SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 11
Baixar para ler offline
МОНГОЛ УЛСЫН ХҮНСНИЙ НОГООНЫ ИМПОРТЫГ
БУУРУУЛАХ БОЛОМЖ
Гантуяа.Ш1
, Солонго.Х2
1
ХААИС-ийн харъяа УГТСЭШХ-ийн Агроэкологи-Бизнесийн
сургууль, НББ-III ангийн оюутан
2
ХААИС-ийн харъяа УГТСЭШХ-ийн Агроэкологи-Бизнесийн
сургууль, багш, soko978@yahoo.com
Хураангуй:
ХАА-н салбар нь хүнсний болон хөнгөн үйлдвэрийн салбарыг түүхий эдээр
хангаж, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, хүн амыг эрүүл, аюулгүй хүнсээр хангахад
чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Манай улсын ГТ-н үйлдвэрлэл ДНБ-ний 4-5%-ийг хангадаг
бөгөөд хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлснээр энэ хэмжээг нэмэгдүүлэх
боломжтой юм. Хүнсний ногооны үйлдвэрлэл сүүлийн жилүүдэд өссөөр байгаа ч
дотоодын нийт хэрэглээний 60 орчим хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр, үлдсэнийг
импортын хүнсний ногоогоор хангаж байна. Байцаа, сонгино, сармис, лууван,
манжингийн импортын 97-98 хувийг дан ганц БХНАУ-аас импортолж байгаа нь
хүнсний ногооны хэрэглээ ганц улсаас хараат байдалтай байгааг харуулж байна.
Энэ нь цаашлаад манай улсын хүнсний аюулгүй байдалд нөлөөлж болох юм.
Сүүлийн жилүүдэд ногоочдыг төр засгийн зүгээс дэмжин анхаарч байгаа ч
импортын хүнсний ногоо зах зээлд жин дарсан хэвээр байна. Цаашид
тариаланчид, төр засгийн зүгээс хамтран ажилласнаар хүнсний ногооны
үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, импортыг бууруулах бүрэн боломжтой юм.
Түлхүүр үг:
Хүнсний ногоо үйлдвэрлэл, хүнсний ногооны хэрэглээ, хүнсний ногооны
импорт
Оршил:
Аливаа улс орны аюулгүй байдлын чухал чиглэлийн нэг нь эрүүл хүнсээр
хүн амаа хангах зорилго байдаг. Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд хөдөө аж ахуй,
түүний дотор хүнсний ихэнх бүтээгдэхүүн болон зарим эх үүсвэрийг нь бэлтгэдэг
газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх шаардлагатай.
Монгол улс уналтанд ороод байсан газар тариалангийн салбараа “Атарын
гуравдугуур аян” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр сэргээж чадсан. Монгол улсын газар
тариалангийн салбарын үйлдвэрлэлт сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй өссөөр байгаа
боловч “Атрын гуравдугаар аян” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн жилүүдэд төр засгийн
зүгээс болон тариланчид үр тариа, төмсний тариалалтанд ихээхэн анхаарч ирсэн
ч хүнсний ногоо, тэжээлийн ургамлын тариалалтад дорвитой өөрчлөлт гарахгүй
байна. Өнөөгийн байдлаар Монгол улсын газар тариалан улаан буудай, төмсний
хэрэглээг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах бүрэн боломжтой болсон боловч
хүнсний ногооны 50-60 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангаж байна.
Өөрөөр хэлбэл нийт хүнсний ногооны дотоодын хэрэгцээний 40-50-аад
хувийг импортын хүнсний ногоогоор хангаж байгаа нь манай улсын хувьд хүнсний
ногооны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх шаардлага зүй ѐсоор тавигдаж байгааг
харуулж байна.
Иймд хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн өнөөгийн байдлыг судалсны үндсэн
дээр үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, импортыг бууруулах боломжийг илрүүлэх
зорилгоор уг судалгааны ажлыг хийлээ.
Үндсэн хэсэг:
Монгол улсын газар тариалангийн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл жил бүр
өсч байгаа ч өсөлтийн түвшин харьцангуй хэлбэлзэлтэй байна. Сүүлийн 10
жилийн байдлаар ДНБ-ний 4%-5%-ийг, хөдөө аж ахуйн нийт бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлийн 13%-25%-ийг газар тариалангийн салбар хангаж иржээ (Хүснэгт1).
Хүнсний хэрэглээний ихэнх хувийг эзэлдэг газар тариалангийн бүтээгдэхүүний
үйлдвэрлэл нийт үйлдвэрлэлийн 4-5%-ийг эзэлж байгаа нь нилээд хангалтгүй
үзүүлэлт бөгөөд хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг эрчимтэй нэмэгдүүлснээр газар
тариалангийн нийт үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх боломжтой юм. Гэвч хүнсний ногоо
нь гар ажиллагаа, ажиллах хүч ихээр шаарддаг учраас механикжуулалтын
асуудлаас болоод үйлдвэрлэлээ хангалттай хэмжээнд хүртэл нэмэгдүүлж
чадахгүй байна.
ГТ-ийн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл (2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр сая.төг)
Хүснэгт 1
Он ДНБ
ХАА-н нийт
бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлт
ГТ-н нийт
бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлт
ДНБ-д эзлэх
ГТҮ-ийн
хувийн жин
ХААБҮ-д эзлэх
ГТҮ-ийн хувийн
жин
2004
2 591
592.8 691 392.8 113 629.1 4.38 16.43
2005
2 779
578.3 851 704.1 113 226.7 4.07 13.29
2006
3 017
425.8 928 515.3 142 775.1 4.73 15.38
2007
3 639
987.7 1 066 837.6 147 132.7 4.04 13.79
2008
3 963
960.0 1 143 404.7 181 062.1 4.57 15.84
2009
3 913
673.2 1 208 323.5 206 668.7 5.28 17.10
2010
4 162
784.9 1 015 261.3 216 112.6 5.19 21.29
2011
4 891
840.4 1 034 801.8 264 666.8 5.41 25.58
2012
5 498
482.4 1 349 277.8 284 119.8 5.17 21.06
2013
6 144
175.3 1 498 417.7 248 134.3 4.04 16.56
Манай улсын нийт тариалалт хийсэн талбай сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй
өссөөр байгаа ч үүний 2-3 хувьд л хүнсний ногоо тариалсан байна. Хүнсний ногоо
тариалсан талбай мөн өссөн үзүүлэлттэй байгаа ч өсөлтийн түвшин харьцангуй
хэлбэлзэлтэй байгаа нь харагдаж байна. 2013 оны байдлаар нийт тариалсан
талбайн 2%-д буюу 8300 га талбайд хүнсний ногоо тариалж 101.8 мян.тн ургац
хураан авсан нь өснөх жилээс 2.93%-иар өссөн төдийгүй сүүлийн 10 жилийн
хамгийн өндөр ургацын хэмжээ болжээ. (Хүснэгт 2)
Хүнсний ногоо тариалсан талбай, хураасан ургац
Хүснэгт 2
Он
Нийт
тариалсан
талбай
( га)
Хүнсний ногоо
тариалсан
талбай
( га)
Тариалсан
талбайн
өсөлт ( %)
Нийт
тариалсан
талбайд
хүнсний
ногооны
талбайн эзлэх
хувь
Хураасан
ургац
(мян.тн)
Ургацын
өсөлт
( %)
2004 200 498.3 4 918.5 2.45 49.2
2005 189 548.7 5 887.9 19.71 3.11 64.2 30.49
2006 162 040.2 5 882.6 -0.09 3.63 70.4 9.72
2007 202 729.3 6 134.5 4.28 3.03 76.4 8.46
2008 192 495.7 6 409.9 4.49 3.33 78.6 2.88
2009 282 167.7 6 517.9 1.68 2.31 78.0 -0.76
2010 315 295.1 7 032.2 7.89 2.23 82.3 5.51
2011 345 935.0 7 793.0 10.82 2.25 99 20.29
2012 379 761.2 7 854.2 0.79 2.07 98.9 -0.10
2013 415 400.0 8 300.0 5.68 2.00 101.8 2.93
Эх үүсвэр: Монгол улсын стастистикийн эмхэтгэл 2007-2013 он
Хүнсний ногооны нийт үйлдвэрлэлийг хүнсний ногооны төрлөөр авч үзвэл
байцаа, лууван, манжингийн үйлдвэрлэл нилээд хувийг эзэлж байна. Хүнсний
ногооны нийт үйлдвэрлэлд эзлэх байцааны хувийн жин 2004 оноос тасралтгүй
буурсаар 28.1-20.2%-д хүрсэн бол лууван үйлдвэрлэл харьцангуй өсч 28.8-33.9%-
д, манжингийнх харьцангуй тогтвортой 24%-тай байсан байна. (Зураг 1)
Хүнсний ногоо үйлдвэрлэлт , мян.тн (хүнсний ногооны төрлөөр)
Зураг 1
Эх үүсвэр: Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2004-2013 он
Манай улсын импортын бүтцэд хүнсний бараа, тэр дундаа газар
тариалангийн бүтээгдэхүүн багагүй хувийг эзэлдэг. Зарим нэр төрлийн хүнсний
ногоог дотооддоо багагүй хэмжээгээр үйлдвэрлэдэг ч дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн
дүүрэн хангаж чадах хэмжээнд хүрдэггүй. Энэ нь манай улсын газар тариалангийн
үйлдвэрлэл дэлхийн газар тариалан үйлдвэрлэлийн эрсдэлтэй бүс нутагт оршдог,
байгаль цаг уурын нөлөөлөл ихтэй, уг салбарт оруулах хөрөнгө мөнгө дутагдалтай,
шинэ техник, тоног төхөөрөмжийг хангалттай хэмжээгээр нийлүүлж чаддаггүй
зэрэг хүчин зүйлсээс шалтгаалж байна. Сүүлийн 10 жилийн хүнсний ногооны нийт
хэрэглээ, импортын статистик мэдээнээс харвал хүнсний ногооны нийт хэрэглээ
2009-2012 онуудад тасралтгүй өссөн ч 2013 онд өмнөх оноосоо 5.6%-иар буурсан
байна. Нийт хэрэглээний 40-45 хувийг импортын хүнсний ногоогоор хангаж ирсэн
ба байцаа, сонгино, сармис, улаан лоолийн импортын хэмжээ нийт хэрэглээний
50%-иас их байна. Тухайлбал 2013 онд нийт байцааны хэрэглээний 52.9% буюу
23.1 мян.тн, 3617.0 мянган ам.долларын байцаа импортоор оруулсны 99.8% нь
БНХАУ-д, үлдсэн нь БНСУ, ОХУ-д ноогдож байна.
Сонгино, сармисны импортын 97-98 хувийг БНХАУ-аас, үлдсэн багахан
хэсгийг Казахстан, ОХУ, Нидерланд, БНСУ-аас оруулж ирдэг байна. 2013 онд нийт
0
20
40
60
80
100
120
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Бусад 1.9 1.6 2.6 2.9 4.3 3.9 3.7 4.4 4.4 2.8
Тарвас, гуатан 3.3 4.7 4.5 5.3 6.5 4.9 3.9 7.5 6.4 5.4
Улаан лооль 1.7 1.8 2.3 2.4 2.8 1.4 1.6 2.4 2.1 2.5
Өргөст хэмх 2 2.4 2.9 2.9 2.8 3.1 3.4 4.4 3.7 4.3
Сонгино 1.7 2.8 3 3.4 4 3.9 5.4 5.5 5.5 9.3
Лууван 12.8 20.9 21.8 22.5 23.5 22.5 24.4 29.5 32.8 34.5
Манжин 11.8 14.7 14.8 16.4 16.6 19.3 22 24.4 23.8 22.4
Байцаа 13.8 14.9 18.5 20.6 18.1 19 17.9 20.9 20.2 20.6
13.8 14.9 18.5 20.6 18.1 19 17.9 20.9 20.2 20.6
11.8 14.7 14.8 16.4 16.6 19.3 22 24.4 23.8 22.412.8
20.9 21.8 22.5 23.5 22.5 24.4
29.5 32.8 34.5
16.2 мян.тн, 2782.0 мянган ам.долларын сонгино, сармис импортоор орж ирсний
15.8 мян.тн буюу 97.7% нь БНХАУ-д ноогдож байна. Лууван, манжингийн хувьд
импортын хэмжээ 2011 оноос харьцангуй буурч 2013 онд 10.4 мян.тн-д хүрсэний
99.9% нь БНХАУ-аас, үлдсэн нь БНСУ, ОХУ-аас орж иржээ. Өөрөөр хэлбэл 1516.2
мянган ам.доллар лууван, манжингийн импортоор гадагш гарсан байна.
Дээрхээс харахад хүн амын хэрэглээнд голлох байр эзэлдэг хүнсний
ногооны дийлэнх хэсэг нь БНХАУ-аас орж ирдэг нь харагдаж байна. Хүнсний
аюулгүй байдлын асуудал дэлхий нийтийн асуудал болоод байгаа өнөө үед
жилийн дөрвөн улиралд импортын хүнсний ногоо хэрэглэдэг манай улсын хувьд
хүнсний аюулгүй байдлын асуудалд сөргөөр нөлөөлөх нь дамжиггүй.
Хүнсний ногооны нийт хэрэглээ, бүтцээр
Хүснэгт 3
Бүтээгдэхүү
ний нэр
Нийт хэрэглээ, мян.тн Импорт, мян.тн
Нийт хэрэглээн дэх
импортын хувийн жин
200
9
201
0
201
1
201
2
201
3
200
9
201
0
20
11
20
12
20
13
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
Байцаа
38.
8
43.
0
54.
7
54.
7
43.
7
19.
8
25.
1
33.
8
34.
5
23.
1
51.
0
58.
5
61.
8
63.
0
52.
9
Лууван,
манжин
56.
9
56.
5
74.
3
75.
0
67.
3
15.
1
10.
1
20.
4
18.
5
10.
4
26.
6
17.
9
27.
5
24.
6
15.
5
Сонгино,
сармис
15.
3
20.
4
21.
2
16.
7
25.
5
11.
2
14.
6
15.
1
10.
5
16.
2
73.
3
71.
4
71.
3
62.
7
63.
5
Өргөст хэмх 4.0 4.7 5.5 5.0 5.5 1.0 1.4 1.1 1.3 1.2
24.
0
29.
4
20.
4
25.
9
21.
8
Улаан
лооль 4.1 5.6 4.9 5.6 6.1 2.7 4.0 2.5 3.5 3.6
65.
4
71.
9
51.
7
62.
6
59.
0
Тарвас, гуа,
хулуу 6.6 4.9 9.0
12.
3
12.
3 1.6 1.0 1.5 5.8 6.9
24.
8
20.
3
16.
9
47.
6
56.
1
Бусад ногоо 4.4 5.3 9.5
10.
7 9.5 0.9 2.0 5.6 7.0 6.7
19.
4
37.
4
59.
1
65.
6
70.
5
нийт
130
.2
140
.5
179
.1
180
.0
169
.9
52.
3
58.
3
80.
1
81.
1
68.
1
40.
2
41.
5
44.
7
45.
1
40.
1
Хүнсний ногооны нийт хэрэглээ, бүтцээр
Зураг 2
Нэг хүнд ноогдох жилийн хүнсний ногооны хэмжээ 2009 оноос жил бүр
өссөөр 2013 онд 36.4 кг-д хүрчээ (Зураг3). “Монгол хүний хүнсний хэрэглээнд мах,
гурилан бүтээгдэхүүн зонхилж, эрдэс, амин дэмийн гол эх үүсвэр болох жимс,
хүнсний ногоо бага хувийг эзэлдэг хэвээр, хүний хоногийн дундаж илчлэгээс эмзэг
бүлгийн хүн 33%-иар бага илчлэгтэй хоол, хүнс хэрэглэж байна” гэж “Хүнсний
баталгаат байдал” үндэсний хөтөлбөрт дурьдсан байдаг. Манай улс хүнсний
ногооныхоо нилээдгүй хэсгийг импортоор оруулж ирдэг ч нэг хүний жилийн
хүнсний ногооны хэрэглээ НҮБ-ийн ХХААБ-аас тогтоосон физиологийн норм болох
75 кг-д хүрэхгүй байна. Өөрөөр хэлбэл физиологийн нормын 48%-ийг л хангаж
байгаа юм.
Нэг хүнд ноогдох хүнсний ногоо (кг)
Зураг 3
0%
50%
100%
2009 2010 2011 2012 2013
40.2 41.5 44.7 45.1 40.1
59.8 58.5 55.3 54.9 59.9
Дотоодын
үйлдвэрлэл
Импорт
Эх үүсвэр: Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2004-2013 он
Манай улсын хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд дараах асуудлууд тулгамдаж байна.
- Дотоодын хөрсөнд ургасан хүнсний ногооны зах зээлийн үнэ импортын
ногооноос өндөр үнэтэй байдаг. Импортын хүнсний ногоо тээврийн зардал, гааль,
бусад татвар зэрэг олон шат дамжлагаар дамжин хэрэглэгчдийн гарт хүрдэг ч
дотоодын хүнсний ногооны үнээс бага байдаг. Хүнсний ногооны үнийг ажилчдын
цалин, хөлс, үрийн үнэ, бордоо, техник, тоног төхөөрөмжийн үнэ, тээвэрлэлтийн
зардал, худалдаалах газрын түрээс, зуучлагчын хөлс гэсэн зардлууд бүрдүүлж
байгаа байгаа ба манай улсын хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн механикжилтын
түвшин доогуур учраас гар ажиллагаа их шаарддаг, техник, тоног төхөөрөмжийн
үнэ өндөр байдаг, зарим нэг төрлийн үрийг дотоодоосоо хангах боломжгүй, эцсийн
хэрэглэгчид хүрэхийн тулд олон шат дамжлага дамждаг зэрэг шалтгааны улмаас
зах зээлд өндөр үнээр борлуулагддаг. Энэ нь эргээд хэрэглэгч импортын хүнсний
ногоо худалдан авах үндсэн шалтгаан болдог. Хүнсний ногооны үнэ хямдарвал
хэрэглээ ч нэмэгдэх болно.
- Хүнсний ногооны нэр төрөл, цөөн, тариалалт бага байна. Дотоодод тариалж
байгаа хүнсний ногооны нэр төрөл цөөн, байцаа, манжин, лууван, өргөст хэмх
зэрэг өргөн хэрэглээний хүнсий ногоогоор хязгаарлагдаж хүнсний нарийн ногооны
үйлдвэрлэл маш бага хэмжээтэй байна.
- Техник, тоног төхөөрөмж дутагдалтай байна. Манай улсад төмс, хүнсний
ногоо тариалдаг 75000 өрх байдаг ба эдгээр нь аж ахуй нэгжийн зохион
байгуулалтанд ороогүй, санхүүгийн хувьд хязгаарлагдмал байдаг учир хэрэгцээт
тоног төхөөрөмжөө худалдан авч чаддаггүй. Жижиг аж ахуй учир төр засгийн
19.5
25
27.3 29.2 29.6 28.8 30
35.5 36.2 36.4
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
тусламж, дэмжлэгийг авахад хүндрэл учирдаг зэрэг нь хүнсний ногооны
тариалалтыг нэмэгдүүлэхэд саад учруулж байна.
- Бордооны үнэ өндөр учир тариаланчид тэр бүр авч хэрэглэж чадахгүй
байна. Дэлхийд бордооны үйлдвэргүй 50 орон байдгийн нэг нь манай улс. Газар
тариалангийн үйлдвэрлэлд шаардлагатай бордоогоо гаднаас импортоор авч
хэрэглэдэг. Энэ нь нэг талаар өндөр үнэтэй, нөгөө талаар чанарын хувьд
асуудалтай байдаг. Хүнсний ногоо тариалагчид нь ихэндээ жижиг аж ахуй нэгж
байдаг учир импортын өндөр үнэтэй бордоог тэр бүр авч чаддаггүй нь хураан авах
ургацын хэмжээнд багагүй нөлөөлж байна.
- Хүнсний ногоо хадгалах агуулахын хангамж муу байна. Улсын хэмжээнд
нийт 180 мян.тн-ын багтаамжтай төмс, хүнсний ногооны агуулах байгаа бөгөөд
төмс, хүнсний ногооны нийт үйлдвэрлэлтийг харвал энэ нь нилээд дутагдалтай
байгаа юм. Агуулах, зоорь дутагдалтайгаас тариаланчид хураасан ногоогоо намар
ногоо элбэг байхад хямд үнээр зах зээлд нийлүүлдэг ба энэ нь тариаланчдын
ашгийг бууруулж, хүнсний ногоо тариалах сонирхлыг багасгахад хүрдэг.
- Хүнсний ногооны үрийн хангамж дутагдалтай байна. Монгол төмс
хөтөлбөрөөс хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагааны үр дүнд байцаа, хүрэн манжин, шар
лууван, өргөст хэмхийн үрийг дотооддоо 100% хангахуйц хэмжээнд үйлдвэрлэж
байгаа ч бусад төрлийн хүнсний ногоо, ялангуяа хүнсний нарийн ногооны үрийн
хангамж муу байна.
Дүгнэлт:
- Газар тариалангийн үйлдвэрлэлт ДНБ-ний 4%-5%-ийг, хөдөө аж ахуйн нийт
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн 13%-25%-ийг үйлдвэрлэж байна. Цаашдаа хүнсний
ногооны үйлдвэрлэлтийг эрчимтэй нэмэгдүүлэх замаар нийт үйлдвэрлэлийг
нэмэгдүүлэх боломжтой юм.
- Зарим нэр төрлийн хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд төр засгийн зүгээс
бодлогын арга хэмжээ авахгүй бол дотоодын нийт хэрэгцээний 50%-аас дээшийг
бид импортоор оруулж ирсэн ногоогоор хэрэгцээгээ хангахад хүрсэн байна. Энэ нь
манай улсын хүнсний аюулгүй байдалд муугаар нөлөөлөх магадлалтай юм.
Тухайлбал, улаан лооль, сонгино, сармис, байцааны хувьд нийт хэрэглээний
талаас дээшийг импортоор орж ирсэн ногоогоор хангаж байгаа бөгөөд энэ нь
дотооддоо үйлдвэрлэсэн хэмжээнээс 1-2 дахин их байгаа юм. Энэ нь манай улс
хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд авч увуулж байгаа арга хэмжээгээ идэвхижүүлэх
шаардлагатай байгааг харуулж байна.
- Импортоор орж байгаа нийт хүнсний ногооны (тухайлбал, лууван, манжин,
сонгино, сармис, байцаа) импортын 97-99 хувь БНХАУ-аас орж ирж байгаа нь
хүнсний ногооны импорт нэг улсаас хамааралтай байна гэж дүгнэж болохоор
байна.
- Хүнсний ногооны нэр төрөл, цөөн, дотоодын хөрсөнд ургасан хүнсний
ногооны зах зээлийн үнэ импортын ногооноос өндөр үнэтэй, хүнсний ногооны үр,
техник, тоног төхөөрөмж, агуулахын хангамж муу байгаа зэрэг шалтгаанаас
дотоодын хүнсний ногооны үйлдвэрлэл бага байна.
Монгол улсын Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогын ХАА, хүнсний үйлдвэрлэлийн
хөгжлийн бодлогод “Хөдөө аж ахуй, хүнсний салбарын зах зээлд өрсөлдөх
чадварыг нэмэгдүүлэх, эрсдэл даах чадавхийг бэхжүүлэх замаар орчин үеийн
хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн цогцолбор болгон хөгжүүлж, хүн амын гурил, мах,
сүү, төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр бүрэн хангаж,
хүртээмж, чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдлыг сайжруулна” гэж заасан байдаг.
Иймд хүнсний ногоо үйлдвэрлэлийг цаашид нэмэгдүүлэхийн тулд дараах арга
хэмжээг авч явуулах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Үүнд:
- Хүнсний ногоо үйлдвэрлэлийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, ногоочдыг
усалгааны болон талбайн бага оврын тоног төхөөрөмжөөр хангах.
- Хүнсний ногооны нэр төрлийг олшруулж, агуулах, зоорийг нэмэгдүүлэх,
тэдгээрийг оновчтой байршуулах.
- Хамгаалалттай хөрсний тариалалтыг нэмэгдүүлэх, хүлэмжийн ногоо
тариалахад тусламж, дэмжлэг үзүүлэх.
- Чанарын шаардлага хангасан үр, бордоогоор хүнсний ногоо тариалагчдыг
хангах, хөнгөлттэй үнээр нийлүүлэх.
- Тариаланчдыг урт хугацаатай, хүү багатай зээлд хамруулах.
Ашигласан ном сурах бичиг:
1. Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2004-2013 он
2. Хүнс, Хөдөө Аж Ахуй, Хөнгөн Үйлдвэрийн Яам “Салбарын статистик
үзүүлэлтүүд”, УБ 2011 он
3. Засгийн Газрын Хэрэгжүүлэгч Агентлаг Хөдөө Аж Ахуйн Газар, Хөдөө ахуйн
үйлдвэрлэлийн агро механикжилтийн жилийн эцсийн тайлан, УБ 2000 он
4. Хөдөө Аж Ахуйн Шинжлэх Ухааны хөгжлийн хүрсэн төвшин, цаашдын
зорилт УБ 2010 он
5. ХХААХҮЯ, Монгол фермер атрын 50 жилд, Монгол тариалангийн соѐлыг
хөгжүүлсэн хагас зуун жилд, УБ 2009
Ашигласан вэб сайт:
1. www.mofa.gov.mn
2. www.masm.gov.mn
3. www.nso.mn
4. www.forum.mn

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Г.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГААГ.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГААbatnasanb
 
соёлын үүсэл Slide
соёлын үүсэл Slideсоёлын үүсэл Slide
соёлын үүсэл SlideА. Aku
 
олон улсын харилцаа 111
олон улсын харилцаа  111олон улсын харилцаа  111
олон улсын харилцаа 111tungalag
 
нийгмийн улс төрийн амьдрал.
нийгмийн улс төрийн амьдрал. нийгмийн улс төрийн амьдрал.
нийгмийн улс төрийн амьдрал. Tuvshinsanaa Baasanjav
 
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/Tuvshinsanaa Baasanjav
 
эдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлтэдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлтБ. Нямгэрэл
 
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжилtungalag
 
ажилгүйдэл
ажилгүйдэл ажилгүйдэл
ажилгүйдэл Aska Ashka
 
Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...
Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...
Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...batnasanb
 
лекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээл
лекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээллекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээл
лекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээлJust Burnee
 
Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/
Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/ Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/
Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/ Adilbishiin Gelegjamts
 
Жендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлс
Жендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлсЖендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлс
Жендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлсAriunaaOtgonUlzii
 
сонирхлын бүлэг
сонирхлын бүлэгсонирхлын бүлэг
сонирхлын бүлэгKhongor Bukhtsooj
 
Хүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргууд
Хүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргуудХүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргууд
Хүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргуудJust Burnee
 

Mais procurados (20)

Г.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГААГ.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ, Б.Мөнхбилэг - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
 
соёлын үүсэл Slide
соёлын үүсэл Slideсоёлын үүсэл Slide
соёлын үүсэл Slide
 
олон улсын харилцаа 111
олон улсын харилцаа  111олон улсын харилцаа  111
олон улсын харилцаа 111
 
нийгмийн улс төрийн амьдрал.
нийгмийн улс төрийн амьдрал. нийгмийн улс төрийн амьдрал.
нийгмийн улс төрийн амьдрал.
 
лекц №7
лекц №7лекц №7
лекц №7
 
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/
Хүнсний аюулгүй байдал /Food safe/
 
эдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлтэдийн засгийн өсөлт
эдийн засгийн өсөлт
 
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
 
ажилгүйдэл
ажилгүйдэл ажилгүйдэл
ажилгүйдэл
 
цөлжилт
цөлжилтцөлжилт
цөлжилт
 
Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...
Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...
Ө. Батнасан - ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА /Мах махан бүтээгдэхү...
 
лекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээл
лекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээллекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээл
лекц № 12 Хүчин зүйлийн зах зээл
 
Lekts 6
Lekts 6Lekts 6
Lekts 6
 
Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/
Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/ Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/
Олон улсын худалдаа /гадаад худалдаа/
 
лекц №1
лекц №1лекц №1
лекц №1
 
Жендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлс
Жендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлсЖендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлс
Жендерийн тэгш бус байдалд нөлөөлөгч зарим хүчин зүйлс
 
сонирхлын бүлэг
сонирхлын бүлэгсонирхлын бүлэг
сонирхлын бүлэг
 
даяаршил
даяаршилдаяаршил
даяаршил
 
химийн хорт болон аюултай
химийн хорт болон аюултайхимийн хорт болон аюултай
химийн хорт болон аюултай
 
Хүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргууд
Хүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргуудХүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргууд
Хүнийн хөгжлийн индексийг тооцох аргууд
 

Destaque

төмс хүнсний ногоо
төмс хүнсний ногоотөмс хүнсний ногоо
төмс хүнсний ногооMaRaLaa
 
хүнсний ногоо
хүнсний ногоохүнсний ногоо
хүнсний ногооuugiitseegii87
 
хүнсний ногооны ангилал
хүнсний ногооны ангилалхүнсний ногооны ангилал
хүнсний ногооны ангилалOyundari Nyamsuren
 
Hunsnii nogoo
Hunsnii nogooHunsnii nogoo
Hunsnii nogooazpurev
 
газар тариалан
газар тариалан газар тариалан
газар тариалан Haliun53
 
Сармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгаа
Сармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгааСармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгаа
Сармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгааAnkhbileg Luvsan
 
2016 vegi-factsheet mn
2016 vegi-factsheet mn2016 vegi-factsheet mn
2016 vegi-factsheet mnBatchimeg123
 
Төмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүн
Төмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүнТөмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүн
Төмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүнAnkhbileg Luvsan
 
хангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээ
хангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээхангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээ
хангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээPrime Rose Snowdrop
 
монголын газар тариалангийн товч түүх
монголын газар тариалангийн товч түүхмонголын газар тариалангийн товч түүх
монголын газар тариалангийн товч түүхTemka Temuujin
 
монгол орны зам тээврийн салбар
монгол орны зам тээврийн салбармонгол орны зам тээврийн салбар
монгол орны зам тээврийн салбарsaikhanaa.o
 

Destaque (20)

Baraa sudlal tums hunsnii nogoo
Baraa sudlal tums hunsnii nogooBaraa sudlal tums hunsnii nogoo
Baraa sudlal tums hunsnii nogoo
 
төмс хүнсний ногоо
төмс хүнсний ногоотөмс хүнсний ногоо
төмс хүнсний ногоо
 
хүнсний ногоо
хүнсний ногоохүнсний ногоо
хүнсний ногоо
 
хүнсний ногооны ангилал
хүнсний ногооны ангилалхүнсний ногооны ангилал
хүнсний ногооны ангилал
 
Hunsnii nogoo
Hunsnii nogooHunsnii nogoo
Hunsnii nogoo
 
газар тариалан
газар тариалан газар тариалан
газар тариалан
 
Сармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгаа
Сармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгааСармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгаа
Сармисны нутагшуулсан сортуудын шинж чанарын харьцуулсан судалгаа
 
5 110304043341-phpapp02
5 110304043341-phpapp025 110304043341-phpapp02
5 110304043341-phpapp02
 
Ажлын зар
Ажлын зарАжлын зар
Ажлын зар
 
2016 vegi-factsheet mn
2016 vegi-factsheet mn2016 vegi-factsheet mn
2016 vegi-factsheet mn
 
Lects12
Lects12Lects12
Lects12
 
Төмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүн
Төмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүнТөмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүн
Төмсний бичил булцууг тариалах агротехнологийг судалсан дүн
 
Авто замын тээвэрлэлт
Авто замын тээвэрлэлтАвто замын тээвэрлэлт
Авто замын тээвэрлэлт
 
Procent
ProcentProcent
Procent
 
хангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээ
хангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээхангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээ
хангайн бүсийн аялал жуулчлалын нөхцөл нөөцийн шинжилгээ
 
монголын газар тариалангийн товч түүх
монголын газар тариалангийн товч түүхмонголын газар тариалангийн товч түүх
монголын газар тариалангийн товч түүх
 
монгол орны зам тээврийн салбар
монгол орны зам тээврийн салбармонгол орны зам тээврийн салбар
монгол орны зам тээврийн салбар
 
Сонгино
Сонгино Сонгино
Сонгино
 
What is bt
What is btWhat is bt
What is bt
 
үр тариа
үр тариаүр тариа
үр тариа
 

Semelhante a Монгол улсын хүнсний ногооны импортыг бууруулах боломж

Эрчимжсэн газар тариалангын төсөл
Эрчимжсэн газар тариалангын төсөлЭрчимжсэн газар тариалангын төсөл
Эрчимжсэн газар тариалангын төсөлnarmandah23
 
Э.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх
Э.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэхЭ.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх
Э.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэхbatnasanb
 
Г.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГААГ.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГААbatnasanb
 
Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016
Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016
Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016Bilguun B
 
Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...
Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...
Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...Ankhbileg Luvsan
 
Ж.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломж
Ж.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломжЖ.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломж
Ж.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломжbatnasanb
 
Зах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдал
Зах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдалЗах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдал
Зах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдалE-Gazarchin Online University
 
Дархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломж
Дархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломжДархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломж
Дархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломжAnkhbileg Luvsan
 
Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”
Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”
Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”Ankhbileg Luvsan
 
А.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ
А.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГА.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ
А.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГbatnasanb
 
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasagA.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasagbatnasanb
 
Х.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМ
Х.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМХ.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМ
Х.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМbatnasanb
 

Semelhante a Монгол улсын хүнсний ногооны импортыг бууруулах боломж (14)

Эрчимжсэн газар тариалангын төсөл
Эрчимжсэн газар тариалангын төсөлЭрчимжсэн газар тариалангын төсөл
Эрчимжсэн газар тариалангын төсөл
 
Э.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх
Э.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэхЭ.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх
Э.Эрдэнэбямба - Хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх
 
Г.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГААГ.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
Г.Эрдэнэ - МАХ НИЙЛҮҮЛЭХ ЛОГИСТИК ТӨВ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА
 
Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016
Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016
Монгол ногоо төслийн жилийн тайлан 2016
 
Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...
Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...
Үр тарианы шинэ сортууд, тэдгээрийн үр - Дарханы брэнд бүтээгдэхүүн /Ганбаата...
 
Ж.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломж
Ж.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломжЖ.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломж
Ж.Өлзийхутаг - Эдийн засгийн өсөлт ба ядуурал, ядуурлыг бууруулах боломж
 
Зах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдал
Зах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдалЗах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдал
Зах зээлийн хөгжил ба одоогийн нөхцөл байдал
 
1. макро
1. макро1. макро
1. макро
 
Дархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломж
Дархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломжДархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломж
Дархан-Уул аймагт усалгаатай буудайн тариалан эрхлэх боломж
 
эссэ бямбахүү
эссэ бямбахүүэссэ бямбахүү
эссэ бямбахүү
 
Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”
Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”
Дархан-Уул аймгийн “Ухаалаг газар тариалан”
 
А.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ
А.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГА.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ
А.Баярцэцэг - ГОЛЛАНД ӨВЧИН БА МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСАГ
 
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasagA.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
 
Х.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМ
Х.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМХ.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМ
Х.Уран - МАХНЫ НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СҮЛЖЭЭНД ХОРОГДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗАРИМ АРГА ЗАМ
 

Mais de Ankhbileg Luvsan

Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...
Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...
Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...Ankhbileg Luvsan
 
Дархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгаа
Дархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгааДархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгаа
Дархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгааAnkhbileg Luvsan
 
Цэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгаа
Цэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгааЦэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгаа
Цэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгааAnkhbileg Luvsan
 
Архаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүн
Архаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүнАрхаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүн
Архаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүнAnkhbileg Luvsan
 
3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...
3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...
3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...Ankhbileg Luvsan
 
Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...
Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...
Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...Ankhbileg Luvsan
 
“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”
“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”
“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”Ankhbileg Luvsan
 
гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаагэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгааAnkhbileg Luvsan
 
Гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
Гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгааГэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
Гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгааAnkhbileg Luvsan
 
Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...
Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...
Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...Ankhbileg Luvsan
 
Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...
Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...
Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...Ankhbileg Luvsan
 
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалдИх, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалдAnkhbileg Luvsan
 
Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн өв...
Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн  өв...Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн  өв...
Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн өв...Ankhbileg Luvsan
 
Артерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх нь
Артерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх ньАртерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх нь
Артерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх ньAnkhbileg Luvsan
 
Өсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан нь
Өсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан ньӨсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан нь
Өсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан ньAnkhbileg Luvsan
 
Хүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх нь
Хүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх ньХүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх нь
Хүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх ньAnkhbileg Luvsan
 
Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...
Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...
Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...Ankhbileg Luvsan
 
Монголын уламжлалт ёс заншлыг хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга зам
Монголын уламжлалт ёс заншлыг  хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга замМонголын уламжлалт ёс заншлыг  хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга зам
Монголын уламжлалт ёс заншлыг хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга замAnkhbileg Luvsan
 
Дархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломж
Дархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломжДархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломж
Дархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломжAnkhbileg Luvsan
 
“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээс
“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээс“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээс
“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээсAnkhbileg Luvsan
 

Mais de Ankhbileg Luvsan (20)

Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...
Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...
Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн дундах гэр бүл төлөвлөлтийн хэрэгцээ ба хангагда...
 
Дархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгаа
Дархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгааДархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгаа
Дархан-Уул аймгийн хүн амын антибиотикийн хэрэглээнд хийсэн судалгаа
 
Цэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгаа
Цэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгааЦэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгаа
Цэцэрлэгийн эрүүл ахуйн орчинд хийсэн судалгаа
 
Архаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүн
Архаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүнАрхаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүн
Архаг пиелонефритийн эмчилгээнд “Бөөрний зэхмэл” бэлдмэлийг хэрэглэсэн дүн
 
3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...
3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...
3-4 Настай хүүхдүүдийн хооллолтоос авч буй илчлэгийг физиологийн нормтой харь...
 
Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...
Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...
Бодисын солилцооны хам шинжтэй хүмүүст pgc-1α, adipoq генийн полиморфизмыг су...
 
“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”
“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”
“Экологийн боловсрол – насан туршийн чадамж”
 
гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаагэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
 
Гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
Гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгааГэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
Гэрээр үзүүлэх сувилахуйн тусламжийн хэрэгцээг тодорхойлсон судалгаа
 
Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...
Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...
Эрүүл Мэндийн Даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмүүдээр үйлчилсэн ба...
 
Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...
Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...
Дархан-Уул аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт зүрхний шигдээсийн үеийн титэм судсан дот...
 
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалдИх, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
Их, дээд сургуулийн багшийн хөгжлийн асуудалд
 
Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн өв...
Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн  өв...Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн  өв...
Хэвлийн хөндийн идээт үрэвсэлт өвчний үед тунгалагийн булчирхайд хийгдсэн өв...
 
Артерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх нь
Артерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх ньАртерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх нь
Артерийн даралт ихдэх өвчний тархалт, эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх нь
 
Өсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан нь
Өсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан ньӨсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан нь
Өсвөр насны суралцагчдын мэргэжил сонгох сэтгэл зүйн онцлогийг судалсан нь
 
Хүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх нь
Хүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх ньХүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх нь
Хүүхэд хамгааллын талаарх эцэг эхчүүдийн ойлголт хандлага, түүнийг дээшлүүлэх нь
 
Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...
Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...
Ерөнхий боловсролын сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд суралцахад тулгамда...
 
Монголын уламжлалт ёс заншлыг хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга зам
Монголын уламжлалт ёс заншлыг  хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга замМонголын уламжлалт ёс заншлыг  хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга зам
Монголын уламжлалт ёс заншлыг хойч үедээ өвлүүлэх зарим арга зам
 
Дархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломж
Дархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломжДархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломж
Дархан-Уул аймгийн боловсролын салбарт инноваци хийх боломж
 
“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээс
“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээс“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээс
“Ухаалаг Дархан” хөтөлбөрийн суурь судалгааны зарим үр дүнгээс
 

Монгол улсын хүнсний ногооны импортыг бууруулах боломж

  • 1. МОНГОЛ УЛСЫН ХҮНСНИЙ НОГООНЫ ИМПОРТЫГ БУУРУУЛАХ БОЛОМЖ Гантуяа.Ш1 , Солонго.Х2 1 ХААИС-ийн харъяа УГТСЭШХ-ийн Агроэкологи-Бизнесийн сургууль, НББ-III ангийн оюутан 2 ХААИС-ийн харъяа УГТСЭШХ-ийн Агроэкологи-Бизнесийн сургууль, багш, soko978@yahoo.com Хураангуй: ХАА-н салбар нь хүнсний болон хөнгөн үйлдвэрийн салбарыг түүхий эдээр хангаж, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, хүн амыг эрүүл, аюулгүй хүнсээр хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Манай улсын ГТ-н үйлдвэрлэл ДНБ-ний 4-5%-ийг хангадаг бөгөөд хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлснээр энэ хэмжээг нэмэгдүүлэх боломжтой юм. Хүнсний ногооны үйлдвэрлэл сүүлийн жилүүдэд өссөөр байгаа ч дотоодын нийт хэрэглээний 60 орчим хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр, үлдсэнийг импортын хүнсний ногоогоор хангаж байна. Байцаа, сонгино, сармис, лууван, манжингийн импортын 97-98 хувийг дан ганц БХНАУ-аас импортолж байгаа нь хүнсний ногооны хэрэглээ ганц улсаас хараат байдалтай байгааг харуулж байна. Энэ нь цаашлаад манай улсын хүнсний аюулгүй байдалд нөлөөлж болох юм. Сүүлийн жилүүдэд ногоочдыг төр засгийн зүгээс дэмжин анхаарч байгаа ч импортын хүнсний ногоо зах зээлд жин дарсан хэвээр байна. Цаашид тариаланчид, төр засгийн зүгээс хамтран ажилласнаар хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, импортыг бууруулах бүрэн боломжтой юм. Түлхүүр үг: Хүнсний ногоо үйлдвэрлэл, хүнсний ногооны хэрэглээ, хүнсний ногооны импорт Оршил: Аливаа улс орны аюулгүй байдлын чухал чиглэлийн нэг нь эрүүл хүнсээр хүн амаа хангах зорилго байдаг. Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд хөдөө аж ахуй,
  • 2. түүний дотор хүнсний ихэнх бүтээгдэхүүн болон зарим эх үүсвэрийг нь бэлтгэдэг газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх шаардлагатай. Монгол улс уналтанд ороод байсан газар тариалангийн салбараа “Атарын гуравдугуур аян” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр сэргээж чадсан. Монгол улсын газар тариалангийн салбарын үйлдвэрлэлт сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй өссөөр байгаа боловч “Атрын гуравдугаар аян” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн жилүүдэд төр засгийн зүгээс болон тариланчид үр тариа, төмсний тариалалтанд ихээхэн анхаарч ирсэн ч хүнсний ногоо, тэжээлийн ургамлын тариалалтад дорвитой өөрчлөлт гарахгүй байна. Өнөөгийн байдлаар Монгол улсын газар тариалан улаан буудай, төмсний хэрэглээг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах бүрэн боломжтой болсон боловч хүнсний ногооны 50-60 хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангаж байна. Өөрөөр хэлбэл нийт хүнсний ногооны дотоодын хэрэгцээний 40-50-аад хувийг импортын хүнсний ногоогоор хангаж байгаа нь манай улсын хувьд хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх шаардлага зүй ѐсоор тавигдаж байгааг харуулж байна. Иймд хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн өнөөгийн байдлыг судалсны үндсэн дээр үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, импортыг бууруулах боломжийг илрүүлэх зорилгоор уг судалгааны ажлыг хийлээ. Үндсэн хэсэг: Монгол улсын газар тариалангийн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл жил бүр өсч байгаа ч өсөлтийн түвшин харьцангуй хэлбэлзэлтэй байна. Сүүлийн 10 жилийн байдлаар ДНБ-ний 4%-5%-ийг, хөдөө аж ахуйн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн 13%-25%-ийг газар тариалангийн салбар хангаж иржээ (Хүснэгт1). Хүнсний хэрэглээний ихэнх хувийг эзэлдэг газар тариалангийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл нийт үйлдвэрлэлийн 4-5%-ийг эзэлж байгаа нь нилээд хангалтгүй үзүүлэлт бөгөөд хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг эрчимтэй нэмэгдүүлснээр газар тариалангийн нийт үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх боломжтой юм. Гэвч хүнсний ногоо нь гар ажиллагаа, ажиллах хүч ихээр шаарддаг учраас механикжуулалтын асуудлаас болоод үйлдвэрлэлээ хангалттай хэмжээнд хүртэл нэмэгдүүлж чадахгүй байна.
  • 3. ГТ-ийн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл (2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр сая.төг) Хүснэгт 1 Он ДНБ ХАА-н нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт ГТ-н нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлт ДНБ-д эзлэх ГТҮ-ийн хувийн жин ХААБҮ-д эзлэх ГТҮ-ийн хувийн жин 2004 2 591 592.8 691 392.8 113 629.1 4.38 16.43 2005 2 779 578.3 851 704.1 113 226.7 4.07 13.29 2006 3 017 425.8 928 515.3 142 775.1 4.73 15.38 2007 3 639 987.7 1 066 837.6 147 132.7 4.04 13.79 2008 3 963 960.0 1 143 404.7 181 062.1 4.57 15.84 2009 3 913 673.2 1 208 323.5 206 668.7 5.28 17.10 2010 4 162 784.9 1 015 261.3 216 112.6 5.19 21.29 2011 4 891 840.4 1 034 801.8 264 666.8 5.41 25.58 2012 5 498 482.4 1 349 277.8 284 119.8 5.17 21.06 2013 6 144 175.3 1 498 417.7 248 134.3 4.04 16.56 Манай улсын нийт тариалалт хийсэн талбай сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй өссөөр байгаа ч үүний 2-3 хувьд л хүнсний ногоо тариалсан байна. Хүнсний ногоо тариалсан талбай мөн өссөн үзүүлэлттэй байгаа ч өсөлтийн түвшин харьцангуй хэлбэлзэлтэй байгаа нь харагдаж байна. 2013 оны байдлаар нийт тариалсан
  • 4. талбайн 2%-д буюу 8300 га талбайд хүнсний ногоо тариалж 101.8 мян.тн ургац хураан авсан нь өснөх жилээс 2.93%-иар өссөн төдийгүй сүүлийн 10 жилийн хамгийн өндөр ургацын хэмжээ болжээ. (Хүснэгт 2) Хүнсний ногоо тариалсан талбай, хураасан ургац Хүснэгт 2 Он Нийт тариалсан талбай ( га) Хүнсний ногоо тариалсан талбай ( га) Тариалсан талбайн өсөлт ( %) Нийт тариалсан талбайд хүнсний ногооны талбайн эзлэх хувь Хураасан ургац (мян.тн) Ургацын өсөлт ( %) 2004 200 498.3 4 918.5 2.45 49.2 2005 189 548.7 5 887.9 19.71 3.11 64.2 30.49 2006 162 040.2 5 882.6 -0.09 3.63 70.4 9.72 2007 202 729.3 6 134.5 4.28 3.03 76.4 8.46 2008 192 495.7 6 409.9 4.49 3.33 78.6 2.88 2009 282 167.7 6 517.9 1.68 2.31 78.0 -0.76 2010 315 295.1 7 032.2 7.89 2.23 82.3 5.51 2011 345 935.0 7 793.0 10.82 2.25 99 20.29 2012 379 761.2 7 854.2 0.79 2.07 98.9 -0.10 2013 415 400.0 8 300.0 5.68 2.00 101.8 2.93 Эх үүсвэр: Монгол улсын стастистикийн эмхэтгэл 2007-2013 он Хүнсний ногооны нийт үйлдвэрлэлийг хүнсний ногооны төрлөөр авч үзвэл байцаа, лууван, манжингийн үйлдвэрлэл нилээд хувийг эзэлж байна. Хүнсний ногооны нийт үйлдвэрлэлд эзлэх байцааны хувийн жин 2004 оноос тасралтгүй буурсаар 28.1-20.2%-д хүрсэн бол лууван үйлдвэрлэл харьцангуй өсч 28.8-33.9%- д, манжингийнх харьцангуй тогтвортой 24%-тай байсан байна. (Зураг 1) Хүнсний ногоо үйлдвэрлэлт , мян.тн (хүнсний ногооны төрлөөр)
  • 5. Зураг 1 Эх үүсвэр: Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2004-2013 он Манай улсын импортын бүтцэд хүнсний бараа, тэр дундаа газар тариалангийн бүтээгдэхүүн багагүй хувийг эзэлдэг. Зарим нэр төрлийн хүнсний ногоог дотооддоо багагүй хэмжээгээр үйлдвэрлэдэг ч дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн дүүрэн хангаж чадах хэмжээнд хүрдэггүй. Энэ нь манай улсын газар тариалангийн үйлдвэрлэл дэлхийн газар тариалан үйлдвэрлэлийн эрсдэлтэй бүс нутагт оршдог, байгаль цаг уурын нөлөөлөл ихтэй, уг салбарт оруулах хөрөнгө мөнгө дутагдалтай, шинэ техник, тоног төхөөрөмжийг хангалттай хэмжээгээр нийлүүлж чаддаггүй зэрэг хүчин зүйлсээс шалтгаалж байна. Сүүлийн 10 жилийн хүнсний ногооны нийт хэрэглээ, импортын статистик мэдээнээс харвал хүнсний ногооны нийт хэрэглээ 2009-2012 онуудад тасралтгүй өссөн ч 2013 онд өмнөх оноосоо 5.6%-иар буурсан байна. Нийт хэрэглээний 40-45 хувийг импортын хүнсний ногоогоор хангаж ирсэн ба байцаа, сонгино, сармис, улаан лоолийн импортын хэмжээ нийт хэрэглээний 50%-иас их байна. Тухайлбал 2013 онд нийт байцааны хэрэглээний 52.9% буюу 23.1 мян.тн, 3617.0 мянган ам.долларын байцаа импортоор оруулсны 99.8% нь БНХАУ-д, үлдсэн нь БНСУ, ОХУ-д ноогдож байна. Сонгино, сармисны импортын 97-98 хувийг БНХАУ-аас, үлдсэн багахан хэсгийг Казахстан, ОХУ, Нидерланд, БНСУ-аас оруулж ирдэг байна. 2013 онд нийт 0 20 40 60 80 100 120 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Бусад 1.9 1.6 2.6 2.9 4.3 3.9 3.7 4.4 4.4 2.8 Тарвас, гуатан 3.3 4.7 4.5 5.3 6.5 4.9 3.9 7.5 6.4 5.4 Улаан лооль 1.7 1.8 2.3 2.4 2.8 1.4 1.6 2.4 2.1 2.5 Өргөст хэмх 2 2.4 2.9 2.9 2.8 3.1 3.4 4.4 3.7 4.3 Сонгино 1.7 2.8 3 3.4 4 3.9 5.4 5.5 5.5 9.3 Лууван 12.8 20.9 21.8 22.5 23.5 22.5 24.4 29.5 32.8 34.5 Манжин 11.8 14.7 14.8 16.4 16.6 19.3 22 24.4 23.8 22.4 Байцаа 13.8 14.9 18.5 20.6 18.1 19 17.9 20.9 20.2 20.6 13.8 14.9 18.5 20.6 18.1 19 17.9 20.9 20.2 20.6 11.8 14.7 14.8 16.4 16.6 19.3 22 24.4 23.8 22.412.8 20.9 21.8 22.5 23.5 22.5 24.4 29.5 32.8 34.5
  • 6. 16.2 мян.тн, 2782.0 мянган ам.долларын сонгино, сармис импортоор орж ирсний 15.8 мян.тн буюу 97.7% нь БНХАУ-д ноогдож байна. Лууван, манжингийн хувьд импортын хэмжээ 2011 оноос харьцангуй буурч 2013 онд 10.4 мян.тн-д хүрсэний 99.9% нь БНХАУ-аас, үлдсэн нь БНСУ, ОХУ-аас орж иржээ. Өөрөөр хэлбэл 1516.2 мянган ам.доллар лууван, манжингийн импортоор гадагш гарсан байна. Дээрхээс харахад хүн амын хэрэглээнд голлох байр эзэлдэг хүнсний ногооны дийлэнх хэсэг нь БНХАУ-аас орж ирдэг нь харагдаж байна. Хүнсний аюулгүй байдлын асуудал дэлхий нийтийн асуудал болоод байгаа өнөө үед жилийн дөрвөн улиралд импортын хүнсний ногоо хэрэглэдэг манай улсын хувьд хүнсний аюулгүй байдлын асуудалд сөргөөр нөлөөлөх нь дамжиггүй. Хүнсний ногооны нийт хэрэглээ, бүтцээр Хүснэгт 3 Бүтээгдэхүү ний нэр Нийт хэрэглээ, мян.тн Импорт, мян.тн Нийт хэрэглээн дэх импортын хувийн жин 200 9 201 0 201 1 201 2 201 3 200 9 201 0 20 11 20 12 20 13 20 09 20 10 20 11 20 12 20 13 Байцаа 38. 8 43. 0 54. 7 54. 7 43. 7 19. 8 25. 1 33. 8 34. 5 23. 1 51. 0 58. 5 61. 8 63. 0 52. 9 Лууван, манжин 56. 9 56. 5 74. 3 75. 0 67. 3 15. 1 10. 1 20. 4 18. 5 10. 4 26. 6 17. 9 27. 5 24. 6 15. 5 Сонгино, сармис 15. 3 20. 4 21. 2 16. 7 25. 5 11. 2 14. 6 15. 1 10. 5 16. 2 73. 3 71. 4 71. 3 62. 7 63. 5 Өргөст хэмх 4.0 4.7 5.5 5.0 5.5 1.0 1.4 1.1 1.3 1.2 24. 0 29. 4 20. 4 25. 9 21. 8 Улаан лооль 4.1 5.6 4.9 5.6 6.1 2.7 4.0 2.5 3.5 3.6 65. 4 71. 9 51. 7 62. 6 59. 0 Тарвас, гуа, хулуу 6.6 4.9 9.0 12. 3 12. 3 1.6 1.0 1.5 5.8 6.9 24. 8 20. 3 16. 9 47. 6 56. 1 Бусад ногоо 4.4 5.3 9.5 10. 7 9.5 0.9 2.0 5.6 7.0 6.7 19. 4 37. 4 59. 1 65. 6 70. 5
  • 7. нийт 130 .2 140 .5 179 .1 180 .0 169 .9 52. 3 58. 3 80. 1 81. 1 68. 1 40. 2 41. 5 44. 7 45. 1 40. 1 Хүнсний ногооны нийт хэрэглээ, бүтцээр Зураг 2 Нэг хүнд ноогдох жилийн хүнсний ногооны хэмжээ 2009 оноос жил бүр өссөөр 2013 онд 36.4 кг-д хүрчээ (Зураг3). “Монгол хүний хүнсний хэрэглээнд мах, гурилан бүтээгдэхүүн зонхилж, эрдэс, амин дэмийн гол эх үүсвэр болох жимс, хүнсний ногоо бага хувийг эзэлдэг хэвээр, хүний хоногийн дундаж илчлэгээс эмзэг бүлгийн хүн 33%-иар бага илчлэгтэй хоол, хүнс хэрэглэж байна” гэж “Хүнсний баталгаат байдал” үндэсний хөтөлбөрт дурьдсан байдаг. Манай улс хүнсний ногооныхоо нилээдгүй хэсгийг импортоор оруулж ирдэг ч нэг хүний жилийн хүнсний ногооны хэрэглээ НҮБ-ийн ХХААБ-аас тогтоосон физиологийн норм болох 75 кг-д хүрэхгүй байна. Өөрөөр хэлбэл физиологийн нормын 48%-ийг л хангаж байгаа юм. Нэг хүнд ноогдох хүнсний ногоо (кг) Зураг 3 0% 50% 100% 2009 2010 2011 2012 2013 40.2 41.5 44.7 45.1 40.1 59.8 58.5 55.3 54.9 59.9 Дотоодын үйлдвэрлэл Импорт
  • 8. Эх үүсвэр: Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2004-2013 он Манай улсын хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд дараах асуудлууд тулгамдаж байна. - Дотоодын хөрсөнд ургасан хүнсний ногооны зах зээлийн үнэ импортын ногооноос өндөр үнэтэй байдаг. Импортын хүнсний ногоо тээврийн зардал, гааль, бусад татвар зэрэг олон шат дамжлагаар дамжин хэрэглэгчдийн гарт хүрдэг ч дотоодын хүнсний ногооны үнээс бага байдаг. Хүнсний ногооны үнийг ажилчдын цалин, хөлс, үрийн үнэ, бордоо, техник, тоног төхөөрөмжийн үнэ, тээвэрлэлтийн зардал, худалдаалах газрын түрээс, зуучлагчын хөлс гэсэн зардлууд бүрдүүлж байгаа байгаа ба манай улсын хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн механикжилтын түвшин доогуур учраас гар ажиллагаа их шаарддаг, техник, тоног төхөөрөмжийн үнэ өндөр байдаг, зарим нэг төрлийн үрийг дотоодоосоо хангах боломжгүй, эцсийн хэрэглэгчид хүрэхийн тулд олон шат дамжлага дамждаг зэрэг шалтгааны улмаас зах зээлд өндөр үнээр борлуулагддаг. Энэ нь эргээд хэрэглэгч импортын хүнсний ногоо худалдан авах үндсэн шалтгаан болдог. Хүнсний ногооны үнэ хямдарвал хэрэглээ ч нэмэгдэх болно. - Хүнсний ногооны нэр төрөл, цөөн, тариалалт бага байна. Дотоодод тариалж байгаа хүнсний ногооны нэр төрөл цөөн, байцаа, манжин, лууван, өргөст хэмх зэрэг өргөн хэрэглээний хүнсий ногоогоор хязгаарлагдаж хүнсний нарийн ногооны үйлдвэрлэл маш бага хэмжээтэй байна. - Техник, тоног төхөөрөмж дутагдалтай байна. Манай улсад төмс, хүнсний ногоо тариалдаг 75000 өрх байдаг ба эдгээр нь аж ахуй нэгжийн зохион байгуулалтанд ороогүй, санхүүгийн хувьд хязгаарлагдмал байдаг учир хэрэгцээт тоног төхөөрөмжөө худалдан авч чаддаггүй. Жижиг аж ахуй учир төр засгийн 19.5 25 27.3 29.2 29.6 28.8 30 35.5 36.2 36.4 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
  • 9. тусламж, дэмжлэгийг авахад хүндрэл учирдаг зэрэг нь хүнсний ногооны тариалалтыг нэмэгдүүлэхэд саад учруулж байна. - Бордооны үнэ өндөр учир тариаланчид тэр бүр авч хэрэглэж чадахгүй байна. Дэлхийд бордооны үйлдвэргүй 50 орон байдгийн нэг нь манай улс. Газар тариалангийн үйлдвэрлэлд шаардлагатай бордоогоо гаднаас импортоор авч хэрэглэдэг. Энэ нь нэг талаар өндөр үнэтэй, нөгөө талаар чанарын хувьд асуудалтай байдаг. Хүнсний ногоо тариалагчид нь ихэндээ жижиг аж ахуй нэгж байдаг учир импортын өндөр үнэтэй бордоог тэр бүр авч чаддаггүй нь хураан авах ургацын хэмжээнд багагүй нөлөөлж байна. - Хүнсний ногоо хадгалах агуулахын хангамж муу байна. Улсын хэмжээнд нийт 180 мян.тн-ын багтаамжтай төмс, хүнсний ногооны агуулах байгаа бөгөөд төмс, хүнсний ногооны нийт үйлдвэрлэлтийг харвал энэ нь нилээд дутагдалтай байгаа юм. Агуулах, зоорь дутагдалтайгаас тариаланчид хураасан ногоогоо намар ногоо элбэг байхад хямд үнээр зах зээлд нийлүүлдэг ба энэ нь тариаланчдын ашгийг бууруулж, хүнсний ногоо тариалах сонирхлыг багасгахад хүрдэг. - Хүнсний ногооны үрийн хангамж дутагдалтай байна. Монгол төмс хөтөлбөрөөс хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагааны үр дүнд байцаа, хүрэн манжин, шар лууван, өргөст хэмхийн үрийг дотооддоо 100% хангахуйц хэмжээнд үйлдвэрлэж байгаа ч бусад төрлийн хүнсний ногоо, ялангуяа хүнсний нарийн ногооны үрийн хангамж муу байна. Дүгнэлт: - Газар тариалангийн үйлдвэрлэлт ДНБ-ний 4%-5%-ийг, хөдөө аж ахуйн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн 13%-25%-ийг үйлдвэрлэж байна. Цаашдаа хүнсний ногооны үйлдвэрлэлтийг эрчимтэй нэмэгдүүлэх замаар нийт үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх боломжтой юм. - Зарим нэр төрлийн хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд төр засгийн зүгээс бодлогын арга хэмжээ авахгүй бол дотоодын нийт хэрэгцээний 50%-аас дээшийг бид импортоор оруулж ирсэн ногоогоор хэрэгцээгээ хангахад хүрсэн байна. Энэ нь манай улсын хүнсний аюулгүй байдалд муугаар нөлөөлөх магадлалтай юм. Тухайлбал, улаан лооль, сонгино, сармис, байцааны хувьд нийт хэрэглээний
  • 10. талаас дээшийг импортоор орж ирсэн ногоогоор хангаж байгаа бөгөөд энэ нь дотооддоо үйлдвэрлэсэн хэмжээнээс 1-2 дахин их байгаа юм. Энэ нь манай улс хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд авч увуулж байгаа арга хэмжээгээ идэвхижүүлэх шаардлагатай байгааг харуулж байна. - Импортоор орж байгаа нийт хүнсний ногооны (тухайлбал, лууван, манжин, сонгино, сармис, байцаа) импортын 97-99 хувь БНХАУ-аас орж ирж байгаа нь хүнсний ногооны импорт нэг улсаас хамааралтай байна гэж дүгнэж болохоор байна. - Хүнсний ногооны нэр төрөл, цөөн, дотоодын хөрсөнд ургасан хүнсний ногооны зах зээлийн үнэ импортын ногооноос өндөр үнэтэй, хүнсний ногооны үр, техник, тоног төхөөрөмж, агуулахын хангамж муу байгаа зэрэг шалтгаанаас дотоодын хүнсний ногооны үйлдвэрлэл бага байна. Монгол улсын Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогын ХАА, хүнсний үйлдвэрлэлийн хөгжлийн бодлогод “Хөдөө аж ахуй, хүнсний салбарын зах зээлд өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, эрсдэл даах чадавхийг бэхжүүлэх замаар орчин үеийн хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн цогцолбор болгон хөгжүүлж, хүн амын гурил, мах, сүү, төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр бүрэн хангаж, хүртээмж, чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдлыг сайжруулна” гэж заасан байдаг. Иймд хүнсний ногоо үйлдвэрлэлийг цаашид нэмэгдүүлэхийн тулд дараах арга хэмжээг авч явуулах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Үүнд: - Хүнсний ногоо үйлдвэрлэлийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, ногоочдыг усалгааны болон талбайн бага оврын тоног төхөөрөмжөөр хангах. - Хүнсний ногооны нэр төрлийг олшруулж, агуулах, зоорийг нэмэгдүүлэх, тэдгээрийг оновчтой байршуулах. - Хамгаалалттай хөрсний тариалалтыг нэмэгдүүлэх, хүлэмжийн ногоо тариалахад тусламж, дэмжлэг үзүүлэх. - Чанарын шаардлага хангасан үр, бордоогоор хүнсний ногоо тариалагчдыг хангах, хөнгөлттэй үнээр нийлүүлэх. - Тариаланчдыг урт хугацаатай, хүү багатай зээлд хамруулах. Ашигласан ном сурах бичиг:
  • 11. 1. Монгол улсын статистикийн эмхэтгэл 2004-2013 он 2. Хүнс, Хөдөө Аж Ахуй, Хөнгөн Үйлдвэрийн Яам “Салбарын статистик үзүүлэлтүүд”, УБ 2011 он 3. Засгийн Газрын Хэрэгжүүлэгч Агентлаг Хөдөө Аж Ахуйн Газар, Хөдөө ахуйн үйлдвэрлэлийн агро механикжилтийн жилийн эцсийн тайлан, УБ 2000 он 4. Хөдөө Аж Ахуйн Шинжлэх Ухааны хөгжлийн хүрсэн төвшин, цаашдын зорилт УБ 2010 он 5. ХХААХҮЯ, Монгол фермер атрын 50 жилд, Монгол тариалангийн соѐлыг хөгжүүлсэн хагас зуун жилд, УБ 2009 Ашигласан вэб сайт: 1. www.mofa.gov.mn 2. www.masm.gov.mn 3. www.nso.mn 4. www.forum.mn