesa totale me ofertĂ«n totale, por pjesa mĂ« e madhe e tregjeve nuk funksionojnĂ« si ankandet, gjĂ« gjĂ« ndikojnĂ« faktorĂ« tĂ« ndryshĂ«m pĂ«r mosplotĂ«simn e kushteve tĂ« konkurrencĂ«s sĂ« plotĂ« 29. Kush ndikon nĂ« vazhdimin e Dis-Ekuilibrin e tregut? NĂ« zgjatjen e disekuilibrit pĂ«rveq informaiconeve jo tĂ« plota pĂ«r tregun ndikojnĂ« edhe faktorĂ« tĂ« ndryshĂ«m si: a)Imponimi i qeverisĂ« – mund tĂ« jetĂ« nĂ«: 1) NatyrĂ«n e mekanizmit konkurencial (sistemin fiskal), dhe 2) JashtĂ« natyrĂ«s konkurenciale (jashtĂ« sistemit fiskal), siç Ă«shtĂ« rasti i çmimeve tavan dhe çmimeve dysheme, b) Mos-Realizimi i planeve tĂ« prodhimit, c) Gjendja e njĂ« ekuilibri tĂ« paqĂ«ndrueshĂ«m. 30. Çka Ă«shtĂ« çmimi tavan(maksimal) dhe çmimi dysheme (minimal) ? PĂ«r tĂ« kuptuar çmimin tavan do ta ilsutrojmĂ« me shembullin e tregut tĂ« benzinĂ«s. SupozojmĂ« sepĂ«r arsye tĂ« caktuara qeveria vendos njĂ« çmim tavan-maksimal prej 1euro/litĂ«r. PĂ«r çmimin maksimal-tavan kĂ«rkesa nuk pĂ«rputhet me ofertĂ«n. KonsumatorĂ«t kĂ«rkojnĂ« mĂ« shum benzinĂ«, por bezina pĂ«r tĂ« plotĂ«suar kĂ«rkesĂ«n “e tepĂ«rt” nuk ka. Pra zgjidhja e vetme mĂ« e mirĂ« Ă«shtĂ« racionimi i konsumit me anĂ« tĂ« sistemit tĂ« triskĂ«simit. Funksioni i triskave Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« kufizojnĂ« kĂ«rkesĂ«n. Pra zhvendosja e kurbĂ«s nga njĂ« vend nĂ« tjetrĂ«n. PĂ«r ta kuptuar rasin e çmimeve dysheme-minimale duhet qĂ« tĂ« ilustrojmĂ« me shembullin e pagave minimale. SupozojmĂ« se paga minimale fiksohet me ligj. Ku ekziston edhe ekuilibri i detyruar. Me kĂ«tĂ« pagĂ« minimale do tĂ« zvogĂ«lohet numri i punĂ«torĂ«ve, dhe me kĂ«tĂ« rast dĂ«mtohen pikĂ«risht ata qĂ« duhet ndihmuar. Mbi kĂ«tĂ« bazĂ« shumĂ« ekonomist janĂ« shprehur kundĂ«r pĂ«rcaktimit me ligjtĂ« pagĂ«s minimale, e sidomos ata ekonomistĂ« liberal.
  • 9. Kapitulli 3 1. Çka dĂ«shirojnĂ« tĂ« dijnĂ« konsumatorĂ«t dhe ofertuesit? KonsumatorĂ«t dhe Ofertuesit deshirojnĂ« tĂ« dinĂ« se si ndryshon kĂ«rkesa dhe oferta kur ndryshojnĂ« faktorĂ«t pĂ«rcaktues tĂ« tyre por edhe sesa Ă«shtĂ« masa e kĂ«tij ndryshimi. P.sh. Firmat dhe Qeveria janĂ« tĂ« interesuara pĂ«r tĂ« patur sukses pĂ«r veprimtarin e tyre tĂ« kenĂ« njohuri mbi konceptin e elasticitetit. Firmat dĂ«shirojn tĂ« dinĂ« se çfarĂ« ndikimi ka ndryshimi i çmimit tĂ« njĂ« tĂ« mire nĂ« sasin e kĂ«rkuar tĂ« saj nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« marrin vendimet ekonomike nĂ« pĂ«rputhje me synimet e tyre. NdĂ«rsa qeveria kĂ«rkon tĂ« dijĂ« se çfarĂ« efekti do tĂ« ketĂ« rritja ose ulja e njĂ« takse tĂ« aplikuar ndaj njĂ« tĂ« mire ose shĂ«rbimi, nĂ« sasinĂ« dhe çmimin e ekuilibrit dhe nĂ« çfarĂ« do tĂ« ndodhĂ« me totalin e tĂ« ardhurave qĂ« sigurohet nga kjo taksĂ« kur niveli i saj ndryshon. 2. Çka shpreh Elasticiteti? Elasticiteti shpreh shkallĂ«n e reagimit tĂ«mit tĂ« sĂ« mirĂ«s, tĂ« ardhurave tĂ« konsumatorit, ç xubjekteve ekonomike (prodhuesit dhe konsumatorĂ«t) ndaj ndryshimit tĂ« kushteve ekonomike tĂ« tregut (ndryshimit tĂ« çmimit tĂ« sĂ« mirĂ«s, tĂ« ardhurave tĂ« konsumatorit, çmimit tĂ« tĂ« mirave plotĂ«suese apo zĂ«vendĂ«suese, kostot e prodhimit etj.) 3. Kur Ă«shtĂ« kĂ«rkesa elastike e kur joelastike? KĂ«rkesa Ă«shtĂ« elastike kur konsumatorĂ«t janĂ« shumĂ« tĂ« ndjeshĂ«m ndaj ndryshimit tĂ« çmimit tĂ« produktit, dhe JoElastike kur konsumatorĂ«t nuk janĂ« edhe aq tĂ« ndjeshĂ«m ndaj ndryshimit tĂ« çmimeve. 4. Si matet elasticiteti? Elasticiteti Ă«shtĂ« shkalla e reagueshmĂ«risĂ« sĂ« konsumatorit, i cili matet nĂ« pĂ«rqindje. 5. Si llogaritet pĂ«rqindja e ndryshimit tĂ« sasisĂ« sĂ« kĂ«rkuar? PĂ«rqindja e ndryshimit tĂ« sasisĂ« sĂ« kĂ«rkuar llogaritet duke pjesĂ«tuar diferencĂ«n e sasive tĂ« kĂ«rkuara (q2-q1) me mesataren e dysasive %ΔQ=(q2-q1) * 100 (q2+q1)/2 6. Si llogaritet pĂ«rqindja e ndryshimit tĂ« sasisĂ« sĂ« kĂ«rkuar me rasitn e rritjes sĂ« çmimit? %ΔQ=(q2-q1) * 100 q2 7. Si llogaritet pĂ«rqindja e ndryshimit tĂ« sasisĂ« sĂ« kĂ«rkuar me rastin e uljes sĂ« çmimit? %ΔQ=(q2-q1) * 100 q1 8. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s lidhur me çmimin ? %ΔP= (p2-p1) *100 (p2+p1)/2 9. Sa lloje tĂ« elasticiteteve ekzistojnĂ«? Ed= (q2-q1) : (p2-p1) EkzistojnĂ« dy lloje tĂ« elasticiteteve: (q2+q1)/2 (p2+p1)/2 A) Elasticiteti zonal i kĂ«rkesĂ«s: B) Elasticiteti pikĂ«sor i kĂ«rkesĂ«s: Ed= ∆q . p ∆p q 10. Çka Ă«shtĂ« koeficienti i elasticitetit? Koeficienti i kĂ«rkesĂ«s Ă«shtĂ« vlera qĂ« merret nga zbatimi i formulĂ«s sĂ« llogaritjes sĂ« elasticitetit. 11. Çka pĂ«rfaqĂ«son pjerrĂ«sia?
  • 10. PjerrĂ«sia pĂ«rfaqĂ«son koeficientin e ndryshimit absolut nĂ« sasi dhe nĂ« çmim mes dy pikave tĂ« lakores lineare dhe Ă«shtĂ« konstante pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« kurbĂ«s, elasticiteti pĂ«rfaqĂ«son koeficientin e ndryshimit nĂ« pĂ«rqindje tĂ« sasisĂ« nĂ« lidhje me ndryshimin nĂ« pĂ«rqindje tĂ« çmimit dhe Ă«shtĂ« i ndryshĂ«n nĂ«pika tĂ« ndryshme tĂ« lakores. 12. Cilat janĂ« dy raste ekstreme tĂ« kurbĂ«s sĂ« kĂ«rkesĂ«s? Dy rastet ekztreme janĂ« kur kurba e kĂ«rkesĂ«s Ă«shtĂ« plotĂ«sishtĂ« elastike nĂ«nkuptohet kur çmimi rritet qoftĂ« edhe pak mbi nivelin e ekuilibrit, sasia e kĂ«rkuar bie nĂ« zero, dhe koeficienti i elasticiteti tĂ« kĂ«rkesĂ«s Ă«shtĂ« infinit (‌e‌=α). NĂ« kĂ«tĂ« rast nuk do tĂ« shitej asgjĂ« nĂ«se do tĂ« tentohetj tĂ« vendoset njĂ« çmim mĂ« i lartĂ« se ai i tregut. NdĂ«rsa rasti tjetĂ«r ekstrem kemi atĂ«herĂ« kur kĂ«rkesa Ă«shtĂ« plotĂ«sishtĂ« elastike dhe kurba Ă«shtĂ« vertikale qĂ« tregon se sasi e kĂ«rkuar nuk ndryshon me ndryshimin e çmimn. DomethĂ«nĂ« koeficienti i elasticitetit tĂ« kĂ«rkesĂ«s Ă«shtĂ« zero (e=o). 13. Çka kuptojmĂ« me konceptin e elasticitetit tĂ« kĂ«rkesĂ«s lidhur me çmimin? Koncepti i elasticitetit lidhur me çmimin u tregonprodhuesve se çfarĂ« do tĂ« ndodhĂ« me tĂ« ardhurat e tyre totale nĂ«qoftĂ«se ndryshojnĂ« çmimet e shitjes sĂ« produkteve (pra; tĂ« ardhurat totale janĂ« tĂ« barabarta me produktin e sasisĂ« me çmimin (Q*P). 14. Cilat janĂ« faktorĂ« tĂ« tjerĂ« qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« elasticitetin e kĂ«rkesĂ«s lidhur me çmimin? FaktorĂ«t qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« elasticitetin e kĂ«rkesĂ«s lidhur me çmimin janĂ«: ekzisteca e tĂ« mirave zĂ«vendĂ«suese, pĂ«rcaktimi i tĂ« mirave, efekti i tĂ« ardhurave, faktori kohĂ«, tĂ« mirat e domosdoshme dhe tĂ« luksit. 15. Çka Ă«shtĂ« ekzistenca e tĂ« mirave zĂ«vendĂ«suese? Kur ekzistojnĂ« alternativat zĂ«vendesuese dhe pĂ«r to rritet shumĂ« çmimi i ndonjĂ«rĂ«s prej tyre do tĂ« ketĂ« reagim tĂ« madh. NĂ«se rritet çmimi i biletĂ«s pĂ«r autobus atĂ«herĂ« shiqohet mundĂ«sia e zĂ«vendĂ«simit nĂ« transportin hekurudhor, duke pakĂ«suar gradualisht kĂ«rkesĂ«n pĂ«r transport automobilistik. 16. Çka Ă«shtĂ« pĂ«rcaktimi i tĂ« mirĂ«s? Kur pĂ«rcaktimi Ă«shtĂ« mĂ« i pĂ«rgjithshĂ«m zĂ«vendĂ«suesit do tĂ« jenĂ« mĂ« tĂ« pakĂ«t dhe kĂ«rkesa do tĂ« jetĂ« mĂ« elastike. P.sh. kĂ«rkesa pĂ«r bukĂ« to tĂ« jetĂ« mĂ« e vogĂ«l sesa kĂ«rkesa pĂ«r mish 17. Çka Ă«shtĂ« efekti i tĂ« ardhurave? TĂ« ardhurat ndikojnĂ« dukshĂ«m nĂ« elasticitetin e tĂ« mirave, pra kur tĂ« ardhurat nuk ndryshojnĂ« rritja e çmimit tĂ« produktit ul tĂ« ardhurat reale dhe e detyron tĂ« zvogĂ«loj sasin e kĂ«rkuar. 18. Çka Ă«shtĂ« faktori kohĂ«? PĂ«r njĂ« periudhĂ« tĂ« shkurtĂ«r kohore tendencat pĂ«r tĂ« reaguar ndaj çmimit janĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« vogla nĂ«krahasrim me situatĂ«n kur koha nĂ« dispozicion tĂ« konsukatorit pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« vendim Ă«shtĂ« mĂ« e gjatĂ«. P.sh. supozoni se jeni duke udhĂ«tuar nga njĂ« qytet nĂ« njĂ« tjetĂ«r nĂ« njĂ« ditĂ« vere dhe keni etje tĂ« madhe, gjatĂ« rrugĂ«s ndodhet vetĂ«m njĂ« dyqan qĂ« ka vetĂ«m njĂ« llojpije freskuese me çmim tĂ« lartĂ«, ju do tĂ« shtyni qĂ« tĂ« mos pagoni deri nĂ« atĂ« moment-kohĂ« kur tĂ« shihni se nuk keni alternativa tjera pĂ«r ta shuar etjen dhe do tĂ« pranoni tĂ« paguani atĂ« çmim aq tĂ« lartĂ«. 19. Çka janĂ« tĂ« mirat e domosdoshme dhe tĂ« mirat e luksit? TĂ« mirat e domosdoshme janĂ« tĂ« mirat krysore pĂ«r ekzistencĂ«n fizike (ushqim, kujdes mjekĂ«sor etj.), por edhe tĂ« mirat pĂ«r njĂ« standart tĂ« pranueshĂ«mjetese. KĂ«tu kĂ«rkesa Ă«shtĂ« joelastike. TĂ« mirat e luksit qĂ« kalojnĂ« standardin minimal tĂ« ekzistencĂ«s fizike dhe pĂ«r kĂ«tĂ« kĂ«rkesa Ă«shtĂ« elastike. 20. Cilat janĂ« llojet tjera tĂ« elasticitetit?
  • 11. Llojet e elasticitetit janĂ«: a) elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s lidhur me çmimin, b) elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s lidhur me tĂ« ardhurat, c) elasticiteti i tĂ«rthortĂ« i kĂ«rkesĂ«s, d) elasticiteti i ofertĂ«s lidhur me çmimin. 21. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s lidhur me tĂ« ardhurat? Elasticiteti i kĂ«rkesĂ«s lidhur me tĂ« ardhurat (ey) mat reagimin e kĂ«rkesĂ«s ndaj ndryshimit tĂ« tĂ« ardhurave. Ku kĂ«rkesa pĂ«r tĂ« mira normale ndryshon nĂ« tĂ« njĂ«jtin drejtim me ndryshimin e tĂ« ardhurave, ndĂ«rsa kĂ«rkesa pĂ«r tĂ« mirat inferiore ndryshon nĂ« drejtim tĂ« kundrt me ndryshimin e tĂ« ardurave. ey= (q2-q1) : (y2-y1) (q2-q1)/2 (y2+y1)/2 22. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i tĂ«rthortĂ« i kĂ«rkesĂ«s? Elasticiteti i tĂ«rthortĂ« i kĂ«rkesĂ«s mat reagimin e kĂ«rkesĂ«s sĂ« konsumatorĂ«ve pĂ«r tĂ« mirĂ«n A kur kemi njĂ« ndryshim nĂ« çmimin e sĂ« mirĂ«s B qĂ« Ă«shtĂ« e lidhur me tĂ«. EA* B= (q2-q1)A : (p1+p1) B (q2+q1)A /2 (p1+p1) B/2 23. Çka Ă«shtĂ« elasticiteti i ofertĂ«s lidhur me çmimin? Elasticiteti i ofertĂ«s lidhur me çmimin (es) tregon-mat reagimin e blerĂ«sve ndaj njĂ« ndryshimi nĂ« çmim. NĂ«ses reagimi i shitĂ«sve Ă«shtĂ« i madh themi se oferta shtĂ« elastike dhe nĂ«se nuk kemi reagim tĂ« madh themise oferta Ă«shtĂ« joelastike. Kur koeficienti Ă«shtĂ« mĂ« i madh se 1 Ă«shtĂ« oferta elastike dhe e kundĂ«rta. 24. Cilat janĂ« faktorĂ«t qĂ« e pĂ«rcaktojnĂ« elasticitetin e ofertĂ«s? FaktorĂ«t qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« elasticitetin e ofertĂ«s janĂ«: a) Kostoja dhe mundĂ«sia pĂ«r tu depozituar produktim – sa mĂ« e ulĂ«t tĂ« jetĂ« kosotja e depozitimit dhe sa mĂ« i lehtĂ« tĂ« jetĂ« depozitimi aq mĂ« elastike do tĂ« jetĂ« oferta, b) Fleksibiliteti i procesit tĂ« prodhimit – kur shitĂ«sit ti pĂ«rgjigjenshpejt dhe pa shpenzime njĂ« ndryshimi relativisht tĂ« vogĂ«l tĂ« çmimit oferta zakonisht Ă«shtĂ« shumĂ« elastike, c) Kostoja e prodhimit tĂ« njĂ«sive shtesĂ« – Ă«shtĂ« afĂ«rsishtĂ« e njĂ«jtĂ« me atĂ« tĂ« njĂ«sisĂ« paraardhĂ«se, oferta ka tendencĂ« tĂ« jetĂ« elastike, d) Faktori kohĂ« – nĂ« qoftĂ«se kanĂ« mĂ« shumĂ« kohĂ« nĂ« dispozicion, mundĂ«sit e ofruesve tĂ« mallravepĂ«r tĂ« reaguar ndaj njĂ« ndryshimi çmimi janĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha. Sa mĂ« e gjatĂ« tĂ« jetĂ« koha aq mĂ« elastike do tĂ« jetĂ« oferta.
  • 12. Kapitulli 4 I 1. PĂ«r çka shĂ«rben “Teoriae zgjedhjes konsumatore”? Teoria e zgjedhjes konsumatore shĂ«rben pĂ«r tĂ« kuptuar dhe parashikuar sjelljen e konsumatorĂ«ve dhe pĂ«r tĂ« spjeguar se pse njerĂ«zit bĂ«jnĂ« kĂ«to apo ato zgjedhje tĂ« cilat rezultojnĂ« nĂ« kĂ«rkesĂ«n individuale pĂ«r produkte tĂ« caktuara. 2. Ku ndesh konsumatori gjatĂ« marrjes sĂ« vendimeve? Konsumatori gjatĂ« marrjes sĂ« vendimeve se çfarĂ« do tĂ« bleje ndeshet me Kufijt sasior tĂ« parave. 3. Nga çka varet kufizimi monetar individual? Kufizimi monetar individual varet nga e ardhura korrente e tij, kursimet e mĂ«parshme, mundĂ«sit pĂ«r tĂ« marrĂ« kredi- hua etj 4. Çka bĂ«nĂ« konsumatori racional? Konsumatori racional nuk blen njĂ« produkt nĂ«se parashikimi shtesĂ« qĂ« ai parashkon tĂ« marrĂ« prej tij Ă«shtĂ« mĂ« i vogĂ«l se shpenzimi shtesĂ« pĂ«r blerjen e tij. 5. PĂ«r çka blejnĂ« konsumatorĂ«t mallrat dhe shĂ«rbime? KonsumatorĂ«t blejnĂ« mallra dhe shĂ«rbime pĂ«r tĂ« plotĂ«suar nevojat e tyre ku pĂ«fitimet nga blerjet e tyre pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« kĂ«naqĂ«sit qĂ« sigurohen nga konsumi i tyre. 6. Çka bĂ«nĂ« konsumatori kur ka mundĂ«sitĂ« monetare tĂ« kufizuara? Kur ka mundĂ«sit monetare tĂ« kufizuara konsumatori nuk mund tĂ« blejĂ« çdo gjĂ« qĂ« i jep kĂ«naqĂ«si apo ato qĂ« i japin kĂ«naqĂ«si mĂ« tĂ« madhe. P.sh. konsumatori mund tĂ« pĂ«ritonte mĂ« shumĂ« kĂ«naqĂ«si nĂ«se do tĂ« blinte njĂ« makinĂ« nĂ« krahasim me njĂ« biçikletĂ« por megjithatĂ« Ă«shtĂ« i detyruar tĂ« blejĂ« biçikletĂ« nga shkaku i mundĂ«sive tĂ« kufizuara tĂ« mjeteve monetare qĂ« i posedon konsumatori. 7. Me çka pĂ«rballet konsumatori gjatĂ« zgjedhjes? ZgjatĂ« zgjedhjes konsumatori pĂ«rballohet me koston oportune. P.sh. nuk Ă«shtĂ« kosto oportune nĂ«se shpenzojmĂ« 10euro pĂ«r njĂ« libri nĂ« vend tĂ« njĂ« koncerti apo ndonjĂ« ndeshje futbollistike, por kosto oportune nĂ« terminologjin ekonomike Ă«shtĂ« kĂ«naqĂ«sia qĂ« konsumatori pĂ«rjeton nĂ«se e lexon librin apo e shiqon koncertin apo ndeshjen futbollistike. 8. Çka mban parasysh zgjedhja racionale e konsumatorit? KonsumatorĂ«t mbajnĂ« parasysh balancimin e kĂ«naqĂ«sisĂ« shtesĂ« tĂ« marrĂ« nga njĂ« produkt me kĂ«naqĂ«sinĂ« shtesĂ« qĂ« mund tĂ« merrej nga njĂ« produkt me tjetrin. II 9. Çka do tĂ« thotĂ« termi “dobi”? Termi “Dobi” nĂ« ekonomi pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« treguar masĂ«n e kĂ«naqĂ«sisĂ« qĂ« pĂ«rfiton konsumatori nga konsumi i njĂ« produkti tĂ« caktuar. 10. ÇfarĂ« lloje tĂ« dobisĂ« kemi? EkzistojnĂ« disa lloje tĂ« dobisĂ«: A) Dobia Totale – e cila njĂ«herit Ă«shtĂ« edhe qĂ«llimi kryesor i konsumatorit qĂ« duke shpenzuar tĂ« ardhurat e tij tĂ« sigurojĂ« maksimumin e dobisĂ« totale apo kĂ«naqqĂ«sisĂ« totale qĂ« merr nga tĂ« gjitha njĂ«sitĂ« e tĂ« mirave apo shĂ«rbimeve qĂ« konsumohn, B) Dobia Marxhinale – Ă«shtĂ« kĂ«naqĂ«sia shtesĂ« qĂ« konsumatori merr nga konsuimi i njĂ« njĂ«sie shtesĂ« produkti-shĂ«rbimi me dobinĂ« marxhinale qĂ« do tĂ« merrte nga konsumimi i mallrave tĂ« tjera. 11. Nga çka pĂ«rcaktohet zgjedhja e konsumatorĂ«ve? Zgjedhja e konsumatorĂ«ve pĂ«rcaktohet nga dobia marxhinale e jo nga dobia totale 12. ÇfarĂ« prirje ka ligji dobisĂ« marxhinale rrĂ«nĂ«se, ilustroni me njĂ« shembull?
  • 13. Dobia marxhinale rrĂ«nĂ«se ka njĂ« prirje qĂ« kur rritet sasia e konsumit tĂ« njĂ« tĂ« mire nĂ«kushtet kur faktorĂ«t TjerĂ« nuk ndryshojnĂ« dobia arxhinale e njĂ«sisĂ« sĂ« fundit tĂ« konsumuar vjen vazhdimisht duke rĂ«nĂ«. P.sh. NĂ« njĂ« ditĂ« verĂ« njĂ« konsumator pasi ka ecur shumĂ« Ă«shtĂ« etur dhe fillon tĂ« pijĂ« njĂ« lemonadĂ« pĂ«r tĂ« shuar etjen. Gota e parĂ« e limonadĂ«s e shijon shume tĂ« dytĂ« e kĂ«shtu me rradhĂ« deri nĂ« gotĂ«n e fundit qĂ« do ti sillte kĂ«naqĂ«si e qĂ« pas saj do tĂ« ketĂ« vetĂ«m kĂ«naqĂ«si negative. 13. Cila Ă«shtĂ« masa e dobisĂ« marxhinale tĂ« produktit qĂ« ekonomistĂ«t e pĂ«rdorini zakonishtĂ«? Masa e dobisĂ« marxhinale tĂ« produktit qĂ« ekonomistĂ«t e pĂ«rdorin Ă«shtĂ« shuma e parave qĂ« njĂ« individ Ă«shtĂ« i gatshĂ«m tĂ« sakrifikojĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« njĂ«si shtesĂ« tĂ« njĂ« produkti. 14. Çka duhet tĂ« bĂ«jĂ« konsumatori pĂ«r ti dhĂ«n pĂ«rgjigjes kryesore tĂ« zgjedhjes konsumatore? Ilustroni me njĂ« shembull? PĂ«r ti dhĂ«nĂ« pĂ«rgjigje pyetjes kryesore tĂ« zgjedhjes konsumatore se sa ka nxjerrur dobi nga pĂ«rdorimi i njĂ« malli do tĂ« mbajmĂ« parasysh se ai si njĂ« konsumator racional kĂ«rkon tĂ« sigurojĂ« kĂ«naqĂ«sinĂ« mĂ« tĂ« madhe me tĂ« ardhurat e kufizuara tĂ« tij. P.sh. rasti i lemonadĂ«s i cili duhet tĂ« sakrifikojĂ« blerje tĂ« tjera qĂ« mund tĂ« bĂ«nte nĂ« vend tĂ« saj. 15. Kur janĂ« tĂ« gatshĂ«m konsumatorĂ«t tĂ« blejnĂ« mĂ« shumĂ« nga njĂ« produkt? KonsumatorĂ«t janĂ« tĂ« gatshĂ«m tĂ« blejnĂ« mĂ« shumĂ« mallra vetĂ«m atĂ«herĂ« kur çmimi-sakrifica pĂ«r ato produkte Ă«shtĂ« i vogĂ«l, apo deri aty ku çmimi Ă«shtĂ« i barabartĂ« me koston marxhinale, gjĂ« qĂ« çmimi i tregut pasqyron dobin marxhinale tĂ« njĂ«sisĂ« sĂ« fundit tĂ« blerĂ«. 16. Çka pĂ«rfaqĂ«son kĂ«rkesa e tregut? KĂ«rkesa e tregut pĂ«rfaqĂ«son shumĂ«n e sasive tĂ« kĂ«rkuara nga tĂ« gjithĂ« blersit nĂ« treg me secilin nga çmimet e mundshme, pasqyron dobin marxhinale tĂ« çdo blerĂ«si nĂ« treg. 17. Çka presupozojnĂ« parimet e zgjedhjes racionale? Parime e zgjedhjes racionale presupozojnĂ« qĂ« blerĂ«sit individualisht dhe kolektivisht do tĂ« rrisin sasin e kĂ«rkuar derinĂ« pikĂ«nkur dobia marxhinale nĂ« çmim Ă«shtĂ« e barabart me çmimin e produktit. 18. Çka bĂ«nĂ« konsumatori kur ndodhet pĂ«rballĂ« shumĂ« alternativave dhe zgjedhjeve racionale? Kur ndodhet pĂ«rball shumĂ« alternativave dhe zgjedhjeve racionale ai kĂ«rkon balancimin e pĂ«rfitimeve marxhinale me kostot marxhinale tĂ« kĂ«tyre alternativave tĂ« mundshme. 19. Si ndahen alternativat e mundshme? Alternativat e mundshme ndahen nĂ« dy grupe: A) NjĂ« produkt i caktuar dhe B) TĂ« gjitha produktet tĂ« tjera. 20. Çka bĂ«het kur konsumatori zgjedh kombinime tĂ« alternativave tĂ« mundshme? Kur konsumatorizgjedh kombinime tĂ« alternativave tĂ« mundshme ai do tĂ« bĂ«jĂ« zgjedhjet optimale nĂ« mes tĂ« kĂ«tyre dy produkteve. 21. Çka na tregojnĂ« dobitĂ« marxhinale? Dobit marxhinale na tregojnĂ« vetĂ«m pĂ«rfitimet shtesĂ« qĂ« mund tĂ« marrin konsumatorĂ«t. 22. Kur i krahasojmĂ« dobitĂ« marxhinale (dobit shtesĂ«) me kostot marxhinale (kosto shtesĂ«)? I krahasojmĂ« vetĂ«m atĂ«herĂ« kur njohim çmimin dhe dobin marxhinale tĂ« tĂ« dy produkeve qĂ« mund tĂ« zbatojmĂ« parimet e zgjedhjes racionale dhe krahasojmĂ« pĂ«rfitimet shtese dhe kostot shtesĂ«-çmimet. 23. Si llogaritet dobia marxhinale pĂ«r njĂ« njĂ«si? Dobia marxhinale pĂ«r njĂ«si llogaritet duke pjesĂ«tuar dobin marxhinale me çmimin pĂ«r tĂ« gjetur dobin marxhinale pĂ«r 1euro pĂ«r nivele tĂ« ndryshme tĂ« sasive tĂ« produktit tĂ« parĂ«. Dobia marxhinale pĂ«r 1euro-njĂ«si tĂ« shpenzuar = Dobia marxhinale e produktit A
  • 14. Çmimi i produktit A 24. Çka kĂ«rkojnĂ« konsumatorĂ«t racional? KonsumatorĂ«t racional kĂ«rkojnĂ« tĂ« maksimizojnĂ« dobin marxhinale pĂ«r çdo njĂ«si tĂ« shpenzuar duke i krahasuar tĂ« gjitha alternativat e mundshme pĂ«r shpenzime. 25. Si llogaritet kombinimi i zgjedhjes konsumatore? Dobia marxhinale e A = Dobia marxhinale e B Çmimi i A Çmimi B Kjo tregon se produktet e A dhe B do tĂ« blihen kur dobia marxhinale pĂ«r njĂ« njĂ«si tĂ« shpenzuar do tĂ« jetĂ«e njĂ«jtĂ« pĂ«r tĂ« dy. E kundĂ«rta: Dobia marxhinale e A = Çmimi A Dobia marxhinale e B Çmimi B Kjo tregon se blerjet do tĂ« jenĂ« nĂ« ekuilibĂ«r kur vlert relative tĂ« dy produkteve (koeficienti i dobisĂ« marxhinale tĂ« tyre) janĂ« tĂ« barabarta me kostot relative (koeficienti i çmimeve) 26. Çka shpreh parimisht formula e mĂ«sipĂ«rme? Parimisht shpreh atĂ« se konsumatori mund tĂ« rrisĂ« kĂ«naqĂ«sinĂ« e tij duke pakĂ«suar sasin e produktit B dhe duke rritur sasin e produktit A. 27. Çka pasqyron çmimi i tregut? Çmimi i tregut pasqyron vlerĂ«n e njĂ«sisĂ« sĂ« fundit tĂ« blerĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« blerĂ«sit paguaj tĂ« njĂ«jtĂ«n çmim pĂ«r tĂ« gjitha njĂ«sit e blera. 28. Çka Ă«shtĂ« dhe çka tregon teprica e konsumatorit? Ilustroni me njĂ« shembull? Tejkalimi i pĂ«rfitimit total (shumĂ«s sĂ« dobive marxinale) ndaj kostove totale (sasia e blerĂ« dhe çmim) quhet tepricĂ« konsumatore. P.sh. nĂ«se çmimi ulet nĂ« nga 10euro nĂ« 8euro blerĂ«sit do tĂ« shepnzojnĂ« 1200euro pĂ«r tĂ« blerĂ« 150njĂ«si, pra ata marrin faktikisht 1650 njĂ«si deri tek njĂ«sia e 150-tĂ« dhe pĂ«r pasojĂ«j rezulton njĂ« tepricĂ« e konsumatorit prej 450 eurosh gjithsejt. Teprica e konsumatorit Ă«shtĂ« njĂ« koncept i dobishĂ«m sepse tregon sesa fitojnĂ« ose humbasin blerĂ«sit nga njĂ« ndryshim i çmimit tĂ« produktit. III 29. ÇfarĂ« funksione luan ulja e çmimit? Kur çmimi ulet rritet dobia marxhinale pĂ«r 1euro dhe rriet sasie e kĂ«rkuar pĂ«r atĂ« produkt. 30. Çka janĂ« tĂ« ardhurat reale dhe efekti i tĂ« ardhurave? TĂ« ardhurat reale – Ă«shtĂ« ulja e çmimit dhe sasia e produkteve qĂ« konsumatori mund tĂ« blejĂ« me tĂ« ardhuar e tij monetare duke sguruar blerjet me kĂ«to tĂ« ardhura. Efekti i tĂ« ardhurave – Ă«shtĂ« rritja e sasisĂ« sĂ« produktit tĂ« blerĂ« e shkaktuar nga njĂ« rritje e tĂ« ardhurave reale. 31. Çka quajmĂ« efekt i zĂ«vendĂ«simit dhe qfarĂ« shenjash kemi me kĂ«tĂ« efekt? Ndryshimi nĂ« sasin e blerĂ« tĂ« produktit i shkaktuar nga njĂ« ndryshim i çmimit relativ duke mbajtur konstante tĂ« tĂ« ardhurave reale quhet efekti i zĂ«vendĂ«simit. Ky efekt ka gjithmonĂ« shenja negative. 32. ÇfarĂ« shenje ka efekti i tĂ« ardhurave dhe i zĂ«vendĂ«simit pĂ«r tĂ« mirat normale dhe inferiore? PĂ«r tĂ« mirat normale efekti i tĂ« ardhurave dhe i zĂ«vendĂ«simit ka efekt negativ, PĂ«r tĂ« mirat inferiiore efekti i tĂ« ardhurave dhe i zĂ«vendĂ«simit ka efekt pozitiv. .
  • 15. IV 33. Çka Ă«shtĂ« teoria kardinaliste? Teoria kardinaliste Ă«shtĂ« trajtimi i zgjedhjes konsumatore bazuar nĂ« dobinĂ« marxhinale qĂ« presupozon mundĂ«sinĂ« e matjes sĂ« dobisĂ« e pĂ«r pasoje edhe ndryshimit tĂ« dobisĂ« midis produkteve tĂ« ndryshme duke pĂ«rdorur numrat kardinal, e cila ndeshet nĂ« disa vĂ«shtirĂ«si kur ballafaqohet me realitetin, nuk tregon ndonjĂ« mundĂ«si matjeje tĂ« dobisĂ«, sepse dobia si koncept Ă«shtĂ« abstrakt dhe i vĂ«shtirĂ« tĂ« pĂ«rcaktohet njĂ«sia e patjet qĂ« tĂ« pĂ«rkufizohet dhe tĂ« bĂ«het krahasim pĂ«r individ tĂ« ndryshĂ«m. Pra; pĂ«r tĂ« matur dobin qĂ« pĂ«rfiton konsumatori do tĂ« duhejqĂ« faktoret e tjerĂ« tĂ« ndikojnĂ« nĂ« nivelin e kĂ«naqĂ«sisĂ« tĂ« mbahen konstante gjĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e pamundshme. 34. Çka Ă«shtĂ« teoria ordinaliste? Teoria ordinaliste Ă«shtĂ« e kundĂ«rta e kardinaliste. Ordinaliste e rĂ«ndĂ«sishme Ă«shtĂ« vetĂ«m renditja e preferencave qĂ« kanĂ« konsumatorĂ«t pĂ«r produktet qĂ« zgjedhin, edhepĂ«r kĂ«tĂ« arsye quhet teoria ordinaliste e zgjedhjes konsumatore. 35. Çka Ă«shtĂ« zona indiferente dhe kurba indiferente? Zona indiferente Ă«shtĂ« faktise konsumatori nuk ka ndonjĂ« preferencĂ« tĂ« veçanta pĂ«r ndonjĂ«rĂ«n prej kĂ«tyre kombinimeve. Kurba indiferente Ă«shtĂ« paraqitja grafike e kĂ«tyre jopreferencave. 36. Çka vĂ«rehet me kombinime indiferente? Me kombinime indiferente vĂ«rejmĂ« se konsumatori Ă«shtĂ« i gatshĂ«m tĂ« sakrifikojĂ« disa njĂ«si tĂ« produktit X pĂ«r tĂ« marrĂ« mĂ« shumĂ« njĂ«si tĂ« produktit Y ose e kundĂ«rta me kusht qĂ« kĂ«naqĂ«sia totale e tij tĂ« mos ndryshojĂ«. P.sh. Ai ka dy opcione ose tĂ« blejĂ« 3 bileta pĂ«r futboll ose tĂ« blejĂ« njĂ« libĂ«r ekonomie. Ai Ă«shĂ« i gatshĂ«m tĂ« sakrifikojĂ« 3 njĂ«si pĂ«r njĂ« libĂ«r. 37. Çka paraqet koncepti i normĂ«s marxhinale tĂ« zĂ«vendĂ«simit? Koncepti marxhinal i zĂ«vendĂ«simit mat sasin e njĂ« produkti qĂ« blerĂ«sit janĂ« tĂ« gatshĂ«m tĂ« sakrifikojnĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« njĂ«si shtesĂ« p.sh. nga ∆y nĂ« ∆x duke mbajtur konstante dobin totale. MRS= ∆y ∆x Pra norma marxhinale e zĂ«vendĂ«simit Ă«shĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« raporti i dobive marxhinale tĂ« tĂ« dy produkteve. 38. Çka quajmĂ« hartĂ« tĂ« diferencĂ«s? NjĂ« bashkĂ«sikurbash-lakoresh indiferente tĂ« paraqitura nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n figurĂ« quhet HartĂ« Indiference. 39. Si janĂ« tĂ« kufizuara zgjedhjet e konsumatorĂ«ve? Zgjedhjet e konsumatorĂ«ve janĂ« tĂ« kufizuara nĂ« dy faktorĂ«: NĂ« tĂ« ardhurat qĂ« zotĂ«ron dhe çmimet e produkteve X dhe Y. 40. Çka paraqet drejtĂ«sia e buxhetit? TĂ« gjitha kombinimet e mundshme qĂ« ndodhen mbi kĂ«tĂ« drejtĂ«z. Paraqet tĂ« gjitha kombinimet e mundshme tĂ« dy produktee qĂ« mund tĂ« blejĂ« konsumatori, por kjo drejtĂ«z nuk na tregon se cili prej kĂ«tyre kombinimeve Ă«shtĂ« mĂ« i miri. 41. Si mund tĂ« zhvendoset drejtĂ«sia e buxhetit? Ajo mund tĂ« zhvendoset nĂ«ppozicione tĂ« ndryshme nĂ«n ndikimin e faktorĂ«ve pĂ«rcaktuar (tĂ« ardhurat dhe çmimet e produkteve). NĂ«se tĂ« ardhurat rriten drejtĂ«za e buxhetit do tĂ« zhvendoset lart-djathtas paralelisht me vetĂ«veten e tijdhe e kundĂ«rta nĂ«se tĂ« ardhurat do tĂ« ulen atĂ«herĂ« drejtĂ«za e buxhetit do tĂ« zhvendoset poshtĂ«-majtas.
  • 16. N’ 4 Fig. Zhvendosja e tdrejtĂ«zĂ«s sĂ« buxhetit N 3 2 1 M M’ 1 2 3 4 4 Fig. Zgjedhja optimale 3 N 2 B U2 U1 1 a U0 M 1 2 3 4 42. Çka paraqet pjerĂ«sia e kurbĂ«s sĂ« indiferencĂ«s? PjerĂ«sia e kurbĂ«s sĂ« indiferencĂ«s paraqet raportin e dobive marxhinale nĂ« vlerĂ« absolute. 43. Çka paraqet pjerrĂ«sia e drejtĂ«zĂ«s sĂ« buxhetit? PjerrĂ«sia e drejtĂ«zĂ«s sĂ« buxhetit paraqet raportin e çmimeve nĂ« vlerĂ« absolute 44. Si zhvendoset drejtĂ«za pĂ«rfundimtare e buxhetit? DrejtĂ«za pĂ«rfundimtare e buxhetit zhvendoset paralelisht me vetĂ«veten drejt origjinĂ«s deri nĂ« pikĂ«n qĂ« takon kurbĂ«n fillestare tĂ« indiferencĂ«s?
  • 17. Kapitulli 5 1. Ç’ështĂ« Firma? Firma Ă«shtĂ« njĂ« njĂ«si bazĂ« qĂ« organizon dhe koordinon faktorĂ«t e prodhimit, punĂ«n, tokĂ«n, kapitalin dhe aftĂ«sitĂ« sipĂ«rmarrĂ«se, nĂ« procesin e prodhimit. Ajo i kombinon tĂ« gjitha kĂ«ta burime pĂ«r tĂ« prodhuar mallra ose shĂ«rbime. 2. Me çfarĂ« lloje problemesh ndeshen firmat? I numroni? Firmat ndeshen me kĂ«to lloje problemesh: ‱ ÇfarĂ« malli apo shĂ«rbimi tĂ« prodhojnĂ« dhe nĂ« çfarĂ« sasie ‱ ÇfarĂ« teknologjie prodhimi tĂ« pĂ«rdorin ‱ Ç’sasi faktorĂ«sh prodhimi tĂ« pĂ«rdorin ‱ ÇfarĂ« strukture organizimi dhe drejtimi tĂ« zgjedhin etj. 3. Çka quhet e ardhura totale, kostoja totale dhe fitimi (humbjen)? TĂ« Ardhurat Totale – quhen tĂ« gjitha tĂ« ardhurat qĂ« firma siguron nga shitja e mallrave dhe shĂ«rbimeve qĂ« ajo prodhon; Kostot Totale – janĂ« tĂ« gjitha shpenzimet qĂ« i bĂ«n firma pĂ«r tĂ« prodhuar dhe shitur mallra dhe shĂ«rbimet. Diferenca nĂ« mes tĂ« ardhurave totale dhe kostove totale pĂ«rbĂ«n Fitimin (Humbjen) e firmĂ«s. 4. Cilat janĂ« objektivat e firmĂ«s? I numroni? Objektiv kryesor i çdo firme Ă«shtĂ« maksimizimi i fitimit, si objektiva tjera mund tĂ« jenĂ«: ‱ Rritja e shkallĂ«s sĂ« pjesĂ«marrjes nĂ« treg (ose tĂ« paktĂ«n ruajtja e pjesĂ«s qĂ« zotĂ«ron) ‱ Krijimi i njĂ« imazhi tĂ« mirĂ« nĂ« fushĂ«n e punĂ«simit ‱ Rritja e prestigjit nĂ« treg ‱ Ruajtja e mjedisit nga mbetjet teknologjike ‱ Maksimizimi i tĂ« ardhurave etj. 5. Çka quhen organizatat jofitimprurĂ«se? Firmat qĂ« si synim kryesor nuk e kanĂ« fitimin, quhen Organizatat jofitimprurĂ«se (joprofitabile). 6. Si çka shĂ«rben tregu? Tregu shĂ«rben si mekanizĂ«m pĂ«r tĂ« koordinuar planet e shitjes dhe tĂ« blerjes sĂ« individĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m. 7. Diskutoni shembullin e makinĂ«s sĂ« prishur, cilĂ«n rrugĂ« do tĂ« zgjedhĂ« pronari, dhe çfarĂ« e pĂ«rcakton rrugĂ«n qĂ« do tĂ« zgjedhĂ« pronari i makinĂ«s? Duke organizuar prodhimin, firma koordinon aktivitetet ekonomike tĂ« shumta tĂ« individĂ«ve. Por firma nuk Ă«shtĂ« i vetmi institucion qĂ« koordinon aktivitetet ekonomike. Koordinimi mund tĂ« arrihet edhe pĂ«rmes tregut. Le tĂ« marrim njĂ« shembull tĂ« koordinimit tĂ« tregut dhe koordinimit tĂ« firmĂ«s. SupozojmĂ« se makina e njĂ« personi Ă«shtĂ« prishur dhe ka dy rrugĂ« nĂ«pĂ«rmjet tĂ« cilave ajo mund tĂ« riparohet: ose duke e çuar nĂ« njĂ« firmĂ« qĂ« kryen shĂ«rbimin e riparimit tĂ« makinave, ose duke koordinuar tĂ« gjitha veprimet vet individi nĂ« tregjet e ndryshme. Rruga e parĂ« quhet koordinim i firmĂ«s, kurse rruga e dytĂ« quhet koordinim i tregut. Koordinimi i FirmĂ«s quhet sepse pronari i firmĂ«s, ku Ă«shtĂ« dĂ«rguar makina koordinon tĂ« gjitha aktivitetet e nevojshme pĂ«r riparimin e makinĂ«s. Koordinimi i Tregut konsiston nĂ« faktin se, pronari i makinĂ«s pĂ«r tĂ« ardhur deri te rregullimi i makinĂ«s, tĂ« gjitha aktivitetet duhet ti koordinoj vet pĂ«rmes tregut. Ai sĂ« pari duhet ta gjejĂ« njĂ« mekanik i cili duhet tĂ« shikoj se ku Ă«shtĂ« defekti dhe tĂ« bĂ«jĂ« listĂ«n e pjesĂ«ve qĂ« duhet pĂ«r tu ndĂ«rruar si dhe instrumenteve qĂ« duhen pĂ«r ti vendosur ato. Dhe nĂ« fund tĂ« gjejĂ« edhe njĂ« tjetĂ«r mekanik pĂ«r tĂ« vendosur pjesĂ«t. Pra, shohim se nĂ« rastin e dytĂ« pronari bĂ«n shumĂ« transaksione (veprime) pĂ«r tĂ« ardhur deri te riparimi i veturĂ«s sĂ« tij. Pra, lind pyetja çfarĂ« e pĂ«rcakton rrugĂ«n qĂ« do ta ndjek pronari i makinĂ«s? PĂ«rgjigja Ă«shtĂ«: Kostoja. Pra, pronari do tĂ« ndjek atĂ« rrugĂ« qĂ« Ă«shtĂ« me kosto mĂ« tĂ« ulĂ«t, pra metodĂ«n ekonomikisht mĂ« efiçente. 8. Cekni dhe spjegoni tre arsyet kryesore pse firmat janĂ« mĂ« efiçente sesa tregjet? Ka tre arsye kryesore pse firmat janĂ« mĂ« efiçente sesa tregjet si koordinatore tĂ« aktivitetit ekonomik: ulja e kostove tĂ« transaksioneve, ekonomizimet e shkallĂ«s, dhe ekonomizimet e skuadrave tĂ« prodhimit. Kostot e transaksioneve sa herĂ« qĂ« shitet e blihet njĂ« mall ose shĂ«rbim i caktuar, kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« transaksion. Po tĂ« veprohej sipas rrugĂ«s sĂ« parĂ« do tĂ« kishim vetĂ«m njĂ« transaksion nĂ« mes pronarit tĂ« veturĂ«s dhe firmĂ«s e cila merret me riparimin e veturĂ«s. Po tĂ« ndiqet rruga e dytĂ«, do tĂ« kishim mĂ« shumĂ« transaksione. Pra, rruga e parĂ« ka kosto mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« transaksionit. Ekonomizime tĂ« ShkallĂ«s ekzistojn kur kostoja e prodhimit tĂ« njĂ« njĂ«sie tĂ« produktit ulet, nĂ« qoftĂ« se sasia e prodhimit
  • 18. rritet. Ekonomizime tĂ« shkallĂ«s lidhen me faktorĂ« tĂ« ndryshĂ«m teknologjikĂ«, financiare, organizative etj. NdĂ«r arsyet organizative mund tĂ« pĂ«rmendim ndarjen e punĂ«s dhe specializimin, tĂ« mĂ«shiruara nĂ« skuadrat e prodhimit. Skuadra e prodhimit Ă«shtĂ« njĂ« organizim i prodhimit, nĂ« tĂ« cilin njĂ« grup individĂ«sh specializohen nĂ« detyra tĂ« caktuara pĂ«r prodhimin e njĂ« produkti ose shĂ«rbimi. Pra, kĂ«tu secili specializohet nĂ« kryerjen e njĂ« detyre tĂ« caktuar. – MeqenĂ«se firmat mund tĂ« ulin koston e transaksioneve, tĂ« arrijnĂ« ekonomizime tĂ« shkallĂ«s dhe tĂ« organizojn skuadrat e prodhimit nĂ« mĂ«nyrĂ« efiçente, atĂ«herĂ« janĂ« ato qĂ« koordinojn nĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« efiçente shumĂ« nga aktivitetet tona nĂ« krahasim me tregun. 9. NĂ« qoftĂ« se ka kufizime nĂ« efiçencĂ«n ekonomike tĂ« firmĂ«s çfarĂ« ndodhĂ« me tĂ«? Ekzistojn edhe kufizime nĂ« efiçencĂ«n ekonomike tĂ« firmĂ«s. NĂ« qoftĂ« se firmat bĂ«hen shumĂ« tĂ« mĂ«dha dhe rrisin shkallĂ«n e diversitetit tĂ« produkteve qĂ« prodhojnĂ«, atĂ«herĂ« mund tĂ« rriten kostot e pĂ«rgjithshme pĂ«r njĂ«si prodhimi. 10. Si klasifikohen Firmat? Firmat mund tĂ« klasifikohen nĂ« mĂ«nyra tĂ« ndryshme, duke marrĂ« pĂ«r bazĂ« kritere tĂ« ndryshme. 11. Sipas kriterit ligjor tĂ« organizimit tĂ« tyre sa lloje kryesore firmash kemi? Sipas kriterit ligjor tĂ« organizimit tĂ« tyre kemi tre lloje kryesore firmash: firmat individuale, firmat me ortakĂ«, dhe korporatat (shoqĂ«ritĂ« aksionare). 12. Si pĂ«rcaktohet forma e organizimit qĂ« zgjedhĂ« njĂ« firmĂ«? Forma e organizimit qĂ« zgjedhĂ« njĂ« firmĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht pĂ«rcaktohet nga forma e pronĂ«sisĂ«, struktura e drejtimit tĂ« saj, mĂ«nyra e pagesĂ«s pĂ«r faktorĂ«t e prodhimit etj. 13. Çka dini pĂ«r Firmat Individuale? Kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« firmĂ« individuale atĂ«herĂ« kur ajo Ă«shtĂ« pronĂ« e njĂ« pronari tĂ« vetĂ«m dhe drejtohet vetĂ«m prej tij. Kjo Ă«shtĂ« forma mĂ« e thjeshtĂ« dhe mĂ« e pĂ«rgjithshme e organizimit tĂ« firmave. Pronari i firmĂ«s Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r mbarĂ«vajtjen e firmĂ«s dhe pĂ«r detyrimet qĂ« ka ndaj tĂ« tjerĂ«ve. 14. Cekni dhe tregoni disa avantazhet dhe disavantazhet tĂ« firmave individual? Krahasuar me llojet e tjera tĂ« firmave, firmat individual kanĂ« njĂ« varg avantazhesh dhe disavantazhesh: Avantazhet e firmĂ«s individuale janĂ«: ‱ Struktura drejtuese e firmĂ«s individuale Ă«shtĂ« e thjeshtĂ«. Pronari i firmĂ«s i merr vet tĂ« gjitha vendimet lidhur me ndĂ«rmarrjen e tij, poashtu e merr vet tĂ« gjithĂ« fitimin e firmĂ«s dhe e pĂ«rdorĂ« si tĂ« dĂ«shiroj. ‱ Organizohet relativisht lehtĂ«. Kostot e organizimit janĂ« relativisht tĂ« vogla. ‱ Jep njĂ« shkallĂ« tĂ« lartĂ« kĂ«naqĂ«sie personale nĂ« drejtimin e firmĂ«s dhe marrjen e vendimeve. ‱ LehtĂ«sia pĂ«r t’u futur dhe pĂ«r tĂ« dalĂ« nga biznesi nĂ« qoftĂ« se nuk ka sukses nĂ« veprimtarin qĂ« ka zgjedhur ‱ KanĂ« njĂ« fleksibilitet tĂ« lartĂ« nĂ« pĂ«rshtatje ndaj kĂ«rkesave tĂ« konsumatorĂ«ve ‱ Fitimi tatimohet vetĂ«m njĂ« herĂ«, nĂ« formĂ«n e tatimit mbi tĂ« ardhurat personale. Disavantazhet e firmĂ«s individuale janĂ«: ‱ PĂ«rgjegjĂ«sia e pakufizuar financiare. NĂ« qoftĂ« se firma nuk ka sukses nĂ« biznesin qĂ« ka zgjedhur dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye mund tĂ« falimentojĂ«, pronari i firmĂ«s individuale duhet tĂ« shlyej tĂ« gjitha detyrimet financiare qĂ« ka ndaj firmave tĂ« tjera ose bankĂ«s. NĂ« qoftĂ« se nuk i shlyen tĂ« gjitha detyrimet, atij mund t’i sekuestrohet gjithĂ« pasuria qĂ« zotĂ«ron. ‱ Burimet e financimit tĂ« investimeve, tĂ« nevojshme pĂ«r zgjerimin e prodhimit, janĂ« tĂ« kufizuara nga mundĂ«sitĂ« financiare tĂ« pronarit, pĂ«rfshirĂ« edhe mundĂ«sitĂ« pĂ«r tĂ« marrĂ« hua. ‱ JetĂ«gjatĂ«sia e kufizuar, e cila varet nga jetĂ«gjatĂ«sia ose vullneti i vetĂ« pronarit. 15. Çka dini pĂ«r Firmat me OrtakĂ«?
  • 19. Firmat me ortakĂ« mund tĂ« krijohen me dy ose mĂ« shumĂ« pronarĂ«. Secili prej tyre pajtohet qĂ« tĂ« kontriboj me njĂ« pjesĂ« tĂ« punĂ«s dhe tĂ« kapitalit tĂ« tij nĂ« firmĂ«, tĂ« marrĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« fitimit tĂ« saj dhe tĂ« ketĂ« pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« e vet nĂ« detyrimet e firmĂ«s. NĂ« kĂ«tĂ« formĂ« biznesi numri i ortakĂ«ve nuk mund tĂ« jetĂ« mbi njĂ« limit tĂ« caktuar. NjĂ« firmĂ« me ortakĂ« ka njĂ« strukturĂ« organizimi mĂ« tĂ« komplikuar se sa njĂ« firmĂ« individuale. Edhe kĂ«tu fitimi taksohet vetĂ«m njĂ« herĂ« si e ardhur personale e pronarĂ«ve. OrtakĂ«t kanĂ« pĂ«rgjegjĂ«si tĂ« pakufizuar, madje njĂ« ortak mund tĂ« mbaj pĂ«rgjegjĂ«si edhe pĂ«r gabimet qĂ« mund tĂ« bĂ«jnĂ« ortakĂ«t e tjerĂ«. 16. Cekni dhe tregoni avantazhet dhe disavantazhet e firmĂ«s me ortakĂ«? Edhe kjo formĂ« e organizimit tĂ« biznesit ka avantazhet dhe disavantazhet. Avantazhet janĂ«: ‱ Sikurse firmat individuale edhe firmat me ortak mund tĂ« themelohen dhe organizohen lehtĂ«sisht. ‱ TĂ«rheqin mĂ« shumĂ« kapitale se sa firmat individuale, nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« shtohen burimet financiare tĂ« nevojshme pĂ«r rritjen dhe zhvillimin e firmĂ«s. ‱ MundĂ«sia mĂ« e madhe pĂ«r tĂ« marrĂ« kredi nga banka. KĂ«tĂ« e mundĂ«son pasuria e tĂ« gjithĂ« ortakĂ«ve e cila shĂ«rben si garancion pĂ«r bankĂ«n. Pra, ortakĂ«ritĂ« janĂ« nĂ« njĂ« pozitĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« kreditore sesa firmat individuale. ‱ Firmat me ortakĂ« kanĂ« aftĂ«si drejtuese dhe organizuese mĂ« tĂ« lartĂ«, pĂ«rderisa ekziston mundĂ«sia e specializimit tĂ« ortakĂ«ve nĂ« funksione tĂ« caktuara drejtuese. Disavantazhet janĂ«: ‱ PĂ«rgjegjĂ«sia e pakufizuar financiare. OrtakĂ«t garantojnĂ« me tĂ« gjithĂ« pasurinĂ«. Te firmat me ortakĂ«, njĂ« ortak mund tĂ« mbaj pĂ«rgjegjĂ«si (ngarkohet me obligime) edhe pĂ«r gabimet ose papĂ«rgjegjĂ«sinĂ« e ortakĂ«ve tjerĂ«. ‱ NĂ« firmat me ortakĂ« kĂ«rkohen pĂ«lqimi i tĂ« gjithĂ« ortakĂ«ve pĂ«r çdo vendim qĂ« lidhet me aktivitetin e firmĂ«s. Kur ky pĂ«lqim nuk arrihet, kjo bĂ«het shkak pĂ«r shpĂ«rbĂ«rjen e firmĂ«s (falimetnimin e saj). ‱ MarrĂ«veshjet pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« firmĂ« me ortakĂ« pĂ«rmbajnĂ« veprime ligjore tĂ« ndĂ«rlikuara pĂ«r tĂ« blerĂ« apo shitur pjesĂ«n pĂ«rkatĂ«se nĂ« firmĂ«. Sa herĂ« qĂ« njĂ« ortak tĂ«rhiqet nga firma apo vdes, pushon sĂ« vepruari marrĂ«veshja e bĂ«rĂ« mĂ« parĂ«. Edhe futja e njĂ« ortaku tĂ« ri sjell si pasojĂ« hartimin e njĂ« marrĂ«veshje tĂ« re. ‱ Firmat me ortakĂ« kanĂ« njĂ« jetĂ« tĂ« kufizuar nĂ« biznes. Pra, nĂ«se ndonjĂ«ri prej ortakĂ«ve tĂ«rhiqet prej firmĂ«s, firma shpĂ«rbĂ«het. ‱ KufizueshmĂ«ria e numrit tĂ« ortakĂ«ve bĂ«n qĂ« mundĂ«sitĂ« financiare tĂ« saj tĂ« jenĂ« tĂ« kufizuara. 17. Çka dini pĂ«r Korporatat? Korporata Ă«shtĂ« njĂ« formĂ« e organizimit tĂ« biznesit qĂ« themelohet me shitjen (emetimin) e aksioneve dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye shpesh quhen si shoqĂ«ri aksionare. Aksioni Ă«shtĂ« njĂ« titull pronĂ«sie ndaj njĂ« pjese tĂ« pasurisĂ« sĂ« shoqĂ«risĂ«, njĂ« letĂ«r me vlerĂ« qĂ« vĂ«rteton se njĂ« individ ka investuar nĂ« shoqĂ«ri vlerĂ«n nominale tĂ« aksionit dhe se ka tĂ« drejtĂ« tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« fitimin e shoqĂ«risĂ«, nĂ« pĂ«rputhje me kĂ«tĂ« vlerĂ« nominale. AksionarĂ«t marrin njĂ« pjesĂ« tĂ« fitimit tĂ« shoqĂ«risĂ« aksionare nĂ« formĂ«n e dividentit. PronarĂ«t e aksioneve kanĂ« pĂ«rgjegjĂ«si ligjore vetĂ«m pĂ«r pjesĂ«n qĂ« e kanĂ« investuar nĂ« shoqĂ«rinĂ« aksionare, pra nuk pĂ«rgjigjen me tĂ«rĂ« pasurinĂ«. MbajtĂ«si i njĂ« aksioni mund ta shesĂ« atĂ« nĂ« qoftĂ« se dĂ«shiron. NĂ« shoqĂ«rinĂ« aksionare pa ofertĂ« publike aksionet mbahen privatisht dhe mund tĂ« shiten dhe tĂ« blihen vetĂ«m me marrĂ«veshjen e tĂ« gjithĂ« aksionistĂ«ve. NĂ« shoqĂ«ritĂ« aksionare me ofertĂ« publike, aksionet shiten dhe blihen nĂ« tregun e letrave me vlerĂ«, nĂ« bursĂ«. ShoqĂ«ritĂ« e mĂ«dha aksionare kanĂ« njĂ« strukturĂ« mĂ« tĂ« komplikuar. Organi mĂ« i lartĂ« i njĂ« shoqĂ«rie tĂ« tillĂ« Ă«shtĂ« mbledhja e pĂ«rgjithshme e aksionarĂ«ve, e cila vendoset pĂ«r çështjet kryesore tĂ« aktivitetit tĂ« saj. Nga kjo mbledhje zgjidhet, me shumicĂ« votash, bordi i drejtorĂ«ve. Çdo aksion i blerĂ« Ă«shtĂ« i vlefshĂ«m pĂ«r njĂ« votĂ«. PĂ«r shembull nĂ« qoftĂ« se njĂ« individ ka blerĂ« 50 aksione, ai ka tĂ« drejtĂ«n e 50 votave. Bordi i drejtorĂ«ve zgjedh presidentin. NĂ«n bordin e drejtorĂ«ve janĂ« drejtorĂ«t ekzekutiv, tĂ« cilĂ«t janĂ« pĂ«rgjegjĂ«s dhe drejtojn sektorĂ« tĂ« tillĂ« si prodhimi, marketingu, financat, kĂ«rkim-zhvillim, ku punojnĂ« specialistĂ« tĂ« fushave tĂ« ndryshme. TĂ« ardhurat e korporatĂ«s tatimohen dy herĂ«, njĂ« herĂ« si tĂ« ardhura tĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« korporatĂ«s dhe sĂ« dyti si tĂ« ardhura personale tĂ« aksionarĂ«ve. Tatimi i dyfisht i tĂ« ardhurave tĂ« korporatĂ«s pĂ«r korporatĂ«n paraqet njĂ« disavantazh nĂ« krahasim me format e tjera tĂ« organizimit tĂ« biznesit. MirĂ«po kĂ«tĂ« disavantazh korporata mund ta kthej nĂ« avantazh. Si arrihet kjo? Kjo do tĂ« arrihet nĂ« qoftĂ« se fitimi nuk i’u shpĂ«rndahet nĂ« formĂ« dividenti aksionarĂ«ve, por riinvestohet nĂ« korporatĂ«. Kjo qĂ« thamĂ« mĂ« lartĂ« ka dy efekte pozitive: sĂ« pari, eliminohet tatimi i dyfisht pĂ«r korporatĂ«n dhe sĂ« dyti, riinvestimi i mjeteve nĂ« korporatĂ« mundĂ«son rritjen (zhvillimin e saj).
  • 20. Krahas avantazhit tĂ« pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« sĂ« kufizuar qĂ« kanĂ« aksionistĂ«t, forma e organizimit me korporata ka edhe njĂ« avantazh tjetĂ«r, vazhdimin e biznesit. AksionistĂ«t nuk mund tĂ« tĂ«rheqin kapitalin qĂ« kanĂ« investuar nĂ« shoqĂ«ri (korporatĂ«), por ata mund tĂ« shesin aksionet nĂ« bursĂ«. Kjo shitje bĂ«het me çmimet e tregut dhe jo nĂ« bazĂ« tĂ« vlerĂ«s nominale tĂ« aksionit. Poseduesi i aksionit mund ta shesĂ« aksionin e tij me çmim mĂ« tĂ« lartĂ« se vlera nominale dhe nĂ« kĂ«tĂ« rast ka realizuar fitim i cili quhet fitim nga kapitali, ose mund ta shesĂ« me çmim mĂ« tĂ« ulĂ«t se vlera nominale duke ralizuar humbje e cila quhet humbje nga kapitali, por mund ta shesĂ« edhe baras me vlerĂ«n nominale. BlerĂ«sit e ri tĂ« kĂ«tyre aksioneve bĂ«hen pronar tĂ« korporatĂ«s dhe kjo mundĂ«son qĂ« korporata tĂ« mbijetojĂ« nĂ« biznes. 18. Si ndahen burimet financiare kryesore qĂ« mund tĂ« sigurojĂ« korporata? Burimet financiare kryesore qĂ« mund tĂ« sigurojĂ« korporata ndahen nĂ« burime financiare tĂ« Jashtme dhe tĂ« Brendshme. 19. Cilat rrugĂ« kryesore pĂ«rdorĂ« korporata pĂ«r tĂ« siguruar burimet financiare tĂ« jashtme? PĂ«r tĂ« siguruar burime financiare tĂ« jashtme, korporata pĂ«rdor kĂ«to rrugĂ« kryesore: shitja e obligacioneve, emetimi i aksioneve, marrja e kredive bankare. Shitja e obligacioneve – Obligacioni Ă«shtĂ« njĂ« letĂ«r me vlerĂ« qĂ« i sjell mbajtĂ«sit tĂ« tij tĂ« ardhura tĂ« pĂ«rvitshme, nĂ« bazĂ« tĂ« pĂ«rqindjeve fikse tĂ« caktuara mĂ« parĂ«. NjĂ« obligacion pĂ«rbĂ«n njĂ« detyrim afatgjatĂ« 10-15 vjeçar, pĂ«r korporatĂ«n. Korporata Ă«shtĂ« e detyruar tĂ« paguajĂ« vlerĂ«n e obligacionit nĂ« kohĂ«n e caktuar, pavarĂ«sisht nĂ«se Ă«shtĂ« me fitim apo jo. BlerĂ«si i obligacionit i paguan korporatĂ«s, nĂ« momentin e blerjes, njĂ« shumĂ« parash ta barabartĂ« me vlerĂ«n nominale tĂ« obligacionit, tĂ« supozojmĂ« 150 mijĂ« €. Korporata kryen dy lloj pagesash ndaj mbajtĂ«sit tĂ« obligacionit: a) PagesĂ«n e interesit, e cila bĂ«het periodikisht çdo vit, gjatĂ« gjithĂ« jetĂ«s sĂ« obligacionit. NĂ« qoftĂ« se norma e interesit Ă«shtĂ«, pĂ«r shembull 10% nĂ« vit, atĂ«herĂ« pagesa e interesit pĂ«r njĂ« obligacion me vlerĂ« nominale prej 150 mijĂ« € do tĂ« ishte 15 mijĂ« € nĂ« vit; b) PagesĂ«n e 150 mijĂ« €, ose tĂ« vlerĂ«s nominale tĂ« obligacionit, nĂ« datĂ«n e maturimit tĂ« borxhit, pra kur plotĂ«sohet afati i detyrimit. Krahas obligacioneve tĂ« zakonshme, ekzistojnĂ« edhe obligacione tĂ« konvertueshme. Ato dallohen nga obligacionet e zakonshme sepse, para njĂ« date tĂ« caktuar, mund tĂ« kĂ«mbehen me aksione sipas njĂ« norme tĂ« caktuar, p.sh. njĂ« obligacion me 5 aksione. MeqenĂ«se mbajtĂ«si i kĂ«tij lloj obligacioni ka mundĂ«sin e konvertueshmĂ«risĂ«, norma e interesit Ă«shtĂ« mĂ« e ulĂ«t se ajo e obligacioneve tĂ« zakonshme. Emetimi i Aksioneve – Ekzistojn tre lloje tĂ« kryesore aksionesh: aksionet e zakonshme, preferenciale dhe aksionet e konvertueshme. Aksioni i ZakonshĂ«m – i jep pronarit tĂ« tij tĂ« drejtĂ«n tĂ« jetĂ« bashkĂ«pronar i korporatĂ«s, tĂ« votojĂ« nĂ« mbledhjen e pĂ«rgjithshme dhe tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« zgjedhjen e drejtorĂ«ve. Pronari i aksioneve tĂ« zakonshme shpreson tĂ« marrĂ« tĂ« ardhura nĂ« formĂ«n e dividentit. MadhĂ«sia e dividentĂ«s qĂ« ai merr varet nga suksesi i korporatĂ«s. NĂ« vite tĂ« vĂ«shtira ai mund tĂ« mos marrĂ« fare dividend. Aksionet e Preferuara – janĂ« tĂ« ngjashĂ«m mĂ« shumĂ« me obligacionet sesa me aksionet e zakonshme. MbajtĂ«sit e tyre zakonisht kanĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« pĂ«rfitojnĂ« njĂ« normĂ« interesi fikse dhe nuk mund tĂ« kĂ«rkojmĂ« rritjen e saj nĂ« qoftĂ« se korporata ecĂ«n mirĂ«. NĂ« radhĂ«n e pagesĂ«s sĂ« interesit, mbajtĂ«sit e aksioneve tĂ« preferuara qĂ«ndrojnĂ« pĂ«rpara mbajtĂ«sve tĂ« aksioneve tĂ« zakonshme, por pas mbajtĂ«sve tĂ« obligacioneve. Aksionet e Konvertueshme – janĂ« tĂ« ngjashme me obligacionet dhe aksionet e preferuara, sa i pĂ«rket mĂ«nyrĂ«s sĂ« pagesĂ«s sĂ« interesit. Norma e interesit edhe te kĂ«to aksione Ă«shtĂ« fikse, mirĂ«po tĂ« kĂ«to aksione, pronarĂ«t e tyre mund ti shĂ«ndĂ«rrojnĂ« (konvertojnĂ«) nĂ« aksione tĂ« zakonshme nĂ« njĂ« datĂ« tĂ« specifikuar. Marrja e Kredive Bankare – Kredia bankare Ă«shtĂ« njĂ« hua qĂ« sigurohet me marrĂ«veshje midis korporatĂ«s dhe bankĂ«s. Kredia bankare dallohet nga obligacioni sepse, sĂ« pari ajo jepet pĂ«r periudha mĂ« afatshkurtra nga disa muaj deri nĂ« disa vjet; sĂ« dyti norma e interesit nĂ« banka Ă«shtĂ« e ndryshueshme, pra ajo lĂ«vizĂ« sipas ofertĂ«s dhe kĂ«rkesĂ«s. – Korporata ka edhe burime tĂ« brendshme tĂ« rritjes. NjĂ« burim Ă«shtĂ« pjesa e fitimit qĂ« nuk shpĂ«rndahet, por rifutet nĂ« biznes. NjĂ« burim tjetĂ«r Ă«shtĂ« fondi i amortizimit i destinuar pĂ«r zĂ«vendĂ«simin e makinave, pajisjeve, etj., pĂ«r sa kohĂ« qĂ« ato nuk janĂ« konsumuar plotĂ«sisht. 20. Cila Ă«shtĂ« rrugĂ« tjetĂ«r e rritjes krahas burimeve financiare tĂ« brendshme dhe tĂ« jashtme dhe si mund tĂ« realizohet ajo?
  • 21. Krahas burimeve financiare tĂ« brendshme dhe tĂ« jashtme, njĂ« rrugĂ« tjetĂ«r e rritjes Ă«shtĂ« shkrirja e firmave, e cila realizohet nĂ«pĂ«rmjet gllabĂ«rimit ose nĂ«pĂ«rmjet marrĂ«veshjes midis dy apo mĂ« shumĂ« firmave pĂ«r t’u bashkuar dhe pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« firmĂ« tĂ« re. 21. Cilat janĂ« format kryesore me anĂ« tĂ« cilave realizohen bashkimet e firmave? Format kryesore me anĂ«n e tĂ« cilave realizohen bashkimet e firmave janĂ«: Bashkimi Vertikal, qĂ« ndodh kur bashkohen dy ose mĂ« shumĂ« firma tĂ« njĂ« dege, qĂ« realizojnĂ« stade tĂ« ndryshme tĂ« procesit tĂ« prodhimit. Bashkimi Horizontal, qĂ« ndodh kur bashkohen dy ose mĂ« shumĂ« firma qĂ« prodhojnĂ« tĂ« njĂ«jtin produkt ose shĂ«rbim, ose qĂ« realizojnĂ« stade tĂ« ngjashme tĂ« procesit tĂ« prodhimit. Bashkimi i Firmave, aktivitetet e tĂ« cilave nuk lidhen drejtpĂ«rdrejtĂ« me njĂ«ri-tjetrin, duke formuar konglomerate. Ky lloj bashkimi dallon pĂ«r nga diversiteti i prodhimeve apo shĂ«rbimeve qĂ« realizohen nĂ« tĂ«. 22. PĂ«rse Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m kontabiliteti i firmĂ«s? Kontabiliteti i firmĂ«s Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m si burim informacioni pĂ«r blerĂ«sit e mundshĂ«m tĂ« aksioneve dhe obligacioneve tĂ« saj dhe si instrument i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r tĂ« ndihmuar drejtuesit e firmĂ«s pĂ«r marrjen e vendimeve dhe pĂ«r njohjen e ecurisĂ« sĂ« biznesit dhe vlerĂ«s sĂ« tij. Firmave u duhet tĂ« mbajnĂ« kontabilitetin edhe pĂ«r shkak tĂ« detyrimit pĂ«r tĂ« paguar taksat. 23. Cilat janĂ« dokumentet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kontabilitetit? Dokumentet mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kontabilitetit janĂ« Bilanci dhe Pasqyra e Rezultatit Financiar. 24. Çka paraqet bilanci i firmĂ«s dhe sa anĂ« i ka bilanci? Bilanci i firmĂ«s paraqet gjendjen financiare tĂ« saj nĂ« njĂ« moment kohe tĂ« dhĂ«nĂ«. Bilanci i firmĂ«s i ka dy anĂ«, Aktivin, i cili paraqet mjetet qĂ« janĂ« nĂ« pĂ«rdorim tĂ« firmĂ«s dhe Pasivin, i cili paraqet burimet e kĂ«tyre mjeteve, pra detyrimet qĂ« ka firma ndaj tĂ« tretĂ«ve si dhe burimet e veta tĂ« firmĂ«s. Diferenca midis aktivit dhe burimeve jo tĂ« veta tĂ« firmĂ«s (detyrimeve tĂ« saj ndaj tĂ« tretĂ«ve) pĂ«rbĂ«n vlerĂ«n neto tĂ« saj, e cila, pĂ«r njĂ« korporatĂ«, merr formĂ«n e aksioneve. Parim themelor i bilancit tĂ« firmĂ«s Ă«shtĂ« barazia e aktivit, qĂ« shĂ«nohet nĂ« anĂ«n e majtĂ« tĂ« bilancit, me pasivin, qĂ« shĂ«nohet nĂ« anĂ«n e djathtĂ«. A P 24. Çka pĂ«rmbledh pasqyra e rezultatit financiar? Pasqyra e Rezultatit Financiar pĂ«rmbledh transaksionet e firmĂ«s gjatĂ« njĂ« periudhe kohe tĂ« dhĂ«nĂ«, p.sh. gjatĂ« njĂ« viti. NĂ« kĂ«tĂ« pasqyrĂ« regjistrohet rrjedha e tĂ« ardhurave, kostove dhe diferenca midis tyre (fitmi ose humbje) pĂ«r periudhĂ«n pĂ«rkatĂ«se. Pra, pasqyra e rezultatit financiar tregon se çfarĂ« ndodh gjatĂ« njĂ« periudhe kohe p.sh. gjatĂ« njĂ« viti, me tĂ« ardhurat dhe shpenzimet e firmĂ«s. 25. A janĂ« tĂ« lidhura njĂ«ra me tjetrĂ«n bilanci dhe pasqyra e rezultatit financiar? Rezultati financiar i firmĂ«s pasqyrohet edhe nĂ« bilancin e saj, pra kĂ«to dy dokumente kryesore tĂ« firmĂ«s janĂ« tĂ« lidhur me njĂ«ra tjetrĂ«n. Kapitulli 6
  • 22. 1. Me çka fillon studimi i FirmĂ«s? Studimi i firmĂ«s fillon me analizĂ«n e prodhimit. Prodhimi i transformon burimet prodhuese nĂ« mallra e shĂ«rbime. 2. Çka Ă«shtĂ« Prodhimi dhe me anĂ« tĂ« çka jepet lidhja midis inputeve tĂ« pĂ«rdorura dhe sasisĂ« sĂ« produktit? Prodhimi Ă«shtĂ« njĂ« proces me anĂ«n e tĂ« cilit burimet kthehen nĂ« tĂ« mira dhe shĂ«rbime tĂ« ndryshme. Ky proces realizohet nĂ«pĂ«rmjet njĂ« metode tĂ« caktuar, e cila kĂ«rkon kombinime tĂ« caktuara tĂ« inputeve. Lidhja midis inputeve tĂ« pĂ«rdorura dhe sasisĂ« sĂ« produktit tĂ« marrĂ« jepet me anĂ«n e funksionit tĂ« prodhimit. 3. Cilat janĂ« ato supozime tĂ« cilĂ«t janĂ« tĂ« nevojshme, pĂ«r tĂ« paraqitur modelin e funksionit tĂ« prodhimit tĂ« njĂ« firme pĂ«r njĂ« periudhĂ« afatshkurtre? PĂ«r tĂ« paraqitur modelin e funksionit tĂ« prodhimit tĂ« njĂ« firme pĂ«r njĂ« periudhĂ« afatshkurtĂ«r, Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« bĂ«jmĂ« disa supozime: ‱ SĂ« pari, supozohet se qĂ«llimi i firmĂ«s Ă«shtĂ« maksimizimi i fitimit. ‱ SĂ« dyti, pĂ«r tĂ« thjeshtuar analizĂ«n teorike dhe grafike, supozohet se firma pĂ«rdor vetĂ«m dy inpute: punĂ«n dhe kapitalin. Inputi punĂ« supozohet madhĂ«si e ndryshueshme, kurse inputi kapital madhĂ«si e fiksuar. ‱ SĂ« treti, firma vepron nĂ« njĂ« treg nĂ« konkurrencĂ« tĂ« plotĂ« si pĂ«r produktin qĂ« prodhon dhe shet, ashtu edhe pĂ«r fuqinĂ« punĂ«tore qĂ« punĂ«son. Pra, firma Ă«shtĂ« çmimpranuese nĂ« tregun e produkteve dhe pagĂ«pranuese nĂ« tregun e punĂ«s. ‱ SĂ« katĂ«rti, pagat pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tĂ« vetmin kosto tĂ« punĂ«s dhe puna qĂ« pĂ«rdor firma supozohet homogjene, pra njĂ« njĂ«si pune nuk dallon nga njĂ« njĂ«si tjetĂ«r e saj. ‱ SĂ« pesti, firma nuk e ndryshon teknologjinĂ« e pĂ«rdorur. 4. Çka shpreh Funksioni i Prodhimit? Funksioni i Prodhimit shpreh lidhjen midis sasisĂ« sĂ« inputeve tĂ« pĂ«rdorura dhe produktit tĂ« prodhuar. Ai tregon se cila Ă«shtĂ« sasia minimale e inputeve qĂ« duhet tĂ« pĂ«rdorĂ« firma pĂ«r tĂ« prodhuar njĂ« sasi tĂ« dhĂ«nĂ« produkti ose, cila Ă«shtĂ« sasia maksimale e produktit qĂ« mund tĂ« realizohet me njĂ« sasi tĂ« dhĂ«nĂ« tĂ« inputeve. Analitikisht kjo lidhje jepet nga ekuacioni: Q = f(K,L) 5. Çka tregon ekuacioni Q = f(K,L)? Ky ekuacion tregon se madhĂ«sia e produktit (Q) Ă«shtĂ« funksion i madhĂ«sisĂ« sĂ« kapitalit tĂ« fiksuar (K) dhe variablit punĂ« (L) tĂ« pĂ«rdorur nga firma me njĂ« gjendje tĂ« dhĂ«nĂ« tĂ« teknologjisĂ«. Ai tregon se si ndryshon prodhimi maksimal i arritshĂ«m, nĂ« qoftĂ« se ndryshojmĂ« madhĂ«sitĂ« e inputit variabĂ«l tĂ« pĂ«rdorur. NĂ« njĂ« periudhĂ« afatshkurtĂ«r, kur madhĂ«sia e kapitalit Ă«shtĂ« e fiksuar dhe puna merret si faktorĂ« variabĂ«l, firma mund tĂ« prodhojĂ« mĂ« shumĂ« produkte nĂ« qoftĂ« se pajton mĂ« shumĂ« punĂ«torĂ«. 6. Çka quhet Produkt Total (TP)? Sasia e produktit e prodhuar nga kombinimi i inputit punĂ« L dhe inputit kapital K quhet produkt total (ose produkt total fizik) dhe simbolikisht shĂ«nohet me Q ose TP. 7. Çka tregon kurba TP? Kurba TP tregon maksimumin e produktit pĂ«r çdo sasi tĂ« inputit punĂ« tĂ« pĂ«rdorur. Pikat psh. a,b,c,...,f etj.nĂ« kurbĂ«n e produktit total fizik u korrespondojn rreshtave pĂ«rkatĂ«s tĂ« njĂ« tabele tĂ« dhĂ«nĂ«. Kurba e produktit total fizik veçon nivelet e arritshme tĂ« prodhimit nga nivelet e paarritshme tĂ« tij. TĂ« gjitha pikat sipĂ«r kĂ«saj kurbe tregojnĂ« nivele tĂ« paarritshme tĂ« prodhimit, kurse pikat nĂ«n kurbĂ« tregojnĂ« nivele tĂ« arritshme, por jo efiçente tĂ« prodhimit. VetĂ«m pikat nĂ« kurbĂ« janĂ« nivele tĂ« arritshme dhe njĂ«kohĂ«sisht efiçente tĂ« prodhimit. 8. Çka mat Produkti Marxhinal dhe cila Ă«shtĂ« formula e tij, dhe çka Ă«shtĂ« Produkti Marxhinal i PunĂ«s?
  • 23. Produkti Marxhinal i njĂ« faktori tĂ« ndryshueshĂ«m mat ndryshimin nĂ« produktin total qĂ« rezulton nga ndryshimi me njĂ« njĂ«si nĂ« madhĂ«sin e inputi tĂ« pĂ«rdorur. KĂ«shtu, Produkti Marxhinal i PunĂ«s Ă«shtĂ« ndryshimi nĂ« produktin total qĂ« rezulton nga njĂ« ndryshim me njĂ« njĂ«si tĂ« sasisĂ« sĂ« punĂ«s tĂ« pĂ«rdorur, duke mbajtur madhĂ«sinĂ« e kapitalit konstante. Analitikisht produkti marxhinal jepet nga formula: MP=∆TP/∆L ku ∆TP Ă«shtĂ« shtesa nĂ« produktin total dhe ∆L shtesa nĂ« inputin punĂ«. 9. Kur ∆L Ă«shtĂ« e barabartĂ« me 1 njĂ«si, atĂ«herĂ« produkti marxhinal Ă«shtĂ«? Kur ∆L, shtesa e inputit punĂ«, Ă«shtĂ« e barabartĂ« me 1 njĂ«si, produkti marxhinal del i barabartĂ« me shtesĂ«n e prodhimit total (∆TP). 10. Çka duhet tĂ« mbajmĂ« parasysh pĂ«r llogaritjen e saktĂ« tĂ« produktit marxhinal? PĂ«r llogaritjen e saktĂ« tĂ« produktit marxhinal, duhet tĂ« mbajmĂ« parasysh vetĂ«m ndryshime shumĂ« tĂ« vogla tĂ« variablit tĂ« ndryshueshĂ«m. 11. A ekziston lidhja midis kurbĂ«s sĂ« produktit total dhe kurbĂ«s sĂ« produktit marxhinal? Po, ekziston njĂ« lidhje midis kurbĂ«s sĂ« produktit total dhe kurbĂ«s sĂ« produktit marxhinal: sa mĂ« e pjerrĂ«t tĂ« jetĂ« kurba e produktit total, aq mĂ« i lartĂ« Ă«shtĂ« niveli i kurbĂ«s sĂ« produktit marxhinal. 12. Si mund tĂ« llogaritet gjeometrikisht produkti marxhinal i punĂ«s? Gjeometrikisht produkti marxhinal i punĂ«s mund tĂ« llogaritet duke matur pjerrĂ«sinĂ« e tangentes sĂ« hequr nĂ« pikĂ«n pĂ«rkatĂ«se tĂ« kurbĂ«s sĂ« produktit total. Produktin marxhinal e pĂ«rcaktuam si raport tĂ« shtesĂ«s tĂ« produktit total ndaj shtesĂ«s nĂ« sasinĂ« e punĂ«s, pĂ«r ndryshimet shumĂ« tĂ« vogla tĂ« saj. Ky raport mat pikĂ«risht pjerrĂ«sinĂ« e kurbĂ«s sĂ« produktit total. 13. Me çka e ka tĂ« barabartĂ« tangjentja e hequr nĂ« njĂ« pikĂ« pĂ«rkatĂ«se? Tangjentja e hequr nĂ« njĂ« pikĂ« pĂ«rkatĂ«se tĂ« kurbĂ«s e ka pjerrĂ«sinĂ« tĂ« barabartĂ« me zero, pĂ«rderisa Ă«shtĂ« paralele me boshtin horizontal; pra edhe produkti marxhinal pĂ«rkatĂ«s do tĂ« jetĂ« i barabartĂ« me zero. NĂ« qoftĂ« se firma pajton njĂ«si pune shtesĂ« pas kĂ«saj pike, produkti total bie dhe produkti marxhinal merr vlera negative. Kur kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« funksion tĂ« vazhdueshĂ«m tĂ« prodhimit total, produkti marxhinal i punĂ«s mund tĂ« pĂ«rkurfizohet si vlera e limitit tĂ« raportit ∆Q/∆L, kur ndryshimi nĂ« njĂ«sitĂ« e punĂ«s tenton nĂ« zero. Pra, produkti marxhinal mund tĂ« matet me derivatin e funksionit nĂ« pikĂ«n pĂ«rkatĂ«se. 14. Si llogaritet produkti mesatar? Produkti mesatar llogaritet si raport i produktit total me njĂ«sitĂ« e punĂ«s tĂ« pĂ«rdorura. 15. Me çka Ă«shtĂ« i barabartĂ« produkti mesatar nĂ« njĂ« pikĂ« pĂ«rkatĂ«se? Produkti mesatar nĂ« njĂ« pikĂ« pĂ«rkatĂ«se Ă«shtĂ« i barabartĂ« me produktin marxhinal, pĂ«rderisa rrezja e hequr nga origjina Ă«shtĂ« njĂ«kohĂ«sisht tangente ndaj kurbĂ«s sĂ« produktit total nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n pikĂ«. 16. Kur rritet dhe zvogĂ«lohet produkti mesatar me shtimin e faktorit variabĂ«l, dhe kur e arrin maksimumin e vet pordukti mesatar? Kur produkti marxhinal Ă«shtĂ« mĂ« i madh se produkti mesatar, pra, pĂ«rsa kohĂ« qĂ« kurba e produktit marxhinal ndodhet mbi kurbĂ«n e produktit mesatar, produkti mesatar rritet me shtimin e faktorit variabĂ«l. Kur produkti marxhinal Ă«shtĂ« mĂ« i vogĂ«l se produkti mesatar, pra pĂ«rsa kohĂ« qĂ« kurba e produktit marxhinal ndodhet nĂ«n kurbĂ«n e produktit mesatar, produkti mesatar zvogĂ«lohet me shtimin e faktorit variabĂ«l. Kur produkti marxhinal Ă«shtĂ« i barabartĂ« me produktin mesatar, pra, nĂ« pikĂ«prerjen e kurbave pĂ«rkatĂ«se, produkti mesatar arrin maksimumin e vet. 17. ÇfarĂ« veti Ă«shtĂ« lidhja midis produktit marxhinale dhe produktit mesatar? Lidhja midis produktit marxhinal dhe produktit mesatar Ă«shtĂ« njĂ« veti e pĂ«rgjithshme, qĂ« ekziston midis vlerave mesatare dhe marxhinale tĂ« çdo variabli: NĂ« qoftĂ« se ndaj njĂ« madhĂ«sie mesatare tĂ« njĂ« shume numrash shtohet njĂ« numĂ«r qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« i vogĂ«l se kjo mesatare, mesatarja qĂ« pĂ«rfshin edhe numrin e fundit shtesĂ« do tĂ« jetĂ« mĂ« e ulĂ«t se mesatarja e parĂ« dhe e
  • 24. kundĂ«rta, nĂ« qoftĂ« se ndaj njĂ« madhĂ«sie mesatare tĂ« njĂ« shume numrash shtohet njĂ« numĂ«r qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« i madh se kjo mesatare, mesatarja qĂ« pĂ«rfshin edhe numrin e fundit shtesĂ« do tĂ« jetĂ« mĂ« e lartĂ« se mesatarja e parĂ«. 18. Pse firma duhet tĂ« studiojĂ« mirĂ« sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar? Firma duhet tĂ« studiojĂ« mirĂ« sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar, sepse ato kanĂ« njĂ« influencĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« koston e produktit qĂ« ajo prodhon. 19. Pse kurbat e produktit total, marxhinal dhe mesatar, pasi arrijnĂ« maksimumin e tyre priren negativisht? ËshtĂ« e qartĂ« se njĂ« gjĂ« e tillĂ« nuk ndodh pĂ«r shkak se bie cilĂ«sia e punĂ«s shtesĂ« qĂ« pajton firma. NĂ« ndĂ«rtimin e modelit kemi supozuar qĂ« firma pajton njĂ«si homogjene tĂ« punĂ«s. KĂ«saj pyetje do ti japim pĂ«rgjigje duke analizuar ligjin e tĂ« ardhurave zbritĂ«se. 20. Ligji i tĂ« Ardhurave ZbritĂ«se? Sipas ligjit tĂ« tĂ« ardhurave zbritĂ«se, nĂ« qoftĂ« se ndaj njĂ« sasie tĂ« dhĂ«nĂ« tĂ« faktorit tĂ« fiksuar (nĂ« rastin tonĂ« tĂ« kapitalit) shtohen njĂ«si tĂ« njĂ«pasnjĂ«shme tĂ« njĂ« faktori tĂ« ndryshueshĂ«m tĂ« prodhimi (nĂ« rastin tonĂ« punĂ«s), produkti marxhinal dhe ai mesatar i faktorit tĂ« ndryshueshĂ«m eventualisht do tĂ« bien. 21. Shpjegoni prirjen negative tĂ« kurbave tĂ« produktit total, marxhinal dhe mesatar? Sipas ligjit tĂ« tĂ« ardhurave zbritĂ«se mund tĂ« shpjegojmĂ« prirjen negative tĂ« kurbave tĂ« produktit total, marxhinal dhe mesatar. Arsyeja kryesore e njĂ« sjellje tĂ« tillĂ« lidhet me faktin se pĂ«r njĂ«sitĂ« e para tĂ« punĂ«s ndĂ«rkohĂ« qĂ« kapitali Ă«shtĂ« i fiksuar, do tĂ« kemi njĂ« nĂ«npĂ«rdorim tĂ« kapitalit dhe prodhimi i firmĂ«s do tĂ« jetĂ« joefiçente. Firma mund tĂ« kapĂ«rcejĂ« kĂ«tĂ« gjendje inefiçente duke shtuar numrin e punĂ«torĂ«ve, me synimin qĂ« kapitali tĂ« pĂ«rdoret sipas kapaciteteve prodhuese. Si rrjedhim, do tĂ« kemi rritje tĂ« produktit marxhinal, tĂ« produktit mesatar dhe ati total. – Por, rritja nĂ« kĂ«ta tregues nuk mund tĂ« vazhdojĂ« pafundĂ«sisht. Duke pajtuar punĂ«torĂ« shtesĂ«, eventualisht arrihet njĂ« moment, pas tĂ« cilit puna bĂ«het relativisht e tepĂ«rt kundrejt madhĂ«sisĂ« sĂ« kapitalit tĂ« fiksuar. PunĂ«torĂ«t shtesĂ« nuk mund tĂ« kontribuojn nĂ« rritjen e prodhimit, por do tĂ« jenĂ« tĂ« detyruar tĂ« presin nĂ« rradhĂ« pĂ«r tĂ« tĂ« pĂ«rdorur makineritĂ«. Tani Ă«shtĂ« puna bĂ«het e nĂ«npĂ«rdorur. Shtimi i njĂ«sive tĂ« punĂ«s bĂ«n qĂ« produkti marxhinal i saj eventualisht tĂ« bĂ«het zero kur produkti total Ă«shtĂ« Ă«n maksimum dhe mĂ« pas negativ, duke sjellĂ« si pasojĂ« rĂ«nien e produktit total dhe atij mesatar. 22. VetĂ«m nĂ« çka vepron ligji i tĂ« ardhurave zbritĂ«se? Ky ligj vepron vetĂ«m nĂ« periudha afatshkurtra, ku tĂ« paktĂ«n njĂ«ri nga faktorĂ«t e prodhimit Ă«shtĂ« i fiksuar dhe gjendja e teknologjisĂ« Ă«shtĂ« e pandryshueshme. NĂ« qoftĂ« se do tĂ« ndryshonte madhĂ«sia e kapitalit tĂ« pĂ«rdorur apo gjendja e teknologjisĂ« sĂ« firmĂ«s, kĂ«to do t’i kundĂ«rviheshin veprimit tĂ« ligjit tĂ« tĂ« ardhurave marxhinale zbritĂ«se. 23. Çka pasqyrojnĂ« tĂ« ardhurat e shkallĂ«s dhe cilat janĂ« ato raste tĂ« mundshme lidhur me tĂ« ardhurat e shkallĂ«s? TĂ« ardhurat e shkallĂ«s pasqyrojnĂ« reagueshmĂ«rinĂ« e produktit total kur tĂ« gjitha inputet rriten nĂ« tĂ« njĂ«jtin pĂ«rpjesĂ«tim. Lidhur me tĂ« ardhurat e shkallĂ«s janĂ« tĂ« mundshme tre raste: ‱ TĂ« ardhurat konstante tĂ« shkallĂ«s, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« rastin kur ndryshimet pĂ«rpjestimore nĂ« tĂ« gjithĂ« inputet çojnĂ« nĂ« njĂ« rritje nĂ« tĂ« njĂ«jtin pĂ«rpjestim nĂ« prodhim. Psh. nĂ« qoftĂ« se inputet e punĂ«s, tokĂ«s, kapitalit, etj. dyfishohen, edhe produkti total dyfishohet. DegĂ«t ku mbizotĂ«ron puna e dorĂ«s karakterizohen pĂ«rgjithĂ«sisht nga tĂ« ardhura konstante tĂ« shkallĂ«s. ‱ TĂ« ardhurat zbritĂ«se tĂ« shkallĂ«s, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« rastin kur njĂ« rritje pĂ«rpjestimore nĂ« tĂ« gjitĂ« inputet çonĂ« nĂ« rritje nĂ« pĂ«rpjestim mĂ« tĂ« vogĂ«l Ă«n produktin total. Psh. kur fermeri rrit me 50% sasinĂ« e farĂ«s, tĂ« punĂ«s dhe tĂ« makinerive, ndĂ«rsa produkti total rritet me 40%, prodhimi karakterizohet nga tĂ« ardhura zbritĂ«se tĂ« shkallĂ«s. ‱ TĂ« ardhurat rritĂ«se tĂ« shkallĂ«s, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« rastin kur njĂ« rritje pĂ«rpjestimore nĂ« tĂ« gjithĂ« inputet çonĂ« nĂ« njĂ« rritje nĂ« pĂ«rpjestim mĂ« tĂ« madh nĂ« nivelin e produktit total. Psh. nĂ« qoftĂ« se fermeri i rrit tĂ« gjitha inputet me 10%, ndĂ«rsa produkti total rritet me 15%, prodhimi karakterizohet nga tĂ« ardhura rritĂ«se tĂ« shkallĂ«s.
  • 25. 24. PĂ«rse Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m faktori kohĂ«, dhe sa periudha dallojmĂ« pĂ«r tĂ« kuptuar efektin e faktorit kohĂ« nĂ« dinamikĂ«n e prodhimit? Faktori kohĂ« Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m pĂ«r tĂ« marrĂ« vendime tĂ« drejta. PĂ«r tĂ« kuptuar efektin e faktorit kohĂ« nĂ« dinamikĂ«n e prodhimit, dallojmĂ« tre periudha: ‱ Periudha momentale, gjatĂ« sĂ« cilĂ«s prodhimi, pra edhe tĂ« gjithĂ« faktorĂ«t e prodhimit, janĂ« tĂ« fiksuar. ‱ Periudha afatshkurtĂ«r, gjatĂ« sĂ« cilĂ«s firma mund tĂ« shtojĂ« prodhimin duke ndryshuar faktorĂ«t e ndryshueshĂ«m tĂ« prodhimit, ndĂ«rkohĂ« qĂ« mbetet konstant tĂ« paktĂ«n njeri prej tyre. ‱ Periudha afatgjatĂ«, gjatĂ« sĂ« cilĂ«s tĂ« gjithĂ« faktorĂ«t e prodhimit bĂ«hen tĂ« ndryshueshĂ«m. NganjĂ«herĂ« dallohen edhe periudha shumĂ«afatgjata, gjatĂ« tĂ« cilave ndryshon edhe teknologjia e prodhimit. 25. Teknologjia e Prodhimit...? Teknologjia e prodhimit ndryshon edhe pĂ«rsoset vazhdimisht. Shpikjet e produkteve tĂ« reja, pĂ«rmirĂ«simi i produkteve ekzistuese, ndryshimet nĂ« procesin e prodhimit, janĂ« procese qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« pikĂ«risht me ndryshimet nĂ« teknologji. Si rezultat i ndryshimeve progresive nĂ« teknologji bĂ«het e mundur qĂ« me tĂ« njĂ«jtat inpute tĂ« sigurohet mĂ« shumĂ« produkt, ose e njĂ«jta sasi prodhimi tĂ« sigurohet me mĂ« pak inpute. Kur ndodh ndryshimi nĂ« teknologji, ndryshon edhe funksioni i prodhimit. 26. MeqenĂ«se firma mund tĂ« ndryshojĂ« madhĂ«sitĂ«...? MeqenĂ«se firma mund tĂ« ndryshojĂ« madhĂ«sinĂ« e tĂ« gjitha burimeve nĂ« periudha afatgjata, zgjedhjet qĂ« hapen para saj janĂ« mĂ« tĂ« shumta sesa nĂ« periudha afatshkrutra. KĂ«to zgjedhje pĂ«rmbahen nĂ« funksionin e prodhimit, i cili paraqet kombinimet e ndryshme tĂ« inputeve (nĂ« rastin tonĂ« tĂ« punĂ«s dhe tĂ« kapitalit) dhe sasisĂ« sĂ« produktit tĂ« prodhuar. 27. Çka shpreh funksioni i prodhimit nĂ« periudha afatgjata? Funksioni i prodhimit nĂ« periudha afatgjata shpreh lidhjen midis kombinimeve tĂ« ndryshme tĂ« inputeve dhe madhĂ«sisĂ« maksimale tĂ« produktit, qĂ« mund tĂ« realizohet me kĂ«to kombinime, me njĂ« gjendje tĂ« dhĂ«nĂ« tĂ« teknologjisĂ«. 28. Cili Ă«shtĂ« kombinimi mĂ« i mirĂ« i inputeve punĂ« dhe kapital qĂ« duhet tĂ« zgjedhĂ« firma, pra qĂ« i siguron asaj maksimumin e fitimit? PĂ«r ti dhĂ«nĂ« pĂ«rgjigje kĂ«saj pyetjeje, duhet paraprakisht tĂ« njihemi me disa koncepte tĂ« reja, sikurse janĂ« vijat barazsasi dhe vijat barazkosto. 29. Çka quhet vija barazsasi (izokuant) dhe çka pĂ«rfaqĂ«son izokuanti? Dy grupe kombinimesh tĂ« inputeve punĂ« dhe kapital japin pĂ«rkatĂ«sisht tĂ« njĂ«jtĂ«n sasi prodhimi, secili grup pĂ«rfaqĂ«sohet nga njĂ« kurbĂ«, qĂ« quhet vija barazsasi (izokuanti). Izokuanti pĂ«rfaqĂ«son tĂ«rĂ«sinĂ« e kombinimeve tĂ« ndryshme tĂ« punĂ«s dhe tĂ« kapitalit qĂ« japin sasi tĂ« barabarta produkti. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, njĂ« izokuant tregon metodat alternative pĂ«r prodhimin e njĂ« sasie tĂ« dhĂ«nĂ« produkti. NĂ« qoftĂ« se lĂ«vizim nga njĂ«ra pikĂ« nĂ« njĂ« pikĂ« tjetĂ«r pĂ«rgjatĂ« njĂ« izokuanti, njĂ« faktor prodhimi zĂ«vendĂ«sohet me faktorin tjetĂ«r, kurse madhĂ«sia e prodhimit mbetet konstante. Norma sipas sĂ« cilĂ«s kryhet ky zĂ«vendĂ«sim duke mbajtur prodhimin konstant, quhet norma teknike e zĂ«vendĂ«simit (TRS), grafikisht norma teknike e zĂ«vendĂ«simit matet me pjerrĂ«sinĂ« e izokuantit nĂ« pikĂ«n pĂ«rkatĂ«se. 30. Cilat janĂ« ato supozime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme lidhur me izokuantet? Lidhur me izokuantet Ă«shtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« bĂ«jmĂ« disa supozime: ‱ Izokuantet kanĂ« pjerrĂ«si negative. ‱ Ato janĂ« konvekse ndaj origjinĂ«s. ‱ Izokuantet qĂ« shprehin nivele tĂ« ndryshme prodhimi nuk priten me njĂ«ri tjetrin. ‱ Izokuantet qĂ« ndodhen mĂ« larg origjinĂ«s pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« nivele mĂ« tĂ« lartĂ« prodhimi. KĂ«to veti janĂ« tĂ« ngjashme me vetitĂ« e kurbave tĂ« indefirencĂ«s por nĂ« dallim prej tyre, çdo izokuant pĂ«rfaqĂ«son njĂ« madhĂ«si tĂ« caktuar tĂ« prodhimit.
  • 26. 31. Vijat barazkosto (Izokosto)? PĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar metodĂ«n mĂ« efiçente tĂ« prodhimit pĂ«r çdo nivel tĂ« dhĂ«nĂ«, duhet tĂ« gjejmĂ« kombinimin me kosto mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« inputeve. PĂ«r tĂ« gjetur kĂ«tĂ« kombinim, kur tĂ« dy faktorĂ«t janĂ« tĂ« ndryshueshĂ«m, duhet tĂ« dimĂ« çmimet e faktorĂ«ve. Le tĂ« supozojm se çmimi i punĂ«s Ă«shtĂ« 20 euro pĂ«r njĂ«si dhe çmimi i kapitalit 30 euro pĂ«r njĂ«si. Firma planifikon tĂ« shpenzojĂ« 120 euro pĂ«r tĂ« blerĂ« kĂ«to dy inpute. Kjo sasi parash pĂ«rbĂ«n njĂ« kufizim pĂ«r firmĂ«n, qĂ« shprehet me anĂ« tĂ« njĂ« vije psh vijĂ«s AB. Vija AB shpreh kosto tĂ« barabarta dhe quhet vijĂ« barazkosto ose izokosto. Izokostoja tregon tĂ« gjitha kombinimet e punĂ«s dhe tĂ« kapitalit qĂ« mund tĂ« blihen me 120 euro nga ana e firmĂ«s. PĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« izokosto, metodologjikisht veprohet njĂ«lloj si pĂ«r ndĂ«rtimin e vijĂ«s sĂ« buxhetit te konsumatori, duke pĂ«rcaktuar koordinatat e pikave ekstreme A dhe B, mbi bazĂ«n e tĂ« dhĂ«nave mbi çmimet e faktorĂ«ve dhe shumĂ«n e planifikuar pĂ«r t’u shpenzuar. Kapitali (K) 4 A 3 C=120 2 C=60 1 B 1 2 3 4 5 6 Puna (L) Duke bashkuar pikat A dhe B pĂ«rftohet vija barazkosto. NĂ« vartĂ«si me ndryshimet relative tĂ« çmimeve tĂ« punĂ«s dhe tĂ« kapitalit si dhe me ndryshimet e shpenzimeve qĂ« planifikon tĂ« kryejĂ« firma, do tĂ« ndryshojĂ« edhe pozicioni i njĂ« izokostoje, pĂ«rkatĂ«sisht duke ndryshuar pjerrĂ«sinĂ« ose duke u zhvendosur paralelisht me vetveten, sikurse tregohet edhe nĂ« figurĂ«. 32. Zgjedhja Kosotminimizuese? PĂ«r tĂ« gjetur kombinimn e inputeve qĂ« jep nivelin mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« kosotve pĂ«r prodhimin, duhet t’u referohemi njĂ«kohĂ«sisht izokuanteve dhe izokostove. NĂ« qoftĂ« se firma dĂ«shiron tĂ« prodhojĂ« X njĂ«si produkt me koston mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« mundshme, ajo realizon kĂ«tĂ« duke pĂ«rdorur kombinimin e inputeve qĂ« i pĂ«rket njĂ« pike pĂ«rkatĂ«se psh pikĂ«s E. Pika E, duke qenĂ« pikĂ« e izokuantit qĂ« pĂ«rfaqĂ«son X njĂ«si produkt, Ă«shtĂ« njĂ«kohĂ«sisht pika e izokostos mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« arritshme. Ajo Ă«shtĂ« pikĂ« tangjenciale e izokuantit tĂ« dhĂ«nĂ« me izokoston mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« arritshme. Kur Ă«shtĂ« i dhĂ«nĂ« niveli i shpenzimeve, psh 120 euro, pika E tregon nivelin mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« arritshĂ«m tĂ« produktit me kĂ«tĂ« nivel shpenzimesh. NĂ« pikĂ«n E barazohet pjerrĂ«sia e izokuantit qĂ« pĂ«rfaqĂ«son X njĂ«si produkti me pjerrĂ«sinĂ« e izokostos qĂ« pĂ«rfaqĂ«son 120 euro shpenzime pĂ«r inpute. 33. Nga çfarĂ« raporti jepet pjerrĂ«sia e izokuantit dhe pjerrĂ«sia e izokostos? PjerrĂ«sia e izokuantit jepet nga raporti i produkteve marxhinale tĂ« punĂ«s dhe kapitalit, ndĂ«rsa pjerrĂ«sia e izokostos jepet nga raporti i çmimeve tĂ« dy inputeve. Pra, nĂ« pikĂ«n E ka vend barazimi: MPL PL = MPK PK Ku MPL dhe MPK janĂ« pĂ«rkatĂ«sisht produktet marxhinale tĂ« punĂ«s dhe tĂ« kapitalit, ndĂ«rsa PL dhe PK janĂ« çmimet e kĂ«tyre inputeve. Pika E pĂ«rfaqĂ«son zgjedhjen optimale pĂ«r firmĂ«n, pra kombinimin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« punĂ«s dhe kapitalit pĂ«r tĂ« marrĂ« X njĂ«si produkt.
  • 27. Kapitulli 7 1. Nga çka varet marrja e vendimit nga ana e njĂ« firme pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar sasinĂ« e prodhimit tĂ« destinuar pĂ«r treg? Marrja e vendimit nga ana e njĂ« firme pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar sasinĂ« e prodhimit apo shĂ«rbimit tĂ« destinuar pĂ«r treg, varet nga kostot dhe çmimi i produktit apo shĂ«rbimit qĂ« ajo prodhon dhe shet. Faktor i rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« pĂ«rcakton madhĂ«sinĂ« e fitimit tĂ« firmĂ«s janĂ« kostot e produktit apo tĂ« shĂ«rbimit tĂ« prodhuar dhe shitur prej saj. 2. Si bĂ«het analiza e kostove? Analiza e kostove bĂ«het, nĂ« pĂ«rshtatje me funksionin e prodhimit, pĂ«r periudha afatshkurtra dhe periudha afatgjata. 3. NĂ« sa grupe klasifikohen faktorĂ«t qĂ« pĂ«rdor njĂ« firmĂ« nĂ« periudha afatshkurtra? FaktorĂ«t qĂ« pĂ«rdor njĂ« firmĂ« nĂ« periudha afatshkurtĂ«ra klasifikohen nĂ« dy grupe kryesore: ‱ FaktorĂ« (inpute) fikse. Inpute fikse janĂ« ato inpute, madhĂ«sia e tĂ« cilave nuk ndryshon kur ndryshon madhĂ«sia e prodhimit. ‱ FaktorĂ« (inpute) tĂ« ndryshueshĂ«m. Inpute tĂ« ndryshueshĂ«m janĂ« ato inpute, madhĂ«sia e tĂ« cilave ndryshon kur ndryshon madhĂ«sia e prodhimit. 4. NĂ« pajtim me klasifikimin e mĂ«sipĂ«rm, si klasifikohen kostot e tyre? NĂ« pajtim me klasifikimin e inputeve, edhe kostot e tyre klasifikohen nĂ«: ‱ Kosto fikse (FC). Kostot fikse janĂ« ato shpenzime monetare qĂ« bĂ«n firma pĂ«r inpute fikse tĂ« prodhimit, tĂ« cilat nuk ndryshojnĂ« kur ndryshon prodhimi i firmĂ«s. ‱ Kosto tĂ« ndryshueshme (variabile, VC). Kosto tĂ« ndryshueshme janĂ« shpenzime monetare qĂ« bĂ«n firma pĂ«r inpute tĂ« ndryshueshme tĂ« prodhimit, tĂ« cilat ndryshojnĂ« nĂ« qoftĂ« se ndryshon sasia e prodhimit. Duke supozuar tĂ« dhĂ«na kombinimin e inputeve pĂ«r prodhimin e njĂ« sasie tĂ« caktuar produkti si dhe çmimet e kĂ«tyre inputeve, kostoja totale e tĂ« gjithĂ« produktit tĂ« prodhuar do tĂ« jepej si shumĂ« e kostove fikse me kostot variabĂ«l: TC=FC+VC Kostoja totale (TC) shpreh shpenzimet mĂ« tĂ« ulĂ«ta monetare tĂ« kryera nga firma, tĂ« nevojshme pĂ«r tĂ« prodhuar njĂ« nivel tĂ« caktuar produkti. 5. Çka pĂ«rfshihen nĂ« kostot fikse dhe çka nĂ« ato tĂ« ndryshueshme? NĂ« kostot fikse pĂ«rfshihen shpenzimet qĂ« bĂ«n firma pĂ«r amortizimin e makinerive, pajisjeve, pĂ«r interesat qĂ« paguan pĂ«r kapitalin e marrĂ« hua, pĂ«r rentĂ«n e tokĂ«s qĂ« ka nĂ« pĂ«rdorim etj. PĂ«rveç faktit qĂ« nuk ndryshojnĂ« me rritjen e prodhimit, kostot fikse kanĂ« edhe njĂ« karakteristikĂ« tjetĂ«r, ato ndodhin edhe kur niveli i prodhimit Ă«shtĂ« zero. NĂ« kostot e ndryshueshme, pĂ«rveç faktorit punĂ« pĂ«rfshihen edhe shpenzimet qĂ« bĂ«hen pĂ«r blerjen e lĂ«ndĂ«ve tĂ« para e materialeve kryesore, lĂ«ndĂ«ve ndihmĂ«se, energjisĂ« elektrike, lĂ«ndĂ«ve djegĂ«se etj. Kur firma nuk prodhon asnjĂ« njĂ«si produkti, madhĂ«sia e kostove tĂ« ndryshueshme do tĂ« jetĂ« zero. 6. Çka u intereson firmave shpesh tĂ« dinĂ«? Firmave shpesh u intereson tĂ« dinĂ« shpenzimet mesatare monetare, d.m.th. sa u kushton prodhimi i njĂ« njĂ«sie produkti. PĂ«r kĂ«tĂ« ndĂ«rtohen dhe pĂ«rdoren nĂ« analizĂ«n ekonomike treguesit e kostove mesatare. Kostot fikse, kostot e ndryshueshme dhe kosto totale kthehen nĂ« madhĂ«si mesatare duke pjestuar secilĂ«n prej tyre me sasinĂ« (Q) tĂ« produktit qĂ« prodhon firma. 7. Çka Ă«shtĂ« kostoja totale mesatare? Kostoja totale mesatare (ATC) Ă«shtĂ« kostoja (TC), pjesĂ«tuar me sasitĂ« e produktit tĂ« prodhuar, (Q). Pra, ATC=TC/Q. Kurba e kostos totale mesatare paraqitet nĂ« formĂ«n e germĂ«s U. KurbĂ«n e kostos totale mesatare mund ta pĂ«rfitojmĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nga kurba e kostos totale. 8. Çka Ă«shtĂ« kostoja fikse mesatare?