1. KAYNAK VE LEHİM BAĞLANTILARININ SEMBOLİK
GÖSTERİMİ (iso 2553 ULUSLARARASI STANDARTI İLE
ANSI/AVVS A 2.4-86 AMERİKAN ULUSAL STANDARDININ
KARŞrLAŞTIRlLMASI)
MAKALE SuatANGI*
Kaynak tekniğinde kullanılan standartlar, tekliflerde, siparişlerde ve yazışmalarda yanlış anlamaları ön-
lemeyi ve ortak bir "dil" oluşturmayı amaçlar. Kaynak dikişleri genellikle, üretilecek dikişin şekline benze-
< yen sembollerle tanımlanır. Bu temel semboller, dikiş yüzeyinin şeklini ya da dikisin yapılışını gösteren ek
sembollerle tamamlanır. Kaynak dikişini tam ve doğru bir şekilde tanımlayabilmek için, temel ve ek sembollerin
yanısıra, dikişin ölçülendi rilmesi ve başka ek bilgilerin de (kaynak yöntemi, kaynak pozisyonu, dolgu malzemesi
tipi, vb.) verilmesi gerekir.
The standards being used in welding technology are aimed to prevent any nusunderstanding in purchasing and ordering and toform a common "wel-
form
ding language ". The vreld seams are generally illustrated by the symbols which are similar to the weld seams to be produced. These <
symbols may be completed by the symbols characterizing the shape of the extemal surface ör the shape of the tveld. in order to illustrate the weld seam
surface ör the shape wtUL order to illustı
correctly, it is very important to know the measurements of the weld seam and other additional informations (such as welding method, welding positi-
on, filler material ete...) as well as the elementary and supplementary symbols.
GiRlş • tamamlayıcı verilerle donatıl- nik metotla kazandırıldığını açık-
mış temel bir sembolü içerir. layıcı bazı harfler konur. (Şekil
ir mühendislik uygulaması 1). Bu harfler ve tanımladıkları
B olarak kaynak, bilgileri
doğru ve anlaşılır biçimde
tasarımcıdan kaynakçıya iletilme-
dikçe gerçek ..yerini ve önemini
Ttn/ibL" SEMBOLLER,
TAMAMLAYICI SEMBOLLER
-mekanik- yüzey-geliştirme-metot-
ları şunlardır:
C- Yontma
.G- Taşlama
Kaynak dikişleri, genelde üre- M- Makinada işleme
kazanamaz. Örneğin bir teknik tilecek dikişin şekline benzeyen
çizimin üzerinde yazılı olan "ke- H- Çekiçleme
sembollerle tanımlanır. Bu temel R- Haddeleme
sitin tamamı kaynaklanacaktır" semboller, dikiş yüzeyinin şeklini
cümlesi, tasarım sorumluluğunu U- Tanımlanmamış yüzey geliş-
ya da dikişin yapılışını gösteren tirme -metodu
tasarımcıdan, bağlantı için gerekli ek sembollerle tamamlanır.
dayanımı hiç de bilmek zorunda Temel ve tamamlayıcı sembolle-
olmayan kaynakçıya iletir ki, bu rin gösterimi her iki standartta M
uyulama tehlikeli olduğu kadar
s
da birbirine çok benzer. Sembol-
çok da pahalı olabilir. Genellikle lerin ve bunların kombinasyonla-
üretici firmalar işi garanti altına rının gösterimlerindeki farklılık-
alabilmek düşüncesiyle gereğin- lar standartlardaki ilgili tablolara C
den çok daha fazla kaynak dikişi bakıldığında kolayca anlaşılaca- ŞekiM
kullanma eğilimindedirler. ğından burada ayrıca belirtmeyi
Kaynak tekniğinde kullanılan gereksiz görüyorum. Semboller ISO 2553'te ise yüzey duru-
çeşitli standartlar, tekliflerde, si- konusunda her iki standardı yal- munu tanımlayan sembollere ek
parişlerde ve. yazışmalarda yanlış nızca dikiş yüzeyinin gösterilme- olarak iki farklı sembol görüyo-
anlamaları önlemeyi ve ortak bir si bakımından karşılaştırmakla ruz. Bunlar düz dikişler için kul-
"dil" oluşturmayı amaçlar. Bu ya- yetineceğim: lanılan ek taşlama işlemi sembo-
zıda ISO 2553 Uluslararası Stan- Dikişin yüzeyi ile ilgili sembolle- lü (v'ya da V) ve çentiksiz iç
dartı ile ANSI/AVVS A 2.4-86
Amerikan Ulusal Standartı'nın rin (—, n, u) kullanımında ve köşe dikişi için kullanılan sem-
çok fazla ayrıntıya girmeden dikiş yüzeyine uygulanan son iş- boldür (A). (Şekil 2)
genel bir karşılaştırmasını bula- lemlerin her iki standarttaki gös-
caksınız. terimlerinde
bazı farklılık-
l
SEMBOLİK GÖSTERİM lar vardır.
Amerikan
standardında
Kaynak dikişinin sembolik dikişin yüzey
gösterimi, çizimi gereksiz .notlar- şeklini göste-
la, doldurmadan kaynak dikişi ile ren sembolün
ilgili bilgileri açık bir şekilde üzerine, o Çentiksiz iç köşe dikişi Ek taşlama işlemi ile
vermelidir. Sembolik gösterim; yüzey şekli- işlenecek düz V-dikişi
• tamamlayıcı sembolle nin dikişe
• çeşitli ölçülerle hangi meka- Şekil 2
12

2. karşı taraf ok tarafı ok tarafı karşı taraf
ÇİZİMDE SEMBOLLERİN
KONUMLARI
/- ok çizgisi -x Kaynak dikişinin birleştirme
yerindeki konumunu göstermek
için aşağıdaki sembol kullanılır.
—ı
a - Kaynak ok tarafında b - Kaynak karşı tarafta
Şekil 3 : Köşe dikişli T- birleştirmesi
Sembol de (1) ok çizgisi, (2)
referans çizgidir. Ok çizgisi ile
bağlantı arasındaki ilişki her iki
karşı taraf karşı taraf karşı taraf standartta da aynıdır. Ok çizgisi-
/ok tarafı ./ok tarafı /ok tarafı
1 V nin gösterdiği taraf bağlantının
j yapılacağı taraf yani "ok tara-
fı"dır. Bağlantının diğer tarafı ise
"karşı taraftır. Buna göre birleş-
Şekil 4 : ANSI/AVVS A 2.4-86'ya göre referans çizgisi ile bağlantı arasındaki ilişki tirmedeki kaynağın konumu; ok
tarafı, ya da karşı tarafa terimle-
riyle belirlenir. (Sekil. 3)
V Referans çizgisi ile bağlantı
arasındaki ilişki ise standartlarda
/""^ /""*" çok temel bir farklılık içerir. Her
şeyden önce Amerikan standar-
____v~ tında dikişin konumunu göster-
mek için kullanılan yukarıdaki
kaynak sembolü tek bir referans
çizgiye sahiptir. Bu referans çiz-
IK tarafına yapılmış kavnak d kişi karşı larala yapılmış kaynak dikişi;
;
ginin üst kısmı karşı tarafa ait
bilgiler için, alt kısmı ise ok ta-
şiakil 5 : ISO 2553 e gör<~ sambolün referans çizgisine göre konumu rafına ait bilgiler için kullanılır.
(Şekil. 4)
ISO 2553'te ise dikişin konu-
a - parçaların birbirine Sembolik gösterimde ok çizgisinin munu göstermek için kullanılan
göre simetrisi önemi yok l kaynak sembolünde, kesikli ve
sürekli olmak üzere, birbirine pa-
ralel iki referans çizgi vardır. Ke-
F^f-q l "Tl l l sikli çizgi sürekli çizginin üstün-
de ya da altında olabilir. Bağ-
simetri 0Ksan
lantının ok tarafının, bağlantının
b - ok tarafının karşı Sembolik posterimde kesikli karşı tarafına göre simetrik oldu-
tarafa göre simetrisi referans çizginin Önemi yok !
ğu dikişlerde (K, X, ü) kesikli
4fx çizgi kullanılmayabilir. (Şekil. 6/
b-cj. Eğer kaynak sembolü ve
ÜLJL^
11. W 2. l
"t "L r,
; sembole ilişkin bilgiler sürekli
simetri ekseni
referans çizgisi tarafından, yapıla-
cak kaynak dikişi ok tarafından
C - parçaların birbirine Sembolik gösterimde ok çizgisinin
göre simetrisi ve kesikli referans çizginin
demektir ve kaynak dikişinin üst
ok tarafının karşı önemi yok ! yüzeyi bağlantının üst tarafında
tarata göre simetrisi
bulunur. Eğer kaynak sembolü
V y ve sembole ilişkin bilgiler kesikli
/-*--*-
1
h_ ^ 2.1 referans çizgisi tarafında ise, ya-
!
> / l l i i pılacak kaynak dikişi karşı taraf-
eimetri ekseni ta demektir ve kaynak dikişinin
Not : Simetrik dikişler dendiği zaman çoğu kez iki eksene göre üst yüzeyi bağlantının karşı tara-
de simetrik olan dikişler anlaşılır fında bulunur. (Şekil. 5)
Simetrik tam dikişlerde (V, X
Sakil 6 : Simetrik dikişler ve sembolik gösterimleri ...) ok çizgisi yönünün hiç bir

3. anlamı yoktur. Çünkü bu dikiş-
lerde her iki parçaya da kaynak
ağız hazırlığı yapılır. Yani kay-
nak ağzının yansı birleştirilecek
parçalardan birisine açılırken,
l diğer yansı da diğer parçaya açı-
lır. (Şekil. 6/a-c). Kaynak ağız ha-
zırlığının parçalardan yalnızca bir
Şekil 7 : ANSI/AVVS A 2.4-86'ya göre kaynak ağız hazırlığı yapılacak parçanın ok tanesine yapıldığı yarım dikişler-
çizgisiyle gösterimi de (D, n, K ...) ok çizgisinin yönü
mutlaka dikiş hazırlığının yapıla-
a- cağı parçayı göstermelidir. (Şekil.
6/b).
Bu temel kural her iki stan-
dartta da geçerli olmakla birlikte,
Amerikan standardı dikiş hazırlı-
b- ğı yapılacak parçanın gösterimin-
Z7N300 de kırıklı ok çizgisinin kullanı-
mını zorunlu kılar. (Şekil. 7).
Eğer dikiş hazırlığının hangi par-
çaya yapılacağı farketmiyorsa, ok
çizgisinde kırık olmaz.
Şimdiye kadar söylediklerimi-
c- zi aşağıdaki 5 sembolik çizimde
özetleyebiliriz (Şekil 8).
KAYNAK DİKİŞİNİN
ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
d- Bu dikiş simetrik kabul edilir ve kesikli referans çizgi Kaynak dikişini tam ve doğru
kullanılmaz. bir şekilde tanımlayabilmek için
bir takım ölçülere gerek vardır.
aK n*l ~7(e) Bu ölçüler, dikiş kalınlığı, dikiş
al/ n*l |je) uzunluğu, kaynak ağız açısı, kök
yüksekliği, kök aralığı, kesikli
köşe dikişlerinde dikiş sayısı ve
dikişler arası mesafe gibi ölçüler-
dir. Kaynak sembolüne bu ölçü-
lerden bazıları eklenebilir. Dikiş
kalınlığı ile ilgili temel ölçüler,
sembolün sol tarafına (sembolden
önce) yazılır. Dikişin uzunluğuy-
d: noktanın çapı V: ön pay
la ilgili ölçüler sembolün sağ ta-
rafına (sembolden sonra) yazılır.
Sembolden sonra bir verinin
eksik olması, kaynak dikişinin
kesiksiz olarak yapılacağı anlamı-
na gelir. Eğer başka türlü belirtil-
memişse alın dikişleri parça kesi-
ti boyunca tam olarak kay-
f- c: çizgi dikişi genişliği naklanmış kabul edilir. Bu temel
ve ortak bilgilerden sonra, iki
standartın karşılaştırmasına geçe-
biliriz:
ISO 2553'e göre alın birleştir-
melerindeki kaynak dikiş kalınlı-
Şekil 9 : ISO 2553'e göre kaynak dikişiyle ilgili bazı sembolik gösterimler ğı, malzeme kalınlığından küçük
olabilir, fakat büyük olamaz.
14

4. İSTENİLEN (ISO 2553) SEMBOLİK GÖSTERİM tANSI/AWS A 2.4 - 86) SEMBOLİK GÖSTERİM
NO
KAYNAK
Yandan Görünüş Önden Görünüş Yandan Görünüş önden Görünüş
"A"
âl/
l
W
^

5. önüne konulmalıdır. miştir. Bu yaklaşım kısmi nüfu-
(Şekil 9-b) ziyetli alın birleştirmelerinde çok
Nüfuziyetin derin ol- belirgindir. Her şeyden önce
duğu iç köşe dikişlerin- Amerikan standartında dikiş ka-
de, nüfuziyet derinliği de lınlığı için kullanılan başlıca iki
hesaba katılır. (Şekil 9-c) ölçü vardır:
Kesikli ve şaşırtmalı- S: Hazırlanan kaynak ağız de-
kesikli iç köşe dikişlerin- rinliği
.J- de kaynak dikişinin (E): Tanımlanmış kaynak dikiş
uzunluğu' ve konumu ile kalınlığı
- ı, l- Not: Toplam kaynak dikiş kalınlığı
malzeme kalınlığından büyük olamaz ilgili aşağıdaki ölçüler Genel olarak kaynak dikiş ka-
kullanılır: lınlığını gösterebilmek için bu
r I: kratersiz kaynak di-
kişi uzunluğu
(e): dikişler arası me-
ölçülerden en az birisinin tanım-
lanması gerekir, ikisinin birden
tanımlı olması durumunda bu öl-
d- safe çüler kaynak sembolünün solun-
n: dikiş sayısı da aşağıdaki sıra ile yer alır.
CZ3 Bu ölçüler referans
çizgisinde kaynak sembo-
lünden sonra yer alır. Şa- S (E) /
şırtmalı -kesikli iç köşe
dikişlerinde Z işareti
ir- kullanılır. Ön paylı ke- I- dikişlerinde kaynak ağız ha-
sikli dikişlerde, ön pay zırlığı olmadığı için sadece kay-
(v) sadece çizim üzerinde nak dikiş kalınlığı ölçüsü (E)
j,u gösterilebilir; ön pay re- kullanılır.
g- ferans çizgi üzerinde gös- Kısmi nüfuziyetli dikişler ile
terilemez. (Şekil 9-d) simetrik olmayan tam nüfuziyetli
Nokta ve çizgi kayna- dikişler de bazen yalnızca (E) öl-
ğında, birbiri üzerine bin- çüsü ile tanımlanır. (Şekil 10-a-b)
Not : 1/2 uzunluğu B parçasına aittir
dirilen parçalar, ara yü- V, J, U kaynak dikişlerinde
h- zeyleri ya da parçalardan sembolün solunda bazen parantez
biri eritilerek ya da le- içindeki ölçü yoktur. Kaynak di-
himlenerek birleştirilir. kişinin kalınlığı, sadece kaynak
Nokta kaynağında dikiş- ağız derinliği "S" ile tanımlan-
ler arası mesafe (e), dikiş mıştır. Bu durumda (E) ölçüsü
merkezlerinin birbirine başka bir yerde belirtilir.
olan uzaklığıdır. Aynı şe- Yarım ve simetrik dikişlerde
kilde ön pay da (v), parça (ü, V, X, V ..) S ve (E) ölçüleri
kenarının ilk dikişin tammlanmamışsa, parça kesitinin
merkezine olan uzaklığı- tamamı kaynaklanacak demektir.
dır. (Şekil 9-e-f) (Şekil 10-c)
ISO 2553'e göre kay- Kaynak ağız şeklinin tanım-
nak dikişiyle ilgili diğer lanmadığı durumlarda, ağız hazır-
ölçüler (kök yüksekliği, lığı isteğe bırakılmış demektir.
kök aralığı, ağız açısı, ...) Bu durumda referans çizginin üs-
Şekil 10 : ANS1/AVVS A 2.4-86'ya göre kaynak diki- tünde herhangi bir kaynak sem-
ciyle ilgili bazı sembolik gösterimler
ise sembolik gösterimde
yer almaz. Bu ölçüler bolü kullanılmaz. Eğer böyle bir
kaynağın detay çizimle- dikiş, parça kesitinin tamamının
Kaynak dikiş kalınlığı ölçüsüne rinde gösterilir ve sembolik gös- kaynaklanacağı tam nüfuziyet ge-
"s", dikişin kep ve kök yükselti- terimle birlikte kaynak planında rektiren bir dikişse, bu durum
leri dahil edilemez. (Şekil 9-a) yer alır. referans çizgi çatalına yazılacak
îç köşe dikiş kalınlığı iki şekil- Amerikan Ulusal Standartı "CJP" harfleriyle belirtilir. (Şekil
de (a, z) verilebilir. Bu nedenle a kaynak dikişinin ölçülendirilme- 10-d)
ve z harfleri daima ilgili ölçünün sinde farklı bir yaklaşım geliştir- Kaynak ağız hazırlığının isteğe
16

6. bağlı olduğu kısmi nüfuziyetli di-
kişlerde ise, kaynak dikiş kalınlı- A-A
ğı (E), referans çizgi üstünde ta-
nımlanmak zorundadır. (Şekil 10-
e-f)
Eğer iç köşe dikişlerinde dikiş
kenar uzunlukları farklı ise, kay-
nak dikiş kalınlığına ilişkin bu iki
uzunluk parantez içinde ama çar-
pım şeklinde yazılır. (Şekil 10-g)
Kesikli köşe dikişlerinde dikiş-
ler arası mesafe, ISO 2553'ten
farklı olarak dikişlerin merkezle-
rinden ölçülen mesafedir. Bu ölçü k- 25'
kaynak sembolünün sağ tarafına, .V
dikiş uzunluğunu gösteren ölçü-
den sonra araya "-" işareti konu-
larak yazılır. Şaşırtmak kesikli
köşe dikişlerinin gösterimi de ek
bir işaret yerine çift taraflı köşe
dikişi sembolünün " ^>" alt ya
da üst kısmının biraz kaydırılma-
sı yoluyla " ^~~~£^, r>^ " ifade
edilir. (Şekil 10-h)
Kesikli köşe dikişlerinde ge-
nellikle parça kesikli olarak boy-
dan boya kaynaklanacağı için,
Amerikan standartı dikiş sayısını
önemsiz kabul eder. Şekil 10-devam : ANS1/AVVS A 2.4-86'ya göre kaynak dikişiyle ilgili bazı sembolik
Nokta kaynaklarında ise dikiş gösterimler
. 3. Iflem
tarafına yazılır. Ağız açısı ise
• 2. l»lem
kaynak sembolünün dışına yazı-
• t. işlem lır. Kök yüksekliği ölçüsü de
eğer gerekiyorsa, kaynak sembo-
lünün bu yükseltiyi gösteren çiz-
gisinin hemen yanına yazılır.
(Şekil 10-k)
KAYNAK İŞLEMİYLE İLGİLİ
EK BİLGİLERİN VERİLİŞİ
Kaynak sembolünde referans
çizginin sonundaki çatal, kaynak-
~ la ilgili özel bilgilerin yanında,
işlemin hangi kaynak ya da
kesme yöntemiyle yapılacağını
Şekil 11 göstermek için kullanılır. Kaynak
dikişi için gerekli tamamlayıcı
sayısı sembolün üzerine parantez
25
Ş3 un aksme' kok aralf ' kok bilgiler de çatala yazılabilir. Kay-
içinde yazılır. Ön pay ölçüsü Yüksekliği ve ağız açısı gibi olçu- nak dikişinin sadece şekli ve bo-
aynı şekilde parça kenarından ilk
lerin
sembolle birlikte kullaml- yutu tanımlandığında, bu kaynağı
dikişin merkezine olan uzaklık- masına izin verir. Kök aralığı öl- yapabilmek için gerekli bilgi sı-
tır. (Şekil 10-i) ÇÜsü kaynak sembolünün içine nırlıdır. Bu durumda, kaynat
Amerikan standardı ISO ve referans çizgisinin sadece bir yöntemi, dolgu metalinin t i p i
17

7. verilebilir.
A1
Şekil 13 : Referans bilgi
Itl/tSU 5817-O/
150 flS47-PA/
ISO 2500 £ 51 2 HR 22 SONUÇ
Kaynak dikişlerinin sembolik
gösterimi hangi standart olursa
Şekil 12
olsun, yapılacak dikişin daha
- kolay ve eksiksiz anlaşılması
kumlama, kök oyulması ya da Böyle bir gösterimde ilk işlem ok içindir. Her standartın hazırlan-
başka işlemler ve uygun veriler çizgisinin ucuna en yakın refe- masında doğaldır ki, aynı sonuca
bilinmek zorundadır. Çatal da rans çizgi üzerinde tanımlanır. ulaşacak farklı yaklaşımlar geliş-
hiç bir bilgi kullanılmayacaksa Ayrıca kaynak işlemi için verile- tirilebilir ve kulanılabilir.
referans çizginin çatalı da iptal cek ek bilgi, ayrı bir referans ISO 2553 Standart! Alman-
edilir. çizgi çatalında da verilebilir. DIN Standartı'nı temel alarak
Amerikan standartmda çatal- (Şekil. 11) hazırlanmıştır. Halen hazırlan-
daki bu tür verileri gösteren işa- ISO 2553 ise, çatalın içine makta olan Avrupa-EN Standartı
ret ve semboller genellikle kulla- hangi tamamlayıcı bilginin, hangi da, DÎN normlarını temel olaca-
nıcı tarafından çatala yerleştirilir. sırayla yazılacağını düzenlemiştir. ğından, bu yazıda yapmaya çalış-
Örneğin Şekil 10-i'deki RSW Çatalın içindeki bilgiler birbi- tığım kısa karşılaştırma aynı za-
(Resistance Spot Welding) harfleri rinden eğik çizgilerle ayrılır. Bu manda Avrupa-EN ve Amerikan
kaynak dikişinin direnç nokta bilgilerin çatalın içindeki yazılış Ulusal Standartı'nın karşılaştırıl-
kaynağıyla yapılacağını gösterir. sırası şöyledir : ması olarak da düşünülebilir.
Şekil"lO'-'j'deki çatal'bilgisi ise,
kaynak dikişinin direnç çizgi • Kaynak yöntemi tanıtma
kaynağıyla (RSEW-Resistance numarası (ISO 4063'e göre)
Seam Welding) yapılacağını söy-
ler. • Değerlendirme grubu (ISO
Şekil 10-g'deki çatal ise bize, 5817 ve ISO 10042'ye göre)
farklı kenar ölçülerine sahip iç
köşe dikişinde B parçası tarafın- • Kaynak pozisyonu (ISO
daki uzunluğu gösteren bilgiyi 6947'ye göre)
aktarmak için kullanılmıştır.
Şekil 10-d'de çataldaki CJP • Kaynak dolgu malzemesi
harfleri ise, parça kesitinin tama- (ISO 544, ISO 2560, ISO 358l'e
mının parçaya istenilen kaynak göre) (Şekil. 12)
ağız hazırlığı yapılarak kaynak-
lanması anlamına gelir. Bu ör- Bilgilerin çatalda değil da ayrı
nekler çoğaltılabilir. bir yerde verilmesi istenildiğinde
Son olarak, Amerikan standar- çatala referans bir bilgi girilir ve
tı yapılacak kaynak işleminin sı- çatal kapatılır. (Şekil. 13) Refe-
rasını belli etmek için, birden rans bilgi ile ilgili açıklamalar
çok referans çizgisi kullanabilir. örneğin çizimin yazım alanında
18