soft copy of Learners Materials in Science and Health ILOKO

1. 3
3

2. Book Record
School:
District:
Division:
Region:
Date received by school:
Issued to
(Name of Pupil)
Date
Issued
Condition
Date Returned
Condition
To the Teacher
Write the pupil’s name clearly under the column “Issued to.”
Use the following letters in recording the condition of the book:
A. (New Book)
B. (Used Book in Good Condition)
C. (Used Book in Fair Condition)
D. (Used Book in Poor Condition)
Encourage and assist the pupil in repairing damaged textbooks.

3. Let’s Explore Science forDaily Use 3
Learner’s Material
First Edition, 2014
ISBN: 978-971-0468-21-8
Republic Act 8293, section 176 states that: No copyright shall subsist in any work of the Government of the Philippines. However, prior approval of the government agency or office wherein the work is created shall be necessary for exploitation of such work for profit. Such agency or office may, among other things, impose as a condition the payment of royalties.
Borrowed materials (i.e., songs, stories, poems, pictures, photos, brand names, trademarks, etc.) included in this book are owned by their respective copyright holders. Every effort has been exerted to locate and seek permission to use these materials from their respective copyright owners. The publisher and authors do not represent nor claim ownership over them.
Published by the Department of Education
Secretary: Br. Armin A. Luistro FSC
Undersecretary: Dina S. Ocampo, Ph.D.
For inquiries or feedback, please write or call:
DepEd-Bureau of Elementary Education Curriculum Development Division
2nd Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex (ULTRA)
Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600
ISBN: 978-971-0468-21-8

4. Annadam ti Librom
Aramiden:
1.Bungonen ti libro ti plastic wenno manila paper.
Mabalin met nga usaren ti daan a pagiwarnak wenno magasin.
2.Siguraduen a nadalus ti ima no iggaman wenno luktan ti panid.
3.No agusar ti kabarbaro a libro, ilukat a nakadisso iti lamisaan. Saggaysa nga ukraden dagiti panid. Annadan ti akkub ti libro babaen ti panangitalmeg iti apagapaman ti ungto dagiti panid no ukraden dagitoy.
4.Agusar ti pidaso ti papel wenno kardbord a kas bookmark.
5.I-tape a dagus ti napigis a panid.
6.Annadan ti libro no iyawat daytoy ti sabali a tao.
7.Ikabil a kanayon ti libro iti nadalus ken namaga a lugar.
8.Ipakaamo a dagus iti manursuro no mapukaw ti libro.
Saan nga Aramiden:
1.Saan a kupinen dagiti panid ti libro.
2.Saan a suratan ti akkub wenno dagiti panidna.
3.Saan a gettengen dagiti ladawan a makita iti libro.
4.Saan a pigisen wenno isina ti aniaman a panid.
5.Saan a panawan a nakaukrad wenno nakapakleb no saan nga us-usaren.
6.Saan nga agusar ti lapis, ballpen, wenno napuskol a banag a kas bookmark.
7.Saan nga ipilit nga iseksek ti libro iti napunno ti nagyanna a bag.
8.Saan nga usaren daytoy a pagabbong ti ulo no agtudo.
9.Saan a tugawan daytoy.

5. PAKAUNA
Patpatgenmi nga Agad-adal:
Daytoy a Learner’s Material a para iti Grade 3 ket nasurat a para kenka a kas sungbat iti kangrunaan a wayat ti K to12 Basic Education Program nga isu ti panangisagana kadagiti agad-adal nga agbalin a produktibo, nalaing, ken responsable a scientists iti pagilian.
Nabingay daytoy iti uppat a Yunit nga addaan ti drowing a mangiladladawan ti tunggal maysa kadagitoy. Ti tunggal Yunit ket bukbuklen dagiti Kapitulo a bukbuklen met dagiti Aramiden a naiyannatup iti Teacher’s Guide.
Iti daytoy a Learner’s Material, maikkan ti kangrunaan nga imatang dagitii sumaganad: panagadal tapno dumur- as, nalaing a panagpaliiw babaen ti panageksperimento, panangammo a nalaing ti maipapan ti matter, senses, bambanag nga addaan ken awanan biag, ken panangdiskubre ti maipapan iti aglawlawmo, panagbalbaliw ti klima/panawen, earth ken tangatang.
Dagiti Mannurat/Conceptualizers
1

6. ACKNOWLEDGEMENT
Recognition is given to the following supervisors, administrators, teachers, BEE Staff and experts in Science for their enthusiastic commitment in the development, revision and finalization of the teaching guides and learning materials for Grade 3 under K to 12 Basic Education Program.
Arthur DC. Sacatropes Dr. Luz E. Osmena
Education Prog. Supervisor Education Prog. Supervisor
Region III Region IV-A
Michelle G. Hatid-Guadamor, Ph.D. Aiisa C. Corpuz
Education Program Supervisor Science Coordinator
Division Office, Sorsogon Prov. Division of Tarlac City
Region V Region III
Jennifer M. Rojo Jennifer A. Tinaja
Master Teacher II MasterTeacher I
Neogen Elementary School Nueve de Febrero E.S.
Districtof Tagaytay City Mandaluyong City
Job S. Zape (Ret.) John Fitzgerald Secondes
Education Program Supervisor Master Teacher I
Division Office, Mandaluyong City Don Felix Serra Nat’l. Hi-sch
San Jaoquin, Iloilo Province
Leni S. Solutan Neolita S. Sarabia
Master Teacher Principal II
Sta. Barbara Elementary School STRIVE Coordinator
Division of Iloilo Province Division of Tagbilaran City
Contextualizers:
Grace Donata S. Abugan Edna Ramirez
Principal I Principal 1
Division of Cagayan, RO2 Pangasinan 1, RO1
2

7. Dinah C. Bonao
Education Program Supervisors
DepEd Regional Office 1
Language Reviewers
Purificacion Garcia-Delima Francisca S. Nicolas
Commisioner Professor
Komisyon ng Wikang Filipino Mariano Marcos State University
Romeo C. Ordoňez
Master Teacher II/Illustrator
Divisoria E.S. Mexico South District
Division of Pampanga
Susana D. Mota
Jemmalyn N. Malabanan
Encoders
Trinidad M. Lagarto
Senior Education Program Specialist, Anchorperson
Curriculum Development Division
Bureau of Elementary Education
Appreciation is extended to the following consultants/reviewers for their untiring efforts in sharing their expertise:
Evelyn L. Josue May R. Chavez
Science Educ. Specialist IV (Ret.) Science Educ. Specialist I
UP-NISMED UP-NISMED
Diliman, Quezon City Diliman, Quezon City
Pia Campo
Science Education Specialist I
UP-NISMED
Diliman, Quezon City
Marilette R. Almayda
Director III
3

8. Bureau of Elementary Education
Marilyn D. Dimaano
Director IV
Bureau of Elementary Education
4

9. LINAONNA
Panid
Title Page i
Book Record for the Teacher ii
Copyright Page iii
Annadam ti Librom iv
Pakauna v
Acknowledgement vi
YUNIT I: Matter
Overview
Kapitulo 1 – Solids
Leksion 1 – Pakailasinan dagiti solids
Leksion 2 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Marisda
Leksion 3 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Sukogda
Leksion 4 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Kadakkelda
Leksion 5 – Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti Linabagda
(texure)
Kapitulo 2 – Liquids
Leksion 1 – Pakailasinan dagiti Liquids
Leksion 2 – Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Panagayusda
Leksion 3 – Panangiladawan no Kasano a Tuladen dagiti Liquids ti
Sukog ti Container a Pakaikabilanda
Leksion 4 – Panangiladawan no Kasano a Masaknapan ti Liquids ti
Space
Leksion 5 – Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Ramanda
Leksion 6 – Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti Angotda
Kapitulo 3 – Gases
Leksion 1 – Panangiladawan a dagiti Gases ket Surotenda ti Sukog ti Container a Pakaikabilanda
5

10. Leksion 2 – Panangiladawan a dagiti Gases ket Makasaknapda ti
Space
Leksion 3 – Panangiladawan a dagiti Gases ket Awan ti Angot ken
Ramanda
Kapitulo 4 – Umno a Panangiggem kadagiti Solids, Liquids, ken Gases
Leksion 1 – Kadawyan a Solids, Liquids, ken Gases a Masarakan iti
Pagtaengan ken Pagadalan
Leksion 2 – Madi nga Epekto dagiti Kadawyan a Bambanag a
Masarakan iti Pagtaengan
Leksion 3 – Panagannad iti Panangiggem kadagiti Bambanag a
Makadangran
Kapitulo 5 – Panagbalbaliw dagiti Bambanag
Leksion 1 – Panangrukod ti Temperatura dagiti Bambanag
Leksion 2 – Panagbalbaliw ti Bambanag a Maapektaran ti
Temperatura
YUNIT 2: Bambanag nga Addaan ti Biag ken ti Aglawlawda
Kapitulo 1 - Sense Organs
Leksion 1 – Mata
Leksion 2 – Lapayag
Leksion 3 – Agong
Leksion 4 – Dila
Leksion 5 – Kudil
Kapitulo 2 – Dagiti Ayup
Leksion 1 – Panangbigbig kadagiti Ayup
Leksion 2 – Dagiti Paset ti Bagi dagiti ayup
Leksion 3 – Pananggrupo kadagiti Ayup baben kadagiti Paset ti
Bagida ken ti Usar Dagitoy
Leksion 4 – Kinapateg dagiti Ayup kadagiti Tattao
Leksion 5 – Dagiti Umno a Wagas ti Panagaywan kadagiti Ayup
6

11. Kapitulo 3 – Mulmula
Leksion 1 – Panangbigbig kadagiti Mulmula ken Dagiti Pasetda
Leksion 2 – Agpapada ken Agduduma a Mulmula
Leksion 3 – Usar dagiti Nadumaduma a Paset dagiti Mulmula
Leksion 4 – Bambanag a Maited ti Mulmula
Leksion 5 – Dagiti umno a Wagas a Panangtaripato kadagiti Mulmula
Leksion 6 – Pakailasinan kadagiti Bambanag nga Addaan Biag ken
Awanan Biag
Leksion 6 – Panangidilig kadagiti Bambanag nga Addaan Biag ken
Awanan Biag
Kapitulo 4 – Puli, Tawid ken Paggigidiatan
Leksion 1 – Panagpaadu dagiti Ayup ken dagiti Matawidd a Kababalin
Leksion 2 – Panagpaadu dagiti Tattaken dagiti Matawidda a Kababalin
Leksion 3 – Panagpaadu dagiti Mulmula
Kapitulo 5 – Ecosystem
Leksion 1 – Kangrunaaan a Kasapulan dagiti Tattao, Ayup, ken Mulmula
Leksion 2 – Dagiti Bambanag a Kasapulantayo Manipud iti Aglawlaw
Leksion 3 – Panangin-inut ken Panangaywan iti Aglawlaw
YUNIT 3: Puersa, Gunay ken Enerhia
Kapitulo 1 – Aggunggunay a Bambanag
Leksion 1 – Panangiladawan ti Posision ti Maysa a Banag Basar iti Maysa Met Laeng a Banag
Leksion 2 – Panangiladawan ti Lugar dagiti Bambanag Kalpasan a Nagunay
Leksion 3 – Nadumaduma a Wagas ti Pananggunay ti Bambanag
Kapitulo 2 – Lawag ken Pudot
Leksion 1 – Dagiti Paggapuan ti Lawag
7

12. Kapitulo 3 – Uni
Leksion 1 – Paggapuan ti Uni
Kapitulo 4 – Kuriente
Leksion 1 – Paggapuan ti Kuriente
YUNIT 4: Earth ken Space
Kapitulo 1- Aglawlaw
Leksion 1 – Bambanag iti Aglawlaw
Kapitulo 2 – Panawen
Leksion 1 – Kita ti Panawen
Kapitulo 3 – Bambanag iti Tangatang
Leksion 1 – Bambanag a Makita iti Tangatang
8

13. YUNIT 1: Matter
9

14. Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti pakailasinan dagiti solids babaen ti maris, sukog, kadakkel ken linabag. Addaan dagiti solids ti kabukbukodan a pakailasinan a mangipakpakita no kasanoda nga agpapada wenno agduduma.
Leksion 1: Pakailasinan dagiti Solids
Aramiden 1: Ania dagiti pakailasinan dagiti solids?
Panggep
1. Mailadawan dagiti nadumaduma a bambanag iti hardin ti pagadalan.
2. Magrupo dagiti bambanag babaen kadagiti pakailasinanda.
Aramaten
Nadumaduma a bambanag a makita iti hardin ti pagadalan
Addang
1. Agpasiar iti hardin ti pagadalan. Agurnong ti nadumaduma a solids.
2. Mangilista ti 10 a solids a naurnongmo.
3. Iladawan dagiti solids babaen kadagiti pakailasinanda.
4. Isurat ti nagan dagiti solids a naurnongmo iti umno a batog iti tsart.
Kapitulo 1: Solids
10

15. bassit
dakkel
naker- sang
nalinis
timbukel
kuadrado
nangisit
puraw
Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:
1. Kasano ti panangiladawanmo kadagiti solids?
2. Ania dagiti pakailasinanda?
Tarabay a Saludsod
Ania pay dagiti pakailasinan ti matter?
Leksion 2: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti
Marisda
Aramiden 1: Kasanom a mailadawan dagiti solids babaen ti marisda?
Panggep
Iladawan dagiti solids babaen ti marisda.
Aramaten
Ladawan wenno pudpudno a naluom a papaya, naata a papaya, naluom a mangga, naata a mangga, naata a kamatis, naluom a kamatis, tarong ken uging,
Addang
1. Matmatan dagiti ladawan ti nadumaduma a solids.
2. Isurat ti maris ti solid iti tsart.
Solids
naluom a mangga
Maris
11

16. naata a kamatis
naluom a kamatis
naata a papaya
naluom a papaya
sandia
Tarong
12

17. Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:
1. Kasano ti panangiladawanmo kadagiti bambanag?
2. Adda kadi nalawag a maris dagiti solids?
3. Ania dagiti marisda?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi nalawag a maris dagiti solids?
Leksion 3: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti
Sukogda
Aramiden 1: Nasukog a Solids
Panggep
Mabigbig dagiti solids babaen ti sukogda.
Aramaten
Bola, pagburar, kalamansi, pinggan, bayyabas, kuaderno, triangle (instrumento a para musika)
Addang
1. Mangala ti innem a bambanag manipud iti kahon.
2. Bigbigen ti sukog dagiti bambanag.
3. Isurat ti nagan ti tunggal banag iti batog ti umno a sukogna.
Uging
13

18. Nagtimbukel
Rektanggulo
Trianggulo
Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:
1. Kasano ti panangbigbigmo kadagiti solids babaen ti sukogda?
2. Ania dagiti nakitam a nadumaduma a sukog ti solid?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi nalawag a sukog ti solid?
Leksion 4: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti
Kadakkelda
Aramiden 1: Panangbigbig kadagiti Solids babaen ti kadakkelda
Panggep
1. Mabigbig dagiti solids babaen ti nalawag a kadakkelda.
2. Marukod dagiti solids babaen ti ruler.
Aramaten
Bag nga adda kargana a solid, ruler
Addang
1. Mangala ti solid manipud iti bag-yo.
2. Bigbigen dagiti solids babaen ti kadakkelda.
14

19. 3. Irekord dagitoy iti kuaderno.
4. Rukoden ti tunggal solid babaen ti ruler.
5. Irekord ti kadakkel dagiti solids iti kuaderno
Solids
Kadakkel (eksakto a rukod)
Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod.
1. Kasano a naammuam ti rukod dagiti bambanag?
2. Ania ti inusarmo a panangrukod ti banag?
3. Naalam kadi ti eksakto a rukod dagiti solids? Kasano?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi nalawag a kadakkel ti solid?
Leksion 5: Panangiladawan kadagiti Solids babaen ti
Linabagda (Texture)
Aramiden 1: Pananggrupo kadagiti Solids babaen ti Linabagda (Texture)
Panggep
1. Magrupo dagiti solids babaen ti linabagda (texture).
Bambanag/Solids
Kadakkel
Ababa
atiddog
15

20. Aramaten
Bag wenno kahon nga adda kargana a bato, kapas, darat, saba, kardbord, papel de liha, rambutan, ukis ti anangka
Addang
1. Iruar ti amin a nagyan ti bag.
2. Iti kuaderno, isurat ti nagan ti tunggal banag ket grupuen babaen ti linabagna.
Bambanag
Nalinis
Nakersang
Nalamuyot
Natangken
Sungbatan dagiti sumaganad:
1. Kasano ti panaggrupom kadagiti solids?
2. Ania a pakailasinan ti solid ti napaliiwmo?
3. Nailadawam kadi a nasayaat dagiti solids batay kadagiti napaliiwmo?
4. Ania a kababalin ti naadalmo kadagiti inaramidmo?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi nalawag a linabag dagiti solids?
16

21. Daytoy a Kapitulo ket maipapan iti panangipakita a dagiti liquids ket addaan ti mass, no kasano ti panagayusda, no kasano a surotenda ti sukog ti container a pakaikabilanda, no kasanoda a makasakop ti space, no ania ti raman ken sukogda.
Leksion 1: Pakailasinan kadagiti Liquids
Aramiden 1: Pananglasin kadagiti Nadumaduma a Liquids
Panggep
Mainaganan dagiti nadumaduma a bambanag.
Aramaten
Liquids a nadumaduma ti panagayusda, panangsurotda ti sukog ti pakaikabilanda, no kasanoda nga agyan iti space, raman ken angotda
Addang
1. Mapan iti kantina ti pagadalan.
2. Saludsoden iti aglaklako iti kantina nga ipakitana dagiti nadumaduma a liquids nga adda idiay.
3. Inaganan ti tunggal liquid.
4. Paliiwen ti tunggal liquid no kasano nga agayus, sukog ti pakaikabilanna, ken ti space a pagyananna.
5. Ramanan wenno angoten a siaannad ti liquid babaen ti tulong ti manursuro.
6. Irekord iti kuaderno ti napaliiw.
Kapitulo 2: Liquids
17

22. Leksion 2: Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti
Panagayusda
Aramiden 1: Kasano ti panagayus dagiti liquids?
Panggep
Mailadawan ti panagayus dagiti liquids.
Aramaten
gatas a kondensada, soy sauce, suka, shampoo, danum, lana, 2 a kutsara, malukong a mabuong
Addang
1. Mangala ti dua a kutsarita.
2. Iggaman a saggaysa dagiti kutsarita a kas ti naipakita iti ladawan iti baba.
3. Mangtakal ti maysa a kutsarita ti danum ken maysa a kutsarita ti suka.
4. Iggaman ti kutsarita nga addaan ti liquid iti kas kangato ti siko.
5. Yirig nga agpada dagiti ima a kas makita iti ladawan
18

23. 6. Irekord iti kuaderno ti napaliiw. Ania ti naparpardas ti panagayusna, ti danum wenno ti suka?
7. Uliten ti maika-2 agingga ti maika-6 nga addang nga agusar ti danum ken sabali pay a liquid.
(Palagip: Danum ti mausar a pagbasaran ti panagayus ti liquid.)
Nagan ti Liquid
Nabayag kadi nga agayus?
Napardas kadi nga agayus?
Nakaparpardas kadi nga agayus?
1. danum
2. soy sauce
3. suka
4. shampoo
5. lana
6. gatas a kondensada
Tarabay a Saludsod
1. Agpapada kadi ti kinapardas ti panagayus dagiti liquids?
2. Ania dagiti liquids a napardas ti panagayusna?
3. Ania dagiti liquids a nabayag ti panagayusna?
19

24. Leksion 3: Panangiladawan no Kasano a Tuladen dagiti
Liquids ti Sukog ti Container a Pakaikabilanda
Aramiden 1: Adda kadi sukog ti liquids?
Panggep
Mailadawan no kasano a suroten dagiti liquids ti sukog ti container.
Aramaten
Nadumaduma ti sukogna a container, danum
Addang
1. Iladawan ti sukog dagiti tallo a containers.
2. Mangala ti tallo a klase ti liquids.
3. Kargaan ti liquid ti tunggal maysa a container.
4. Irekord iti kuaderno ti napaliiw.
Sungbatan dagiti saludsod;
1. Ania ti napasamak kadagiti nadumaduma a liquids kalpasan a naikabilda kadagiti containers?
2. Agpapada kadi ti sukog dagiti liquids?
3. Ania dagiti pakailasinan dagiti liquids a napaliiwmo?
4. Ania ti ipakpakita ti inaramidmo a maipapan ti liquid?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi bukod a sukog ti liquid?
Nagan ti liquid
Sukog daytoy no maikabil ti container
20

25. Leksion 4: Panangiladawan no kasano a Masaknapan ti
Liquid ti Space
Aramiden 1: Makasaknap kadi ti space dagiti liquids?
Panggep
Mailadawan no kasano a masaknapan dagiti liquids ti space
Aramaten
Batbato, danum, beaker (wenno baso a sarming), pagpigadan
Addang
1. Isagana dagiti aramaten.
2. Ikkan ti danum ti beaker.
3. Nayonan pay ti danum ti beaker.
4. Paliiwen no ania ti mapasamak kabayatan a manaynayonan ti danum ti beaker.
5. Ikkan ti batbato ti beaker nga adda danumna.
6. Paliiwen manen ti mapasamak.
7. Irekord iti kuaderno ti napaliiwmo.
Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:
1. Ania ti napasamak iti danum idi manaynayonan daytoy? Apay?
2. Ania ti nadlawmo idi lumned dagiti batbato iti tukot ti container? Apay?
3. Ania ti napasamak iti danum? Apay?
4. Makasaknap kadi ti space ti danum? Apay?
21

26. Tarabay a Saludsod
Makasaknap kadi ti space dagiti liquids?
Leksion 5: Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti
Ramanda
Aramiden 1 Adda kadi raman dagiti liquids?
Panggep
Mailadawan ti raman dagiti liquids.
Aramaten
Gatas, juice, danum, suka, hot sauce, softdrinks, arak, catsup, bugguong
Addang
1. Ramanan ti tunggal liquid.
2. Iladawan ti ramanda.
3. Ikkan ti tsek (√) ti umno a raman ti tunggal liquid iti tsart.
Liquid
nasam-it
naapgad
naalsem
napait
Nagasang
awan ramanna
Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:
1. Kasanom a nailadawan ti raman dagiti nadumaduma a liquids?
2. Ania dagiti nadumaduma a raman dagiti liquids?
3. Agpapada kadi ti raman dagiti liquids?
4. Ania ti nasken nga aramidentayo tapno maliklikan ti pannakasabidong no ramanantayo dagiti liquids?
22

27. Leksion 6: Panangiladawan kadagiti Liquids babaen ti
Angotda
Aramiden 1: Adda kadi angot dagiti liquids?
Panggep
Mailadawan ti angot dagiti nadumaduma a liquids babaen ti panangusar ti sense of smell.
Aramaten
Bugguong, bangbanglo, alkohol, catsup, coke, hand sanitizer, shampoo, liquid a sabon
Addang
1. Isagana dagiti aramaten. Inaganan dagiti nadumaduma a liquids.
2. Iladawan ti angot dagiti nadumaduma a liquids. (Saan a yasideg dagiti sample iti agongmo ta dagiti dadduma kadagitoy ket pakaigappuan ti iritasion.)
3. Irekord dagiti napaliiwyo.
Liquids
Nabangsit
Nabanglo
Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:
1. Ania dagiti pakailasinan ti liquid a napaliiwmo?
2. Kasano ti pananggrupom kadakuada?
3. Agpapada kadi ti angot dagiti liquids?
4. Agrupangetka kadi no makaangotka ti nabangsit a liquid?
5. Makaisemka kadi no makaangotka ti nabanglo a liquid? Apay?
23

28. Tarabay a Saludsod
Adda kadi angot dagiti liquids?
Ti gas ti maikatlo nga state ti matter. Saan a makita ti kadakkel daytoy ken awan ti sukogna ngem surotenna ti sukog ti container. Awan ti maris ken ramanna. Saan a makita ngem mariknatayo daytoy. Ad-adda nga aggaaddayo dagiti molecules ti gas ngem kadagiti dua pay nga state ti matter.
Leksion 1: Panangiladawan a dagiti Gases ket Surotenda ti
Sukog ti Container a Pakaikabilanda
Aramiden 1: Adda kadi sukog dagiti gases?
Panggep
Maipakita a suroten dagiti gases ti sukog ti container a pakaikabilanda.
Aramaten
lobo a nadumaduma ti sukogda (awan ti anginna), galut
Addang
1. Mangala kadagiti lobo a nadumaduma ti sukogda.
2. Puyotan dagitoy. Galutan ti ngarabda.
3. Iladawan ti sukog ti gas iti uneg ti lobo.
4. Irekord ti napaliiwmo.
5. Idrowing ti sukog ti gas iti tunggal lobo.
Kapitulo 3: Gas
24

29. Sungbatan iti kuaderno dagiti sumaganad a saludsod:
1. Ania ti napasamak iti lobo bayat a puypuyotam daytoy?
2. Sinurot kadi ti gas ti sukog ti lobo? Adda kadi sukog ti lobo?
3. Ania a pakailasinan ti gas ti naipakita iti inaramidmo?
Tarabay a Saludsod
Ania ti sukog ti air container? Kaano a maaddaan ti sukog ti angin? Kabaelantayo kadi a pagtalinaeden ti kinadalus ti angin? Kasano?
Leksion 2: Panangiladawan a ti Gas ket Makasaknap ti
Space
Aramiden 1: Adda kadi space a masaknapan ti gas?
Panggep
Maipakita a masaknapan ti space dagiti gases.
Aramaten
Tissue, baso, styrofoam, dakkel a malukong a napunno ti danum
Addang
1. Mangisagana ti baso.
2. Ikkan ti tissue iti tukot ti baso tapno saan a matinnag no mabalintuag daytoy.
3. Punuen ti danum ti dakkel a malukong.
4. Balintuagen ti baso ken dagdagus nga ikabil daytoy iti danum.
5. Agbilang ti 10 bayat nga ig-iggaman ti baso a naikabil iti danum.
25

30. 6. In-inayaden nga ingato ti baso manipud iti danum. Siguraduen nga iggaman a diretso ti baso a nakabalintuag.
7. Paliiwen. Ania ti napasamak iti tissue?
8. Aramiden daytoy iti styrofoam. Ikabil ti styrofoam iti danum. Iparabaw a nakabalintuag ti baso iti styrofoam ket italmeg daytoy iti danum.
Sungbatan dagiti saludsod:
1. Ania ti adda iti uneg ti baso?
2. Ania ti napasamak iti tissue? Iti styrofoam?
3. Ania ti ipakpakita ti inaramidyo?
Leksion 3: Panangiladawan a ti Gas ket Awan ti Angot ken
Ramanna
Aramiden 1: Awan ti angot ken raman ti gas
Panggep
Maibaga ti pattapatta a ti gas ket awan ti angot ken ramanna
Aramaten
Papel a paid/pal-id, lobo, sarming
Addang
1. Isagana ti set up.
2. Puyotan ti ima. Iladawan ti marikna.
3. Ita, puyotan ti sarming. Iladawan ti angin iti sarming.
4. Puyotan ti uneg ti lobo. Iladawan ti angin iti uneg ti lobo.
5. Mangala ti kapareha. Paidan ti maysa ken maysa. Iladawan ti angin a marikna.
26

31. Bilin
1. Idrowing no kasano ti panangpuyot ti ima ken paneknekan nga awan ti maris ti gas.
2. Ipakita ti angin a maiyakar iti sarming ken iti uneg ti lobo.
3. Iti tallo a patang, iladawan ti marikna bayat a papaidan ti bukod a bagi ken ti kapareha.
Tarabay a Saludsod
1. Ania ti nariknam kalpasan a napuyotam ti imam? Nakitam kadi ti angin manipud iti imam?
2. Nakitam kadi ti angin iti uneg ti lobo? Apay?
3. Ania ti nariknam idi papaidannaka ti kapareham? Naramanam kadi ti angin bayat nga ar-aramiden ti kapaareham daytoy?
4. Ania a pakailasinan ti gas ti naipakita iti daytoy a naaramid?
27

32. Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti adu a kadawyan a bambanag nga adda iti pagtaengan ken pagadalan kas kadagiti solids, liquids ken gases. Idalimanektayo dagitoy ken ikkantayo ti marka dagiti amin a botelia nga adda kargana a kemikal wenno dadduma pay.
Leksion 1: Kadawyan a Solids, Liquids, ken Gases a Masarakan iti Pagtaengan ken Pagadalan
Aramiden 1: Listaan dagiti Kadawyan a Produkto a Masarakan iti Pagtaengan ken Pagadalan
Panggep
1. Mabigbig dagiti kadawyan a solids, liquids, ken gases a masarakan iti pagtaengan ken iti pagadalan.
2. Iladawan dagiti usar dagiti bambanag a masarakan iti pagtaengan.
Aramaten
papel, pen, manila paper
Kapitulo 4: Umno a Panangiggem kadagiti Solids, Liquids ken Gases a Masarakan iti Pagtaengan ken iti Pagadalan
28

33. Addang
1. Mangaramid ti listaan dagiti kadawyan produkto a masarakan iti pagadalan ken iti pagtaengan. Grupuem ida iti table iti baba.
Solid
Liquid
Gas
3. Grupuen dagiti bambanag a nakalista iti numero 1 babaen ti panangusar iti table iti baba.
• Ania dagiti kadawyan a bambanag iti pagtaengan ken iti pagadalan?
• Ania dagiti usar dagiti bambanag iti pagtaengan ken iti pagadalan?
Aramiden 2: Madi nga Epekto dagiti Kadawyan a Bambanag a masarakan iti Pagtaengan
Panggep
Mabigbig dagiti madi nga epekto dagiti bambanag a masarakan iti pagtaengan ken iti pagadalan.
Aramaten
Bungon wenno marka dagiti nadumaduma a produkto
Taraon
Pagluto
Pagarkos iti balay
Pagpa-pintas
Pagda-lus iti balay
Pagda- lus iti balay
Pag- paksiat ti insekto
29

34. Addang
1. Basaen ti marka dagiti kadawyan a produkto a masarakan iti pagtaengan ken kitaen dagiti simbolo iti tunggal marka iti baba:
[
30

35. Adda ditoy dagiti pagarigan:
2. Babaen ti table iti baba, grupuen dagiti bambanag basar iti madi nga epektoda iti tattao ken dadduma pay nga addaan biag.
3. Isurat ti sungbat iti kuaderno.
Makasabidong
Toxic
Makauram
Makadadael ti Kudil
31

36. Aramiden 3: Panagannad iti Panangiggem Kadagiti Bambanag a Makadangran
Panggep: Mailadawan dagiti umno a wagas ti panangiggem kadagiti bambanag.
Aramaten
papel, pen
Addang
1. Matmatan dagiti ladawan.
2. Ikkan ti  ti kahon no ti ladawan ket mangipakpakita ti umno a panangiggem kadagiti bamabanag ken  no saan.
a. b.
Markaan dagiti makasabidong a bambanag ken yadayo dagitoy kadagiti ubbing.
Agusar ti gloves ken gas mask no agusar ti pesticides.
Kitaen a kanayon no napairutan ti tangke ti gas stove.
Iyasideg iti gas stove dagiti makauram a bambanag.
32

37. Tarabay a Saludsod
Surotem kadi dagiti umno a panagannad iti panangiggem kadagiti kemikal? Apay?
Daytoy a kapitulo ket maipapan iti panagbalbaliw dagiti solids, liquids, ken gases no mapudotan wenno malamiiisan. Daytoy ket maipapan kadagiti nadumaduma a wagas ti panagrukod ti temperatura babaen ti panangusar ti laboratory temperature.
Leksion 1 Panagrukod ti Temperatura ti Bambanag
Aramiden 1 Napudot wenno Nalamiis kadi?
Panggep
Maibaga no napudot wenno nalamiis ti banag .
Aramaten
Manila paper, marker/pentel pen, ball pen, papel
Addang
1. Kitaen dagiti ladawan iti baba. Ibaga no napudot wenno nalamiis ti banag. Ikkan ti tsek (√) ti umno a batog.
(1)
(2)
Banag
(3)
Napudot?
(4)
Nalamiis?
1
Apoy ti kandela
Kapitulo 5: Panagbalbaliw dagiti Bambanag
33

38. 1. Ma
2.
3.
4.
2. Mangibaga ti dadduma pay a pagarigan dagiti napudot ken nalamiis a bambanag. Isurat dagitoy iti table a kas makita iti baba.
Napudot a Bambanag
Nalamiis a Bambanag
Tarabay a Saludsod
1. Kaanom nga ibaga a ti banag ket napudot?
2. Kaanom nga ibaga a ti banag ket nalamiis?
2
Ice Cream
3
Agburburek a danum
4
Napudot a digo
5
Iced Tea
34

39. Aramiden 2: Panangrukod ti Temperatura ti Napudot wenno
Nabara a Banag
Panggep
1. Marukod ti temperatura ti danum nga aggapu ti gripo ken ti napudot a danum babaen ti thermometer.
2. Mabasa a nasayaat ti tempiratura manipud iti thermometer .
3. Maidilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken ti napudot a danum.
Aramaten
2 a beakers /agpada a containers (sarming a baso)
laboratory thermometer
agpada ti kaaduna a napudot ken nalamiis a danum
Addang
1. Kitaen a naimbag ti laboratory thermometer.
2. Paliiwen dagiti pagilasinan iti thermometer.
3.Ania ti kabassitan a bilang? Sadino ti pakakitaan iti daytoy?
4. Ania ti kadakkelan a bilang? Sadino ti pakakitaan iti daytoy?
5. Ania a yunit ti nausar a pagrukod?
6. Ania a simbolo ti nausar a mangipakita ti rukod ti temperatura?
7. Kargaan ti container ti kagudua a danum a naggapu iti gripo.
35

40. 8. Ikabil ti thermometer iti container nga addaan ti danum a naggapu iti gripo.
-___ Laboratory
thermometer
____beaker nga addaan kagudua a danum a
naggapu iti gripo
9. Kitaen ti lebel ti liquid iti thermometer.
10. Rukoden ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo. (Basaen ti marka a kabatog iti lebel ti liquid iti thermometer.) Irekord ti temperatura iti table.
11. Ania ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo? (Daytoy ti temperatura ti danum nga adda iti room temperature).
Palagip: Saan a sagiden ti bombilia ti thermometer ken saan a baybay-an a masagid daytoy ti tukot ti container.
beaker/container nga addaan ti kagudua a danum a naggapu iti gripo
36

41. 12. Kargaan met ti kagudua a napudot/nabara a danum ti sabali pay a container.
Palagip: Iti panagbasa ti thermometer, ibatog dagiti mata iti lebel ti liquid iti thermometer.
Palagip: Annadan ti panangiburod ti napudot/nabara a danum iti container tapno saanka a masinit. Mabalin met nga agpatulongka iti manursurom.
beaker/container nga addaan ti kagudua a napudot/nabara a danum
Sampol a nabasa a tempeartura
230C
37

42. 1. Ikabil ti thermometer iti container nga addaan ti napudot a danum.
2. Paliiwen no ania ti mapasamak iti lebel ti liquid iti thermometer.
3. Kitaen ti temperatura ti napudot/nabara a danum kalpasan ti 5 a minuto. Irekord ti temperatura iti table iti baba.
a. Ania ti temperatura ti napudot/nabara a danum?
Temperatura ti Danum a Naggapu iti Gripo ken Napudot a Danum
Material
Temperatura (0C)
Danum a naggapu iti gripo
Napudot a danum
1. Idilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken ti napudot a danum?
- Kasano ti panangidiligmo ti danum a naggapu iti gripo ken ti napudot a danum?
2. Iladawan ti epekto ti pudot iti danum.
beaker/container nga addaan ti kagudua a napudot/nabara a danum
38

43. - Ania ti epekto ti pudot iti danum?
Tarabay a Saludsod
Ania ti aramidem no kasapulam ti napudot wenno nalamiis a danum?
Aramiden 3: Panangrukod ti Temperatura ti Nalamiis a Banag
Panggep
1. Marukod ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken nalamiis a danum babaen ti thermometer.
2. Mabasa a nasayaat ti temperatura manipud iti thermometer.
3. Maidilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken ti nalamiis a danum.
Aramaten
2 a beakers/ agpada a sarming a baso)
laboratory thermometer, agpada ti kaaduna a nalamiis a danum ken danum a naggapu iti gripo, ice cubes
Addang
1. Kargaan ti container ti kagudua a danum a naggapu iti gripo.
beaker/container nga addaan ti kagudua a danum a naggapu iti gripo
39

44. 3. Ikabil ti thermometer iti container ti danum a naggapu iti gripo. Iggaman daytoy iti patakder.
3. Paliiwen ti lebel ti liquid iti thermometer.
4. Rukoden ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo. (Basaen ti marka a kabatog iti lebel ti liquid iti thermometer). Irekord ti temperatura iti table.
- Ania ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo?(Daytoy ti temperatura ti danum nga adda iti room temperature).
Palagip: Iti panagbasa ti thermometer, ibatog dagiti mata iti batog ti lebel ti liquid iti thermometer.
Palagip: Saan a sagiden ti bombilia ti thermometer ken saan a baybay-an a masagid daytoy ti tukot ti container.
40

45. 23 o C
Sampol a nabasa a temperatura
5. Kargaan met ti kagudua a nalamiis a danum ti sabali pay a container. (Mabalin a nayonan ti ice cubes ti danum tapno lumamiis ken maikkat ti pudotna.)
6. Ikabil ti thermometer iti container nga addaan ti nalamiis a danum.
beaker/container nga addaan ti kagudua ti nalamiis a danum
41

46. 7. Paliiwen no ania ti mapasamak iti lebel ti liquid iti thermometer.
8.Kitaen ti temperatura ti nalamiis a danum kalpasan ti 5 a minuto. Irekord ti temperatura iti table a kas makita iti baba.
- Ania ti temperatura ti nalamiis a danum?
Temperatura ti Danum a Naggapu iti Gripo ken Nalamiis a Danum
Banag
Temperatura (0C)
Danum a naggapu iti gripo
Nalamiis a danum
9. Idilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken nalamiis a danum.
- Kasano ti panangidilig ti temperatura ti danum a naggapu iti gripo ken nalamiis a danum?
10. Iladawan ti epekto ti panangikkat ti pudot manipud iti banag.
- Ania ti epekto ti panangikkat ti pudot manipud iti danum?
42

47. Tarabay a Saludsod
Nadlawmo kadi a bayat a pumudpudot ti danum ket agpangpangato ti labutab? Apay nga agpangpangato ti labutab?
Leksion 2: Panagbaliw ti Bambanag a Maapektaran ti
Temperatura
Aramiden 1: Ania ti Mapasamak no Mapudotan wenno
Malamiisan ti Candle Wax?
Panggep
Mailadawan ti mapasamak iti candle wax no mapudotan wenno malamiisan.
Aramaten
bassit a pidaso ti candle wax dakkel a kutsara
gurabis napuskol a lupot
candela ceramic a platito
Addang
1. Mangikabil ti bassit a pidaso ti candle wax iti kutsara. Bungonen ti napuskol a lupot ti pagiggaman ti kutsara.
2. Ania ti porma (solid, liquid, gas) ti candle wax? 43

48. 4. Sindian ti kandela. Itugkel iti
bassit a pidaso ti kayo.
4. Ipapudot iti nasindian a kandela ti kutsara nga addaan ti candle wax.
5. Ipapudot ti kutsara nga addaan ti candle wax iti las-ud ti 5 a minuto. Paliiwen no ania ti mapasamak iti candela.
- Ania ti napasamak iti candle wax?
- Adda kadi nagbaliwan iti langa ti wax? Ania ti sukogna itan?
- Apay a nagbaliw daytoy?
- Ania ti epekto ti panangipapudot ti candle wax?
6. Ikkaten manipud iti apoy ti kutsara nga addaan ti candle wax.
Palagip: Iggaman a siaannad ti kutsara agsipud ta napudot daytoy.
44

49. 7. Urayen ti sumagmamano a minuto agingga a lumamiis ti candle wax. Paliiwen no ania ti mapasamak.
- Ania ti napasamak iti candle wax?
8. Adda kadi nagbaliwan iti langa ti wax? Ania ti pormana itan?
- Apay a nagbaliw daytoy?
9. Ania ti epekto ti panangpalamiis ti candle wax?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi nagbaliw idi masindian ti candle wax?
Aramiden 2: Ania ti Mapasamak iti Danum no Maipapudot?
Panggep
Mailadawan ti mapasamak iti danum no ngumato ti temperaturana wenno agsagepsep ti pudot.
Aramaten
beaker, danum, marker
Addang
1. Ikkan ti 10 ml a danum ti beaker. Markaan ti lebel iti danum.
45

50. 2. Ikabil ti beaker nga adda danumna idiay kainitan iti 15 a minuto. Paliiwen no ania ti mapasamak iti danum.
3. Markaan manen ti lebel ti danum.
a. Nadlawmo kadi a nagbaliw ti lebel ti danum?
b. Ania ti kayatna nga ipakita daytoy?
c. Ania ti epekto ti pudot ti init iti danum?
Tarabay a Saludsod
Napadasanyo kadin ti nangikabil ti danum iti palanggana nga adda iti kainitan? Ania ti napasamak iti kaadu ti danum?
Aramiden 3: Ania ti Mapasamak iti Water Vapor no Malamiisan?
]
Panggep
Mailadawan ti mapasamak iti water vapor no malamiisan.
Aramaten
ice cubes garapon nga adda kalubna
kutsarita orange juice
Addang
1. Iggaman ti dua nga imam ti garapon nga awan kargana.
- Ania iti nariknam?
46

51. 2. Ikkan ti orange juice (nasursurok ngem gudua) ti garapon a kas makita iti ladawan.
3. Ikkan ti ice cubes. Kalpasanna, kalluban daytoy iti nairut.
4. Kulogen a napigsa ti garapon iti sumagmamano a segundo.
5. Iggaman ti garapon iti sumagmamano a minuto.
- Ania ti nariknam?
- Adda kadi angin iti ruar wenno iti aglawlaw ti garapon?
- Adda kadi water vapor iti aglawlaw ti garapon?
- Sadino ti naggapuan ti water vapor?
6. Baybay-an ti garapon iti lamisaan iti 2 a minuto.
47

52. 7. Kalpasan ti 2 a minuto, kitaen a nalaing ti garapon. Uliten a riknaen ti ruar ti garapon iti sumagmamano a minuto.
- Ania ti nakita ken nariknam iti ruar ti garapon
- Ania ti ipakpakita daytoy?
Tarabay a Saludsod
Ania ti mapasamak iti water vapor no malamiisan daytoy?
Aramiden 4: Ania ti Mapasamak no Maipapudot ti Naphthalene Ball?
Panggep
Mailadawan ti maaramid no maipapudot iti naphthalene ball.
Aramaten
bassit a pidaso ti naphthalene ball bato
2 nga agpada a namaris a platito lupot
Addang
1. Mangala ti maysa a pidaso ti naphthalene ball. Iparabaw daytoy iti lupot.
naphthalene ball
48

53. 2. Bungonen daytoy iti lupot.
3. Burboren daytoy iti babassit a pidaso babaen ti bato.
4. Bingayen iti 2 a paset ti naburbor a naphthalene ball.
5. Ikabil ti 1 a paset ti naburbor a naphthalene ball iti platito 1, ken ti sabali a paset iti platito 2.
- Ania ti porma ti naphthalene ball (solid, liquid, gas)?
6. Ikabil ti platito 1 iti uneg ti siled.
7. Ikabil met ti platito 2 iti kainitan.
Naphthalene
Naphthalene
Namaris a platito
Namaris a platito
Platito 2
Platito 1
49

54. `
8. Paliiwen ti naphthalene ball iti platito 1 ken platito 2 kalpasan ti 10 a minuto. Iladawan no ania ti napaliiwmo.
- Ania iti napaliiwmo?
- Adda kadi nadlawmo a nagbaliwan ti langa ti naphthalene ball iti platito 1 ken platito 2?
- Ania ti ibagbaga daytoy?
- Ania ti epekto ti pudot iti naphthalene ball?
Tarabay a Saludsod
Ammoyo kadi ti makunkuna a naphthalene?
Aramiden 5: Ania ti Mapasamak Iti Angin iti Uneg ti Lobo/ Botelia no Mapudotan wenno Malamiisan Daytoy?
]
Panggep
Mailadawan ti mapasamak iti angin iti uneg ti lobo wenno botelia no mapudotan wenno malamiisan daytoy.
Naphthalene
Namaris a platito
Platito 2
50

55. Aramaten
botelia a nailet ti ngarabna lobo
2 a bassit a palanggana napudot a danum
nalamiis a danum
Addang
1. Mangala ti lobo.
Bennaten ti ngarab
daytoy ken ikabil iti
ngarab ti botelia kas ti
naipakita iti baba.
- Adda kadi angin iti uneg
ti botelia?
- Adda kadi angin iti uneg
ti lobo?
2. Ikabil ti botelia iti palanggana nga adda napudot a danumna. Paliiwen daytoy kalpasan ti 3 a minuto.
3.
lobo
botelia
lobo
botelia
palanggana nga adda napudot a danumna
51

56. - Ania ti napasamak iti lobo?
- Ania ti ipakpakita daytoy?
- Ania ti epekto ti napudot a danum iti angin nga adda iti uneg iti botelia?
3. Yakar ti botelia iti palanggana nga addaan nalamiis a danum. Paliiwenyo manen kalpasan ti 3 a minuto.
- Ania ti napasamak iti lobo?
- Ania ti ipakpakita daytoy?
- Ania ti epekto ti nalamiis a danum iti angin nga adda iti uneg ti botelia/lobo?
Tarabay a Saludsod
Ania ti mapasamak Iti angin iti uneg ti lobo/botelia no mapudotan wenno malamiisan daytoy?
lobo
botelia
palanggana nga adda napudot a danumna
52

57. YUNIT 2: Bambanag nga Addaan ti Biag ken ti Aglawlawda
53

58. Daytoy a kapitulo ket maipapan kadagiti importante a paset ti bagi a kas iti mata, lapayag, agong, dila ken kudil. Ti organ ket paset ti bagi nga addaan ti napateg a trabaho.
Leksion 1: Mata
Aramiden 1: “Kitaem, Mata”
Panggep
Mabigbig dagiti paset ti mata.
Aramaten
Sarming wenno magnifying glass
Addang
1. Usaren ti sarming a panangpaliiw ti matayo.
Ania dagiti paset ti matam a makitam?
4. Basaen ti maipapan kadagiti paset ken usar dagiti mata.
Paset ken Usar dagiti Mata
Tulongannatayo dagiti matatayo a makakita. Adaan daytoy ti nadumaduma a paset nga ogobra tapno makitatayo dagiti bambanag iti aglawlawtayo. Ti cornea ket kasla nalawag a sarming a mangkalkalub ti sango ti mata. Ti iris ket isu ti addaan maris a paset ti mata. Kontrolenna ti kaadu ti lawag a sumrek iti mata. Iti tengnga ti iris ket masarakan ti makunkuna a pupil. Ti pupil ket nagtimbukel nga abut a pagserrekan ti lawag. Lens ti sumaruno iti pupil. Ti lens ti mangi-focus ti imahe a makitatayo iti retina nga adda iti likod ti mata. Ti retina ket kasla screen a pangi-focus-an ti imahe a makita ti mata. Ti optic nerve a nakakonektar iti mata ti mangipan ti mensahe iti utek maipapan iti imahe a nakita.
Kapitulo 1: Sense Organs
54

59. 3. Batay iti nabasayo, markaan dagiti paset ti mata iti diagram.
Tarabay a Saludsod
1. Ikidem dagiti mata. Makakitaka kadi?
Ladawan 1. Itsura ti mata no nakasango
a.
b.
Ladawan 2. Paset ti mata ti tao
cornea
iris
pupil
lens
retina
optic nerve
55

60. 2. Ania dagiti paset ti mata a makitam no kumitaka iti sarming?
3. Napanunot mo kadi no apay a nasaysayaat ti dua a mata ngem iti maymaysa?
Aramiden 2: “Annadam ta Matam”
Panggep
Mabigbig dagiti umno nga addang ti panangannad kadagiti mata.
Aramaten
Dagiti ladawan a mangipakita ti panangannad kadagiti mata
Addang
1. Kitaen dagiti ladawan iti baba.
2. Ikkan ti  ti kahon no ti ladawan ket mangipaikta ti panangannad kadgiti mata ken  no saan. Ilawlawag dagiti sungbatmo.
3. Isuratmo ti sungbat iti papelmo.
Panagbuya a nakaas-asideg iti TV
Panagbasa iti nasipnget a lugar 56

61. 1. 2.
3. 4.
Tarabay a Saludsod
Kasano ti panangannadmo kadagiti matam?
Leksion 2: Lapayag
Aramiden 1: “Lapayag, Dumngegka”
Panggep
Mabigbig dagiti paset dagiti lapayag.
Aramaten
ladawan ti napadakkel a lapayag
Addang
1. Basaen ti maipapan kadagiti paset ken usar dagiti lapayag.
panagusar ti sunglasses no agin-init
Panagusar ti goggles no aglanglangoy
57

62. Paset ken Usar dagiti Lapayagtayo
Dagiti lapayagtayo ti mangtulong kadatayo nga agdengngeg kadagiti uni. Pinna ti awag ti ruar ti lapayag. Daytoy ti paset a makitam. Ditoy ti pangibitinan ti aritos. Ti pinna ti mangurnong ti uni ken mangiturong iti daytoy iti ear canal. Ti ear canal ket kasla tubo a pakapormaan ti durek. Ti ear canal ti mangiturong ti uni iti eardrum nga adda iti ungto. Daytoy ket naingpis a kudil a nabennat. No makadanon ti uni iti eardrum, agtigerger daytoy. Adda tallo a babassit a tulang a nakakonektar iti likod ti eardrum. Dagitoy a tultulang ket maaw-awagan ti hammer, anvil, ken stirrup. No agtigerger ti eardrum, agtigerger met dagitoy tallo a tulang a nakakonektar nga agsasaruno. Ti cochlea ti makarikna ti tigerger. Ti cochlea ti paset nga addaan ti liquid. No agtigerger ti liquid iti uneg ti cochlea, mangipatulod daytoy ti mensahe iti utek babaen ti auditory nerve a mangibaga ti maipapan ti uni a nangegtayo.
58

63. Tarabay a Saludsod
Ania ti mangtulong kenka a makangeg ti manursurom wenno kaiskuelaam?
Aramiden 2: Kasano ti Panagobra dagiti Nadumaduma a
Paset ti Lapayag
Panggep
Mabigbig dagiti paset dagiti lapayag ken ti usarda.
Aramaten
Ladawan ti napadakkel a lapayag
Addang
1. Basaen manen dagiti paset ti lapayag ken ti usarda iti Aramiden 3.
2. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod.
a. Ania a paset ti lapayag ti mangurnong ti uni?
pinna
ear canal
eardrum
hammer
anvil
stirrup
cochlea
auditory nerve
59

64. b. Ania ti mapasamak iti eardrum no makadanon ditoy ti uni?
c. Ania ti mapasamak kadagiti tallo a tulang no agtigerger ti eardrum?
d. Ania ti mapasamak iti liquid iti uneg ti cochlea no agtigerger dagiti tallo a babassit a tulang?
3. Suroten ti dalan ti uni kalpasan a sumrek iti pinna. Isurat iti kahon dagiti paset ti lapayag.
Tarabay a Saludsod
An-annadanyo kadi dagiti lapyagyo? Kasano?
Aramiden 3: Panangannad ti Lapayag
Panggep
Maipaawat a nasayaat dagiti wagas ti panangannad kadagiti lapayag.
Aramaten
Ladawan ti napadakkel a lapayag
Addang
1. Kitaen dagiti ladawan iti baba.
pinna
60

65. 2. Ikkan ti  ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti umno a panangaywan ti lapayag ken no saan. Ipalawag ti sungbatmo.
1. Panagdengngeg ti musika
2. Panangtudok ti natirad a banag iti lapayag
3. Panangpunas ti ruar ti lapayag ti nadalus a lupot
4. Panangipakita ti lapayag iti doktor
61

66. Leksion 3: Agong
Aramiden 1: “Agong a Pagangot”
Panggep
Mabigbig dagiti paset ti agong ken ti usarna.
Aramaten
Ladawan ti agong, sarming
Addang
1. Kitaem ti agongmo iti sarming. Idrowing ti agongmo.
2. Kitaem a nasayaat ti abut ti agongmo.
a. Ania ti makitam iti uneg?
3. Basaen ti maipapan kadagiti paset ti agong ken ti usarda.
Dagiti Paset ti Agong ken ti Usarda
Tulongannatayo ti agongtayo a makaangot kadagiti bambanag iti aglawlawtayo. Usarentayo daytoy a paganges. Ti agong ket bukbuklen dagiti nostrils, nasal cavity ken nerves. Dagiti nostrils ket dagiti dua nga abut ti agong. Iti uneg ti nostrils, adda dagiti buok a mangsagat ti tapok a sumrek iti agong. No umangeska, sumrek ti angin ken aglasat kadagiti nasal passages nga agturong iti nasal cavity. Ti nasal cavity ket isu ti space iti likod ti agong nga adda iti tengnga ti rupa. Ti lawlawna ket nabasa, nabara ken nakalluban ti mucus, napigket a liquid. Ti mucus ti mangpupok ti tapok, rugit ken germs a sumrek iti nostrils a saan a nasagat ti buok dagiti agong. Adda nerves iti uneg ti nasal cavity a mangpidut ti angot nga iserrek ti angin. Dagiti nerves iti nasal cavity ti mangipatulod ti mensahe iti utek a mangamiris ti naangottayo. 62

67. Tarabay a Saludsod
a. Ania ti awag kadagiti dua nga abut ti agong?
b. Ania ti usar dagiti buok iti agong?
c. Apay a kasapulan a makalluban ti mucus ti nasal cavity?
Aramiden 2: Panangannad iti Agong
Panggep
Mabigbig ti umno a dagiti wagas a panangaywan ti agong.
Aramaten
Ladawan ti agong
63

68. Addang
1. Kitaen ti ladawan iti baba.
2. Ikkan ti  ti kahon ti ladawan a mangipakita ti panangaywan ti agong ken ikkan ti  no saan. Ipalawag ti sungbat.
1. Panagusar ti natirad a banag a pangdalus ti agong
2. Panangapput ti agong no magna iti natapok a kalsada
1. Napigsa a panagpangres
2. Panangusar ti nadalus a lupot a pangdalus ti agong
64

69. Leksion 4: Dila
Aramiden 1: Ti Dilak
Panggep
1. Mabigbig dagiti pakaaramatan ti dila.
2. Mabigbig dagiti paset ken usar ti dila.
Aramaten
Ladawan ti dila, sarming
Addang
1. Kitaen ti dila iti sarming.
a. Ania ti makitam iti dilam?
b. Ania dagiti bambanag a kabaelam nga aramidem iti dilam?
2. Basaen ti maipapan kadagiti paset ken usar ti dila.
65

70. 3. Suroten ti dalan ti raman ti taraon kalpasan a makastrek iti ngiwat. Isurat iti kahon ti paset ti dila a paglasatanna.
Tarabay a Saludsod
Ania ti mangtulong kenka a mangraman ti dila?
Aramiden 2: Panangannad ti Dila
Panggep
Mabigbig dagiti umno a wagas a panangaywan ti dila.
Aramaten
Ladawan a mangipakita ti umno a wagas ti panangannad ti dila
Paset ken Usar ti Dila
Ti dila ti sense organ a mangtulong kadatayo a mangraman kadagiti bambanag a maikabil it uneg ti ngiwattayo. Addaan daytoy kadagiti taste buds. Ti raman ti taraon ket aglasat kadagiti taste buds ken ungto ti nerves. Dagiti nerves ti mangipatulod ti mensahe nga agturong iti utek nga isu ti mangamiris iti raman ti taraon.
Taraon iti dila
Utek (Ibagana ti raman ti taraon).
Taste buds
66

71. Addang
1. Kitaen dagiti ladawan iti baba.
2. Ikkan ti  ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti umno a panangaywan ti dila ken ikkan ti  no saan. Ipalawag ti sungbat. Isurat ti sungbat iti papel.
Tarabay a Saludsod
Napadasam kadin ti nagsakit ti dilana? Ania ti inaramidmo?
1. Pannangan ti taraon
2. Ipakita ti dila iti doktor no nasakit daytoy
3. Panangusar ti nadalus a pagkarus a pangdalus ti dila
4. Panaggisigis ti dila
67

72. Leksion 5: Kudil
Aramiden 1: Ti Kudilko
Panggep
1. Mabigbig dagiti paset ti kudil
2. Mabigbig dagiti usar ti kudil
Aramaten
papel, pen, magnifying glass
Addang
1. Kitaen ti kudil ti takiagmo. Mangusar ti magnifying lens a pangkita a nasayaat iti daytoy.
a. Ania ti makitam iti kudilmo?
68

73. Dagiti Paset ken Usar ti Kudil
Ti kudil ti mangkalub ti bagitayo. Salakniban daytoy ti bagitayo manipud iti pannakamaga ti bagi, dungir, ken impeksion. Tumulong a mangpatalinaed ti temperatura ti bagi ken makatulong kadatayo a mangrikna iti aglawlawtayo.
Ti kudil ket bukbuklen ti dua a katuon. Ti epidermis ti akinruar a tuon ti kudil. Daytoy ti paset a makita ken maiggaman. Ti dermis ket isu ti akin-uneg a tuon ti kudil nga addaan ti blood vessels, nerves, sweat glands, ken oil glands.
Ti sweat glands ti manglukat ti rabaw ti kudil babaen ti babassit nga abut wenno pore. Ti oil glands ti mangpatalinaed ti kinalamuyot ti kudil ken buok. Dagiti sagid, sakit, pigsa ken temperatura ket marikna dagiti nerve endings iti kudil. Dagiti nerves ti mangipatulod ti mensahe iti utek nga isunto ti mangamiris ti mariknatayo.
69

74. a. Ania ti mangkalub ti bagitayo manipud ulo agingga iti saka?
b. Ania ti akinruar a paset ti kudil?
c. Ania ti masarakan iti epdermis?
d. Ania ti nagyan ti dermis?
e. Ania ti mangpatalinaed ti kinalamuyot ti kudil ken buok?
f. Ania ti usar ti sweat glands?
g. Ania a paset ti kudil ti makadlaw ti rikna ti lamiis pudot, pigsa ken sakit?
h. Ania a paset ti kudil ti mangipatulod ti mensahe nga agturong iti utek?
Tarabay a Saludsod
Kitaem ti bagim iti sarming. Ania ti mangkalub ti bagim manipud iti murdong ti ulom aginggana iti mukod ti sakam?
Aramiden 2: Panangannad ti Kudil
Panggep
Mabigbig dagiti umno a wagas a panangannad ti kudil.
Aramaten
Nadumaduma a ladawan ti kudil a mangipakpakita ti umno a wagas ti panangannad ti kudil.
Addang
Kitaen dagiti ladawan iti baba.
Ikkan ti  ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti umno a panangaywan ti kudil ken ikkan ti  no saan. Ipalawagmo ti sungbatmo.
70

75. 1. Panagdigos nga inaldaw
2. Magna a saka- saka
3. Panagusar ti nadalus a bado
4. Panaginum ti adu a danum
71

76. Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti ayup a masarakan iti aglawlaw. Addaan dagitoy ti paset ti bagi nga addaan usarda. Agnanaed dagitoy iti nadumaduma a luglugar (habitat). Adda kadakuada ti dumakkel nga agbalin a nataengan. Saan nga amin nga ayup ket makatulong. Adda kadagitoy ti atap ken makadangran ti tao ngem mabalinda a mapaamo. Adda dagiti nadumaduma a wagas a panangaywan kadagiti ayup.
Leksion 1: Panangbigbig kadagiti Ayup
Aramiden 1: Inaganan Dayta nga Ayup
Panggep
Mabigbig dagiti sumagmamano nga ayup
Aramaten
Ladawan wenno video dagiti ayup
Addang
A. Dagiti Ayup iti Aglawlawko
1. Kitaen dagiti ladawan iti baba.
2. Isurat iti papel ti nagan dagiti sumaganad nga ayup.
a. ____________________ b. _____________________
Kapitulo 2: Dagiti Ayup
72

77. c. ____________________ d. _____________________
e. _____________________ f.______________________
3. Malaksid kadagiti ayup a naipakita iti a – f, ania pay dagiti dadduma nga ayup a makita iti aglawlawmo? Ilista dagitoy.
B. Dagiti ayup iti Dadduma a Pagilian
1. Makita ti sumagmamano kadagitoy kadagiti ladawan iti baba. Mainaganam kadi ida? Isurat dagiti sungbat iti papel.
73

78. h. ____________________ i._______________________
j.______________________ k._____________________
Tarabay a Saludsod
Ania dagiti dadduma nga ayup a mainaganam iti aglawlawmo?
Leksion 2: Dagiti Paset ti Bagi dagiti Ayup
Aramiden 1: Ania dagiti paset ti bagi dagiti ayup?
Panggep
Mabigbig dagiti paset ti bagi dagiti sumagmamano nga ayup a mabuya iti video.
Aramaten
Ladawan/video dagiti ayup
74

79. Addang
1. Kitaen ti ladawan ti maysa a tukak. Bigbigen dagiti paset ti bagina a naikkan ti numero.
2. Isurat ti sungbat iti papel.
3. Kitaen ti ladawan ti maysa kabalio. Bigbigen dagiti paset ti bagina a naikkan ti numero.
4. Isurat ti sungbat iti papel.
75

80. 5. Kitaen ti ladawan ti maysa a billit. Lasinen dagiti paset ti bagina a naikkan ti numero.
6. Isurat ti sungbat iti papel.
7. Ania ti nagpapadaan dagiti paset ti bagi ti tukak, kabalio ken billit?
Tarabay a Saludsod
Nalawag kadi a makita iti video dagiti paset ti bagi dagiti ayup?
Leksion 3: Pananggrupo kadagiti Ayup babaen kadagti
Paset ti Bagida ken ti Usar Dagitoy
Aramiden 1: Dagiti Paset ti Bagi dagiti Ayup nga Usarenda nga Agtignay
Panggep
1. Mailadawan ti panagtignay dagiti ayup;
2. Mabigbig dagiti paset ti bagi dagiti ayup a mausarda nga agtignay.
76

81. Aramaten
Sibibiag nga Ayup (wenno ladawan/video dagiti ayup)
tukak pusa (adda iti haula)
kulibangbang alinta
lames lawalawa
birrurukong piek
Addang
1. Mangitugot ti sumagmamano a sibibiag nga ayup iti klase wenno mapan iti Science Garden.
2. Paliiwen no kasano ti panagtignay dagiti ayup.
3. Paliiwen dagiti paset ti bagi ti ayup nga usarenna nga umakar iti sabali a lugar
4. Isurat ti sungbat iti table a kas ti adda itibaba. Aramiden daytoy iti sabali a papel.
Ayup
Kasano ti panagtignayna?
Ania a paset ti bagina ti aramatenna a pagtignay?
a. tukak
b. kulibangbang
c. birrurukong
d. pusa
e. lawalawa
f. lames
g. alinta
h. piek
Tarabay a Saludsod
Apay nga agduduma ti lugar a pagnanaedan dagiti ayup?
77

82. Aramiden 2: Pananggrupo kadgiti Ayup babaen iti
Tignayda
Panggep
1. Maibaga ti pattapatta no kasano ti tignay ti sumagmamano nga ayup batay iti kadawyan a paset ti bagida.
2. Magrupo dagiti ayup batay iti panagtignayda.
Aramaten
Sibibiag nga ayup (wenno ladawan/video ti ayup)
tukak pusa (adda iti haula)
kulibangbang alinta
lames lawalawa
birrurukong piek
Addang
1. Kitaen dagiti ayup iti baba.
2. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod iti maysa a papel.
kulibangbang
pato
lames
78

83. laki
dudon
kuneho
igges
birrurukong
alimbubuyog
3. Grupuen dagiti ayup babaen iti tignayda. Isurat ti sungbat iti papel.
Tignay dagiti sumagmamano nga ayup
Magna
Aglagto
Aglangoy
Agtayab
Agkaradap
a. Ania a paset ti bagi ti tunggal ayup iti baba ti us- usarenna tapno umakar iti maysa a lugar?
Ayup Paset ti Bagi a Mausar
Kuneho ________________
Lames ________________
Birrurukong ________________
Alimbubuyog ________________
79

84. Tarabay a Saludsod
1. Iladawan ti panagtignay dagiti ayup.
2. Kasano ti pannakaisupadida kadagiti dadduma nga ayup?
Aramiden3: Paset ti Bagi dagiti Ayup nga Us-usarenda a
Mangan
Panggep
Maibaga dagiti paset ti bagi dagiti ayup nga us- usarenda a mangan.
Aramaten
video dagiti ayup
Addang
1. Kitaen iti baba ti ladawan ti sumagmamano nga ayup. Isurat ti sungbat dagiti sumaganad a saludsod iti papel.
tukak
aso
dudon
manok
80

85. a. Ania a paset ti bagi ti ayup ti us-usarenna a mangan?
Ayup Paset ti Bagi a Nausar
Tukak ________________
Aso ________________
Dudon ________________
Manok ________________
2. Dumawat manipud iti manursuro ti ladawan ti ngiwat dagiti uppat nga ayup.
3. Paliiwen a nasayaat dagiti paset ti ngiwat.
a. Makan kadi ti manok ti mais no ti ngiwatna ket kas ti ngiwat ti aso?
b. Makatiliw kadi ti ngilaw ti tukak no adda sippitna a kas iti manok?
c. Kasano ti panagduduma ti wagas ti panagala wenno pannangan dagiti ayup ti taraon?
Tarabay a Saludsod
Kasano ti pannangan dagiti ayup?
Aramiden 4: Panangggrupo kadagiti Ayup Babaen ti Taraonda
Panggep
1. Maibaga ti pattapatta maipapan kadagiti taraon dagiti ayup basar iti langa ti ngiwatda
2. Magrupo dagiti ayup babaen iti taraonda
Aramaten
Ladawan ti nadumaduma nga ayup a mangmangan
81

86. Addang
1. Bigbigen ti kita ti taraon a kanen ti tunggal ayup. Isurat met ti paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon.
Mangmangan ti kalding ti ___________________.
Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon : ________________
Mangmangan ti baboy ti _____________________.
Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________
Mangmangan ti pato ti ____________________.
Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________
Mangmangan ti pusa ti _____________________.
Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________
82

87. Mangmangan ti baka ti _____________________.
Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________
Mangmangan ti kabalio ti _____________________.
Paset ti bagi nga usarenna a mangan ken mangala ti taraon: ________________
2. Grupuen dagiti ayup kas Mangmangan ti Mula, Mangmangan ti Karne ken Mangmangan ti Nadumaduma.
Dagiti Ayup ken dagiti Taraonda
Mangmangan ti Mula
Mangmangan ti Karne
Mangmangan ti Mula ken Karne
a. Ania pay dagiti ayup a mangmangan ti mula?
b. Ania pay dagiti ayup a mangmangan ti karne?
c. Ania pay dagiti ayup a mangmangan ti mula ken karne?
Tarabay a Saludsod
Ania ti awag kadagiti ayup a mangmangan ti mula? Mangmangan ti karne? Mangmangan ti nadumaduma?
83

88. Aramiden 5: Pananggrupo kadgiti Ayup Babaen ti Abbong ti Bagida
Panggep
1. Mailadawan ti abbong ti bagi dagiti ayup.
2. Magrupo dagiti ayup babaen ti abbong ti bagida.
Aramaten
Ladawan dagiti sumaganad nga ayup: aso, pusa, tukak, pato, ken alutiit
Addang
1. Kitaen dagiti ladawan iti baba. Iladawan ti abbong ti bagi dagiti ayup babaen ti panangisurat iti papel.
a. aso b. pusa c. billit
d. rasa e. pato f. lasik
2. Mangala ti papel. Kupinen daytoy iti dua a paset. Paglalasinen dagiti ayup batay iti abbong ti bagida. Isurat ti abbong ti bagi ti ayup iti makinkannigid a batog ken isurat met dagiti ayup nga addaan ti kastoy nga abbong ti bagi iti makinkannawan a batog a kas makita iti table iti baba.
84

89. Dagiti Ayup nga Agpapada ti Abbong ti Bagida
Abbong ti Bagi
Ayup
a. Ania dagiti ayup nga addaan ti abbong ti bagi a kas ti aso?
b. Ania dagiti ayup nga addaan ti abbong ti bagi a kas ti pato?
c. Ania dagiti ayup nga addaan ti abbong ti bagi a kas ti lasik?
d. Apay a napateg ti abbong ti bagi dagiti ayup?
Tarabay a Saludsod
Apay nga adda abbong ti bagi dagiti ayup?
Aramiden 6: Pananggrupo kadgiti Ayup Batay iti
Pagnaedanda (Habitat)
Panggep
1. Maibaga ti pakainaigan ti abbong ti bagi dagiti ayup ken ti pagnaedanda
2. Magrupo dagiti ayup batay iti lugar a pagnaedanda.
Aramaten
Ladawan dagiti ayup 85

90. Addang
1. Kitaen dagiti ayup iti baba.
2. Grupuen dagiti ayup basar iti pagnaedanda. Isurat ti sungbat iti kuaderno a kas makita iti sumaruno a table.
86

91. Luglugar a Pagnaedan dagiti Ayup
Ayup nga Agnanaed iti Daga
Ayup nga Agnanaed iti Danum
Ayup nga Agnanaed iti Daga ken Danum
Tamnay
Apgad
Tarabay a Saludsod
Apay nga agduduma ti lugar a pagnanaedan dagiti ayup?
Leksion 4: Kinapateg dagiti Ayup kadagiti Tattao
Aramiden 1: Dagiti Makatulong nga Ayup
Panggep
1. Maipalawag no apay a makatulong dagiti ayup kadagiti tattao.
2. Magrupo dagiti ayup basar iti maitedda wenno maitulongda kadagiti tattao
Aramaten
Ladawan dagiti tattao
Addang
1. Babaen ti tulong ti internet ken dagiti libro, ammuen ti maipaay dagiti sumaganad nga ayup kadagiti tattao.
nuang kabalio tukak kalding baka paltat karnero tilapia
2. Grupuen dagiti ayup a nailista iti ngato basar kadagiti bambanag a maitedda iti tattao. Mabalin a maibilang ti sumagmamano nga ayup iti sumagmamano a grupo. Aramiden daytoy iti kuaderno.
87

92. Grupo dagiti ayup basar kadagiti bambanag
a maipaayda iti tattao
Paggapuan ti taraon
Paggapuan ti dutdot ken kudil a maaramid a bag, sapatos ken dadduma pay
Makatulong iti bangkag ken makabagkat ti karga
Tarabay a Saludsod
Ania dagiti maipaay dagiti ayup malaksid iti taraon, pagluganan ken maaramat iti panagaramid ti bag ken sapatos?
Aramiden 2: Ayup a Makadangran ti Tattao
Panggep
Mabigbig dagiti ayup a makadangran ti tattao
Aramaten
Ladawan dagiti ayup a makadangran ti tattao
Addang
1. Manipud iti naadalmo iti panagbasbasam, panagbuyam ti telebision, wenno manippud kadagiti kabbalaymo:
a. Ania dagiti ayup ti makaited ti sakit kadagiti tattao?
b. Ania a sakit daytoy?
2. Isurat ti sungbat dagiti saludsod a ken b iti kuaderno a kas iti sumaganad a table.
88

93. Dagiti sumagmamano nga ayup a makadangran
kadagiti tattao
Dagiti ayup a makaited ti sakit kadagiti tattao
Sakit
Tarabay a Saludsod
Ania ti mabalinmo nga aramiden tapno maliklikam dagiti ayup a makadangran kenka?
Leksion 5: Dagiti Umno a Wagas ti Panangaywan Kadagiti
Ayup
Aramiden 1: Panangaywan kadagiti Taraken nga Ayup
Panggep
Maibaga no kasano ti panangaywan kadagiti taraken nga ayup
Aramaten
Video clips maipapan iti panangaywan kadagiti taraken nga ayup
Addang
1. Adda kadi tarakenmo? Ania nga ayup daytoy?
2. Mangbirok kadagiti kaeskuelaam a kapadpadam ti taraken ket mangbukel ti grupo.
3. Iti grupom, pagpapatanganyo no kasanoyo nga aywanan ti tarakenyo. Mangilista ti uppat a wagas ti panangayawan kadagiti taraken iti kuaderno. 89

94. 4. Dumngeg iti zookeeper, veterinarian wenno siasinoman nga agtartaraken ti ayup bayat ti panangipalawagna ti umno a panangtaraken ti ayup. Mabalin met nga agbuya ti video clip maipapan iti panagtaraken ti ayup.
5. Ilista dagitoy iti kuaderno.
6. Damagen iti eksperto ti ayup no umno ti panangaywan ti grupoyo kadagiti tarakenyo. Saludsoden met no apay a rumbeng dagitoy nga aramiden. Isurat dagiti sungbat iti table iti baba.
Taraken
Umno a Panangaywan ti Taraken
Rason
7. Mangaramid ti ababa a surat a para iti gayyemmo maipapan iti tarakenmo ken no kasano ti panangaywanmo iti daytoy. No awan ti tarakenmo, panunotem ti ayup a kayatmo a taraknen.
Tarabay a Saludsod
Apay a rumbeng nga agannad iti panangaywan kadagiti tarakennga ayup?
90

95. Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti mulmula. Napalawlawantayo kadagiti mulmula nga addaan biag. Addaan dagitoy kadagiti napapateg a paset kas kadagiti ramut, bulong, puon, bunga ken sabong. Paliiwentayo dagiti mulmula iti aglawlawtayo. Inaganantayo ken ammuentayo dagiti maipaayda kadagiti dadduma a bambanag nga adaan biag. Adda dagiti nadumaduma a wagas a panangataripato kadagiti mulmula a mapagpapatangan iti daytoy a Kapitulo.
Leksion 1: Panangbigbig kadagiti Mulmula ken dagiti
Pasetda
Aramiden 1: Mulmula iti Aglawlawmo
Panggep
1. Mabigbig dagiti mulmula iti hardin.
2. Mabigbig dagiti paset ti mulmula.
Aramaten
Mulmula iti hardin
Addang
Paset A. Mula a Kamatis (Kas pagarigan, nayonan pay ti dua a mula iti hardin)
1. Kitaen ti mula a kamatis iti baba.
2. Inaganan dagiti paset ti mula a naikkan ti numero.
Isurat ti sungbat iti sabali a papel.
Kapitulo 3: Mulmula
91

96. Paset B. Paset dagiti Mulmula
3. Kitaen dagiti mulmula iti hardin ti pagadalan.
a. Agpada kadi ti paset dagiti mulmula iti hardin ken ti paset ti mula a kamatis?
4. Mangpili ti tallo a kita ti mulmula iti hardin. Isurat ti nagan dagitoy iti table.
5. Paliiwen dagiti nadumduma a paset ti tunggal mula.
6. Sakaren ti table iti baba iti sabali a papel. Ikkan ti tsek () ti umno a batog iti baba no ti paset ti mula ket adda iti tunggal kadagiti napilim a mula.
Paset dagiti Mulmula a Napaliiwyo
kadagiti Tallo a Mulmula
Nagan ti Mula
Ramut
Stem
Bulong
Sabong
Prutas
1
2
3
4 92

97. 7. Adda kadi kadagiti tallo a mulmula dagiti amin a paset ti mula?
Tarabay a Saludsod
Mainaganam kadi dagiti mulmula iti dalanmo a mapan iti pagadalan?
Leksion 2: Agpapada ken Agduduma a Mulmula
Aramiden 1: “Awan ti dua a mula nga eksakto nga
agpadpada”
Panggep
Mapagdididlig dagiti paset dagiti nadumaduma a mulmula.
Aramaten
mulmula iti hardin
Addang
1. Mangpili ti dua a kita ti mulmula iti hardin ti pagadalan. Kasapulan a nataengan dagitoy a mulmula.
2. Paliiwen ti puon ti tunggal mula.
Sakaren ti table iti baba iti sabali a papel ken irekord ti napaliiwyo.
Puon ti Dua a Kita ti Mula
Nagan ti Mula
Puon
Agtubo nga agpangato, agkarayam wenno agkalatkat
Nalamuyot (mabakkog)wenno natangken (Saan a mabakkog)
93

98. 4. Paliiwen ti sukog, maris ken ungto dagiti bulbulong. Mangdrowing ti sukog ti maysa a bulong iti table iti baba. Marisan ti bulong batay kadagiti maris a napiliiwmo.
Bulbulong ti Dua a Kita ti Mula
Nagan ti mula
Bulong
5. Paliiwen ti sabong (no adda) ti mulmula.
6. Irekord iti table iti baba ti napaliiwmo.
Sabsabong ti Dua a Kita ti Mula
Nagan ti Mula
Sabong
Maris
Agtubo kadi a saggaysa?
Agtubo kadi nga adu?
a. Batay iti napaliiwyo, ania ti makunam maipapan kadagiti paset ti nadumaduma a mulmula?
94

99. Leksion 3: Usar dagiti Nadumaduma a Paset dagiti Mulmula
Aramiden 1: Adda usar dagiti nadumaduma a paset dagiti
mula
Pangep
Maibaga ti pattapatta maipapan kadagiti usar ti nadumaduma a paset ti mula
Aramaten
Ladawan ti mula a saba wenno sibibiag a mula
Addang
1. Kitaen ti mula a saba iti hardin, arubayan ti pagadalan wenno iti ladawan.
2. Sungbatan dagiti sumaganad saludsod iti papelmo.
bulong
ramut
puon
sabong
bunga
95

100. a. Ania a paset ti mula a saba ti mangtengngel ti daytoy iti daga?
b. Ania a pasetna ti mangpatakder a nasayaat iti daytoy?
c. Ania a pasetna ti agaramid ti taraonna?
d. Ania a pasetna ti agbalin a bunga?
e. Ania a pasetna ti mangsagepsep ti danum ken mineral iti daga?
f. Ania a pasetna ti mangipan ti danum ken mineral manipud iti ramut nga agturong kadagiti dadduma a paset?
Leksion 4: Bambanag a Maited ti Mulmula
Aramiden 1: “Nakakaskasdaaw a Mulmula
Panggep
1. Mabigbig dagiti bambanag nga aggapu iti mulmula
2. Mabigbig dagiti nadumaduma nga usar ti mulmula
Aramaten
Pudpudno wenno ladawan ti mulmula, pinggan, manga, itlog, kaldero, niog, papel, kayo a tugaw, kapas, asin
Addang
1. Ikabil ti [] ti papelmo no ti banag ket naggapu wenno naaramid manipud iti mulmula. Ikabil ti [X] no saan a naggapu wenno naaramid manipud iti mulmula. 96

101. Manipud kadagiti sungbat iti addang 1, mangsurat ti dua nga usar ti mulmula iti papel.
1.
2.
Tarabay a Saludsod
Adda kadi dagiti bambanag iti pagtaenganyo a naggapu iti mulmula?
plate
mango
eggs
paper
coconut
metal pot
wood chair
cotton
salt
pinggan
mangga
itlog
asin
kapas
tugaw a kayo
papel
iniog
kaldero
97

102. Aramiden 2: Mulmula a Makadangran ti Tattao
Panggep
1. Mabigbig dagiti mulmula a makadangran ti tattao.
2. Maibaga ti pattapatta nga adda dagiti mulmula a napateg iti tattao ken mulmula a makadangran ti tattao
Aramaten
Ladawan dagiti makadangran ken saan a makadangran a mulmula
Addang
1. Saludsoden dagiti nagannak, dadduma a kabbalay, wenno kaarruba dagiti sumaganad:
a. Ania dagiti dadduma a mulmula a makadangran ti tattao? Apay a makadangran dagitoy?
b. Adda kadi dagiti mulmula a makadangran ngem makatulong met iti tattao?
2. Sakaren iti papel dagiti table iti baba ken isurat ti sungbat dagitoy.
Makadangran a Mulmula
Nagan ti Mula
Paset ti Mula
Apay a Makadangran daytoy?
98

103. Mulmula a Makadangran ngem Makatulong
Nagan ti Mula
Paset ti Mula
Apay a Makatulong Daytoy?
Apay a Makadangran Daytoy?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi dagiti mulmula a makadangran ngem makatulong met?
Leksion 5: Dagiti Umno a Wagas a Panangtaripato kadagiti
Mulmula
Aramiden 1: “Taripatuentayo dagiti Mulmula”
Panggep
1. Maibaga ti pattapatta no kasano ti panangtaripato kadagiti mulmula
2. Makaibaga kadagiti wagas ti panangaywan ti mulmula
Aramaten
Video clip dagiti wagas ti panangtaripato ti mulmula
Addang
1. Mingmingan ti tunggal ladawan.
a. Ania ti ar-aramiden ti ubing iti mula?
b. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.
99

104. c. Ania ti ar-aramiden dagiti dua nga ubbing iti mula?
d. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.
e. Ania ti ar-aramiden ti ubing iti mula?
f. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.
g. Ania ti ar-aramiden ti ubing iti mula?
h. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.
100

105. i. Ania ti ar-aramiden dagiti dua nga ubbing iti mula?
j. Nasayaat kadi daytoy nga aramid? Ilawlawag.
Tarabay a Saludsod
Kasano ti panangtaripatom ti mulmula idiay balayyo ken iti pagadalan?
Leksion 6: Pakailasinan kadagiti Bambanag nga Addaan
Biag ken Bambanag nga Awanan Biag
Aramiden1: Bambanag nga Addaan Biag ken Bambanag
nga Awanan Biag
Panggep
1. Mabigbig dagiti pakailasinan dagiti bambanag nga addaan biag ken bambanag nga awanan biag
2. Mabigbig ti nagdumaan dagiti bambanag nga addaan biag ken bambanag nga awanan biag
Aramaten
Ladawan dagiti bambanag nga addaan biag
101

106. Addang
1. Kitaen dagiti ladawan.
2. Ibaga dagiti pakailasinan ti tunggal ladawan iti baba babaen ti panangsungbat ti WEN wenno SAAN kadagiti saludsod iti tunggal batog.
3. Isurat ti sungbat iti papel.
Banag
Pakailasinan kadagiti Bambanag nga Addaan Biag
Dumak-kel kadi?
Makapa- adu kadi?
Makagu-nay kadi a bukbu- kodna?
Umang- anges kadi?
Kasapulan- na kadi ti taraon?
102

107. • Ania dagiti pakailasinan kadagiti bambanag nga addaan biag?
• Ania dagiti pakailasinan kadagiti bambanag nga awanan biag?
3. Grupuen dagiti bambanag iti bilang 2 babaen ti panangisurat ti naganda iti umno a batog a kas iti baba.
Aramiden daytoy iti papel.
Bambanag nga addaan biag
Bambanag nga awanan biag
103

108. Tarabay a Saludsod
Ania dagiti nagdudumaan dagiti bambanag nga addaan biag ken awanan biag?
Leksion 7: Panangidilig kadagiti Bambanag nga Addaan
Biag ken Bambanag nga Awanan Biag
Aramiden 1: “Sika kadi ket Addaan Biag wenno Awanan
Biag”
Panggep
Mapagdilig dagiti bambanag nga addaan biag ken awanan biag.
Aramaten:
Ladawan wenno pudpudno a bambanag nga addaan biag ken awanan biag.
Addang
1. Kitaen dagiti ladawan.
2. Ikkan ti tsek () ti ladawan ti banag nga addaan biag ket ekis (X) ti awanan biag.
3. Isurat dagiti sungbat iti papel.
Bambanag nga Addaan ken Awanan Biag
3
2
1
104

109. • Ania dagiti bambanag nga addaan biag?
• Ania dagiti bambanag nga awanan biag?
Kapitulo 4: Puli, Tawid ken
Naggigidiatan
Daytoy a Kapitulo ket maipapan ti ayup ken mulmula a makapaadu iti kapadpadada. Adda dagiti pisikal a talugading a pagpapadaaan ti maysa a grupo ti tattao.
9
8
7
10
11
12
6
5
4
105

110. Leksion 1: Panagpaadu dagiti Ayup ken dagiti Matawidda a
Kababalin
Aramiden 1 : “Nanang, Tatang ken Annak”
Panggep
Maibaga ti pattapatta a makapaadu dagiti ayup ti padada
Aramaten
Ladawan/video clips dagiti ayup nga addaan annak
Addang
1. Inaganan dagiti ayup iti baba.
2. Pagparisen ti ayup iti kannigid ken iti annakna .
3. Isurat iti papel ti letra ti sungbat.
____ 1. a.
____ 2.
b
106

111. ____ 3. c.
____ 4. d.
Kitaen ti drowing dagiti ayup iti baba. Bigbigen ti tunggal ayup ket isurat ti naganna iti papel.
Ayup A
Ayup B
107

112. Tarabay a Saludsod
Ti Ayup A kadi ket anak ti Ayup B? Apay?
Leksion 2: Panagpaadu dagiti Tattao ken dagiti Matawidda a
Kababalin
Aramiden 1: Pisikal a Kababalin dagiti Tattao manipud iti
Nadumaduma nga Etniko
Panggep
Maibaga ti pattapatta nga adda dagiti pisikal a kababalin a pagpapadaan ti maysa a grupo ti tattao
Aramaten
Ladawan ti grupo nga etniko
Addang
1. Ipakita ti ladawan iti baba ti sumagmamano nga ubbing a Filipino.
108

113. a. Ania a pisikal a kababalin ti adda kadagitoy nga ubbing?
2. Kitaen ti drowing iti baba.
b. Ania a pisikal a kababalin ti adda kadagitoy nga ubbing?
c. Ania a pisikal a kababalin ti nagdudumaan ti tunggal ubing iti drowing?
Tarabay a Saludsod
Makaitedka kadi ti pagarigan ti dadduma pay a grupo ti tattao nga addaan ti agpapada a pisikal a kababalin?
Aramiden 2: Pisikal a Kababalin dagiti Ayup nga adda iti
Maysa a Grupo
Panggep
Maibaga ti pattapatta nga adda dagiti pisikal a kababalin a pagpapadaan dagiti ayup nga adda iti agpada a grupo.
Aramaten
Ladawan ti nadumaduma a kita ti aso
109

114. Addang
Kitaen dagiti drowing ti nadumaduma a kita ti aso iti baba.
a. Ania a pisikal a kababalin ti agpapada kadakuada? Mangted ti tallo.
Tarabay a Saludsod
Mangsurat ti tallo a piskal a kababalin ti ayup iti papel.
Leksion 2: Panagpaadu ti Mulmula
Aramiden 1: Mulmula nga Agtubo manipud iti Bukbukel
Panggep
Maibaga ti pattapatta a makapaadu ti mulmula ti kapadpadada
Aramaten
Bukel ti balatong, 3 a kayo a kahon/3 a lata
110

115. Addang
Paset A
Ania ti mapasamak no agmulaka ti bukel ti balatong iti daga? Isuratmo ti pugtom iti Kahon A.
1. Mangikabil ti bukbukel ti balatong iti bassit a container nga adda dagana.
2. Sibugan ti bukbukel.
3. Paliiwen dagiti bukbukel iti sumaruno nga aldaw.
Paset B
Paliiwen dagiti bukbukel ti manga a naimula iti napalabas nga aldaw.
a. Ania ti napasamak iti bukbukel ti balatong? Idrowing ti napaliiwmo iti Kahon B.
Ania ti napasamak iti bukbukel ti balatong kalpasan ti maysa a bulan. Idrowing ti pugtom iti Kahon C.
Kahon A Kahon B Kahon C
Aramiden 2: Agtubtubo a Mula manipud iti Nadumaduma a
Paset ti Mula
Panggep
Maibaga ti pattapatta a dagiti mulmula ket makapaaduda ti kapadpadada.
111

116. Aramaten
Mula a katakataka
Addang
1. Paliiwen ti natangkenan a bulong ti mula a katakataka. Kitaen ti murdong ti bulong.
a. Ania ti agtubtubo iti murdong ti bulong?
b. Paset pay kadi daytoy ti mula wenno baro a mula daytoyen? Apay a nakunam dayta?
2. Kitaen dagiti babassit a nagtubo a mulmula iti murdong ti bulong.
c. Kapadpada kadi ti “nagannak” mula ti katakataka? Apay a nakunam dayta?
3. Kitaen ti drowing ti mula nga agave.
Mula a katakataka
112

117. d. Ania ti usar ti natirad a bulongna?
e. Kapadpada kadi daytoy ti “nagannak” nga agave a mula? Apay a nakunam dayta?
Tarabay a Saludsod
Malaksid iti mula a katakataka, adda kadi pay dagiti mulmula nga agtubo kadagiti sabali pay a paset ti mula?
Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti aramid maipanggep iti pisikal ken biolohikal a mangbukbukel ti aglawlaw a maaw-awagan ti ecosystem. Mabigbig dagiti kangrunaan a kasapulan dagiti tattao, ayup, ken mulmula, ti pakainaigan dagiti bambanag nga addaan biag iti ecosystem, dagiti bambanag a kasapulantayo iti aglawlaw, ken ti panangaywan ken pananginut kadagiti bambanag iti aglawlaw.
Leksion 1: Kangrunaan a Kasapulan dagiti Tattao, Ayup, ken
Mulmula
Aramiden 1: “Ania dagiti Kasapulan tapno Agbiagtayo?”
Panggep
1. Mabigbig dagiti kangrunaan a kasapulan ti tattato, ayup ken mulmula.
Aramaten
Ladawan/video clip dagiti kangrunaan a kasapulan dagiti tattao, ayup ken mulmula
Kapitulo 5: Ecosystem
113

118. Addang
1. Isurat ti [] no kasapulan dagiti tattao, ayup, wenno mulmula dagiti adda iti table iti baba:
Kasapulan
Tao
Ayup
Mula
Taraon
Danum
Angin
Lugar
Abbong ti bagi
2. Aramiden dagiti nakalista iti umuna a batog.
Isurat dagiti sungbat iti papel.
a. Ania dagiti aramid a kadawyan kadagiti tattao, ayup ken mulmula?
b. Agpapada kadi ti angin nga ang-angsen dagiti tattao, ayup ken mulmula? Pangalaanda ti angin nga iyang-angesda?
c. Agpapada kadi ti taraon a kankanen dagiti tattao, ayup ken mulmula? Pangalaanda kadagiti taraon a kankanenda?
d. Agpapada kadi ti danum nga in-inumen dagiti tattao, ayup ken mulmula? Pangalaanda ti danum nga in-inumenda?
e. Agpapada kadi ti pagnanaedan dagiti tattao, ayup ken mulmula? Makitam kadi dagitoy a pagnanaedan iti maymaysa nga aglawlaw?
Tarabay a Saludsod
Ania pay dagiti bambanag a kasapulan dagiti tattao?
Leksion 2: Dagiti Bambanag a Kasapulantayo Manipud iti Aglawlaw
Aramiden 1: “Ania dagiti Kasapulantayo a Maala iti
Aglawlaw?”
114

119. Panggep
1. Mabigbig dagiti maited ti aglawlaw a kasapulan dagiti bambanag nga addaan biag .
2. Maipalawag no kasano nga agdepdepende dagiti bambanag nga addaan biag iti aglawlaw tapno maaddaanda kadagiti kangrunaan a kasapulanda.
Aramaten
sun headband, rain headband, plant headband, rice plant headbands, caterpillar headband, chicken headbands, cutouts of palay grains, colored construction paper
Addang
1. Urayen ti printout nga ited ti manursuro.
2. Koloran ti printout. Kalpasan a nakoloran ti printout, gettengen ti ladawan ket idikket daytoy iti namaris nga strips ti construction paper.
3. Tulongannaka ti manursuro a manggetteng kadagiti strips ken mangi-staple kadagiti dua nga ungtona.
4. Ikabilmo ti headband ket makiaabay kadagiti kagrupom basar ti pakaibilangam nga organism.
5. TI grupo ti Pagay ti agyan iti sango a sarunuen ti Igges ken Billit.
6. Denggen ti direksion nga ibaga ti manursuro.
6.1 Ti manursuro ti agbalin nga Init. Sanguen ti manursuro dagiti ubbing nga addaan ti rice headband. Ibagana ti “Siak ti init. Tultulongak nga agtubo dagiti mulmula.”
6.2 Agtakder dagiti ubbing nga addaan ti rain headband ket siboganda dagiti pagay babaen ti panangigunayda kadagiti ima ken ramayda a kasla tudo. Ibagada ti “Dakami ti tudo. Siboganmi dagiti mulmula. Tulongan ti danum dagiti mulmula a dumakkel.”
115

120. 6.3 In-inut a tumakder dagiti ubbing nga addaan ti rice headbands a kas dumakdakkel a mulmula. Ipayapayda dagiti cutouts ti pagay ket ibagada ti “Kasapulanmi ti init ken danum. Tultulongandakami dagitoy a dumakkel.”
6.4 Tumakder dagiti ubbing nga addaan ti caterpillar headbands ket ibagada ti “Mabisinkami. Masapul a mangankami. Kanenmi dagiti pagay.” Umasidegda kadagiti pagay ket aggunayda a kasla kankanenda dagiti pagay.
6.5 Tumakder dagiti ubbing nga addaan ti chicken headbands ket ibagada ti “Mabisinkami. Masapul a mangankami. Kanenmi dagiti pagay. Kanenmi dagiti igges.” Umasidegda kadagiti pagay ken igges ket aggunayda a kasla kankanenda dagiti pagay ken igges.
6.6 Tumakder dagiti dadduma nga ubbing nga awan ti headband-da ket ibagada ti “Mabisinkami. Masapul a mangankami. Kanenmi dagiti pagay. Kanenmi dagiti manok.” Umasidegda kadagiti pagay ken manok ket aggunayda a kasla kankanenda dagiti pagay ken manok.
7. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod
a. Ania dagiti bambanag nga ited ti aglawlaw kadagiti tattao, ayup ken mulmula?
b. Ania ti mapasamak kadagiti tattao, ayup, ken mulmula no awan ti init?
c. Ania ti mapasamak kadagiti tattao, ayup, ken mulmula no awan ti danum?
d. Ania ti mapasamak kadagiti tattao ken ayup no awan ti mulmula?
e. Ania ti mapasamak iti aglawlaw no awan ti tattao, ayup, ken mulmula?
116

121. Leksion 3: Panangin-inut ken Panangaywan iti Aglawlaw
Aramiden 1: Aywanan ti Aglawlaw
Panggep
Maipalawag a nasken nga in-inuten ken aywanantayo ti aglawlawtayo.
Aramaten
Ladawan ti aglawlaw
Addang
1. Kitaen ti ladawan iti baba.
2. Ilista dagiti bambanag a makadangran kadagiti ayup ken mulmula.
3. Sungbatan dagiti sumaganad a saludsod iti papel.
a. Ania dagiti bambanag nga ar-aramiden dagiti tattato a makadangran kadagiti ayup ken mulmula?
b. Ania ti mapasamak no itultuloytayo ti agpukan ti adu a kaykayo?
c. Ania ti mapasamak no saantayo nga aywanan ti angin?
d. Ania ti mapasamak no saantayo nga aywanan ti daga?
e. Ania ti mapasamak no saantayo nga aywanan dagiti paggapuan ti danum nga inumentayo ken dagiti nadumaduma a porma ti danum?
117

122. Tarabay a Saludsod
Ania dagiti bambanag nga ar-aramiden dagiti tattao a makadangran kadagiti tattao ken mulmula?
118

123. YUNIT 3: Puersa, Gunay ken Enerhia
119

124. Daytoy ket maipapan kadagiti nadumaduma a wagas ti panangiladawan kadagiti aggunggunay a bambanag. Dagiti sumagmamano a wagas ti pananggunay ti bambanag ket babaen ti panangiduron, panangguyod, panangiduron, pangibato, panangkugtar, panangipasa, panangpuyot, ken panangitinnag kadakuada. Ngem no kitaem a nasayaat dagiti wagas ti pananggunay kadagiti bambanag, mabalinda a magrupo laeng iti dua – panangiduron ken panangguyod. Ti puersa ket maiyam- ammo a kas duron ken guyod. Ti puersa ti mangpagunay ti maysa a banag. Iti panangiladawan ti panaggunay ti maysa a banag, ti panagusar ti maysa a banag a kas pagbasaran ket mapatalged tapno maited ti eksakto a lugar ti banag. Magaraw ti danum ti maysa a banag. Ti magnet ket addaan ti dua a polo. Agdekket dagiti agsupadi a polo idinto nga aginnaddayo met dagiti agpada a polo. Magunay met ti magnet ti maysa a banag. No ti maipakat ti puersa iti maysa a banag, mabalin nga aggunay daytoy ti napardas wenno nainayad, pasango wenno palikod, mabennat wenno kumsen.
Leksion 1: Panangiladawan ti posision ti maysa a banag batay iti maysa met laeng a banag
Aramiden 1: Ania ti posisionko?
Panggep
Mailadawan ti posision ti banag batay iti sabali a banag.
Kapitulo 1: Aggunggunay a Bambanag
120

125. ngato likod kanawan lamisaan kabinet
sirok sango kanigid ubing
Aramaten
Pudno a bambanag a kas iti lamisaan, kabinet, bola, ruangan, lobo
Addang
1. Isurat iti umno a sao a mangiladawan ti posision ti banag, ayup wenno tao iti tunggal retrato. Pilien manipud iti listaan dagiti sasao iti kahon. Aramiden daytoy iti kuaderno.
a. Adda ti libro iti _____________ ti
___________.
b. Adda ti bola iti _____________
ti _____________.
121

126. Adda ti ubing iti _____________
ti _____________.
c. Adda ti pusa iti ____________
ti_____________.
d. Ig-iggaman ti ubing dagiti
lobo iti__________ nga imana.
122

127. Aramiden 2: Kasanom nga ammo a ti maysa a banag ket naggunay?
Panggep
Mailadawan ti ayan ti maysa a banag kalpasan a nagunay
Aramaten
meter stick, ay-ayam a kotse
Addang
1. Babaen ti panangusar iti tisa, mangdrowing ti uged iti maysa a sikigan ti lamisaan. Markaan daytoy nga uged a kas “Pangrugian.”
2. Ikabil iti ay-ayam a kotse iti bangir ti uged a kas naipakita iti baba.
3. Iduron iti apagapaman ti ay-ayam a kotse.
4. Markaan ti nagsardengan ti ay-ayam a kotse.
PANGRUGIAN
PAGSARDENGAN
PAGRUGIAN
123

128. 5. Babaen ti panangusar ti meter stick, rukoden ti kaadayo manipud iti nagrugian ti uged agpatingga iti nagsardengan ti ay-ayam a kotse.
a. Sadino ti ayan ti ay-ayam a kotse sakbay a naiduron?
b. Kasano ti kaadayo ti immakaran ti kotse?
c. Sadino ti ayan ti ay-ayam a kotse kalpasan a naiduron?
d. Ania nagbasaram a banag no apay nga immakar ti ay-ayam a kotse?
Tarabay a Saludsod
Magunaymo kadi ti maysa a banag no saanmo nga iduron?
Aramiden 3: Kasanom a mapagunay dagiti bambanag?
Panggep
1. Mailadawan dagiti nadumaduma a panangpagunay kadagiti bambanag
Aramaten
Naduduma a bambanag (pagarigan: pagborar, lapis, kuaderno, tulbek, sinsilio)
meter stick
PAGRUGIAN
PAGSARDENGAN
124

129. Addang
1. Mangala ti lima a babassit a bambanag iti bag-mo. Ikabil dagitoy iti lamisaan.
2. Paggunayen ti tunggal banag. Padasen ti nadumaduma a wagas ti panangpagunay ti banag.
3. Isurat iti table dagiti nadumaduma a wagas ti panangpagunay kadagiti bambanag. Aramiden daytoy iti papel.
Nadumaduma a Wagas ti Panangpagunay
kadagiti Bambanag
Banag
Kasano a napagunayko ti banag?
Pagarigan:
pagborar
Panangiduron babaen ti ramay
Panangingato babaen ti ima
1.
2.
3.
4.
5.
Tarabay a Saludsod
Ania dagiti nadumaduma a wagas ti panangpagaraw kadagiti bambanag?
Aramiden 4: Panagaramid ti Wind Wheel
Panggep
1. Mailadawan no kasano a magunay ti angin dagiti bambanag.
2. Makaaramid ti wind wheel
125

130. Aramaten
lapis nga adda pagborarna, papel
pangipit ti papel, tape
Addang
1. Mangaramid ti wind wheel. Kitaen ti dagiti addang iti baba no kasano ti panagaramid ti wind wheel.
- Babaen ti panangiggem laeng ti apputanna, patayyeken iti wind wheel. Padasen ti nadumaduma a wagas ti panangpatayyek iti daytoy.
- Ania dagiti nadumaduma a wagas ti panangpatayyek ti wind wheel?
a. Ania ti nangpatayyek iti wind wheel?
2. Kitaen ti aglawlaw ti siled.
b. Ania dagiti sabali pay a bambanag a mapagunay ti angin?
Tarabay a Saludsod
Ania dagiti nadumaduma a wagas a panangpatayyek ti windwheel?
126

131. Aramiden 5: Panagaramid ti Barangay a Papel
Panggep
1. Mailadawan no kasano a magunay ti danum dagiti bambanag.
2. Makaaramid ti barangay a papel
Aramaten
palanggana nga adda danumna, papel, tape
Addang
1. Mangaramid ti barangay a papel. Kitaen iti baba dagiti addang iti panagaramid ti barangay a papel.
2.
127

132. 2. Iggaman ti barangay a papel, pagtapawen daytoy iti sangapalanggana a danum. Padasen ti nadumaduma a wagas ken isurat dagitoy iti kuaderno.
a. Ania dagiti nadumaduma a wagas ti panangpagunay ti barangay a papel iti danum?
b. Ania ti manggunggunay iti barangay a papel?
Tarabay a Saludsod
Kasano ti panagaramid ti barangay a papel?
Leksion 2: Panangiladawan ti Lugar dagiti Bambanag
kalpasan a Nagunay
Aramiden 1: Paggunayen!
Panggep
1. Mailadawan no kasano a mapagunay ti magnet dagiti bambanag
2. Mabigbig dagiti bambanag a mapagunay ti magnet.
Aramaten
paperclip (landok), magnet, kardboard (15 cm x 15 cm), nadumaduma a bambanag , agduduma a bambanag (ipit ti buok, thumbtacks, babassit a lansa, round fastener, pagburar, krayola, tansan)
Addang
1. Mangikabil ti paper clip iti rabaw ti karton.
2. Iggaman ti magnet iti sirok ti maysa a kardbord. Garawen ti magnet.
a. Ania ti napasamak iti paper clip?
128

133. 3. Padasen ti mangikabil ti sabali a bambanag iti rabaw ti kardbord. Paggunayen ti tunggal maysa.
4. Iti kuaderno, sakaren ti table ken isurat ti nagan dagiti bambanag nga ingkabilmo iti kardbord iti Batog A ken ti saludsod iti Batog B.
A
Banag
B
Naggaraw kadi iti banag?
Paper clip
Wen
b. Ania dagiti bambanag a napagaraw ti magnet?
c. Ania a klase ti material dagiti bambanag a mapagaraw ti magnet?
Aramiden 2: Dumket wenno Umadayo?
Panggep
1. Mabigbig dagiti polo ti magnet
2. Mapattapatta nga adda dua a polo ti magnet
3. Maibaga nga aginnaddayo dagiti agpada a polo ket agdekket met dagiti saan nga agpada a polo.
4. Maibaga ti pattapatta a ti pigsa ti magnet ket adda kadagiti polo.
Aramaten
paperclips (landok), bar magnet
129

134. Addang
1. Mangikabil ti bar magnet iti kahon
a napno ti paper clips.
2. Ingato ti bar magnet. Sungbatan
dagiti saludsod iti kuaderno.
a. Dimket kadi dagiti paperclips “stick” iti bar magnet?
b. Ania a paset ti magnet ti dimketan dagiti paperclips, iti tengnga ti magnet wenno iti polo?
c. Ania ti ipakpakita daytoy maipapan iti pigsa ti magnet?
3. Mangala iti dua a bar magnets. Ikabil ida iti agduma a puesto.
d. Nagdekket wenno naginnadayo kadi dagiti dua a magnet? Idrowing ti posisionda iti baba.
e. Kaano nga naginnaddayo dagiti dua a magnet? Idrowing ti posisionda iti baba.
Aramiden 3: Ready, Set, Go!
Panggep
1. Mailadawan dagiti nadumaduma a wagas ti panangpagunay ti ay-ayam a kotse.
2. Mabigbig dagiti bambanag a makapagpagunay iti ay- ayam a kotse.
Aramaten
ay-ayam a kotse, magnets, pa-id
130

135. Addang
1. Adda ay-ayam a kotse ti tunggal grupo para iti linnumbaan. (Isagana a sigud dagiti ay-ayam a kotse.)
2. Adda uppat a linnumbaan.
Linnumbaan 1: Maysa a miembro iti tunggal grupo ti mangiduron iti ay-ayam a kotse manipud iti pagrugian nga uged agpatingga iti pagturposan nga uged. Ti umuna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu ti mangabak.
Linnumbaan 2: Maysa a miembro iti tunggal grupo ti mangguyod iti ay-ayam a kotse manipud iti pangrugian nga uged agpatingga iti pagturpusan nga uged. Iti muna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu iti mangabak.
Linnumbaan 3: Maysa a miembro iti tunggal grupo ti mangpa-id iti ay-ayam a kotse manipud iti pagrugian nga uged agpatingga iti pagturposan nga uged. Ti umuna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu ti mangabak.
Linnumbaan 4: Igalut ti magnet iti ay-ayam a kotse. Maysa a miembro iti tunggal grupo ti agusar ti magnet a magiduron iti kotse babaen ti panangikabil ti magnet a naigalut iti ay- ayam a kotse. Saan a rumbeng nga agdekket dagiti magnet. Ti umuna a kotse a makadanon iti pagturposan nga uged ket isu iti mangabak.
a. Kasanom a napagaraw ti ay-ayam a kotse? Ilista amin dagitoy iti kuaderno.
Tarabay a Saludsod
Adda kadi ay-ayammo a kotse sadiay balayyo? Kasano ti panangpagunay mo iti daytoy?
131

136. Leksion 3: Nadumaduma a Wagas ti Pananggunay ti Bambanag
Aramiden 1: Napardas wenno Nainayad; Agpasango wenno Agpalikod
Panggep
1. Mailadawan ti gunay ti banag a kas napardas wenno nainayad
2. Mailadawan ti garaw ti banag a kas agpasango wenno agpalikod.
Aramaten
2 nga ay-ayam a kotse
Addang
1. Markaan dagiti ay-ayam a kotse a kas “1” ken “2”.
2. Markaan iti uged a pangrugian iti suelo.
3. Ikabil dagiti dua a kotse iti bangir ti uged a pangrugian.
4. Mangrukod ti 1 a metro manipud iti uged a pangrugian. Agdrowing ti uged.
1.
5. Iduron iti apagapaman ti maysa nga ay-ayam idinto a napigpigsa ti panangiduron iti maysa. Paliiwen dagitoy. Isurat ti napaliiwmo iti kuaderno.
pangrugian
1-m a linia
132

137. 6. Ania kadagiti dua nga ay-ayam a kotse ti immuna a nakadanon iti 1 a metro nga uged?
a. Ania kadagiti dua nga ay-ayam a kotse ti naparpardas ti tarayna? Apay?
b. Ania ti inaramidmo tapno mapataray a napardas ti ay-ayam a kotse?
c. Ania iti inaramidmo tapno mapataray a nainayad ti ay-ayam a kotse?
d. Idi iduronyo ti ay-ayam a kotse, nagpasango wenno nagpalikod kadi daytoy?
e. Ania iti aramidenyo tapno mapataray a pasango wenno patalikod iti ay-ayam a kotse.
Tarabay a Saludsod
Napadasanyo kadin ti naglilinnumbaan ti ay-ayam a kotse? Kasano ti panangrukodyo ti kaadayo
Aramiden 2: Mabennat wenno Kumsen?
Panggep
1. Mailadawan no kasano a mabennat wenno kumsen ti sumagmamano a bambanag.
2. Mainaganan dagiti bambanag a mabalin a mabennat wenno kumsen.
Aramaten
Garter, lastiko/goma
Addang
1. Tunggal miembro iti grupo ket rumbeng nga adda lastikona. Masapul a nadumaduma ti maris ti tunggal maysa. 133

138. 2. Iposision dagiti miembro ti grupo ti bagida iti likod ti namarkaan nga uged.
3. Bennaten ti lastiko babaen ti ramaymo. Aggigiddan nga ibbatan ti lastiko. Sungbatan dagiti saludsod iti kuaderno
a. Ania ti napasamak iti lastiko idi inibbatam?
b. Makinlastiko ti kaadayuan ti nakaipalladawanna manipud iti uged?
c. Makinlastiko ti kaasitgan ti nakaipalladawanna manipud iti uged?
d. Ania dagiiti dadduma pay a bambanag a mabalin a bennaten a kas lastiko? Manginagan ti dua.
4. Ita, usaren ti garter. Paatiddogen ti garter.
e. Kasanom a napatiddog ti garter?
5. Paababaen ti garter.
f. Kasanom a napaababa ti garter?
g. Ania dagiti dadduma pay a bambanag a mabalin a kumsen? Manginagan ti dua.
Tarabay a Saludsod
Agay-ayamkayo kadi ti Chinese Garter? Kasano ti panangpaatiddog ken panangpaababa?
134

139. Daytoy a Kapitulo ket maipapan iti nadumaduma a paggapuan ti lawag, pananggrupo iti natural ken artipisial, ti kinapateg dagitoy iti inaldaw a panagbiag, ken dagiti umno a wagas ti panangusar iti daytoy.
Leksion 1: Dagiti Paggapuan ti Lawag
Aramiden 1: Ti Nakakaskasdaaw a Lawag
Panggep
1. Mabigbig dagiti paggapuan ti lawag
2. Magrupo dagiti natural ken artipisial a paggapuan ti lawag
Aramaten
Flashlight, candela, bombilia, ladawan ti beggang, init, bulan
Addang
1. Ipakpakita dagiti ladawan iti baba dagiti paggapuan ti lawag.
2. Isurat iti kuaderno ti nagan dagitoy a bambanag a paggapuan ti lawag.
a.
b.
Kapitulo 2: Lawag ken Pudot
135

140. 3. Inaganan dagiti dadduma a paggapuan ti lawag malaksid kadagiti naited nga immuna. Isurat dagitoy iti kuaderno.
Grupuen dagiti sungbat iti addang 2 ken 3 iti table iti baba. Mabalin nga aggapu ti lawag manipud iti artipisial paggapuan. Dagiti natural a paggapuan ket isu dagiti masarakan iti aglawlaw. Dagiti artipisial a paggapuan ket isu dagiti inaramid ti tattao. Aramiden daytoy iti kuaderno.
Natural a paggapuan ti lawag
Artipisial a paggapuan ti lawag
Tarabay a Saludsod
Ania ti nakaidumaan ti natural a lawag iti artipisial a lawag?
c.
d.
e.
f.
136

141. Aramiden 2: Dagiti Usar ti Lawag
Panggep
Mabigbig dagiti usar ti lawag
Aramaten
Tennis racket, shuttlecock, net
Addang
1. Kitaen dagiti ladawan ken sungbatan dagiti saludsod iti kuaderno..
a. Ania ti ar-aramiden ti ubing?
b. Apay a napuntaanna ti shuttlecock?
c. Ania ti naggapuan ti lawag a nangtulong kenkuana a makita iti shuttlecock?
137

142. d. Ania ti ar-aramiden ti ubing?
e. Apay a mabasana ti libro?
f. Ania ti naggapuan ti lawag a nangtulong kenkuana a makita ti libro?
Tarabay a Saludsod
Adda kadi pay dagiti dadduma a paggapuan ti lawag?
Aramiden 3: Dadduma pay nga Usar ti Lawag
Panggep
Mabigbig dagiti dadduma pay nga usar ti lawag.
Aramaten
Nadumaduma a mulmula, ladawan ti traffic light, light house
138

143. Addang
1. Kitaen dagiti ladawan ken sungbatan dagiti saludsod iti kuaderno.
a. Apay a kasapulan
ti mula ti lawag?
b. Apay a kasapulan ti silaw ti trapiko?
c. Apay a kasapulan ti
lighthouse?
139

144. Aramiden 4: Panagannad iti Panangusar ti Lawag
Panggep
Mabigbig dagiti umno a wagas iti panagusar ti lawag.
Aramaten
Sunglasses, payong
Addang
1. Kitaen dagiti ladawan.
2. Ikkan ti tsek  ti kahon no nasayaat ti aramid ken isurat ti  no saan. Aramiden daytoy iti kuaderno.
Panangkita a diretso iti init
Panagusar iti sunglasses
Panagbasa iti
Panagusar ti payong
140

145. Aramiden 5: Paggapuan ti Pudot
Panggep
Mabigbig dagit bambanag a makaited ti pudot.
Aramaten
Ladawan ti init, agburburek a danum iti kaldero a nakasaang iti gas stove, electric toaster, beggang
Addang
1. Ipakpakita dagiti ladawan dagiti bambanag a makaited ti pudot.
2. Isurat iti kuaderno ti nagan ti tunggal banag a makaited ti pudot.
a.
b.
c.
d.
e.
f. 141

146. Tarabay a Saludsod
Adda kadi appliances idiay balayyo? Inaganan dagitoy.
Aramiden 6: Dagiti Usar ti Pudot
Panggep
Iladawan dagiti bambanag a maaramat
Aramaten
Ladawan dagiti usar ti pudot.
Addang
Kitaen dagiti ladawan. Iladawan no ania ti usar ti pudot iti tunggal ladawan. Isurat ti sungbat iti kuaderno.
Trabaho
Paggapuan ti pudot
Kasano a mausar ti pudot
a.
b.
142

147. Aramiden 7: Panagannad iti Panagusar ti Pudot
Panggep
Mabigbig dagiti bambanag a makaited ti pudot.
c.
d.
e.
143

148. Aramaten
Gloves, ladawan ti napudot a taraon, apoy,
Kaldero nga adda agburburek a danumna
Addang
1. Kitaen ti ladawan iti baba.
2. Ikkan ti  ti kahon no ti ladawan ket mangipakita ti nasayaat nga aramid ken ikkan ti  no saan. Aramiden daytoy iti kuaderno.
Using gloves to handle hot food
Turning off the flame of the gas after useN
a.
b.
c.
d.
Agaramat ti gloves a mangiggem ti napudot a taraon
Panangiddep ti apuy ti stove no malpas nga usaren
Staying under the sun
Touching hot objects
Pannaggian iti kainitan
Panangiggem ti napudot a bambanag
144

149. Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti nadumaduma a paggapuan ti uni, panagparnuay ti uni, ken panangbigbig ti kinapateg ti uni.
Leksion 1: Paggapuan ti Uni
Aramiden 1: Uni iti Aglawlawko
Panggep
Mabigbig dagiti nadumaduma a pagtaudan ti uni.
Aramaten
Ladawan dagiti bambanag nga addaan ti uni
Addang
Agtugaw a naulimek iti maysa a minuto ket denggen dagiti uni iti aaglawlawmo. Ilista amin a nangegmo nga uni iti table iti baba. Isurat ti nangeg nga uni ken ti banag a nagtaudanna iti kuaderno.
Nangeg nga Uni
Ania a banag ti nagtaudan ti uni?
Pagarigan:
Aw! Aw! Aw!
Aso
Kapitulo 3: Uni
145

150. Tarabay a Saludsod
Nakangegka kadin ti nadumaduma nga uni kas iti samiweng, pitada ti lugan, boses ti kaiskuelaam, ken uni dagiti nadumaduma nga ayup?
Aramiden 2: Nadumaduma a Wagas ti Panagparnuay ti Uni
Panggep
Mailadawan dagiti nadumaduma a wagas ti panagparnuay ti uni.
Aramaten
Maracas, gitara, tambor/kahon, sultip
Addang
1. Usaren ti tambor, gitara, maracas ken sultip a mangparnuay ti uni.
2. Isurat iti table iti baba no ania ti inaramidmo tapno maparnuaymo dagitoy ti uni. Aramiden daytoy iti kuaderno.
Banag
Ti inaramidko tapno maparnuay daytoy nga uni
maracas
146

151. tambor
gitara
Tarabay a Saludsod
Napadasanyo kadin ti nagparnuay ti uni dagiti dadduma pay nga instrumento a para musika malaksid kadagiti naipakitan?
Aramiden 3: Agaramid ti Bukod a Kazoo!
Panggep
1. Makaaramid ti sinan-kazoo
2. Mailadawan no kasano a makaparnuay ti uni babaen ti kazoo
Aramaten
kardbord, tube manipud iti naibus a tissue, waxed paper, lastiko, natirad a banag
147

152. Addang
1. Mangikabil ti bassit a kuadrado ti waxed paper iti ungto ti cardboard tube. Galutan daytoy ti lastiko. Abutan ti tube babaen ti natirad a banag.
2. Agdayyeng iti sinan-kazoo. Riknaen ti ungto ti kazoo babaen kadagiti ramay.
3. Takuaten no ania ti mapasamak no kalubam ti tube babaen kadagiti ima. Kalpasanna, kalluban ti abut ti tube. Sige, usaremon ti kazoo!
Tarabaya a Saludsod
Nagustuannyo kadi ti nangpuyot iti kazoo?
Aramiden 4: Usar dagiti Uni
Panggep
1. Mailadawan ti usar dagiti uni.
2. Maipakita ti kinapateg ti uni.
Aramaten
Ladawan ti ambulansia, bumbero, kampana ti simbaan, alarm clock, doorbell.
148

153. Addang
1. Kitaen dagiti ladawan. Iladawan ti usar ti uni iti tunggal ladawan. Aramiden daytoy iti kuaderno.
a.Ania ti usar ti uni ti ambulansia?
b.Ania ti usar ti uni a parnuayen dagiti dua nga ubbing?
c.Ania ti usar ti uni ti radio?
d
d.Ania ti usar ti uni ti sultip?
e.Ania ti usar ti uni ti relo?
f.Ania ti usar ti uni ti trak ti bumbero?
149

154. Tarabay a Saludsod
Ania pay dagiti ammoyo a bambanag nga addaan ti napateg nga uni?
y 1: Sources of Electricity
Daytoy a Kapitulo ket maipapan kadagiti paggapuan ti kuriente, usar ken kinapateg daytoy iti biagtayo, ken dagiti aramidentayo a panagannad iti panagusar iti daytoy.
Leksion 1: Paggapuan ti Kuriente
Aramiden 1: Kasano nga Agandar?
Panggep
Magrupo dagiti bambanag nga agandar babaen ti bateria wenno kuriente.
Aramaten
Computer, bentilador, telebision, cellphone, ay-ayam a kotse, flashlight, radio
Kapitulo 4: Kuriente
g.Ania ti usar ti uni ti kampana ti simbaan?
h.Ania ti usar ti uni ti doorbell?
150

155. Addang
1. Kitaen dagiti ladawan. Grupuen dagitoy a kas bambanag a mapaandar babaen ti bateria, kuriente wenno mabalin a bateria ken kuriente. Aramiden daytoy iti kuaderno.
1. Grupuen dagiti bambanag iti table iti baba.
Bateria
Kuriente
Bateria ken kuriente
computer
mobile phone
bentilador
ay-ayam a kotse
flashlight
telebision
electric oven
radio
151

156. Tarabay a Saludsod
Adda kadi appliances idiay balayyo a mabalin a mapaandar ti bateria ken kuriente?
Aramiden 2: Usar ti Kuriente
Panggep
Mailadawan dagiti usar ti kuriente.
Aramaten
Electric stove, electric kettle, bentilador, telebision, cellphone, ay-ayam a kotse
Addang
1. Ipakita dagiti ladawan iti baba dagiti sumagmamano a bambanag nga agaramat ti kuriente. Aramaten dagiti sao iti kahon tapno mabukel dagiti patang. Aramiden daytoy iti kuaderno.
a.
Mausar ti kuriente iti electric stove tapno ______________ ti taraon.
b.
Mausar ti kuriente iti electric kettle tapno ______________ ti danum.
c.
maluto mapaburek mapreskuan
malawagan mapaandar mapaguni
makabuya makapagpapatang mapalamiis
152

157. Mausar ti kuriente iti bentilador tapno ______________tayo.
d.
Mausar ti kuriente iti telebision tapno _________________tayo.
e.
Mausar ti kuriente iti mobile phones tapno___________tayo uray no aggaadayotayo.
f.
Mausar ti kuriente iti refrigerator tapno ______________ ti taraon.
g.
Mausar ti kuriente iti bombilia tapno ______________ ti balay.
153