SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 42
Baixar para ler offline
1
E drejtapenale e krahasuar
Pjesa e parë
1. Hyrje në të drejtën penale të krahasuar
2. Raporti i të drejtën penale të krahasuar me diciplinat e përaferta me të
3. Burimet e së drejtës penale të krahasuar
4. Përmbajtja e të drejtave
5. Vepra penale
6. Procesi
7. Juridiksionet (gjykatat)
8. Ndalimi
9. Sistemet e procedimit penal
10. Instanca
11. Prova
12. Sanksioni
Pjesa e dytë
1. Sistemi Francez i d.p.
2. Sistemi Belg i d.p.
3. Sistemi Gjerman i d.p.
4. Sistemi Anglez i d.p.
5. Sistemi Italian i d.p.
6. Sistemi Holandez i d.p.
7. Sistemi Amerikani d.p.
1. Hyrje ne të drejtën penale të krahasuar
Sa i perket objekti i studimit të së drejtes penale të krahasuar, ka pasur disa mendime nga
këndveshtrime të ndryshme të cilat kanë qënë përafersisht të njejta.
Statuti i Akademis Ndërkombetare tëdrejtës së Krahasuar të Hagës, vlerson se e drejta e
krahasuar mirret me krahasimin sistematik të institutive, institucioneve dhe sistemeve juridike
të vendeve të ndryshme dhe pajtimin e ligjeve.
Autori i njohur Mark Ansel pohon se e drejta e krahasuar mirret me studimin e diferencave dhe
ngjajshmërive ndërmjet dy apo më shumë të drejtave.
Nga e gjithë kjo mund të vijmë në përfundim se e drejta penale e krahasuar ka për objek
studimi: krahasimin e instituteve, institucioneve dhe sistemeve të ndryshme juridike në nje
sfond të përbashkët, me qrast kërkohet vënja në pah ngjajshmërit dhe dallimet në mes të
legjislacioneve penale te shteteve të ndryshme.
2
Mendimet e autorve janë të ndara për të drejtën penale të krahasuar! Për disa autorë e drejta e
krahasuar (poashtu edhe e drejta penale e krahasuar) është një shkencë e pavarur, e barabartë
me disiplinat tjera juridike e cila na jep rezultate te reja të cilat nuk mund të arrihen pa
ndihmën e krahasimit.
Për autorë të tjerë ndryshe nga të parët, pavarsishtë asaj që e drejta penale e krahasuar sjell
rezultate unike, sipas tyre ajo është vetëm një mëtodë e cila shërben për të trajtuar disa degë
paraekzistuese të së drejtës.
Karakteristikat e të drejtës penale të krahasuar janë:
1. shtrin objektine saj tëstudimit në të gjithë botën,
2. nxjerr në pah zgjidhje progresive të të drejtave penale të shteteve të ndryshme,
3. studion rregullimin shoqëror që bëhet nga legjislacionet e ndryshme penale,
4. synon inkorporimin e elementeve cilësore në institutet dhe instrumentet juridiko-
penale,
5. krahason një rreth të gjerë të drejtash, duke realizuar përpunimin e tyre nëpërmjet
krahasimit,
6. nxjerr në pah pikat e përbashkëta dhe ato të veqanta te normave penalo-juridike të
vendeve të ndryshme, etj.
2.Raporti i të drejtën penale të krahasuar me diciplinat e përaferta me të
a. E drejta penale e krahasuar dhe ajo e huaj
b. E drejta penale e krahasuar dhe e drejta penale ndërkombëtare
E drejta penale ndërkombetare përkufizohet si tërsi dhe system i normave juridiko-penale
ndërkombetare, me të cilat rregullohet cështja e veprave penale ndërkombetare, veprat me
elemente ndërkombetare, procedurën penale dhe përgjegjësin penale të kryesve të këtyre
veprave penale, cështjen e ekzekutimit të sanksioneve penale etj.
c. E drejta penale e krahasuar dhe e drejta penale evropiane
d. E drejta penale e krahasuar dhe antropologjia juridikeAntropologjia juridike studion
rregullat e sjelljes së shoqërive në raportë me të drejtën.
e. E drejta penale e krahasuar dhe politika kriminale
Politika kriminale ndihmon përshtatjen në sistemet juridiko-penale të disa sanksioneve të cilat
janë cilsuar të efekshme në disa vende.
f. E drejta penale e krahasuar dhe historia ligjore
3
Historia ligjore studion procesin e lindjes dhe të zhvillimit të ligjeve ne përgjithësi në shtete të
ndryshme.
g. E drejta penale e krahasuar dhe sociologjia e së drejtësSociologjia e së drejtës studion
mardhëniet ndërmjet ligjit (të drejtës) dhe shoqërisë.
h. E drejta penale e krahasuar dhe etnologjia ligjoreEtnologjia ligjore merret me kërkimin dhe
zbulimin e prejardhëjes të së drejtës, duke analizuar dukuritë kulturore.
Burimet e së drejtës penale të krahasuar
Në të drejtën e krahasuar doktrina të drejtati klasifikon në dy grupe:
1. Familjet e mëdha ose modelet kryesore, në të cilat bëjnë pjesë: Familja romano-gjermanike e
së drejtës, Familja Common Law, Familja islamike e së drejtës etj.
2.Të drejtat fetare, të cilat i kushtojnë rëndësi idesë së harmonisë shoqërore, nëpërmjet
pajtimit dhe këshillimit: e drejta kanonike, hinduse, hebraike dhe konfucione.
Në një kohë të gjatë , burimet e së drejtës në fushën e së drejtës penale kanë qenë zakoni, ligji
dhe jurisprudence. Por, tani duke ju falenderuar zhvillimeve të gjithë mbarshëme dhe nevojës
që ka sjellur koha u pa e arsyeshme krijimi i shumë instrumenteve tjera për implementimin e së
drejtës dhe rregullimin e mardhënjeve të ndryshme shoqërore. Si rrjedhojë e kësaj dolën në
skenë Kushtetutat dhe më vonë edhe Konventat.
Modelet ose familjetligjore mbështeten në tri lloj burimesh:
a) burimet kryesore: kushtetutat dhe konventat,
b) burimet e zakonshme: ligji dhe jurisprudence,
c) burimet dytësore: zakonetë dhe rregullat e politesës.
Kushtetutaështë ligji më i lartë dhe me fuqi juridike më të madhe në cdo shtet të civilizuar. Në
mënyrë progressive është rritur numri i vendeve që kanë një kushtetut të shkruar, në këtë
drejtim përjashtim bëjnë Anglia dhe Zelanda e Re, të cilat vazhdojnë ti mbesin besnik
traditës.Pothuajse të gjitha kushtetutat përmbajnë parime themelore të cilat i shërbejnë të
drejtës penale e në veqanti të drejtës së procedurës penale.
Për nga rëndësia pranë nivelit të burimeve kushtetuese qëndrojnë edhe konventat dhe aktet e
ndryshme juridike ndërkombëtare. Konventat dhe aktet e ndryshme juridike ndërkombëtare
përmbajnë parime të karakterit penalo-proceduraldhe për këtë arsyeje dispozitat nga këto akte
juridike shpeshëhere përfshihen në kushtetuta ose tekste të përbashkëta me të.
Zakoni ka qenë burim i vetëm në bashkësinë e parë njerzore dhe burim kryesor i së drejtës
penale në shoqërinë skllavopronare dhe feudale. Sot në shumicën e vendeve të botës është
burim sekondar që nënkupton, ai do të aplikohet vetëm në munges të burimeve kryesore. Por
4
megjithate, në disa vende të Afrikës në të cilat jetohet ende ne bashkësi, grupe e fise zakoni
vazhdon të jetë burim kryesor i së drejtës e në disa prej tyre edhe burim i vetëm.
4.Përmbajtja e të drejtave
Për ti krahasuar të drejtat e ndryshme duhet ti respektojm dy rregulla: së pari, duhet ta marrim
parasysh atë që, në botë nuk ka dy shtete që kanë idealisht të njëjtën të drejtë e aq më pak të
njëjtën të drejtë ose system penal. – Së dyti, të drejtat dhe modelet nuk janë as të
pandryshueshme e as të izoluara sepse ndodhin ndryshime si pasojë e kontakteve dhe
shkëmbimeve midis tyre.
Klasifikimi i modeleve
Modelet me të njohura të së drejtës janë:
1. Familja romano-gjermanike,
2. Familja common Law,
3. Familja socialiste,
4. Familja islamike.
Familja romano-gjermanike(edrejta civile-Civil Law),
Familja romano-gjermanike, përfaqëson të drejtën e një numëri shumë të madhë të shtëteve
në botë, ajo gjindetë po thuajse në të gjithë Evropën e mesme dhe atë perendimore, në
Amerikën Latine si dhe në disa pjesë të Afrikës e Lindjesë së Largët. Kjo traditë ka shërbyer si
bazë edhe për të drejtën e vendeve socialiste.
Gjatë historisë, ka pasur katër kodifikime më të rëndësishme të së drejtave: E drejta Romake e
perandorit Justinian, E drejta Kanonike e Kishës Katolike mesjetare, Kodi i Napoleonit dhe e
Drejta Gjermanike e Popullit.
E Drejta Romake
Në shek. VI të e.s., perandori bizantin Justiniani arriti të realizonte përpilimin dhe kodifikimin e
ligjit që do të vepronte në botën romake. Rezultati ishte ’’Corpus Juris Civilis’’, i njohur
gjithashtu si Institutet e Justinianit. Ky Kod përbëhej prej katër pjesve: e drejta familjare, e
drejta pronsore, krimet civile dhe kontratat. Justiniani me këtë Kod shpresonte të thjeshtëzonte
numrin e madh ligjor, që shpesh here ishin kontradiktore dhe të pa qarta. Rëndësia e këti kodi
ishtë mjaftë e madhe, ky fakt ilustrohetme atë që ky kodë u bë bazë e studimeve ligjore në
univerzitetet e mesjetës, e po ashtu ai u bë boshtë i disa sistemeve ligjore kombëtare gjatë
periudhës së zhvillimit të komb-shteteve në shek. e XVI dhe të XVII.
E Drejta Kanonike
Krahas të Drejtës Romake e cila kiste një shtrirje mjaftë të gjerë, Kisha Katolike zhvilloi të
drejtën e saj, të quajtur E Drejta Kanonike, e cila kishte për objekt Kishën dhe cështjet
shpirtërore. E Drejta Kanonike përmbante dispozita që rregullojnë jetën familjare dhe moralin,
e gjithashtu rregulla për drejtimin e kishës. Ajo administrohej prej gjykatave klerikale.
5
Nën ndikimin e zhvillimit të hovëshëm të zejtaris dhe të tregtis, në Evropë, gjatë mesjetës u
zhvillua një degë e rëndësishme e të drejtës E Dreja Tregtare, kjo e drejtë lindi në qytetet e
njohura tregtare të Italisë, por shpejt rrenjët e saj i shtriu edhe në vendet e tjera të evropës
duke u konsoliduar e gjithashtu u bë ashtu si e Drejta Romake dhe Kanonike, një lloj ligji
ndërkombëtar i pranuar në Evropë.
Kodi i Napoleonit
Revulucioni i vitit 1789 ishte një pikë këthese e madhe në historinë e Francës.Revulucionarët
shfuqizuanmonarkinë e trashiguar, ekzekutuan mbretin Luigjin XVI dhe shpallën republikën e
bazuar mbi para dhe vërimet e lirisë, barazisë dhe vllazërisë. Vitet e para pas Revulucionit u
përcoll me një vargë trazirash, luftrash e agresionesh të vzhdueshme për qeverin republikane.
Një situatë të till e shfrytzoi Napoleon Bonaparti, i cili u vetëshpall perandori i parë i Francës
dhe u angazhua në një sëri reformash qeveritare të cilat ndryshuan ndjeshëm strukturat
administrative dhe administrative në vend. Një arritje e veqantë e tij në sistemin e drejtësisë pa
dyshim ishte i ashtuquajturi Kodi I Napoleonit, i cili u përgaditë prej ekspertëve ligjorë dhe hyri
në fuqi në vitin 1804. Këta ekspertë mblodhën në një kod shumë prej ligjeve që ishin praktikuar
në vende të ndryshme të Francës. Ky kod bazohet në të drejtën kanonike, në të drejtën romake,
në të drejtën tregëtare dhe nëpraktikat feudale që ekzistonin para revulucionit. Kodi I
Napoleonit përbëhet prej 2281 nenesh të cilat mbulojnë aspekte të ndryshme: të drejtën
familjare (martesën, divorcin), të drejtën pronësore, sanksionet civile dhe kontratat. Influenca e
Napolonit në të drejtën penale bëri të nxirret Kodi Penal në v. 1810, njëherit ky kod njihet edhe
si një kod shumëi ashpër.Pas shek, XIX, Kodi I Napoleonit pati një influencë të madhe në vende
të tjera që po përpiqeshin të kodifikonin ligjet e tyre. Vendet e para që adoptuan kodin francez
ishin vendet e pushtuara prej Napoleonit, si Belgjika, Holanda, Polonia dhe një pjesë të
Gjermanisë. Franca, gjithashtu, e ’’eksportoi’’ kodin e saj në Afrikë dhe në Lindjen e Afërme
dhe të Largme, e poashtu, edhe në ish kolonitë e saj në Amerikën Veriore. Sot influence e kodit
civil vazhdon në shtetin e Luizianës dhe në provincën kanadeze të Kuebekut.
Kodi civil gjerman
Kodi civil gjerman u nxorr gati 100 vjet pas Kodit Francez, gjegjësisht në vitin 1900, ai
përmbante edhe shumë institucione juridike, të cilat nuk i njihte Kodi Civil Francez. Edhe Kodi
Civil Francez konsiderohet vepër e madhe kodifikuese. Edhe ky kod në vitet pasuese pa pësuar
ndryshime dhe plotësime të shumta, gjithashtu edhe ky pati ndikimin e vet në nxjerrjen e
kodeve dhe legjislacioneve civile të shumë shteteve tjera. Kodi civil gjerman përbëhet prej pesë
librave ku secili ka të bëjë me cështje të caktuara: Libri I – Pjesa e përgjithshme dhe e drejta
sendore, Libri II – Detyrimet,Libri III – E drejta pronësore, Libri IV – E drejta familjare, Libri V – E
drejta trashëgimore.
Familja Common Law
Në të drejtën e sistemit anglo-sakson ndryshe quhet edhe common law, e drejta mbështetet në
sistemin e precedentëve gjygjësore. Gjykatësi, sipas këtij sistemi, vendimin e vet e bazon në
vendimet gjygjësore, në rastet e gjykuara.
6
Sistemi juridik common law është paraqitur në Angli dhe ka depërtuar në vendet e tjera të
botës, të kolonizuara dhe të influencuara nga Britania e Madhe.Sistemi juridik Common Law sot
është mjaft i përhapur në botë, atë e kemi në Angli, SHBA, Kanada, Australi, në disa shtete të
Afrikës, të Azizë etj. Në disa shtete që i takojnë këti sistemi, siq janë SHBA-të dhe Kanadaja,
ekzistojnë shtete respektivishtë rajone të cilat kanë kode civile, pra e rregullojnë të drejtën
civile sipas sistemit juridik kontinental, p.sh. Luiziana, Kuebeku etj.
Duhet përmendur se formimi i familjes Common Law ka kaluar në tri etapa apo periudha:
1. Fillesat e Common Law-t, vitet (1066-1484),
2. Periudha e plotësimit të saj, vitet (1485-1832),
3. Periudha modern e Common Law-t, fillon nga viti 1832 dhe vazhdon edhe më sot.
Familja Socialisteesë drejtës
Kjo familje përfaqësohej nga Karl Marksi, i cili cilësohej si profeti i ideologjisë komuniste. Ai
proklamonte iden se me rastin e krijimit të një shoqërie të vërtet komuniste, shteti nuk do të
kishte nevojë për ligje penale dhe sanksione për ligjthyesit. Në këtë shoqëri ideale,
bashkëpunimi dhe nevoja për komunikim do të zavendësonte individualizmin dhe konkurencën.
Prona do t’ipërkiste të gjithëve, kështu do të eliminohej nxitja për grabitje apo vjedhje dhe
njerzit nuk do të jenë subject i nxitjeve patologjike që i bënjnë ata kriminel.
Ky vision utopik i Marksit nuk është realizuar në asnjë vend të botës, megjithatë vendet
komuniste kan praktikuar atë qëështë qyajtur E Drejta Socialiste. Kjo e drejtë edhe pse rrenjët
e saj i pati në ish Bashkimin Sovjetik, ajo degët e saj i shtriu edhe në vendet e tjera të cilat ishin
të influencuara nga ky shtet.
E Drejta Socialiste historikisht është mbështetur në Civil Law por ajo ka disa karakteristika të
cilat e bëjnë atë të veqohet.
Janë gjashtë karakteristika themelore të së Drejtës Socialiste që e dallojnë nga të drejtat tjera:
1. Dallimi në mes të drejtës publike dhe asaj private,
2. Funksioni edukues i ligjit,
3. Roli dallues i prokurorit,
4. Pavarsia e gjygjësorit.
1. Dallimi në mes të drejtës publike dhe asaj private -Ligjet që rregullonin pronën, trashegimin
dhe mardhëniet private mes individëve i ipte rëndësi të drejtës private, ndërsa prona kolektive
e cila ishte mjet kryesor i prodhimit ka ndikuar ndjeshëm në rëndësinë e të drejtës publike, e
cila kishte të bënte me ligjet statutore dhe rregulloreve të shtetit.
2. Funksioni edukues i ligjit - Ligji i këti sistemi ishte i panjohur për popullin, ky njëherit ishte
një apsurditet në të Drejtën Socialiste.
3. Roli i prokurorit -Prokurori i përgjithshëm në vendet komuniste, gjegjësisht në Bashkimin
Sovjetik, ka qenë një ndër përsonalitetet më të rëndësishme të strukturës shtetërore.
Përgjitësisht prokurori ka qenë më i pushtetëshëm se gjygjtari. Ai kishte nënë role: hetues
penal, juri e madhe, prokuror penal, mbështetës i degës ekzekutive, mbrojtës gjygjësor,
mbrojtës i përgjithshëm, mbrojtës i burgut, mbrojtës ushtarak dhe propangandist i së drejtës
sovjetike.
4. Pavarsia e gjygjësorit -Pavarsia e gjykimit nënkupton faktin se gjygjtarët janë të lirë të
vëndosin në lidhje me cështjen, në përputhje me ligjin dhe nuk mund ti bëhet presion në
dhënjen e vendimit për asnjë arsye. Ky parim është shumë i fuqishëm në të drejtën
7
perendimore. Megjithatë, ndarja e pushteteve nuk ka qenë ideal qeveritar në ish Bashkimin
Sovjetik, kjo nënkupton se në raste jo të zakonshme, arsyet shtetrore ishin të legjitimuara si
justifikimpër devijimet nga procedura konvencionale.
Familja Islamikee së drejtës
Sipas autorit arabo-saudit Muhamed Nader, i cili ishte zëvendëssekretar i shoqatës së juristëve
ndërkombëtar, pohonte se e drejta islamike nënkupton një korpus rregullash që rrjedhin prej
Zotit me anë të profetëve të tij ndërsa populli është i drejtuar ose i urdhëruar për të udhëhequr
jetën e tij në këtë botë.
Nader përcaktonte karakteristikat e ligjit islam. Ai ishte i derivuar prej Zotit, kishte disa
karakteristika të ligjit kauzal, nuk kishte fuqinë e qeverisjes për të detyruar sanksionet dhe në
këtë mënyrë varej prej bindjes vullnetare.
Aktualisht njihen 4 shkolla të mëdha të ligjit islamik të cilat rrjedhin prej drejtuesish fetar, të
cilët kane jetuar në zona të ndryshme dhe janë ballafaquar me problem të ndryshme në dy
shekujt e parë pas vdekjes së Muhamedit a.s. Këto shkolla janë: Hanifi, Hambali, Maliki dhe
Shafi’i. Dallimet midis tyre qëndrojnë në theksimin e qështjeve në lidhje me traditën dhe
përdorimin e Kur’anit.
Sheriati paraqet një contrast në raport me sistemet perendimore. Krimet këtu karakterizohen si
veprime kundër Zotit dhe si veprime të gabuara private kundër njerzëve tjerë. Në rastin e parë
shteti mund ta fillojë ndjekjen, ndërsa në të dytin viktima apo të afërmit e tij mund të paraqesin
akuzë. Krimet kundër Zotit janë shumë serioze si: largimi nga besimi fetar (heqja dorë në
mënyrë vullnetare prej islamit dhe rregullave të tij), rrebelimi, shpifja, tradhëtia
bashkëshortore, homoseksualozmi etj.
Gjykatat gjithashtu janë unike për nga struktura, procedimi dhe vendimet. Dënimet janë të
përshkruara në Kur’an dhe janë përgjithsishtë të ashpra duke përfshir dënimet trupore dhe ato
me vdekje. Këto dënime manifestohen në forma mjaft të ashpëra, p.sh. vjedhësit ju prehet dora
apo këmba, tradhëtia bashkëshortore dhe aktet e homoseksualizmit dënohen me vdekje. Kjo e
drejtë vazhdon të aplikohet edhe sot në një numër të madh të shteteve muslimane si në: Arabi
Saudite, Sudan, Iran, Jordani, Pakistan etj.
Kodifikimi në Familjet Ligjore
Kodifikimi në sistemin Romano-Gjermanik
Pikrisht në Evropën kontinentale, zemrën e sistemit romano-gjermanik, ka lindur kodifikimi i
parë. Kodet e para penale janë shfaqura në shek. e XVIII.
Në vitin 1751, Codex juris bavarici criminalis,
Kodifikimi në të drejtën materjale
Kodi penal francez i vitit 1810,
Kodi penal bavarez i vitit 1813.
Kodifikimi në Evropë gjatë historisë ka kaluat nëpër tri faza:
8
1. Faza e parë përfshinë periudhën 1810-1867,
2. Faza e dytë përfshinë periudhën 1867-1902,
3. Faza e tretë përfshinë periudhën 1902 e këndej.
Kodifikimi në procedurën penale
Kodi francez i hetimit criminal i vitit 1808.
Metodat e së drejtës penale të krahasuar
E drejta penale e krahasuar në kuadrin e diciplinave të tjera të krahasuara është relativisht e re
dhe për një kohë shumë të shkurtër ka dalë në pah si metod studimi, një gjë të tillë e konfirmon
e drejta krahasuese e përgjithëshme në disa botime të saj.
Krahasimi i të drejtave penale të vendeve të ndryshme presupozohet para së gjithash që të
operohet me anën e disa metodave të caktuara. Më konkretishtë kërkohet përpilimi i një
inventari materialesh, për përpilimin e tij nevoitet përmbledhja e të drejtave positive. Forma e
parë e këtyre përmbledhjeve është e përbërë nga ligjet më konkretisht nga kodet, ndërsa forma
e dytë e përmbledhjeve përbëhet nga revistat e jurisprudencës.
Studimet doktrinale janë shumë të rëndësishme dhe të dobishme për juristin e të drejtës
penale të krahasuar. Këto studime ndahen në:
1. Botime,
2. Anketa,
3. Revista.
Metoda statike – Bën të mundur të analizohen sistemet juridike penale, procedural, institutet
dhe institucionet e ndryshme në një moment të caktuar.
Metoda dinamike–është më e plotë se ajo statike sepse ajo zgjeron objektin e saj të studimit
duke evidentuar edhe evulucionin që kanë pësuar institutet, institucionet ose sistemet duke
studiuar.
Instrumentet e krahasimit
Teoria e përgjthëshme e së drejtës së krahasuar aplikon dy instrumente kryesore të krahasimit:
1. Elementet përcaktues,
2. Ekuivalenca e institucioneve.
Elementët përcaktues influencojnë në mënyrë të drejtëpërdrejtë ose jotë drejtëpërdrejtë në
pjesën më të madhe të veqantive të një sistemi juridik.
Si elemente përcaktuese konsiderohen disa rregulla të cilat karakterizojnë cdo system juridik në
procesin e krahasimit. Të tillë janë: klasifikimi i veprave penale, përgjegjësia penale, përsonale
dhe morale, parimi i fajësisë, parimet e përgjithshme mbi sanksionet etj.
Ekuivalenca e institucioneve orientojnë procesin e krahasimit.
9
5. Vepra penale
Lidhur me përcaktimin e nocionit të veprës penale, në teorinë e së drejtës penale janë shfaqur
mendime të ndryshme. Këto mendime dallojnë varësisht prej kundërvështrimit të veprës
penale. Para së gjithash, vepra penale trajtohet si fenomen juridik. Krahas këti mendimi, vepra
penale trajtohet edhe si fenomen social dhe si veprim apo sjellje e njeriut të caktuar me të cilin
dëmtohen apo rrezikohen vlerat e caktuara të shoqëris apo të individit.
Sipas Kodit Penal të Rep. Kosovës, për tu cilsuar një veprim apo sjellje e caktuar vepër penale
duhet përmbushur katër kushte:
1. vepra të jetë e kundërligjshme,
2. të ekzistoj pasoja të dëmshme apo rrezikshmëria,
3. që vepra me ligj të përcaktohet si vepër penale si dhe të përcaktohen elementet
konstituive të saj, dhe
4. për qdo lloj vepre penale të parashihet sanksioni penal ose lloji dhe masa e trajtimit të
detyrueshëm i cili mund ti shqiptohet.
Nga përkufizimi i veprës penale, që e cekëm më pare, del se vepra penale përbëhet prej katër
elementet themelore apo të përgjithëshme:
1. veprimi i njeriut,
2. kundërligjshmëria,
3. përcaktueshmëria e veprës penale në ligj, dhe
4. përgjegjësia penale e kryesit (fajësia).
Në Common Law koncepti i veprës penale përkufizohet rrall nga ligjvënsi. Ky system veprat
penale i ndanë në: tradhëti shtetrore, krime dhe kundërvajtje. Në këtë drejtim SHBA-t v.penale
i ndjane në: krime dhe kundërvajtje ndërsa Anglia në vepra të arrestueshme dhe të pa
arrestueshem.
Doktrina juridike parashe tri elemente për të ekzistuar vepra penale: elementin ligjor,
elementin material dhe elementin psikologjik.
Kodi penal suedez sheh në konceptin e veprës penale si një akt për të cilin është parashikuar
një dënim nga ky kod ose nga kodet a ligjet tjera.
Kodi penal grek i v.1951, përcakton: vepra penale është një akt i pa justifikueshëm dhe i
dënueshëm nga ligji.
6. Procesi
Në sistemin e drejtësisë penale bashkëekzistojnë organe me natyra dhe funkësione të
ndryshme.
Sot në mbar botën ekzistojn dy sisteme kryesore të procesit:
10
Policia dhe Prokuroria.
1. Policia
Policiaështë një organë që praktikisht siguron ndjekjen e një numëri shumë të madh të
cështjeve penale, e në disa vende të caktuara ajo përmbushë edhe një funksion tjetër të
rëndësishëm, atë parandalues, të cilën e realizon e ashtuquajtura policia e komunitetit ose e
komunës.
Sipas Kodit të Procedurës Penale të Rep.Kosovës, policia, sapo të informohet për veprën penale
e cila ndiqet sipas detyrës zyrtare, qoftë nëpërmes paraqitjes së kallzimit penal apo në ndonjë
mënyrë tjetër, pa vonesë dhe jo më vonë se 24 orë nga marrja e këti informacioni informon
prokurorin public dhe aq më parë që të jetë e mundur i siguron ati raporte të tjera dhe të
dhëna plotësuese, të cilat i referohen rastit konkret.
Sa i përket përbërjes, duke lënë me një anë Anglin në të cilën vepron vetëm policia civile, në
pjesën më të madhe të vendeve të Evropës ka polici të dyfishta, një polici civile dhe një polici
ushtarake e quajtur xhandarmëri.
Gjermania konsiderohet që ka nje polici rreth 130.000 policë dhe një xhandarmëri me rreth
80.000 policë.
Franca ka një polici kombëtare me rreth 120.000 policë dhe një xhandarmëri me rreth 95.000
policë.
Spanja njeh Guardi cile (një institucion i armatosur në mënyr ushtarake) ku bëjnë pjesë
rreth 65.000 policë dhe nga ana tjetër një ka Trupën kombëtare të policisë e përbër nga
funksionar civil që numëron rreth 95.000 policë.
Italia tri forca policore: policinë e shtetit, karbinierët dhe rojet e financave.
Sot shtetet e botës duke u ballafaquar me rritjen rapide të kriminalitetit, i cili po
manifestohet në forma mjaft komplekse, krahasë trupave policore të cialt kryen funksione të
përgjithshme kanë krijuar trupa policore kryen funksione apo detyra të posaqëme apo speciale
p.sh. trupa të specializuara për luftimin e terorizmit, akteve të dhunshme, trafik të drogave,
prostitucion, kontraband etj.
Në shtetet federale policia është e ndarë në polici federale e cila shtrinë kompetencën e saj
në tërë federatën dhe policia provinciale e cila ka kompetencë më të kufizuar.
2. Prokuroria
Prokuroria e sotme(Ministrisë Publike) ka origjinë franceze dhe njihet që nga koha e mesjetës.
Më pastaj ky institucion u përhap pothuajse në të gjitha vendet. Në shek. e XVIII shumë shtete
kishin një Ministri Publike p.sh. Rusia që nga v. 1722, gjithashtu Ministria Publike ekzistonte
edhe në Belgjikë, Luksemburg, Gjermani, Itali, Skoci, Irland, Danimark etj. Kurse Anglia është një
rast më i veqantë, atje prej kohësh nuk ka pasur Prokuror, megjithatë qeveria me 1879 krijoi
Zyrën e Drejtorit të Ndjekjes Publike, e cila ka pasur për detyëinicimin e ndjekjes publike për
vepra penale të rënda, ndërsa ligji v. 1985 krijoi Shërbimin e Ndjekjesë së kurorës.
Në vendinë tonë Prokuroria Publike është organ kushtetues që organizohet dhe funksionon
në përputhje me dispozitat që rregullojnë veprimtarin e saj. Në krye të prokuroris publike
qëndron Kryeprokurori, i cili kryen funksione kushtetuese.
Prokuroria publike rregullohet në bazë të disa parimeve:
11
1. parimi i hierarkisë – varësin e prokurorisë publike më të ultë nga prokuroria publike e
rangut më të lartë,
2. parimi i devulucionit – të drejtën e prokurorit public më të lartë t’i ushtrojë punët nga
kompetenca e prokurorit public më të ultë,
3. parimi i substitucionit – të drejtën e prokurorit public më të lartë që ushtrimin e
funksionit të ndjekjes penale dhe kryerjen e disa veprimeve rreth një qështje penale
konkrete ti bartë prej një prokurorie publike në prokurorinë tjetër publike të të njejtit
rangë,
4. Parimi i vëndosjes në mënyrë monokrate – të drejtën e prokurorit public që mvetësisht
t’i ushtrojë të gjitha punët rreth ndjekjes së një qështje penale konkrete në kuadër të
një prokurorie publike.
Njihen dy sisteme kryesore të rekrutimit të prokurorëve:
a. sistemi i zgjedhjes, ishte i pranishem në Evropën Lindore, ky sistem vazhdon të jetë
prezentë akoma në SHBA në nivel shtetërore, këtu përjashtohet Florida dhe Havai.
Kandidatët duhet ta kenë Fakultetin e drejtësisë, përvojën e nevojshme në këtë lëmi.
Ata zgjidhen me një mandatë 2 deri 4 vjetë.
b. sistemi i emërimit, është i pranishëm në modelin romano-gjermanik.
Kompetencat e prokurorit sipas Koditë të Procedurës Penale të Rep. së Kosovës mund të ndahen
në dy grupe:
1. kompetencë themelore, e cila konsiston në hetimin e veprave penale dhe ndjekjen e
kryerësve të tyre.
2. Kompetencat që i referohen veprës penale:
a. ndërmarje masave për zbulimin e v.penale dhe kryesit të saj,
b. paraqitja dhe prezentimi i akuzave,
c. paraqitja e ankesave kundër vendimeve gjyqësore,
d. kryerja e punve të tjera conform legjislacionit në fuqi.
Zhvillimi i pricesit
Anglia i jep përparsi sekretit mbi publicitetin.
Franca qëndronë në pozitë mes sekretit dhe publicitetit.
SHBA i jep përparsi publicitetit mbi sekretin.
7. Juridiksionet (gjykatat)
Gjykata është institucion i pushtetit gjyqësor, ajo njëherit është subject themelor i
procedurës penale, ajo eshtë e ngarkuar me përgjegjësinë e madhe të zgjidhjes së cështjes
penale me paansi dhe mature, duke mos u pajtuar me qëndrimet subjective dhe duke mos u
ndikuar nga atakimet e drejtëpërdrejta që dëmtojnë dhënien e drejtësisë.
Sot në botë njihen disa juridiksione
Juridiksionet e hetimit – janë të ngarkuara për të përgaditur qështjen për gjykim, ato kanë
dominuar në të drejtat e vendeve të Evropës Lindore në epokën socialiste deri në v. 1989.
12
Atje ku ekzistojnë juridiksionet e hetimit, spikasin dy modele të ndryshme: sistemi kontinental
dhe anglo-saksion.
Në sistemin kontinental, gjyqtari hetues e ka origjinën në Francë, që shfaqet për herë të
parë në vitin 1856. Ai është i njohur si përsonazhi kryesor i fazës paraprake të procesit penal, ai
drejton hetimet dhe trajton të gjitha cështjet që kanë të bëjnë me privimin e lirisë dhe të
drejtave të njeriut si dhe merr vendime për të filluar ndjekjen penale në fund të hetimit.
I konceptuar kështu, përveq në Francë ku edhe ka lindur, gjyqtarin hetues e hasim edhe në
Belgjikë, Holandë, Zvicër, Spanjë, Greqi, Amerikën Latine dhe disa vende të Afrikës frankofolse.
Në sistemin anglo-sakson, gjyqtari hetues nuk ndërhyn në cështjet paraprake të procesit
penal, ai ështëi autorizuar të ndërmarr veprime përkatëse vetëm nëcështjet gjyqësore. I
konceptuar kështu, gjyqtarin hetues e kemi në Angli, SHBA, Kanada, Australi etj.
Juridiksionet e gjykimit –janë të organizuara në funksion të klasifikimit të veprave penale.
Franca njeh tri elemente përbërse të veprës penale dhe në bazë të kësaj ka tri lloje
juridiksionesh të gjykimit: Gjykata e Policisë për kundërvajtje, Gjykata e Korrektimit për delikte
dhe Gjykata e Asizit për krime.
Gjermania njeh dy elemente përbërse të veprës penale dhe në bazë të kësaj ka dy lloj
juridiksionesh: Gjykatën e Instancës për delikte dhe Dhomën e Madhe Penale (gjykatën e asizit)
për krime.
Anglia është dualiste, këtu hasim Gjykatat e Magjistratëve e cila gjykojnë cështjet e vogla
për nga rrezikshmëria dhe Gjykatat e Kurorës që gjykojnë cështje me rrezikshmëri të lartë
shoqërore.
Juridiksionet e specializuara – kanë konpetenca të veqanta, por procedimi është i njejtë
me atë që zbatohet në juridiksionet e zakonshme. Këto juridiksione në atë form qënë përbërjen
e tyre kanë gjyqtarë të cilët kanë njohuri dhe përgaditje të posaqme e cila i përputhet
funksionit të saj. Juridiksione të tilla mund të jenë: gjykatat ekonomike dhe financiare, gjykatat
për vepra penale të terorizmit, gjykatat për mitur, gjykatat ushtarake etj.
Në disa vende me ekonomi të zhvilluar, është ndjerë nevoja që të krijohen gjykata të cilat
do të trajtonin cështje të natyrës ekonomike, si: mashtrim në kredi, mashtrim në subvencione,
shpërdorim besimi, korrupsion aktiv dhe pasiv etj.
Rritja rapide dhe shpërndarja globale e terorizmit ka shtyrë mekanizmat përkatës të
krijojnë gjykata të specializuara për gjykimin e kësaj vepre penale, Në Gjermani funksionon
Gjykata e Apelit, e cila është kompetente për ti gjykuar këto vepra në shkallë të parë. Në Francë
vepron Gjykata e Asizit në përbërje prej 7 magjistërve. Në Irlanden e Veriut vepron Gjykata pa
juri. Në Spanjë vepron Gjykata ’’Audiencia Nacional’’.
Juridiksionet që trajtojnë veprat penale të kryera nga të miturit janë ndër juridiksionet e
specializuara më të rëndësishme, origjina e tyre është shumë e lashtë, ideja është shfaqur
nëGjermani në fund të shek. XIX. Sot këto gjykata të specializuara veprojnë në mbarë botën, në
SHBA nga viti 1899, në Angli nga viti 1908, në Portugali nga viti 1911, në Francë nga viti 1912,
në Holand 1922, në Gjermani 1923, në Itali 1934, në Spanjë 1948, në Bahrein 1976, në Kuvajt
1983 etj,
13
Juridiksionet e rekursit – ekzistojnë në të gjithë botën, në të cilat atakohet vendimi i
shkallës së parë.
Këto gjykata gjithëmonë nuk janë të strukturuara në mënyrë të njëjtë. Në ketë drejtim në
shkallë të dytë disa juridiksione të rekursit bëjnë vlersimin e provave ndërsa disa të tjera
vlersojnë ligjshmërin e procedimit pasi juridiksioni i shkallës së parë të jetë shprehur me vendim
gjyqësor.
Jeridiksionet federale dhe jo federale – kjo ndarje lindë në bazë të rregullimit shtetrorë
të shteteve. Në vendet me strukturë federale ekzistojnë dy llojë gjykatash: në ato federale dhe
në ato shtetërore, provincial, kantonale etj.
Në SHBA kemi: gjykatat shtetrore, gjykatat federale dhe Gjykata e Lartë.
Në Kanada Ligji Kushtetues i vitit 1867 u besonte provincave pushtetin për të krijuar gjykaten në
fusha penale, nga e cila rezulton se cdo provincë posedon organizimin e vet gjyqësor, p.sh.
Kuebeku, ka krijuar: Gjyqtarëte Paqës, Gjykatat Bashkiake, Gjykatën e Kuebekut (Dhomën e të
rinjve dhe Dhomën Penale), Gjykatën e Lartë dhe Gjykatën e Apelit. Në cdo provincë tjetër
organizimi është pak më I ndryshëm. Për ti bashkuar të gjitha provincat ekziston një Gjykatë e
Lartë (Supreme) e krijuar me 1875.
Përbërja e Juridiksioneve
Sipas legjislacionit ton penal në fuqi, Gjykataeshte subjekt themelor i procedures penale, ajo
ushtron njerin prej funksioneve themelore te procedures penale ( dhenjen e drejtesisë), ajo
është e ngarkuar me pergjegjesin e madhe te zgjidhjes se qeshtjes penale me paansi dhe
maturi.
Ne kuader të realizimit te funksionit te gjykimit te qeshtjeve penale gjykata vepron ne
perberje individuale dhe kolegjiale.
Neperberje individuale vepron gjyqetari i procedures paraprake, gjyqetari i gjykates
komunale, gjyqtari i gjykates se qarkut, kryetari i trupit gjykues, gjyqetari ne procedur te
shkurter.
Ne perberje kolegjiale gjykata ne gjykimin e qeshtjeve vendon ne:
a) Kolegj prej 3 gjyqetaresh profesional (trupi i vogël) vendos jashte shqyrtimit gjyqesor ose
ne procedur lidhur me ankesen per vepra penale te denueshme deri ne 15 vite burg dhe ne
perberje prej 5 gjyqetaresh profesional (truoi i madh) per vepra penale te denueshme mbi 15
vite burg, ose denim me i rend, dhe kur tvendos Gjykata Suprem si gjykat e shkalles se tret..
b) Trup gjykues i perber prej gjygjetarve profesionist dhe gjyqetarve laik.
Gjyqtarët profesionist mbështeten mbi parimet e kompetencës dhe të pavarësisë.
Sipas Kodit tonë të procedurës penale kandidatët për gjyqtarët profesionist duhet ti
plotësojnë disa kushte:
1. të ketë të kryer fakultetin e drejtësisë,
2. të ketë të dhënë provimin e juridikaturës,
3. të ketë vlera të larta morale,
4. të mos ketë dosje penale,
14
5. të mos jetë regjistruar apo i angazhuar në ndonjë parti politike,
6. të ketë përvojë të caktuar pune.
Në Francëpërveq kushteve bazike, njohurit verifikohen në konkursë. Nëvendet e Common Law-
t, në shumicën e rasteve gjyqtarët jane avokatë të vjetër.
Rekrutimi i gjyqtarve bëhet në bazë të dy medeleve.
Modeli i parëështë ai i emërimit të gjyqtarve nga pushteti ekzekutiv, që bëhet nga kryetari i
shtetit. Një model të tillë e kemi në SHBA për emrimin e gjyqtarve federal, gjithashtu edhe në
Francë dhe në Itali.
Modeli i dytëështë ai i zgjidhjes popullore i cili ka qenë shumë në modë në vendet e Evropës
Lindore gjerë në vitin 1990. Një model të tillë e kemi edhe në SHBA, për gjyqtarët lokal, njëherit
amerikanët përmes këti modeli shohin futjen e demokracisë dhe të pavarsisë së gjyqsorit
përballë pushtetit ekzekutiv.
Në vendet e Common Law-t nuk ka karierë gjyqtari, ndërsa në Evropën kontinentale, në
Amerikën Latine, Afrikën frankofone, në Japoni njihetë një karier (përparim), me që rastë mund
të fillosh si gjyqtar hetus dhe më vonë mund të përfundosh Kryetar i Gjykatës së Kasacionit.
Gjyqtarët joprofesional – janë qytetarë të cilën nuk do të thotë që patjetër duhet me qenë
jurist.
Pjesëmarrja popullore në administrimin e drejtësisëështë e njohur që prej Greqisë së
lashtë. Realitetet aktuale dëshmojnë se kjo pjesëmrje po pushon së përparuari por gjithsesi ajo
ekziston sipas modaliteteve të ndryshme.
Kompetencat e Juridiksioneve
Sipas Kodit të procedurës penale të Rep. Kosovës, kriteret per percaktimin e kompetences
se gjykates janë:
1. Lloji dhe rendesia e vepres penale,
2. Vendi ne te cilin gjykata e ushtron funksionin e gjykimit,
3. Cilesia e kryersit te vepres penale dhe
4. Lloji i veprimeve proceduralo-penale.
a. Kompetenca lëndore
Kompetenca lëndore përcaktohet në bazë të llojit dhe rëndësisëe së veprës penale. Bazë për
përcaktimin e kësaj kompetence është vepra penale e cila është objekt i gjykimit. Si kriter
themelor për përcaktimin e kësaj kompetence merret lloji dhe lartësia e dënimit e paraparë për
veprën penale të tillë. Mirëpo ekzistojnë edhe disa vepra penale të përcaktuara në mënyrë
taksative te të cilat lloje dhe lartësia e dënimit të paraparë me kod penal nuk ndikojnë në atë se
në kompetencën e cilës gjykatë do të zgjedhen, për ato vepra penale shprehimisht janë lënë në
kompetencën e një lloj të gjykatave.
Gjykata Komunale ka kompetenc:
15
Te vendos ne shkall te parë per vepra penale për të cilat parashihet denim me gjob ose me
burgim deri ne 5 vite.
Te vendos ne shkall të parë lidhur me veprimet dhe masat në proceduren paraprake,
Te kryej punë të tjera.
Gjykata e Qarkut ka kompetenc lendore te gjykoje ne:
ne shkalle te pare:
Veprat penale te denushme me te pakten 5 vite burg ose burgim afatgjat dhe
Veprat penale te cilat ligji i parashe ne kopetenc te gjykates se qarkur.
ne shkalle te dyte:
vendos per ankesat e paraqitura kunder vendimeve te gjykates komunale.
Gjykata Supreme e Rep. Kosoves ka kompetenca:
Te vendos per ankese kunder aktgjykimit te gjykates se qarkut te marr ne shkall te par.
Te vendos per ankese kkunder aktgjykimit te marr ne shkall te dyt.
Te vendos per mjetin e jashtezakonshem juridik.
Te kryj veprime te tjera.
b. Kompetenca territoriale
Kompetenca territoriale në parim i jepet gjykatës brenda territorit të së cilës është kryer ose
është tentuar vepra penale ose brenda vendit ku është shkaktuar pasoja. Vendi i kryrjes së
veprës penale është kriter themelor sipas të cilit caktohet kompetenca territoriale e rëndomtë.
Kriteret tjera për caktimin e kësaj kompetence aplikohet vetëm nëse nuk dihet vendi i kryrjes së
veprës penale. Nuk ka dyshim se vendi i kryrjes së veprës penale kontibuon për ndriçimin dhe
zgjedhjen e fakteve kontestuse nëse aty mund të gjenden gjurmët e veprës penale. Kur vepra
penale kryhet në aeroplan kompetent është gjykata në territorin e së cilës është regjistruar
aeroplani. Nëse vepra penale është kryer nëpërmes gazetës radios ose televizionit atëherë
kompetent është gjykate në territorin e së cilës është shtypur shkresa apo është kumtuar lajmi.
Kriteret e zakonshme te percaktimit te kompetences teritoriale:
Vendi i kryerjes se vepres penale,
Vendbanimi ose vendqendrimi te te pandehurit,
Vendi i arrestimin ose i dorzimit te te pandehurit,
Kriteret e jashtezakonshme te percaktimit te kompetences teritoiale:
Percaktimit te kompetences teritoiale permes urdhereses,
Lidhja reciproke e veprave penale,
Percaktimit te kompetences teritoiale permes delegimit.
c.Kompetenca personale
Nenkupton llojin e kompetences e cila caktohet ne baze te cilesis se kryesit te vepres penale.
Kjo competence vie ne shprehje kur I mituri kryen vepër penale.
d.Kompetenca funksionale
Nenkupton llojin e kompetences e cila caktohet ne baze te llojit te veprimeve dhe puneve qe
ushtrohen ne nje gjykatë.
16
8. Ndalimi
Ndalimi nënkupton ndalimin policor të cilin e bënë policia, kur ekzistonë dyshimi i bazuar që
përsoni i ndaluar ka kryer vepër penale e cila ndiqet sipas detyrës zyrtare, kjo njëheri është një
masë mjaftë e aplikueshme në botën bashkkohore e cila shërben për sigurimin e të pandehurit
në procedurë penale.
Ndalimi e autorizuar nga shteti e kemi që në fillimet e shoqërive të organizuara dhe që nga
atëhere ka pasur një përmbajtje ligjore dhe praktikë komplekse.
Konsiderohet që vendimi për ndalim nuk prek vetëm individin por edhe shoqërinë. Nga njëra
anë, një vendim i tillë privon lirinë e të akuzuarit, i sigmatizon dhe i nxjerr ata nga bota e
jashtëme, si dhe njëherit kufizon ndjeshëm pjesëmarjen e tyre në përgaditjen e mbrojtjes dhe
rrit shancat e një vendimi të dhënë në disfavor të të akuzuarit. Nga ana tjetër mos ndërmarja e
një veprimi të tillë pra mosndalimi, shtonë rrezikune kryerjes nga ana e të akuzuarit të
veprimeve që vështërsojnë hetimet ose mundësojnë kryerjen e një vepre penale tjetër. Kjo
njëherit vën në pah dy tendenca, të cilat janë të kundërta ndër vete dhe është e pamundur që
në një procedurë penale të vije në shprehje që të dyja në mënyrë të plotë. Tendenca e
parëështë ajo qëi referohet efikasitetit të procedurës penale, kjo tendencë ka për qëllim
ndërtimin e procedurës penale në atë mënyrë që asnjë kryerës i veprës penale të mos mbetet
pa u zbuluar dhe që kryersit përgjegjës të veprës penale ti shqiptohet dhe ndaj tij të zbatohet
sanksioni penal i merituar, ndërsa tendencae dytë kërkon që ndaj qytetarve, kundër të cilve
zhvillohet procedura penale, të cilët mund të jenë të pa fajshëm, të mos bëhet kufizimi i lirisë së
tyre, gjegjësisht që ata të mos gjykohen.
Policia mund ta arrestojë dhe ndalojë përsonin kur:
1. ekziston dyshimi i bazuar që ai ka kryer vepër penale që ndiqet sipas detyrës zyrtare,
2. arrestimi dhe ndalimi është i nevojshëm për indentifikimin e personit, verifikimin e
alibisë, mbledhjen e informacioneve dhe te dhenave per vepren penale ne fjalë dhe
3. ekziston frika se i dyshuari do të fshihet, kur indentiteti I tij nuk mund te vertetihet, ose
ekzistojnë rrethana tjera qe e arsyetojnë ikjen, ose ka mundesi ti zhduk, fshehë ose ti
ndryshojë provat.
Personi i arrestuar ka keto te drejta:
a. Të drejten ne ndihmë të menjehershme te mbrojtesit,
b. Te drejten te komunikoj ne menyrë konfidenciale me mbrojtesin e tij,
c. Të drejten qe të informohet ne gjuhen e tij lidhur me arsyet e arrestimit,
d. Te drejten të heshtë dhe te mos pergjigjet ne asnje pyetje,
e. Te drejten ne perkethim falas, etj
Per qdo person te arrestuar policia mban dosje te posaçme, lidhur me:
a. te dhenat personale te te arrestuarit,
b. arsyet e arrestimit,
c. vepren penale per te cilen dyshohet,
d. rrethanat e arrestimit, etj.
NëSHBA kohëzgjatja e ndalimit, mund të zgjatë 24 orë, mbrenda këti afati i dyshuari duhet të
paraqitet para një gjyqtari. Gjyqtari mund tëvendosë lirimin me kusht (kaucion), sipas të cilit i
17
akuzuari lirohet me kusht, pas vendosjes së një shumë të hollash si garanci. Një tjetër mënyrë
alternative e lirisë me kusht, duke paguar kaucion, mund të jetë edhe:
a) vënia e të dyshuarit nën mbikqyrjen e një agjensie ndalimi,
b) detyrimi i të akuzuarit të paraqitet para një agjencie të posacme, në kushtet e parapara
me ligj,
c) kufizimi i të akuzuarit në udhëtimet dhe aktivitetet e tjera të tij,
d) ndalimi i mbajtjes dhe përdorimit të armëve dhe alkoolit nga ana e tij,
e) vendosja e të akuzuarit nën mbikqyrje të pjesshme.
NëAustri paraburgimi ekzekutohet sipas një vendimi gjyqësor, i cili zakonisht ipet pas 48
orëve të ndalimit policor.
Në Suedi ndalimi mund të bëhët vetëm me vendim gjyqësor dhe të dyshuarin pa humbur
kohë mbrenda 4 ditësh duhet të dërgohet para një gjyqtari.
9. Sistemet e Procedimit Penal
Procedura penale akuzatore – përfaqëson lloin më të vjetër të procedurës penale. Ai, si tip i
familjes Common Law, ka lindur në shek. XI dhe përfaqësohet nga e drejta angleze. Si pasojë e
ndikimit të fuqishëm të saj, ky tip i procedurës penale u zbatua edhe në uells, Irlandë, Zelandën
e Re, Kanada etj. Me karakter akuzator ishte procedura penale edhe në Greqinë dhe Romën e
vjetër. Ky tip i procedurës penale, me disa dryshime të vogla, vazhdon të zbatohet edhe me
periudhën e feudalizmit të hershëm, ndërsa në Angli, SHBA dhe në disa vende të ndikuara nga
to, ai vazhdon të jetë present edhe në ditët e sotme.
Karakteristikat themelore te tipit akuzator te procedurës penale
Funksionet themelore janë të ndara ashtu që secilën e ushtron një subjekt i posaçëm.
Funksionin e ndjekjes e ushtron paditësi, funksionin e mbrojtësit i pandehuri ndërsa atë të
gjykimit gjykata. Ndjekja zakonisht bëhet me padi private të cilën e ushtron personi i dëmtuar
me vepër penale. Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri vet ose me mbrojtësin e tij.
Pozita e të pandehurit ne ketë tip është maksimalisht e favorshme për të pandehurin. Gjykata e
ushtron funksionin e gjykimit në bazë të iniciativës së dhënë me padi nga ana e paditësit secila
palë kishte të drejtë të paraqesë provë dhe ti kundërvihet palës kundërshtare.
Ky tip karakterizohet nga dy veqori:
Ai zhvillohet ne form kontesti ndermjet dy palve te barabarta: paditesit dhe te pandehurit.
Funksionet themelore te proc. penale jane te ndara dhe ushtrohen ne menyr te pavarur nga nje
subject i posaqem.
c) Nuk kishte kurrfarë procedure paraprake në të cilën do të mblidheshin prova.
Anët pozitive dhe negative te tipit akuzator
Ana pozitive konsiderohet pozita mjaftë e favorshme e të pandehurit në procedurën ana
negative, te cilat u manifestuan gjatë zhvillimit të tij historik janë se duke e lënë të pandehurin
në një pozitë procedurale mjaft të favorshme ky tip nuk mbronte vetëm të pandehurin e
pafajshëmpor edhe atë fajtor.
18
Tipi inkuizitor i procedurës penaleTipi inkvizitor i proc. penale eshte me origjin nga e drejta
romano-gjermanike, ky tip lindi nga nevoja qe kryesit e vepres penale te mos shpetonin nga
denimi nese mungon padia private.
Ky tip karakterizohet nga keto veqori:
1. Ne kete tip te proc. penale perballe te pandehurit tani qendron inkvirenti-hetuesi, ne
duart e te cilit jane te perqendruar te tri funksionet themelore te proc. penale
(funksionin e ndjekjes, te mbrojtjes dhe te gjykimit)
2. I pandehuri konsiderohet objekt ndaj te cilit zhvillohet procedura penale,
3. Procedura zhvillohet ne dy faza: faza e hetimit dhe faza e gjykimit,
4. Ishte e lejuar ankesa kunder vendimit te gjykates,
5. Ishte e lejuar turtura, etj.
Anet pozitive dhe negative te tipit inkuizitor
Dobësia themelore e procedurës inkuizitore është se në të bëhet grumbullimi i funksioneve të
procedurës në duart e një subjekti procedural dhe se pozita procedurale e të pandehurit
vështirësohet shumë. Karakteristikë historike është zbatimi i torturës apo shtypjes jo humane
ndaj të të pandehurit, me zbatimin e torturës ndaj tij e cila shpesh ka sjellë deri te gjykimi i
personave te pafajshëm.
Sistemi inkvizitor i procedurës penale është i pranishëm në një sërë vendesh si në: Francë,
Gjermani, Belgjikë, Rusi etj. Pavarsish asaj qëi përkasinë të njejtit system, ato kanë disa nuance
qëi dallojnë, p.sh. në procedurën paraprake në Gjermani vepron prokurori ndërsa në Francë
gjyqtari hetues.
10. Instanca
Instanca nënkupton një seri aktesh të ndryshme të ndërmarura, të cilat kanë qëllim marrjen e
vendimeve që përcaktojnë vazhdimin e procedurës gjyqësore ose përfundimit të saj.
Aktet e instancës kanë të bëjnë me ndjekjen penale dhe cënimet, pra aktet procedural të
cilat prekin liritë dhë të drejtat themelore të individit, vendimin për ta vazhduar ndjekjen,
vendimet e dhëna mbi bazën e fakteve nga gjykatat rekurset që bëjnë në lidhje me ndjekjen
penale.
Ndjekja penale – Sipas ligjeve procedural njihen katër sisteme të ndjekjes penale:
1. ndjekja e cila rrjedh nga viktima ose në rast se viktima nuk jeton ndjekja e cila rrjedh
nga të afërmit e viktimës (akuza private),
2. ndjekja e cila rrjedh nga qdo qytetar i cili vepron në emër të shoqërisë(akuza
popullore),
3. ndjekja që rrjeth nga vet gjyqtarët (ndjekja e zyrës),
4. ndjekja që rrjedh nga funksionarët e specializuar si prokurori (akuza publike).
Nuk duhet të harrojmë rolin e rëndësishëm të policis nëzhvillimin e ndjekjes penale, duke
mos lën anash faktin se ajo është e para e cila bie ne kontaktë me informacionin lidhur me
veprën penale dhe me kryesin e saj.
Nëvendinë tonë prokurori publik është kompetent për ndjekjen e veprave penale të cilat
ndiqen sipas deryrës zyrtare, ndërsa nëqoftëse prokurori publik tërhiqet nga ndjekja vazhdimin
19
e saj mund ta bëj paditësi subsidiar kurse për vepra penale të cilat ligjëvësi i ka përcaktuar në
mënyrë decidive në KP, mund të ndiqën vetëm me padi private nga paditësi privat.
Në sistemin Anglez,ndjekja penale është private dhe popullore, këtu cdo qytetar mund ta
ushtrojë ndjekjen penale, por në fakt më shpesh është policia ajo e cila pasi ka përfunduar
hetimin e saj, vën në lëvizje veprimin public. Përgjegjse për ndjekjen penal Angli gjate historis
ka themeluar mekanizma perkatës, si p.sh. me 1879 Drejtorin e Ndjekjes Penale, me 1985
Shërbimin e Ndjekjes së Kurorës, ky shërbim ka qëllim kryesor ndjekjen e filluar nga policia,
gjithashtu ky shërbim mund ti jap këshilla policisë. Më konkretisht, Shërbimi i Ndjekjes së
Kurorës pasi merr dosjen që i dorzohet nga policia, vendos nëse ka prova të mjaftueshme për të
urdhëruar vazhdimin e ndjekjes penale. Por në ratet kur policia dhuron gjobë, atëhere Shërbimi
i Ndjekjes së Kurorës nuk mirret me trajtimin e qështjes.
Nësistemin amerikanështë më e thjeshtë në krahasim me atë anglez. Në SHBA ekziston një
shërbim public, një prokurori e vërtet që zotëron monopolin e ndjekjes penale. Këtu kemi
Prokurotin federal përgjegjës për vepra penale federale dhe prokurorin e distriktit për vepra
penale të parashikuara nga legjislacioni i shteteve.
Në të drejtën e vjetër gjermane, ndjekja fillonte nga viktima, ndërsa sot shteti ka
monopolin e ndjekjes penale me ndërmjtësimin e prokurorisë. Gjermania ka përqafuar akuzën
publike, mgjthate roli i viktimës në ndjekjen e disa veprave penale është i pashmankshëm, ajo
duhet të bashkëpunojë me prokurorin në vepra penale të tentim vrasjes, dhunime etj.
NëSpanjë ndjekja penale ushtrohet nga Prokuroria, por edhe qytetarën për vepra më të
lëta, pavarsisht asaj a janë viktim ajo kanë të dejtën e inicimit me anë të kërkesës.
Italia ka një system të ndjekjes penale të ngjajshme me Spanjën, edhe këtu veprat ordinere
ndjekjen penale mund ta ushtrojë vetëm Prokuroria kompetente, ndërsa për delikte private
duhet të ekzistojë vullneti i viktimës për ndjekje.
Franca ka përshtuar së pari, sistemin e akuzës publike duke i dhën Prokurorisë kompetenca të
gjera në ndjekje. Megjithatë për vepra penale në dogana, ura dhe port telekomunikacion mund
të veprojnë vetëm ose në bashkëpunim me Prokurorinë edhe të autorizuar të tjerë. Akuza
private ka një rol të rendësishme në sistemin francez, tek deliktet private i ipet përparsi
vullnetit të viktimës. Një karakteristikë e veqantë e ndjekjes penale ne Francëështë ndjekja e
zyrës, e cila udhtrohet për deliktet e kryera gjatë seancave gjyqësore.
11. Prova
Në procedurë penale hasim prova të ndryshme me anën e të cilave vërtetohen faktet
relevante.
Me provë ne proceduren penale duhet kuptuar njoftimet mbi faktet dhe rrethanat qe
lidhen me vepren penale qe merren prej burimeve te parashikuara me KPP dhe ne perputhje
rregullat e percaktuara prej tijdhe qe sherbejn per te vertetuar kryerjen ose jo te vepres penale,
pasojat qe ajo i ka shkaktuar, fajsin ose pafajsin e te pandehurit dhe shkallen e pergjegjesis se
tij.
Me fjalë të tjera prova është burim njohurish për faktet që vërtetohen në procedurë penale
të cilat i përdor organi që i vërteton ato.
Provat merren në fazën e hetimit dhe në fazën e shqyrtimit gjyqësor.
20
Provat klasifikohen ne disa grupe:
1. Prova akuzuese dhe mbrojtese,
2. Provat e drejtperdrejta dhe te terthorta,
3. Provat origjinale dhe te prejardhura,
4. Provat personale dhe materiale,
5. Provat e plota dhe jo te plota.
Provat akuzuese janë ato prova qe paraqiten ne favorë të akuzes.
Provat mbrojtëse janë ato prova që shkojnë ne favorë të të pandehurit.
Provë e drejtëpërdrejtë konsiderohet ajo prove që provon ekzistimin apo mosekzistimin e faktit
kontestues në menyrë te drejtëperdrejtë.
Provë e tërthortë konsiderohet ajo prove që provon ekzistimin apo mosekzistimin e faktit
kontestues në menyrë te tërthortë.
Provë origjinale është ajo e cila merret drejtëperdrejtë nga burimi i saj.
Provë e prejardhur konsiderohet prova që mbështetet ne nje burim tjeter e jone burimin e saj
te drejtperdrejtë.
Provë personale është ajo prove e cila si burim informate paraqet njeriun, p.sh. deshmitarin,
ekspertin etj.
Provë materiale konsiderohen sendet te cilat janë perdorur per kryerjen e vepres penale, ose
mbi te cilen ndodhen gjurmet e saj, ose kanë qenë objekt i veprimeve te te pandehurit.
Provë e plotë konsiderohet ajo prove e cila ne tersi e provon te verteten ose te paverteten.
Provë jo e plotë konsiderohet ajo prove e cila vetem pjesrishtë e provon te verteten ose te
paverteten.
Në disa vende tësistemit kontinentalështë thelbësore që fajsia e të akuzuarit, të vendoset
vetëm nëpërmjet provave, një parim i tillë e kem presentë edhe në drejtën franceze, gjermane
dhe belge. Në këro vende, nëse i akuzuari në fazën parapërgaditore ose në fazën e vendimit
pranon fajësinë e tij, ky pohim është i barabartë me provat tjera, në këro raste gjykata nuk
është e detyruar që të krijoj bindjen e plotë vetëm nëpërmjet pohimit të të pandehurit, ajo
është e detyruar ta vazhdoj procedimin me prova të tjera derisa ajo bindet në fajsinë e tij.
Në vendet e sistemit common law, në që i akuzuari fajsinë e tij përfundon procedura
penale dhe gjykata s’mund të bëjë ndryshe vqëse ta dënojë të akuzuarin, edhe pse s’është
plotësisht e bindur në fajsinë e tij.
Në Angli, rregullat e provës janë shumë më të rrepta se në ato tek shtetet fqinjë të sistemit
kontinental, kjo për faktin që shumica e qështjeve në gjykata kalojnë nëpërmjet rrugës së
një”gullty plea”, e cila përmban rregulla strikte të cilat janë vështirë për tu aplikuar, sidomos në
rastet kur i akuzuari pranon fajsinë, në këtë rast gjykata është e detyruar të shqiptojë dënimin
pa dëgjuar dëshmitarët gojarisht.
Po thuajse në të gjitha vendet e Evropës, parimi dominant në procedurën penale
ështëprezumini i pafajsisë. Ky parim gjenë bazën në Konventën Evropiane të të Drejtave të
21
Njeriut sipas së cilës: ”Qdo përson i dyshuar ose që akuzohet për një vepër penale prezumohet i
pafajshëm deri satë vërtetohet fajsia e tij”.
Në Francë dhe në Itali, parimi i prezumimit të pafajsisëështë i paraparë në të drejtën e
brenshme. Në Francë, ky parim rrjedh nga Deklarata e të Drejtave të Njeriut dhe Qytetarit e
v.1789 ndërsa në Itali , ky parim është i njohur nga Kushtetuta. Në Angli ky parim nuk ka bazë
ligjore por në praktikëështë mjaftë present.
Me qëllim të realizimit të një procesi gjtqësor sa më të drejtë dhe trancparent, gjykata i
njeh të akuzuarit të drejtën të marrë pjesë në provë, madje të sjellë provën. Kjo e drejtë të
akuzuarit i njihet në dy faza: në fazën përgaditore dhe në fazën e vendosjesë.
a. Faza përgaditore – në vendet e Common Law-t, kjo fazëështë e dobët sepse përgaditja
dhe prezentimi i provave nga ana e të akuzuarit nuk është e organizuar si duhet. Situatë
ndryshe kemi në vendet e sistemit continental, p.sh. në Belgjikë, i pandehuri ka të drejtë
të kërkoj nga gjyqëtari hetues ndërmarrjen e ndonjë veprimi të caktuar procedural në
kompetencë të tij. Në Francë i pandehuri mund të kërkojë më ngulëm nga gjyqëtari
përpilimin e akteve të ndryshme procedural, si: aktë për një ekzaminim mjeksorë, për
ballafaqim, marrjen në pytje etj.
b. Faza e vendosjesë – i akuzuari është i barabartë me palën akuzuese në të drejtën e
paraqitjes së provave.
Në procesinë e kërkimit të provës, një rol të rëndësisëm luan edhe gjyqtari, i cili angazohet
përsonalisht në gjetjenë e provave. Mirëpo, kjo qasje e gjyqtarit është krejtësisht i ndryshëm në
sistemin kontinental dhe në atë të Common Law-t. Në sistemin kontinental kemi një rol tepër
aktiv të gjyqtarit hetues ndërsa në sistemin Common Law kemi disa kufizime të gjyqtarit në
procesin e kërkimit të provave.
Administrimi i provës
Rrjedha e procesit të të provuarit rreth vertetimit të fakteve kalon nëpër fazën e marrjes së
provës, shqyrtimit dhe verifikimit të provës dhe të çmuarjes së provës.
1. Marrja e proves - Me marrje te provës kuptojmë gjetjen dhe zbulimin e provave si dhe
fiksimin procedural të tyre. Të zbulosh një provë do të thotë të konstatosh se ekziston dikush i
cili di diçka lidhur me faktet e rëndësishme, se a ekziston farë gjurme e veprës penale apo farë
objekti i cili do të shërbente si provë në procedurë penale. Provën mund ta paraqesin palët
pastaj organet shtetërore, organizatat e biznesit dhe subjekte të tjera juridike. Fiksimi
procedural i proves bëhet pasi që të zbulohet prova, forma me e përhapur e fiksimit të provës
është.Prokurori, gjyqtari i procedurës paraprake ose kryetari i trupit gjykues mund të urdhëroj
që marrja në pyetje të inçizohet të regjistrohet me video ose audio inçizim.
2. Shqyrtimi dhe verifikimi i proves - Shqyrtimi i provave është aktiviteti më i rëndësishëm i
procedurës provuese nëpërmjet të cilit gjykata mëson për faktet juridike relevante në
procedurën penale. Vetëm në kuadër të kësaj faze të procedurës provuese gjykata e vërteton
gjendjen faktike e cila do të jetë bazë për marrjen e aktgjykimit
3. Çmuarja e provave
S’ka dyshim se faza e fundit dhe me e rëndësishme e procesit të të provuarit është faza e
çmuarjes së provave. Pas çmuarjes së provave gjykata një fakt kontestues e merr si të vërtetë
apo të pavërtetë dhe kësisoj konstaton të vërtetën në procedurë penale. Çmuarja e provave
22
është proces operimi mendor i ndërlikuar për realizimin e të cilit njohurisë së ligjshmërive të
mendimit logjik, është e nevojshme edhe njohja e psikologjisë gjyqësore e cila merret me
studimin e ligjshmërive rreth formimit dhe manifestimit të vetëdijes së pjesëmarrësve
procedural. Çmuarja definitive e provave sipas rregullit bëhet me rastin e procedimit të tyre në
shqyrtim gjyqësor apo në seancë për këshillimdhe votim.
Në tipin akuzator barra e provave qëndronte ekskluzivisht në paditësin, I pandehuri kishte
mundësi të ofroj prova për pafajësinë e vet, por jo edhe obligim kurse gjykata ishte pasive, në
tipin inkuizitor funksioni i ndjekjes kaloj në duar të gjykatës edhe prandaj barra e provave i
takonte asaj, në tipin e përzier barra e provave bjen në palët proceduralo penale e pikësëpari
në paditësin e autorizuar me qëllim që të konstatohet e vërteta materiale.
Provat e papranueshme jan ato fakte net e cilat gjykat nuk mund ta mbeshtese vendimin e saj.
Ne ketë drejtim gjykata mund ta refuzoj kerkesen per marrjen e proves nese:
a. eshte e panevojshme dhe e tepert,
b. eshte e papershtateshme dhe e paarriteshme,
c. eshte e parendesishme,
d. kerkesa behet per ta zvarritur proceduren penale.
Prova te papranueshme konsiderohen:
1. Deklarimi i te pandehurit kur ati i jane shelur te drejtat e garantuara,
2. Kur deshmia e deshmitarin eshte marr me forc,
3. Deklarimi i ekspertit ne ato raste kur ai sipas ligjit nuk eshte dashur te caktohet si
ekspert,
4. Kqyrja e vendit te gjarjes nka prokurori public pa njoftimin e te pandehurit ose
mbrojtesit te tij,
5. Kontrollimi i shtepis ose lokalit ne kundershtim me dispozitat e p. penale.
Komunikimi i provës – nënkupton të drejtën e të akuzuarit që të informohet me elementet
e provës që do të përdorën kundër tij në seancë.
Në Vendet e Ulëta, para mbylljes së hetimit, avokati madje edhe i pandehuri kanë të drejtë
në njohjën e plotë të dosjes.
Në Francë situate është përafërsisht e njejtë. Avokati ka të drejtë të informohet cdo
moment, përgjatë ditëve të punës duke u nisur nga dita e katërt përpara marrjes për herë të
parë në pytje.
Në Holand komunikimi bëhet me disa rezerva, kjo arsyetohet në efikasitetin e hetimit.
Situatë e ngjajshme është edhe në Spanjë, avokati është i pranishëm por nuk e
konsultondosjen.
Në të drejtën tonë prej momentit të ngritjes së aktakuzës e deri në seancën për konfirmimin
e saj, prokurori public i siguron mbrojtësit këto material:
a. procesverbalet mbi deklarimet ose pohimet, të nënshkruara apo të panënshkruara nga i
pandehuri,
b. emrat e dëshmitarëve të cilët prokurori publik i ka ndërmend ti thërret dhe cdo deklarat
të mëhershme të tyre,
c. të dhënat për përsonat për të cilët prokurori publik ka njohuri se posedojnë prova të
rëndësishme,
d. rrezultatet e ekzaminimit fizik dhe mental,
23
e. kallëzimin penal dhe raportet e policies.
12. Sanksioni
Reagimi i shoqërisë ndaj kriminalitetit është manifestuar në forma të ndryshme. Këte reagim
mund ta ndajmë në dy periudha të mëdha: reagimin privatë të cilin e kemi në shoqërinë
primitive dhe reagimin publik i cili shfaqet pas krijimit të shtetit dhe instrumenteve të tij.
Sanksionet penale prej periudhës së reagimit privat kanë qenë shumë të vrazhda dhe me
pak ndryshime manifestimi i tyre ka vazhduar deri në shek. XVIII. Nga shek. i XVIII, legjislacionet
e shteteve të zhvilluara mbi sanksionet penale kaluan nëpesë faza.
1. Faza e parë – fillon nga fillimi i shek. XVIII, në këtë fazë dominojnë dënimet trupore, të
cilat manifestoheshin në forma shumë të ashpëra si: dënimi capital, gjymtimet, rrahjet,
torturat etj.
2. Faza e dytë – fillon nga fundi i shek. XVIII, gjatë kësaj faze në vendet e zhvilluara
ekonomikisht dhe të civilizuara, u nxirrën kode penale të cila parashihnin dënime me
burgim, madje edhe për delikte të vogla.
3. Faza e tretë – fillon fundi i shek. XIX, për shkakë të mos efikasitetit të dënimit me në
shkallën e dëshiruar në luftimin dhe parandalimin e kriminalitetit, në këtë fazë fillojnë të
dalinë në skenë dënimet altërnative në vendet anglo–sanksone ndërsa dënimet me
kusht në rajonet franko–belge.
4. Faza e katërt – fillon nga mesi i shek. XX, në këtë periudh fillojnë të zbatohen disa
sanksione të reja si konfiskimi, kufizimet profesionale etj.
5. Faza e pestë e cila fillon nga vitet 1980-1990, paraqitet ne SHBA, ku spikasin dënimet e
ndërmjetëme. Ishte arsyja e mbi popullimit të burgjeve ajo që shtyri aplikimin e këtyre
dënimeve.
Dënimet trupore– janë ndër dënimet më të vjetra. Ato aplikoheshin që nga kohërat më të
lashta. Mirëpo, në praktikën bashkëkohore të sanksioneve penale ato janë braktisur me disa
përjashtime të rralla. Flitet sot se në praktikën gjyqësore, dënimet trupore shqiptohën dhe
aplikohen në disa vende të Lindjes së Mesme dhe Lindjes së Largët. Kësisoj, si shtete në të cilat
parashikohen dënimet trupore përmenden: Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe,
Jemeni, Sudani etj. Arsyet kryesore të aplikimit të dënimeve trupore kanë qenë hakmarrja dhe
shkaktimi i vuajtjeve dhe mundimeve ndaj të dënuarit dhe futja e tmerrit dhe frikës qytetarëve
të tjerë. Mirëpo si arsye tjetër përmendet edhe fakti se ato dënime ishin më të thjeshta dhe më
të leta për ekzekutim, nuk kërkonin ndonjë shpenzim dhe organizim të veqatë dhe për
pushtetin ishin më të leta për zbatim. Ndër llojet e dënimeve trupore të cilat janë aplikuar më
së shpeshti në të kaluaren, më së shpeshti përmenden gjymtimet dhe rrahjet.
Gjymtimet apo shëmtimet trupore kanë qenë dënime të cilat janë aplikuar shpesh në të
drejtat e vjetra, sidomos në sistemet skllavopronare dhe feudale. Ato manifestoheshin në
forma të vrazhda, si p.sh. vjedhësit i prehej dora, falsifikatorit gishtrinjët, shpifsit i prehej gjuha,
spiunit i nxirrshin sytë etj.
Rrahja, po ashtu konsiderohej si një ndër dënimet trupore mjaft të lashta, ajo shqiptohej
për vepra të llojllojshme penale por zakonisht ato cilësohen si më të leta. Ajo ekzekutohejë në
24
mënyrë të vrazhdë, me goditje me shkop, kamxhik, shufer gome etj, e cila njëherit kishte për
qëllim shkaktimin e vuajtjeve fizike të të dënuarit.
Dënimi me vdekje – është ndër dënimet më të vjetra, ai paraqitet në shetet e para dhe
ekziston sot e kësaj dite. Gjatë historisë së tij të gjatë, ky dënim ka pasur disa forma dhe është
ekzekutuar në mënyra të ndryshme, të cilat janë varur nga shkalla e zhvillimit të shoqërisë dhe
niveli i organizimit të aparatit shtetëror. Qëllimi i tij përherë ka qenë hakmarrja ndaj kryesit dhe
friksimi i opinionit të gjerë.
Ndër format dhe mënyrat më të shpeshta të dënimit me vdekje, në kohën e vjetër dhe në
mesjetë, në bazë të burimeve historiko–juridike, kanë qenë: prerja e kokës, vënia në hu, djegeja
në turë të druve, mbytja në ujë, helmimi, coptimi i gjymtyrëve, mbytja me gur, hedhja në
zgjarrë, varja etj.
Në mesjetë dënimet me vdekje ishin mjaftë te shpeshta. Sipas disa të dhënave nga
literature penologjike, në Angli ka fundi i shek. XVII, dënimi me vdekje parashihej për 200 vepra
penale, ndërsa nëFrancë gjatë kohës së mbretit Henri, janë varur më tepër se 72.000 vjedhës.
Më vonë në praktikën e ekzekutimit të dënimit me vdekje paraqiten disa forma të cilat
konsiderohen se janë më humane, konsideroheshin: prerja e kokës me gijotinë, varja
pushkatimi, karriga elektrike, këthina e gazit etj.
Sot sai përketë dënimit me vdekje shtetet janë të ndara në tri grupe.
Grupi i parë, bëjnë pjesë shtetet të cilat e kanë hjekur dënimin me vdekje prej legjislacioneve të
tyre. Këtu përfishihen Portugalia, Holanda, Zvicërra, Gjermania, Italia, Spanja, Luksemburgu,
Franca dhe tëgjitha vendet e Evropës Lindore (pas v.1990).
Grupi i dytë, bëjnë pjësë vendet, ku e drejta e tyre e brendshme e njeh dënimin capital si
sanksion por në praktikëështë i ngrirë ekzekutimi i tij. Këtu përfshihen: Greqia, Belgjika,
Maroku, Bregu i Fildishtë, Senegali etj.
Grupi i tretë, bëjnë pjesë vendet të cilat akoma e ruajnë dëniminë me vdekje. Këtu përfshihen:
shumë shtete të SHBA-së, po thuajse të gjitha shtetet e Afrikës dhe disa vende islamike.
Rastë i veqant ështëKina, në Kinë dënimi me vdekje mund të jepet i shoqëruar me një kusht
prej 2 vitësh nëse mbrenda kësaj periudhe i dënuari është penduar sinqerisht për veprën e
kryer, dënimi me vdekje mund të këthehet në dënim me burgim të përjetëshëm apo të
përkoshëm.
Nëse i referohemi statistikave, sot, dënimin me vdekje:
a. e kanë hequr plotësisht nga legjislacioni i tyre 32 shtete,
b. për krime ordinere e kanë hequr 18 shtete,
c. e kanë ngrirë 16 shtete,
d. vazhdojnë ta ruajnë 110 shtete.
Sanksionet pasurore – konsiderohen ndër dënimet që janë aplikuar prej një kohë shum të
largët. Ndër dënimet më të shpështa të cilat janë aplikuar dhe vazhdojnë të aplikohen janë:
konfiskimi i pasurisë dhe dënimi me gjobë.
1.Konfiskimi i pasurisë, si dënim, qëndron në marrjen e pasurisë së përsonit të dënuar pa
kompenzim dhe pa kundërshpërblim. Në literaturë përmenden dy lloje të konfiskimit të
pasurisë: konfiskimi i plotë dhe konfiskimi i pjesëshëm.
25
2. Dënimi me gjobëështë një ndër dënimet më të hershme. Esenca e tij qëndron në pagimin e
një shume të të hollave që e cakton organi competent i shtetit, gjykata apo ndonjë organë
tjetër.
Pjesa e dytë
1.Sistemi Francez i drejtësisë penale
Franca konsiderohet djepi i të drejtës penale të Evropian. Oreksi i francezëve për drejtësi është i
njohur, këtë që e kanë demonstruar dokumentet e ndryshme demokratike.
Parimet bazë të së drejtës kriminale në Francë janë hedhur që nëDeklaratën e të Drejtave të
Qytetarit të vitit 1789. Në vitin 1810 Napoleoni nxorri Kodin Penal, i cili ishte, ndër arritjet më të
mëdha të asaj kohe në shkencën penale, ai gjithashtu, u bë burim frymzimi për shtetet tjera, si
rrezultat i nevojës së kohës, ky kod u rishikua e u përmirsua disa herë ndërsa në v. 1992 u
zavendësua me një kod të ri, i cili hyri në fuqi me 1 mars 1994. Për sa i përket procedurës
penale, burim kryesor i saj ështëKodi i Procedurës Penale, i cili është pasardhës i Kodit të
hetimit kriminal të vitit 1808.
Por pa dyshim se burim parsor i së drejtës franceze është Kushtetuta, duke mos e harruar as
Konventën Evropiane të të Drejtave të njeriut, ratifikuar nga Franca me 31 dhjetor 1973.
Vepra penale–
Legjislacioni francez ndryshe nga shumë të tjerë në Evropë parashikon ndarjen e v. penale në:
1. kundërvajtje,
2. delikte,
3. krime.
Autoritetet ehetimit –
Hetimi paraqet fazën e parë të procedurës penale të cilën e zhvillon përsoni i autorizuar kundër
përsonit të caktuar për të cilin ekziston dyshimi i arsyeshëm se ka kryer veprën penale e cila
ndiqet sipas detyrës zyrtare. Organi më i lartë i hetimin në të drejtën franceze është gjyqëtari
hetues. Ai fillon procedimin nëse qështja i është dërguar ati zyrtarisht prej prokurorit apo prej
viktimës. Njëherit ky hetim quhet hetim paraprak gjyqësor.
Gjyqtari hetues ka dy lloj pushtetesh në dispozicion. Nga njëra anë të drejtën e hetimit, të
cilën e kryen vetëose ia delegon policisë gjyqësore. Në anën tjetër, ai ushtron kompetenca
gjyqësore: aimund të vendosë të privojë të pandehurin nga liria, të kryejë kërkime dhe në fund
të kërkimeve të tij, të vendos se si të veprohet më tutje. Megjithatë kompetencat e tij nuk janë
të pakufizuara, vendimet e tij mund të rishikohen nga një gjykat e akuzës në përbërje nga tre
gjyqëtarë, e cila është dhomë e gjykatës së apelit.
Autoriteti i ndjekjes penale është prokurori publik. Prokurori publik bën pjesë në një trup të
njohur si Ministria e Publike, e cila karakterizohet nga parimi i hierarkisë.
26
a. Në nivelin e Gjykatave të Republikës, funksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të
Republikës, i cili ndihmohet prej ndihmësve të tij.
b. Në nivelin e Gjykatave të Policisë, funksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të
Republikës, i cili ndihmohet nga njëMbrojtjes.ndihmës dhe një komisionar policie.
c. Në nivelin e Gjykatës së Apelitfunksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të
Përgjithshëm, i cili ndihmohet prej ndihmësve të vetë,
d. Në nivel të Gjykatës së Kasacionit funksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të
Përgjithshëm, i cili ndihmohet nga disa ndihmës,
Shefi i lartë i Prokurorisëështë Ministri i Drejtësisë, i cili jep rekomandime për fillimin e
qështjeve penale.
Në Francë kemi dy llojë policie, të cilat kanë kompetenca të njejta dhe veprojnë në bazë të
rregullave të njejta. Policia kombëtare e cila është nën ombrellen e Ministrisë së Brendshme
dhe Xhandarmëria kombëtare e cila është nën ombrellën e Ministrisë së Mbrojtjes.
Në përbërje të policisë veprojnë oficerët dhe agjendët e policisë gjyqësore.Oficerët autorizohen
prej Prokurorit të Përgjithshëm të Gjykatë së Apelit, ata kanë një rol të rëndësishëm , ata
pranojnë ankesa, kryejnë hetime, bëjnë kërkime etj. Agjentët kanë kompetenca më të
kufizuara, ata vetëm ndihmojnë oficerët e policisë gjyqësore.
Organizimi i gjykatave –
Sistemi gjyqësor penal francez përbëhet nga Gjykata e shkallës së parë, Gjykata e Apelit dhe
Gjykata e Kasacionit.
Në shkallën e parë hasim tri tipe gjykatash: Gjykata e Policisë, Korrehtuese dhe e Asizit.
Gjykata e Policisë përbëhet nga një gjyqtar i vetëm.
Gjykata Korrektuese përbëhet nga 3 gjyqtar apo 4 kur qështjet janë komplekse.
Gjykata e Asizit përbëhet përbëhet nga 3 gjyqtar profesionistë.
Gjyqtari ndihmohet nga një JURI e përbër prej 9 antarë, qytetar të thesht të zgjedhur me short.
Gjykata e Apelit, përbëhet prej gjykatave korrektuese të apelit, të cilat pranojnë ankesat kundër
vendimeve të dhëna nga gjykatat e policisë dhe ato korrektuese, dhe Dhoma e Akuzës e cila ka
kompetencë sit ë gjyqtarit hetues, ajo përbëhet prej kryetarit dhe dy zavendës.
Gjykata e Asizit për të miturështë kompetente të gjykojë krimet më serioze të kryera nga të
miturit e moshës mbi 16 vjet, të cilët kanë kryer veprë penale vetëm apo në bashkëpunim. Ajo
përbëhet nga 3 magjistarët (2 prej tyre janë gjyqtar për të mitur) dhe 9 antar jurie.
Palët në procesin penal – janë prokurori, i akuzuari, viktima.
Precededenti nuk mund të luajë ndonjë rol shumë të madh. Megjithatë, vendimet gjyqësore, në
veqanti ato të sektorit penal të Gjykatës së Kasacionit, luajnë një rol të rëndësishëm në
procedurën penale.
27
Faza përgaditore – ka karakter të mirëfilltë inkvizitor. Objekt i caj është gjetja e provave
dhe vënja në lëvizje të akuzës publike. Në këtë fazë vihet re një concept dinamik i gjyqtarit
francez në krahasim me gjyqtarët tjerë të huaj.
Me urdhër të prokurorit publik kryesi i veprës penale mund të arrestohet, ndërsa kur ai
kapët në flagrancë ai arrestohet edhe pa urdhër të tij.
Parimet e procedurës penale –
E drejta franceze udhwhiqet nga parimi i ligjëshmërisëqw nwnkupton se qdo qytetarw është i
barabartë për të qenë i gjykuar nga të njejtat gjykata dhe sipas rregullave të njejta. Ndoshta në
shikim të parë ky parim duket i thjesht, mirëpo nëse e shikojm situatën në Francë ku ekzistojnë
privilegjet e gjykatave sipas klasës shoqërore të cilës i përket përsoni që do të gjykohej (shtresa
e ulët, fisnikëria etj), tregon se barazia përpara ligjit është një parim absolute i përgjithshëm.
Parimi i oportunitetitështë i rëndësishëm për të drejtën franceze. Sipas këtij parimi prokurori
publik asnjëhere nuk është i detyruar ta fillojë ndjekjen penale, në mungesë të denoncimeve
apo paraqitjes së ankesës.
Parimi i lirisë së provësështë një parim i cili proklamon atë që të gjitha provat do të
konsiderohen të pranueshme nëse ato nuk janë në kundërshtim me etikat e sistemit francezë
të procedimit penal.
Parimi i zhvillimit të procesit me gojë, sipas këtij parimi, i akuzuari, dëshmitarët dhe ekspertët
duhet të dëgjohen nga gjyqëtarët e jot ë procedojnë me qështjen. Mirëpo ky rregull ka
përjashtime, në gjykatat korrektuese dhe ato të policisë, kryetari i seancës mund të autorizojë
përdorimin e dokumentave nga ana e dëshmitarit apo ekspertit.
2. Sistemi belg i drejtësisë penale
Të pushtuar nga fqinjët jugor deri në v.1792, provincat belge u ndikuan shumë nga
kodifikimi francez, më konkretisht nga Kodi i hetimit criminal dhe Kodi Penal i Napoleont.
Burim i rëndësishëm i së drejtës penale belge është Kushtetuta e vitit 1994, e cila përmban
dispozita të rëndësishme të cilat e rregullojnë këtë qështje, si: parimin e ligjmërisë, heqëjes së
dënimit të konfiskimit të përgjithshëm, e drejta e faljes, ndalimi i juridiksioneve të posaqëme,
publiciteti i seancave, institucionin e jurisë për të gjitha krimet dhe për deliktet publike dhe të
shtypit.
Belgjika është një mbretëri, e cila është e ndarë në 10 provinca të ndara në qarqe dhe këto
të fundit të ndara në kantone. Si rrezultat i këti rregullimi shtetrorë, organizimi i gjykatave
ndahet në katër nivele:
28
a. në nivel kombëtar është Gjykata e Kasacionit,
b. në nivel provincial kemi 5 gjykata të apelit, 5 gjykata pune, gjykatat e asizit
c. në nivelin e qarqeve kemi gjykatat e shkallës së parë, gjykatat tregtare, gjykatat e
punës, juridiksionet e themeluara për të rregulluar konflikëtet e kompetencës,
d. në nivelin kantonal kemi gjyqtarët e paqës dhe gjykatat e policisë.
Gjykata e policisë – është kompetente në fushën e kundërvajtjeve dhe të delikteve të
kryera me kundërvajtje (delikte apo shkelje në fushën rurale, pyjore, të peshkimit etj). Ajo
vepron në përbërje të një gjyqtari, i njohur si gjyqtari i paqës. Kundër vendimeve të marrura nga
kjo gjykat palët mund të ushtrojnë ankesë në gjykatën e shkallës së parë.
Gjykata e korreksionit – është një seksion i gjykatës së shkallës së parë. Kjo gjykatë vepron
në përbërje të një gjyqtari të vetëm, ajo është kompetente për delikte dhe një pjesë të krimeve
të leta, ajo gjithashtu vendos edhe për ankesat e ngritura kundër vendimeve të gjykatës së
policisë. Kundër vendimeve të marrura nga kjo gjykat palët mund të ushtrojnë ankesë në
Gjykatën e Apelit dhe më pas mund të bëhet ankim në Gjykatën e Kasacionit, kundër
vendimeve të dhëna nga Gjykata e Apelit.
Gjykata e Asizit – është kompetente për krime, delikte politike, deliktet e shtypit si dhe
deliktet dhe kondervajtjet e lidhura me krimet. Ajo përbëhet prej kryetarit të gjykatës dy
ndimësa dhe nga një juri prej 12 përsonash, të caktuar me shortë në gjirin e popullit. Vendimet
e kësaj gjykate mund të jenë objekt i ankimimit vetëm në Gjykatën e Kasacionit.
Gjykata e Apelit – është kompetente për të vendosur lidhur me ankesat e ngritura kundër
vendimeve të Gjykatës së Korreksionit. Ajo funksionon me anë të dhomave, të cilat janë të
përbëra nga kryetari dhe dy anëtarë. Vendimet e saj mund të bëhen objekt ankimi në Gjykatën
e Kasacionit.
Gjykata e Kasacionit – bën kontrollimin e zbatimit të ligjshmërisë si gjykat e shkallës së
fundit të gjykimit. Ajo përbëhet nga kryetari dhe katër antarë. Vendimet e saj janë vendime të
formës së prerë.
Gjyqtarët – emrohen nga Mbreti me mandat të përjetshëm, më konkretisht deri në atë
moment kur ata janë të aftë të kryjnë funksionin e gjyqtarut.
Gjyqtarët e paqës dhe ata të gjykatave të shkallës së parë emrohen drejtpërdrejtë nga
mbreti.
Këshilltarët e gjykatave të apelit dhe kryetarët dhe zëvendëskryetarët e gjykatave të
shkallës së parë emrohen nga Mbreti në bazë të dy listave të paraqitura njëra nga gjykata e
tjetra nga këshillat provincial.
Këshilltarët e Gjykatës së Kasacionit emërohen nga mbreti, në mazë të dy listave, të
paraqitura njëra nga Senati dhe tjetra nga Gjykata e Kasacionit.
29
Prokuroria (Ministria Publike) – oficerët e Ministrisë Publike i propozon Ministria e
Drejtësisë ndërsa ata i emron dhe i shkarkon Mbreti. Ata kujdesën për zbatim të plotë të ligjit,
për ndjekje të kryrsve të veprave penale si dhe për ekzekutimin e vendimeve në fushën penale.
Policia belge është e përbër nga policia komunale, xhandarmërisë dhe policisë gjyqësore.
Secila nga 589 komunat belge, posedojnë një polici komunale, e cila është nën autoritetin e
kryetarit të komunës. Ajo vepron nën urdhrat e një komandanti policie, i cili kujdeset për
ruajtjen e rendit publik.
Xhandarmëria është e ndarë në 52 distrikte, ajo vepron nën autoritetin e Ministrisë së
Brendshme, ndërsa kur vepron në funksion të misioneve gjyqësore, në raste të tilla janë nën
autoritetin e Ministrit të Drejtësisë dhe nën mbikqyrjen e Prokurorëve të Përgjithshëm.
Policia gjyqësore e shërbimeve të Prokurorisë, përmbush vetëm misionet e policisë
gjyqësore. Ajo është nën kujdesinë e prokurorit të përgjithshëm dhe nën drejtimin e prokurorit
të mbretit.
Parimet e procedurës penale belge janë: Parimi i ligjshmërisë, publiciteti i seancave dhe
mutivacioni i gjykimeve, prezumimi i pafajsisë, respektimi i të drejtave të mbrojtjes ligjore,
përgjegjësia penale.
Parimi i ligjshmërisë së procedurës penale rrjedh nga Kushtetuta belge, e cila parashe atë,
që askush nuk mund të ndiqet penalisht, veqëse në ato raste të cilat janë të parapara me ligjë
dhe në formën të cilën e parashe ligji.
Publiciteti i seancave dhe mutivacioni i gjykimeve e parashe Kushtetuta, me kusht që
publiciteti të mos cënoj rendin public dhe rrjedhene procesit gjyqësor.
Prezumimi i pafajsisë nuk shpreht në donjë tekst penal e as në nivel kushtetues, por megjithatë,
ky parim është përvetësuar nga Konventa Evropiane e të drejtave të njeriut. Ky parim
nënkupton atë që, qdo i dyshuar konsiderohet i pafajshëm deri në momentin kur fajsia e tij
vertetohet me vendim të formës së prerë.
3. Sistemi gjerman i drejtësisë penale
E drejta romake në fund të shek. XV ushtroi një influencë të fuqishme dhe përcaktuese mbi
procedurën penale gjermane, ajo konsistonte kryesisht në racionalizimin dhe modernizimin e
mendimit juridik, frut i së cilës ishte Kodi penal karolinian i vitit 1532, i cili njëherit konsiderohet
Kodi i parë gjerman. Ky kod zbatohej në të gjithë perandorinë gjermane dhe njëkosisht shërbeu
si bazë për zhvillimin e një tradite në të drejtën penale, por megjithatë kjo e drejtë pati
kufizimet e veta nga të drejtat rajonale, si: E drejta e përgjithëshme prusiane dhe Kodi Penal
Bavarez.
Me rastin e bashkimit të shteteve gjermane nga Oto van Bismarku, në vitin 1871
Gjermania adoptoi Kodin Penal perandoriak si pjesë përbërse e procesit të unifikimit të së
drejtës gjermane.
Sot Gjermania është Republik Federale, përbëhet nga disa lande. Burim kryesor është Ligji
Themelor, i cili u miratua në vitin 1949 dhe rënditet në burimet klasike të demokracisë liberale.
30
Burim kryesor i drejtësisë penale gjermane është Kodi Penal. Ai është i ndarë në dy pjesë:
në pjesën e përgjithëshme dhe atë të posaqme. Pjesa e përgjitëshme trajton parimet dhe
institucionet kryesore, si dhe rregullat e përgjithshme që duhet zbatohen për të gjitha llojet e
veprave penale ndërsa pjesa e posaqve pasqyron figurat e veprave penale, si dhe elementet
konkrete të cilat duhet ti posedoj i dyshuari për tu shpallur fajtorë.
Vepra penale duhet të përmbaj këto elemente: rrezikshmëria shoqërore, kundërligjshmëria dhe
faji.
Rrezikshmëria shoqërore është tipar social dhe element material i veprës penale. Në Gjermani si
vepra me rrezikshmëri të lartë shoqërore konsiderohen: v.penale kundër jetës dhe shëndetit,
aktet teroriste, veprat penale kundër ekonomisë etj
Kundërligjshmëria paraqet bazë juridike për përcaktimin e veprës penale, ajo nënkupton atë
sjellje të individit e cila është në kundërshtim me normat e caktuara penalo-juridike, por e cila
në të njejtën kohë dëmton apo rrëzikon të mirën juridike e cila është e mbrojtur pikrisht nga ajo
normë.
Faji gjithashtu është element penale. Në të drejtën gjermane faji ndikon drejtëpërdrejtë në
masën e dënimit që përcakton gjykata.
Kodi penal gjerman parashikon disa faza të tentativës:
1. marrjen e vendimit,
2. përgaditjen,
3. fillimin e kryerjes së veprës penale,
4. realizimin e disa elementeve të veprës penale.
Mosha për përgjegjësi penale është 14 vjetë.
Përveq sanksioneve bazë, në Gjermani një rol të veqant luajnë edhe vendosja në klinika
psikiatrike, klinika kundër alkoolizmit dhe drogës, mbajtja në mbikqtrje etj.
Parimet procedural-penale –
Parimi i Ligjshmërisë – i kanë dhënë një rëndësi të veqantë, këtë gjë e dëshmon përfshirja e tij
në kushtetutën gjermane. Të gjitha parimet e tjera rrjedhin nga ky parim.
Parimi i mbrojtjes së të drejtave ligjore – ky parim ka një rëndësi të veqantë në mbrojtjen e
vlerave të vërteta të shoqërisë gjermane.
Parimi i mospranimit të analogjisë – ky parim proklamon atë se, nuk mund të gjykohet një krim
duke u bazuar në analogji, përjashtimisht analogjia mund të zbatohet vetëm kur kjo i vjen në
ndihmë të akuzuarit.
Parimi i sigurisë ligjore – ky parim vjen nga e drejta anglo-amerikane, e cila në të drejtën
gjermane është përshtatur si një e drejtë që ka qdo qytetar për t’u njohur me atë qka
parashikon ligji penal si sjellje të penalizueshme dhe kriminale.
Parimi i fajsisë nënkupton atë se fajsia e shkelësit të ligjit është bazë për caktimin e masës së
dënimit.
Parimi i fuqisë prapavepruese –
31
Procedura penale gjermane përfshin:
a. procedurën paragjyqësore,
b. procedurën e ndërmjetme,
c. seancën gjyqësore.
Arresti paraprak zbatohet për përsonat e dyshuar, për ata që kapën në flagrancë ose për ata që
dyshohen se mund të largohen për t’iu fshehur ndjekjes penale. Përsoni i arrestuar menjëherë
Brenda 24 orëve duhet të paraqitet para gjykatës.
I akuzuari ka të drejtë të angazhoj mbrojtës në të gjitha fazat e procedurës penale.
Juridiksionet –
Gjyqtarët janë të pavarur në bazë të garancive kushtetuese dhe janë të paanshëm.
Për vepra penale me rezikshmëri shoqërore të vogël të cilat ndiqen me padi private dhe
im.dënimi i paraparë nuk kalon 6 muaj burgim, qështja gjykohet nga një gjyqtar i vetëm në
Gjykatën e zonës. Në këtë gjykat gjykohen edhe veprat penale që ndiqen nga prokurori publik
dhe që dënimi i paraparë nuk kalon 1 vit burg.
Për vepra penaletë shkallës së parë, për të cilën parashihet dënim mbi 3 vite burgim apo
dërgim në një spital psikiatrik, në gjykimmerr pjesë edhe juria.
Krimet serioze gjykohen në Gjykatën e Landit.
Zyra e Prokurorit publik është pjesë e Ministrisë së Drejtësisë. Mbrenda Landeve, kjo zyre është
e organizuar në bazë të parimit të hierarkisë, në krye qëndron Prokurori i përgjithshëm, i cili
vepron nën urdhërin e Ministrit dhe ka kompetencë pranë Gjykatës së Lartë.
Prokurorët e distrikteve funksionojnë pranë gjykatave të distrikteve dhe janë nën urdherat e
Prokurorit të Përgjithshëm.
Në nivel federal ekziston zyra e prokurorit federal e cila është kompetente vetëm për vepra
penale të terorizmit dhe vepron nën urdhërat e Ministris Federale të Drejtësisë.
4. Sistemi anglez i drejtësisë penale
E drejta angleze është e drejtë që aplikohet në Angli dhe në Uells. Ajo ka ushtruar një
influencë të konsiderueshme tek vendet të cilat gjatë historisë kanë qenë të pushtuara nga ajo.
Për dallim nga shtetet tjera evropiane të cilat u bazuan në të drejtën romake, Anglia zhvilloi
një systemunik të drejtësisë i ashtuquajturi Common Law, i cili u bazua në dy gjykata kryesore:
a. gjykatat e zakonshme dhe
b. Gjykata e Mbretit.
E drejta angleze mbështetet në common laë dhe në të drejtën statusore.
1. Common Law (e drejta zakonore) përbëhet nga tërsia e zakoneve dhe zgjedhjeve të
mëparshme, të cilat janë aceptuar si ligje që në kohrat më të herëshme
2. E drejta statusore (Te statute law) përbëhet nga ligjet e nxjerrura nga Parlamenti në
llogari të shtetit dhe aktet nënligjore të nxjerrura në bazë të vendimeve të Parlamentit.
32
Ekzistojnë tri departamente qeveritare të cilat janë kompetente për drejtësinë penale ne
Angli dhe Uells:
a. Zyra e brendshme merret me qështjet që kanë të bëjnë me ligjet penale, policinë,
sistemin e burgjeve dhe mbikqyrjen etë burgosurve.
b. Departamenti i Lordit Kancelar merret me qështje gjyqësore, administron Gjykatat e
Larta, duke përfshir edhe Gjykatën e Mbretit e gjthashtu edhe gjykatat tjera.
c. Shërbimi penal i Kurorit është përgjegjës për ndjekjen penale pothuajse për të gjitha
veprat penale. Ky shërbim kryesohet nga Drejtori i ndjekjes penale, i cili vepron nën
urdhërat e Prokurorit të Përgjithshëm.
Pushteti gjyqësor është themeluar në bazë të dy llojë juridiksionesh: gjykatat e ulta dhe
gjykatat e larta.
Gjykatat e ulta kanë vetëm një funksion, ate të zgjedhjeve të cështjeve gjyqësore.
Gjykatat e larta përfaqësojnë pushtetin gjyqësor në Angli.
Organizimi i gjykatave – Në Angli veprojnë këto gjykata:
1. Gjykata e kontesë është hallkë në hierarkin e sistemit gjyqësor anglez, ajo është krijuar
në vitin 1846 në baxë të Aktit gjyqësor të kontes.
2. Gjykatat e magjistrave kanë një strukturë unike, e cila i bënë që të dallojnë nga gjykatat
tjera. Ato gjykojnë veprat penale të cilan janë kryer nga përsonat e rinjët dhe të kryera
nga femrat. Ato gjykojnë në trup gjykuesë në përbërje prej 3 gjyqtarve paqësor që
zgjidhin midis tyre kryetarin e seancës.
Sot në Angli ekzistojnë 20.000 gjyqtar të paqës ku 3.000 prej tyre janë femëra.
3. Gjykata e Lartë,
4. Gjykata e Mbretit është gjykatë superior e cila mirret më shumë me zgjidhjen e
qështjeve penale. Ajo u krijua më. 1971 me akte gjyqësore të posaçme.
Deri në vitin 1985, autoritet kryesor i ndjekjes penale ka qenë policia ndërsa nga ky vitë ndjekjen
penale e ushtron Shërbimi i ndjekjesë penale pranë kurorës ose Prokurori publik. Ky shërbim
fillimisht u prezentua në zona metropolitane e më pastaj shtriu fushëveprimin në tërë vendin,
ku është i organizuar në 31 zona që mbulojnë Anglin dhe Uellsin. Në krye të këtyre zonave
qëndron Kryeprokurori i Kurorës.
Procedurat gjyqësore –
Procedurat para gjykatës së magjistërve – Nëse Prokuroria e Kurorës qmon se nuk ka prova
të mjaftueshme kundër të pandehurit, ajo mund ta pushojë procedimin penal si para ashtu
edhe pas fillimit të gjykimit. Të njejtën gjë ajo mund ta bëjë, kur vie në përfundim se në bazë të
provat me të cilat disponon mund të ndryshohet akuza.
Gjykata e magjistarëve mund ta dërgojë direkt qështjen për shqyrtim gjyqësor në Gjykatën e
Kurorës edhe pa bërë shqyrtimin e provave duke marrë miratimin e të pandehurit të
përfaqësuar nga avokati. Gj. e magjistarve duhet ti vlersojë provat në të kundërtën duhet ta
lirojë të pandehurin.
Procedura në gjykaten e magjistarëve – Në fillim të seancës, nëse i akuzuari është prezentë
në të, trupi gjykues e njheatë me akuzën dhe e pyt atë nëse e pranon fajsin. Nëse ai e mohon
33
fajsinë, pasi që përfundohet procedimi i provave, trupi gjykues merr vendim lidhum me
qështjen.
Juriapërbëhët nga 12 persona të zgjedhur nga një listë e përbër nga përsonat që gëzojnë të
drejtën e zgjidhjes dhe që janë në moshën 18 -70 vjec.
Procedura për përsonat e rinjë – Përsonat e rinjë të moshës 10–17 vjec gjykohen në gjykatën e
të rinjve që përbëhet nga magjistratë të specializuarë. Ajo u krijua në vitin 1992, me c’rast e
zavendësoi gjykatën e vjetër për të mitur e cila gjykonte të miturit deri në moshën 16 vjec. Në
shqyrtim gjyqësor mund të marrin pjesë vetëm përsonat e autorizuar, si: gjyqtarët, nënpunësit
e gjykatës, palët, prindërit apo të afërmit e të miturit, përfaqësuesit ligjor dhe dëshmitarët.
I mituri gjykohet për të gjitha veprat penale përveq rasteve kur:
a. akuzohet për vrasje, ai regjistrohet që të gjykohet në gjykatën e Kurorës,
b. kur është nën moshën 14 vjec dhe ka kry veper penale të dënueshme mbi 14 vite, ai
regjistrohet të gjykohet ne Gjykaten e Kurorës,
c. akuzihet bashkë me një madhor, ai gjykohet në një gjykat për madhorë.
Vendimi duhet të jetë propocional me veprën penale.
Sanksionet –
Dënimi me burgim – dënimi më i rënd. Nëse të miturit e moshës 14-16 v. shpallën fajtorë në gj.
e Kurorës për vepëra të dënueshme mbi 14v. dënohen si me qenë madhor. Dënimi max për
vjedhje është 14v. Burgimi i përjetshëm mund të ipet përsonit mbi moshën 21v.
Burgimi i të miturit – max 12muaj për të mitur të moshës 15-17.
Pezulli i vendimit të madhorit – për vepra penale të dënueshme deri 2 vjet burgim.
Rendi i shërbimeve gjyqësore – mbikqyr të dënuarit që kryejnë punë në dobi të shoqërisë, prej
40 -240 orë.
Gjobat – sistemi i gjobave u paraqit në vitin 1992, të gjitha gjobat i shqipton gjykatat e
magjistërve, në rastin e shqiptimit shikohet niveli financiar i të akuzuarit.
5. Sistemi Italian i drejtësisë penale
Kodi i ri i procedurës penale hyri në fuqi në vitin 1989, ky njëherit është kodi i parë që prej
vendosjes së regjimit demokratiko-republikan në vitin 1946. Dallimi i këti kodi nga kodi i parë
Italian i v.1865, kodit të procedurës penale të vitit 1913 dhe kodit të procedurës penale të vitit
1930, i quajtur si Kodi Roko ishte zëvendësimi i tipit inkvizitor me tipin akuzator të procedurës
penale.
Burimet – e drejtësisë penale italiane janë:
Kushtetuta e vitit 1948 është burimi parësor i së drejtës për sistemin penal Italian. Ajo
përmbanë disa parime të rëndësishme, si: barazia para ligjit, e drejta e lirisë përsonale e cila
parashikon edhe afatet e paraqitjes para një gjyqtari në ratin e ndalimit, e drejta për tu gjykuar
nga një gjyqtar i zakonshëm, prezumini i pafajsisë, pavarsia e gjykatave etj.
34
E drejta ndërkombëtare – Legjislacioni supranacional, marveshjet bilateral dhe multilateral janë
burim i së drejtës italiane. Në këtë drejtim Italia ka nënshkruar Konventën Evropiane të të
Drejtave të Njeriut, e disa akte të tjera ndërkombëtare të rëndësishme në fushën penale.
Precedent gjyqësor është burim parsor. Praktika gjyqësore në legjislacionin penalo-procedural
Italian unifikohet nga vendimet e Gjykatës së Kasacionit.
Dokrtina ligjore është burim sekondar i drejtësisë penale.
Vepra penale sipas legjislacionit penal Italian ndahet në: krime dhe kundërvajtje. Në këtë
drejtim Italia ka qenë e para që e thyen traditën trinitare të v.penale në: krime, delikte dhe
kundërvajtje.
Autoritete të hetimit – në legjislasionin procedural penal Italian janë Zyra e Prokurorit Publik
dhe një trup e specializuar që njihet me emrin ”policia gjyqësore”, kjo njëherit ka kontaktin e
parë me veprën penale. Oficerët dhe agjendët e policisë gjyqësore janë të detyruar të mbledhin
prova rreth veprës penale dhe me autorizim të prokurorit të zhvillojnë hetimin rreth saj. Përveq
kësaj, në këtë fazë policia gjyqësore, kërkon gjurmët dhe ruan vendin e ngjarjes si dhe bënë
indentifikimin e përsonave ndaj të cilve zhvillohet hetimi.
Hetimet paraprake fillojnë të ecin nga moerifikon nëse palment kur prokurori publik regjistron
emrin e të hetuarin në regjistrin e posaqëm të njoftimeve të veprës penale.
Pas përfundimit të hetimeve paraprake fillon procedura paraprake për gjykim. Gjatë kësaj
fazë mbarojnë veprimet e nevojshme për fillimin e gjykimit: mbledhen provat e nevojshme,
pastaj përpilohet një listë me emrat e dëshmitarëve, ekspertëve dhe këshilltarëve për të
dëshmuar në shqyrtim gjyqësor. Kjo listë duhet ti dorzohet gjykatës 7 dit para fillimit të gjykimit
me qëllim që të përjashtohet prova e papranueshme.
Gjykimi është publik. Në gjykim pytjet paraprake i referohen të drejtave të palëve që marrin
pjesë në gjykim. Kështu, gjyqëtari verifikon nëse palët janë të pranishme dhe shqyrton nëse
arsyet për mosparaqitjen e të akuzuarit apo mbrojtësit të tij a jan ligjërisht të justifikueshme.
Gjykimi fillon me prezentimin e provave nga ana e prokurorit dhe vazhdon me mbledhjen e
provave të kërkuara nga ana e palët e tjera. Më pastaj dëgjohen dëshmitarët, më pas ekspertët
dhe këshilltarët teknik dhe në fund bëhet ekzaminimi i palëve nëse ata pajtohen me një gjë të
tillë.
Parimet në procedurën penale italiane janë:
a. parimi i ligjshmërisë së procedurës penale,
b. parimi i sekretit të zhvillimit të procedurës penale,
c. parimet që lidhen me marrjen e provës,
d. parimi i marrjes së lirë të provës.
Palët në procedurë penale janë: prokurori, i akuzuari, mbrojtësi, gjyqtari.
Prokurori publik mbikëqyr hetimet, ai ngarkon policinë gjyqësore të zhvillojë hetimet dhe pasi
merr rrezultatet përfundimtare prej hetimit ai vendos nëse do të fillojë ndjekjen penale apo do
të kërkojë të kërkojë të dhëna shtesë nëse një gjë e tillë është e nevojshme për procedim të më
tutjeshme.
35
Kur kemi të bëjmë me krime të rënda të cilat kërkojnë angashim shtesë, prokurori publik
vëhet në krye të hetimit.
Prokurori publik kundër vendimit të gjykatës mund të parqet ankesë në gjykatën e instancës
më të lartë sipas hierarkisë. P.sh. prokurori i Gjykatës së Apelit mund të paraqet ankesë kundër
vendimit të Gjykatës në shkallë të parë që ai i konsideron të padrejta nëse kundër të cilave
Prokurori publik i shkallës së parë nuk ka paraqitur ankesë.
Kur prokurori publik tejkalon kompetencat e tij, aim und ti nënshtrohet ndjekjes diciplinore
dhe nëse veprimi i tij konsiderohet si krim, aim und të ndiqet penalisht pasi t’i jetë hequr
mandati.
I akuzuari është një përson i regjistruar në regjistrin e veprave penale, ai është përsoni ndaj
të cilit zhvillohet prorocedura penale. I akuzuari sipas legjislacionit Italian është i mbrojtur nga
inkriminimi dhe ka të drejtë të heshtë.
Mbrojtja është një e drejtë e pa tjetërsueshme në qdo fazë dhe shkallë të procedimit.
Gjyqtari ka të drejt të kontrollojë aktivitetin e prokurorit publik gjatë hetimeve duke i kushtuar
kujdes të veqantë posaqërisht ligjshmërisë së arrestimeve ndaj përsonave të dyshuar dhe të
mbikqyrur.
Në Itali veprojnë këto gjykata: Gjykatat e shalloës së parë (pretorët), Gjykatat e shkallës së
dytë, Gjykata e Asizit (për krime), Gjykatat për të mitur dhe Gjykatat Ushtarake.
Sanksionet ndahen në:
1. dënimi me burgim të përjetshëm,
2. dënimi me heqje të lirisë (kohë të kufizuar),
3. gjoba,
4. konfiskimi etj.
Dënimet ndahen në dënime kryesore dhe në dënime plotësuese.
Dënimet kryesore për krime: me burgim të përjetshëm, me burgim, me gjobë. Dënimet
plotësuese për krime: heqja e të drejtës për të ushtruar detyrë shtetërore, heqëja e të drejtës
për të ushtruar një profësion apo mjeshtëri, dekadenca dhe pezullimi i ushtrimit të pushtetit
prindëror etj.
Ndërsa dënimet për kundërvajtëje: me burgim, me gjobë.
6. Sistemi holandez i drejtësisë penale
Sistemi i drejtësisë në Holandë për disa kohë nga ekspertët e huaj penal ka qenë i johur për
butësin e tij për shkak të sanksioneve të buta. Por kjo butësi tradicionale u rrezikua, për shkak
të rritjes së vazhdueshme të kriminalitetit. Ndryshimet e para në këtë drejtim i kemi në vitin
1990, ku u nxorr i ashtuquajturi ”ligji në veprim”, i cili kishte për qëllim forcimin e sistemit të
drejtësisë.
Veprat penale – ndahen në: krime dhe kundërvajtje.
E drejta penale_e_krahasuar
E drejta penale_e_krahasuar
E drejta penale_e_krahasuar
E drejta penale_e_krahasuar
E drejta penale_e_krahasuar
E drejta penale_e_krahasuar
E drejta penale_e_krahasuar

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Procedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzesProcedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzesDurim Kërhanaj
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuesedritashala
 
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateE Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateRefik Mustafa
 
Politika kriminale
Politika kriminalePolitika kriminale
Politika kriminaledritashala
 
Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare
Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare
Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare ArberSusuri
 
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme Refik Mustafa
 
E drejta penale nderkombetare
E drejta penale nderkombetareE drejta penale nderkombetare
E drejta penale nderkombetaredritashala
 
Kriminalistika
KriminalistikaKriminalistika
Kriminalistikakosmaqi
 
33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penale33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penalezogaj
 
E drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare privateE drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare privatedritashala
 
Procesi i të provuarit në Procedurë Penale
Procesi i të provuarit në Procedurë PenaleProcesi i të provuarit në Procedurë Penale
Procesi i të provuarit në Procedurë PenaleK. Gj.
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
FAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALEFAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALERefik Mustafa
 
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga  E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovPyetjet Nga  E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovRamadan Ademi
 
E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian Melos Jashari
 
E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE Refik Mustafa
 

Mais procurados (20)

Kriminologjia
KriminologjiaKriminologjia
Kriminologjia
 
Procedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzesProcedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake, hetimi, ngritja e aktakuzes
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuese
 
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateE Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
 
Kriminologjia
KriminologjiaKriminologjia
Kriminologjia
 
Politika kriminale
Politika kriminalePolitika kriminale
Politika kriminale
 
Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare
Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare
Punim seminarik - Gjykata Penale Nderkombetare
 
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
 
E drejta penale nderkombetare
E drejta penale nderkombetareE drejta penale nderkombetare
E drejta penale nderkombetare
 
Kriminalistika
KriminalistikaKriminalistika
Kriminalistika
 
33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penale33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penale
 
E drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare privateE drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare private
 
Procesi i të provuarit në Procedurë Penale
Procesi i të provuarit në Procedurë PenaleProcesi i të provuarit në Procedurë Penale
Procesi i të provuarit në Procedurë Penale
 
E drejta romake
E drejta romakeE drejta romake
E drejta romake
 
E Drejta Penale
E Drejta PenaleE Drejta Penale
E Drejta Penale
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
 
FAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALEFAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALE
 
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga  E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovPyetjet Nga  E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
 
E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian E drejta e unionit evropian
E drejta e unionit evropian
 
E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE
 

Destaque

E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penaleE drejta e procedures penale
E drejta e procedures penaleNasuf GËRMIZAJ
 
Mjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penale
Mjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penaleMjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penale
Mjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penaleDonikë Mjaki
 
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit Egzon Doli
 
25317763 e-drejta-e-peocedures-penale
25317763 e-drejta-e-peocedures-penale25317763 e-drejta-e-peocedures-penale
25317763 e-drejta-e-peocedures-penalezogaj
 
punim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimorepunim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimoreDonikë Mjaki
 
Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''
Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''
Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''Durim Kërhanaj
 
Pyetje nga E drejta e procedures permbarimore
Pyetje nga E drejta e procedures permbarimorePyetje nga E drejta e procedures permbarimore
Pyetje nga E drejta e procedures permbarimoreDonikë Mjaki
 
E drejta kushtetuese_master
E drejta kushtetuese_masterE drejta kushtetuese_master
E drejta kushtetuese_masterHAMZA SADRIJA
 
E drejta penale
E drejta penaleE drejta penale
E drejta penalezogaj
 
252995500 e-drejta-penale-1
252995500 e-drejta-penale-1252995500 e-drejta-penale-1
252995500 e-drejta-penale-1Rilind Kastrati
 
E drejta-trashegimore
E drejta-trashegimoreE drejta-trashegimore
E drejta-trashegimorePetrit Zogaj
 
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike NderkombetareBurimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetarefidankryeziu
 

Destaque (20)

E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penaleE drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
 
Seminar procedure penale - Prokurori Publik i Kosoves
Seminar procedure penale - Prokurori Publik i KosovesSeminar procedure penale - Prokurori Publik i Kosoves
Seminar procedure penale - Prokurori Publik i Kosoves
 
Mjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penale
Mjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penaleMjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penale
Mjetet juridike të jashtëzakonshme në procedurë penale
 
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
 
25317763 e-drejta-e-peocedures-penale
25317763 e-drejta-e-peocedures-penale25317763 e-drejta-e-peocedures-penale
25317763 e-drejta-e-peocedures-penale
 
punim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimorepunim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimore
 
E drejta e punes komplet
E drejta e punes   kompletE drejta e punes   komplet
E drejta e punes komplet
 
Normat juridike
Normat juridikeNormat juridike
Normat juridike
 
Punim Seminarik
Punim SeminarikPunim Seminarik
Punim Seminarik
 
Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''
Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''
Prezantim ''Prokuroria''-''Prosecutor''
 
Ese
EseEse
Ese
 
Raport hulumtimi
Raport hulumtimiRaport hulumtimi
Raport hulumtimi
 
Pyetje nga E drejta e procedures permbarimore
Pyetje nga E drejta e procedures permbarimorePyetje nga E drejta e procedures permbarimore
Pyetje nga E drejta e procedures permbarimore
 
E drejta kushtetuese_master
E drejta kushtetuese_masterE drejta kushtetuese_master
E drejta kushtetuese_master
 
E drejta penale
E drejta penaleE drejta penale
E drejta penale
 
252995500 e-drejta-penale-1
252995500 e-drejta-penale-1252995500 e-drejta-penale-1
252995500 e-drejta-penale-1
 
Kriminologjia
KriminologjiaKriminologjia
Kriminologjia
 
E drejta-trashegimore
E drejta-trashegimoreE drejta-trashegimore
E drejta-trashegimore
 
Procedura penale,punim seminarik
Procedura penale,punim seminarikProcedura penale,punim seminarik
Procedura penale,punim seminarik
 
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike NderkombetareBurimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
Burimet E Se Drejtes Publike Nderkombetare
 

Semelhante a E drejta penale_e_krahasuar

33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civile33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civilezogaj
 
E drejta civile_1
E drejta civile_1E drejta civile_1
E drejta civile_1zogaj
 
E drejta-civile-1
E drejta-civile-1E drejta-civile-1
E drejta-civile-1zogaj
 
E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]kulla 2010
 
Universiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovësUniversiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovëssemrabuqi
 
Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02
Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02
Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02Arsiola DYRMISHI
 
Politika Kriminale Slajd
Politika Kriminale SlajdPolitika Kriminale Slajd
Politika Kriminale SlajdARMIDA
 
Politika kriminale
Politika kriminalePolitika kriminale
Politika kriminaleLavdrimi91
 
E Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeE Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeRefik Mustafa
 
Mborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te Njeriut
Mborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te NjeriutMborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te Njeriut
Mborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te NjeriutRefik Mustafa
 
Burimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleBurimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleRefik Mustafa
 
Konceptet e të drejtës romake
Konceptet e të drejtës romakeKonceptet e të drejtës romake
Konceptet e të drejtës romakeSelf employed
 
E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike  E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike Refik Mustafa
 
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publikekulla 2010
 
E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3s b
 

Semelhante a E drejta penale_e_krahasuar (20)

E drejta romake
E drejta romakeE drejta romake
E drejta romake
 
e-Drejta-Romake.pdf
e-Drejta-Romake.pdfe-Drejta-Romake.pdf
e-Drejta-Romake.pdf
 
E drejta romake
E drejta romakeE drejta romake
E drejta romake
 
33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civile33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civile
 
E drejta civile_1
E drejta civile_1E drejta civile_1
E drejta civile_1
 
E drejta-civile-1
E drejta-civile-1E drejta-civile-1
E drejta-civile-1
 
E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]
 
Universiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovësUniversiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovës
 
Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02
Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02
Politikakriminale slajd-100323082830-phpapp02
 
Politika Kriminale Slajd
Politika Kriminale SlajdPolitika Kriminale Slajd
Politika Kriminale Slajd
 
Politika kriminale
Politika kriminalePolitika kriminale
Politika kriminale
 
E Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeE Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare Publike
 
Mborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te Njeriut
Mborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te NjeriutMborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te Njeriut
Mborjta Nderkombtare e Te Drejtave Te Njeriut
 
Burimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleBurimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes Penale
 
Konceptet e të drejtës romake
Konceptet e të drejtës romakeKonceptet e të drejtës romake
Konceptet e të drejtës romake
 
E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike  E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike
 
E Drejta Romake
E Drejta Romake E Drejta Romake
E Drejta Romake
 
E drejta-nderkombetare-private
E drejta-nderkombetare-privateE drejta-nderkombetare-private
E drejta-nderkombetare-private
 
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
 
E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3
 

E drejta penale_e_krahasuar

  • 1. 1 E drejtapenale e krahasuar Pjesa e parë 1. Hyrje në të drejtën penale të krahasuar 2. Raporti i të drejtën penale të krahasuar me diciplinat e përaferta me të 3. Burimet e së drejtës penale të krahasuar 4. Përmbajtja e të drejtave 5. Vepra penale 6. Procesi 7. Juridiksionet (gjykatat) 8. Ndalimi 9. Sistemet e procedimit penal 10. Instanca 11. Prova 12. Sanksioni Pjesa e dytë 1. Sistemi Francez i d.p. 2. Sistemi Belg i d.p. 3. Sistemi Gjerman i d.p. 4. Sistemi Anglez i d.p. 5. Sistemi Italian i d.p. 6. Sistemi Holandez i d.p. 7. Sistemi Amerikani d.p. 1. Hyrje ne të drejtën penale të krahasuar Sa i perket objekti i studimit të së drejtes penale të krahasuar, ka pasur disa mendime nga këndveshtrime të ndryshme të cilat kanë qënë përafersisht të njejta. Statuti i Akademis Ndërkombetare tëdrejtës së Krahasuar të Hagës, vlerson se e drejta e krahasuar mirret me krahasimin sistematik të institutive, institucioneve dhe sistemeve juridike të vendeve të ndryshme dhe pajtimin e ligjeve. Autori i njohur Mark Ansel pohon se e drejta e krahasuar mirret me studimin e diferencave dhe ngjajshmërive ndërmjet dy apo më shumë të drejtave. Nga e gjithë kjo mund të vijmë në përfundim se e drejta penale e krahasuar ka për objek studimi: krahasimin e instituteve, institucioneve dhe sistemeve të ndryshme juridike në nje sfond të përbashkët, me qrast kërkohet vënja në pah ngjajshmërit dhe dallimet në mes të legjislacioneve penale te shteteve të ndryshme.
  • 2. 2 Mendimet e autorve janë të ndara për të drejtën penale të krahasuar! Për disa autorë e drejta e krahasuar (poashtu edhe e drejta penale e krahasuar) është një shkencë e pavarur, e barabartë me disiplinat tjera juridike e cila na jep rezultate te reja të cilat nuk mund të arrihen pa ndihmën e krahasimit. Për autorë të tjerë ndryshe nga të parët, pavarsishtë asaj që e drejta penale e krahasuar sjell rezultate unike, sipas tyre ajo është vetëm një mëtodë e cila shërben për të trajtuar disa degë paraekzistuese të së drejtës. Karakteristikat e të drejtës penale të krahasuar janë: 1. shtrin objektine saj tëstudimit në të gjithë botën, 2. nxjerr në pah zgjidhje progresive të të drejtave penale të shteteve të ndryshme, 3. studion rregullimin shoqëror që bëhet nga legjislacionet e ndryshme penale, 4. synon inkorporimin e elementeve cilësore në institutet dhe instrumentet juridiko- penale, 5. krahason një rreth të gjerë të drejtash, duke realizuar përpunimin e tyre nëpërmjet krahasimit, 6. nxjerr në pah pikat e përbashkëta dhe ato të veqanta te normave penalo-juridike të vendeve të ndryshme, etj. 2.Raporti i të drejtën penale të krahasuar me diciplinat e përaferta me të a. E drejta penale e krahasuar dhe ajo e huaj b. E drejta penale e krahasuar dhe e drejta penale ndërkombëtare E drejta penale ndërkombetare përkufizohet si tërsi dhe system i normave juridiko-penale ndërkombetare, me të cilat rregullohet cështja e veprave penale ndërkombetare, veprat me elemente ndërkombetare, procedurën penale dhe përgjegjësin penale të kryesve të këtyre veprave penale, cështjen e ekzekutimit të sanksioneve penale etj. c. E drejta penale e krahasuar dhe e drejta penale evropiane d. E drejta penale e krahasuar dhe antropologjia juridikeAntropologjia juridike studion rregullat e sjelljes së shoqërive në raportë me të drejtën. e. E drejta penale e krahasuar dhe politika kriminale Politika kriminale ndihmon përshtatjen në sistemet juridiko-penale të disa sanksioneve të cilat janë cilsuar të efekshme në disa vende. f. E drejta penale e krahasuar dhe historia ligjore
  • 3. 3 Historia ligjore studion procesin e lindjes dhe të zhvillimit të ligjeve ne përgjithësi në shtete të ndryshme. g. E drejta penale e krahasuar dhe sociologjia e së drejtësSociologjia e së drejtës studion mardhëniet ndërmjet ligjit (të drejtës) dhe shoqërisë. h. E drejta penale e krahasuar dhe etnologjia ligjoreEtnologjia ligjore merret me kërkimin dhe zbulimin e prejardhëjes të së drejtës, duke analizuar dukuritë kulturore. Burimet e së drejtës penale të krahasuar Në të drejtën e krahasuar doktrina të drejtati klasifikon në dy grupe: 1. Familjet e mëdha ose modelet kryesore, në të cilat bëjnë pjesë: Familja romano-gjermanike e së drejtës, Familja Common Law, Familja islamike e së drejtës etj. 2.Të drejtat fetare, të cilat i kushtojnë rëndësi idesë së harmonisë shoqërore, nëpërmjet pajtimit dhe këshillimit: e drejta kanonike, hinduse, hebraike dhe konfucione. Në një kohë të gjatë , burimet e së drejtës në fushën e së drejtës penale kanë qenë zakoni, ligji dhe jurisprudence. Por, tani duke ju falenderuar zhvillimeve të gjithë mbarshëme dhe nevojës që ka sjellur koha u pa e arsyeshme krijimi i shumë instrumenteve tjera për implementimin e së drejtës dhe rregullimin e mardhënjeve të ndryshme shoqërore. Si rrjedhojë e kësaj dolën në skenë Kushtetutat dhe më vonë edhe Konventat. Modelet ose familjetligjore mbështeten në tri lloj burimesh: a) burimet kryesore: kushtetutat dhe konventat, b) burimet e zakonshme: ligji dhe jurisprudence, c) burimet dytësore: zakonetë dhe rregullat e politesës. Kushtetutaështë ligji më i lartë dhe me fuqi juridike më të madhe në cdo shtet të civilizuar. Në mënyrë progressive është rritur numri i vendeve që kanë një kushtetut të shkruar, në këtë drejtim përjashtim bëjnë Anglia dhe Zelanda e Re, të cilat vazhdojnë ti mbesin besnik traditës.Pothuajse të gjitha kushtetutat përmbajnë parime themelore të cilat i shërbejnë të drejtës penale e në veqanti të drejtës së procedurës penale. Për nga rëndësia pranë nivelit të burimeve kushtetuese qëndrojnë edhe konventat dhe aktet e ndryshme juridike ndërkombëtare. Konventat dhe aktet e ndryshme juridike ndërkombëtare përmbajnë parime të karakterit penalo-proceduraldhe për këtë arsyeje dispozitat nga këto akte juridike shpeshëhere përfshihen në kushtetuta ose tekste të përbashkëta me të. Zakoni ka qenë burim i vetëm në bashkësinë e parë njerzore dhe burim kryesor i së drejtës penale në shoqërinë skllavopronare dhe feudale. Sot në shumicën e vendeve të botës është burim sekondar që nënkupton, ai do të aplikohet vetëm në munges të burimeve kryesore. Por
  • 4. 4 megjithate, në disa vende të Afrikës në të cilat jetohet ende ne bashkësi, grupe e fise zakoni vazhdon të jetë burim kryesor i së drejtës e në disa prej tyre edhe burim i vetëm. 4.Përmbajtja e të drejtave Për ti krahasuar të drejtat e ndryshme duhet ti respektojm dy rregulla: së pari, duhet ta marrim parasysh atë që, në botë nuk ka dy shtete që kanë idealisht të njëjtën të drejtë e aq më pak të njëjtën të drejtë ose system penal. – Së dyti, të drejtat dhe modelet nuk janë as të pandryshueshme e as të izoluara sepse ndodhin ndryshime si pasojë e kontakteve dhe shkëmbimeve midis tyre. Klasifikimi i modeleve Modelet me të njohura të së drejtës janë: 1. Familja romano-gjermanike, 2. Familja common Law, 3. Familja socialiste, 4. Familja islamike. Familja romano-gjermanike(edrejta civile-Civil Law), Familja romano-gjermanike, përfaqëson të drejtën e një numëri shumë të madhë të shtëteve në botë, ajo gjindetë po thuajse në të gjithë Evropën e mesme dhe atë perendimore, në Amerikën Latine si dhe në disa pjesë të Afrikës e Lindjesë së Largët. Kjo traditë ka shërbyer si bazë edhe për të drejtën e vendeve socialiste. Gjatë historisë, ka pasur katër kodifikime më të rëndësishme të së drejtave: E drejta Romake e perandorit Justinian, E drejta Kanonike e Kishës Katolike mesjetare, Kodi i Napoleonit dhe e Drejta Gjermanike e Popullit. E Drejta Romake Në shek. VI të e.s., perandori bizantin Justiniani arriti të realizonte përpilimin dhe kodifikimin e ligjit që do të vepronte në botën romake. Rezultati ishte ’’Corpus Juris Civilis’’, i njohur gjithashtu si Institutet e Justinianit. Ky Kod përbëhej prej katër pjesve: e drejta familjare, e drejta pronsore, krimet civile dhe kontratat. Justiniani me këtë Kod shpresonte të thjeshtëzonte numrin e madh ligjor, që shpesh here ishin kontradiktore dhe të pa qarta. Rëndësia e këti kodi ishtë mjaftë e madhe, ky fakt ilustrohetme atë që ky kodë u bë bazë e studimeve ligjore në univerzitetet e mesjetës, e po ashtu ai u bë boshtë i disa sistemeve ligjore kombëtare gjatë periudhës së zhvillimit të komb-shteteve në shek. e XVI dhe të XVII. E Drejta Kanonike Krahas të Drejtës Romake e cila kiste një shtrirje mjaftë të gjerë, Kisha Katolike zhvilloi të drejtën e saj, të quajtur E Drejta Kanonike, e cila kishte për objekt Kishën dhe cështjet shpirtërore. E Drejta Kanonike përmbante dispozita që rregullojnë jetën familjare dhe moralin, e gjithashtu rregulla për drejtimin e kishës. Ajo administrohej prej gjykatave klerikale.
  • 5. 5 Nën ndikimin e zhvillimit të hovëshëm të zejtaris dhe të tregtis, në Evropë, gjatë mesjetës u zhvillua një degë e rëndësishme e të drejtës E Dreja Tregtare, kjo e drejtë lindi në qytetet e njohura tregtare të Italisë, por shpejt rrenjët e saj i shtriu edhe në vendet e tjera të evropës duke u konsoliduar e gjithashtu u bë ashtu si e Drejta Romake dhe Kanonike, një lloj ligji ndërkombëtar i pranuar në Evropë. Kodi i Napoleonit Revulucioni i vitit 1789 ishte një pikë këthese e madhe në historinë e Francës.Revulucionarët shfuqizuanmonarkinë e trashiguar, ekzekutuan mbretin Luigjin XVI dhe shpallën republikën e bazuar mbi para dhe vërimet e lirisë, barazisë dhe vllazërisë. Vitet e para pas Revulucionit u përcoll me një vargë trazirash, luftrash e agresionesh të vzhdueshme për qeverin republikane. Një situatë të till e shfrytzoi Napoleon Bonaparti, i cili u vetëshpall perandori i parë i Francës dhe u angazhua në një sëri reformash qeveritare të cilat ndryshuan ndjeshëm strukturat administrative dhe administrative në vend. Një arritje e veqantë e tij në sistemin e drejtësisë pa dyshim ishte i ashtuquajturi Kodi I Napoleonit, i cili u përgaditë prej ekspertëve ligjorë dhe hyri në fuqi në vitin 1804. Këta ekspertë mblodhën në një kod shumë prej ligjeve që ishin praktikuar në vende të ndryshme të Francës. Ky kod bazohet në të drejtën kanonike, në të drejtën romake, në të drejtën tregëtare dhe nëpraktikat feudale që ekzistonin para revulucionit. Kodi I Napoleonit përbëhet prej 2281 nenesh të cilat mbulojnë aspekte të ndryshme: të drejtën familjare (martesën, divorcin), të drejtën pronësore, sanksionet civile dhe kontratat. Influenca e Napolonit në të drejtën penale bëri të nxirret Kodi Penal në v. 1810, njëherit ky kod njihet edhe si një kod shumëi ashpër.Pas shek, XIX, Kodi I Napoleonit pati një influencë të madhe në vende të tjera që po përpiqeshin të kodifikonin ligjet e tyre. Vendet e para që adoptuan kodin francez ishin vendet e pushtuara prej Napoleonit, si Belgjika, Holanda, Polonia dhe një pjesë të Gjermanisë. Franca, gjithashtu, e ’’eksportoi’’ kodin e saj në Afrikë dhe në Lindjen e Afërme dhe të Largme, e poashtu, edhe në ish kolonitë e saj në Amerikën Veriore. Sot influence e kodit civil vazhdon në shtetin e Luizianës dhe në provincën kanadeze të Kuebekut. Kodi civil gjerman Kodi civil gjerman u nxorr gati 100 vjet pas Kodit Francez, gjegjësisht në vitin 1900, ai përmbante edhe shumë institucione juridike, të cilat nuk i njihte Kodi Civil Francez. Edhe Kodi Civil Francez konsiderohet vepër e madhe kodifikuese. Edhe ky kod në vitet pasuese pa pësuar ndryshime dhe plotësime të shumta, gjithashtu edhe ky pati ndikimin e vet në nxjerrjen e kodeve dhe legjislacioneve civile të shumë shteteve tjera. Kodi civil gjerman përbëhet prej pesë librave ku secili ka të bëjë me cështje të caktuara: Libri I – Pjesa e përgjithshme dhe e drejta sendore, Libri II – Detyrimet,Libri III – E drejta pronësore, Libri IV – E drejta familjare, Libri V – E drejta trashëgimore. Familja Common Law Në të drejtën e sistemit anglo-sakson ndryshe quhet edhe common law, e drejta mbështetet në sistemin e precedentëve gjygjësore. Gjykatësi, sipas këtij sistemi, vendimin e vet e bazon në vendimet gjygjësore, në rastet e gjykuara.
  • 6. 6 Sistemi juridik common law është paraqitur në Angli dhe ka depërtuar në vendet e tjera të botës, të kolonizuara dhe të influencuara nga Britania e Madhe.Sistemi juridik Common Law sot është mjaft i përhapur në botë, atë e kemi në Angli, SHBA, Kanada, Australi, në disa shtete të Afrikës, të Azizë etj. Në disa shtete që i takojnë këti sistemi, siq janë SHBA-të dhe Kanadaja, ekzistojnë shtete respektivishtë rajone të cilat kanë kode civile, pra e rregullojnë të drejtën civile sipas sistemit juridik kontinental, p.sh. Luiziana, Kuebeku etj. Duhet përmendur se formimi i familjes Common Law ka kaluar në tri etapa apo periudha: 1. Fillesat e Common Law-t, vitet (1066-1484), 2. Periudha e plotësimit të saj, vitet (1485-1832), 3. Periudha modern e Common Law-t, fillon nga viti 1832 dhe vazhdon edhe më sot. Familja Socialisteesë drejtës Kjo familje përfaqësohej nga Karl Marksi, i cili cilësohej si profeti i ideologjisë komuniste. Ai proklamonte iden se me rastin e krijimit të një shoqërie të vërtet komuniste, shteti nuk do të kishte nevojë për ligje penale dhe sanksione për ligjthyesit. Në këtë shoqëri ideale, bashkëpunimi dhe nevoja për komunikim do të zavendësonte individualizmin dhe konkurencën. Prona do t’ipërkiste të gjithëve, kështu do të eliminohej nxitja për grabitje apo vjedhje dhe njerzit nuk do të jenë subject i nxitjeve patologjike që i bënjnë ata kriminel. Ky vision utopik i Marksit nuk është realizuar në asnjë vend të botës, megjithatë vendet komuniste kan praktikuar atë qëështë qyajtur E Drejta Socialiste. Kjo e drejtë edhe pse rrenjët e saj i pati në ish Bashkimin Sovjetik, ajo degët e saj i shtriu edhe në vendet e tjera të cilat ishin të influencuara nga ky shtet. E Drejta Socialiste historikisht është mbështetur në Civil Law por ajo ka disa karakteristika të cilat e bëjnë atë të veqohet. Janë gjashtë karakteristika themelore të së Drejtës Socialiste që e dallojnë nga të drejtat tjera: 1. Dallimi në mes të drejtës publike dhe asaj private, 2. Funksioni edukues i ligjit, 3. Roli dallues i prokurorit, 4. Pavarsia e gjygjësorit. 1. Dallimi në mes të drejtës publike dhe asaj private -Ligjet që rregullonin pronën, trashegimin dhe mardhëniet private mes individëve i ipte rëndësi të drejtës private, ndërsa prona kolektive e cila ishte mjet kryesor i prodhimit ka ndikuar ndjeshëm në rëndësinë e të drejtës publike, e cila kishte të bënte me ligjet statutore dhe rregulloreve të shtetit. 2. Funksioni edukues i ligjit - Ligji i këti sistemi ishte i panjohur për popullin, ky njëherit ishte një apsurditet në të Drejtën Socialiste. 3. Roli i prokurorit -Prokurori i përgjithshëm në vendet komuniste, gjegjësisht në Bashkimin Sovjetik, ka qenë një ndër përsonalitetet më të rëndësishme të strukturës shtetërore. Përgjitësisht prokurori ka qenë më i pushtetëshëm se gjygjtari. Ai kishte nënë role: hetues penal, juri e madhe, prokuror penal, mbështetës i degës ekzekutive, mbrojtës gjygjësor, mbrojtës i përgjithshëm, mbrojtës i burgut, mbrojtës ushtarak dhe propangandist i së drejtës sovjetike. 4. Pavarsia e gjygjësorit -Pavarsia e gjykimit nënkupton faktin se gjygjtarët janë të lirë të vëndosin në lidhje me cështjen, në përputhje me ligjin dhe nuk mund ti bëhet presion në dhënjen e vendimit për asnjë arsye. Ky parim është shumë i fuqishëm në të drejtën
  • 7. 7 perendimore. Megjithatë, ndarja e pushteteve nuk ka qenë ideal qeveritar në ish Bashkimin Sovjetik, kjo nënkupton se në raste jo të zakonshme, arsyet shtetrore ishin të legjitimuara si justifikimpër devijimet nga procedura konvencionale. Familja Islamikee së drejtës Sipas autorit arabo-saudit Muhamed Nader, i cili ishte zëvendëssekretar i shoqatës së juristëve ndërkombëtar, pohonte se e drejta islamike nënkupton një korpus rregullash që rrjedhin prej Zotit me anë të profetëve të tij ndërsa populli është i drejtuar ose i urdhëruar për të udhëhequr jetën e tij në këtë botë. Nader përcaktonte karakteristikat e ligjit islam. Ai ishte i derivuar prej Zotit, kishte disa karakteristika të ligjit kauzal, nuk kishte fuqinë e qeverisjes për të detyruar sanksionet dhe në këtë mënyrë varej prej bindjes vullnetare. Aktualisht njihen 4 shkolla të mëdha të ligjit islamik të cilat rrjedhin prej drejtuesish fetar, të cilët kane jetuar në zona të ndryshme dhe janë ballafaquar me problem të ndryshme në dy shekujt e parë pas vdekjes së Muhamedit a.s. Këto shkolla janë: Hanifi, Hambali, Maliki dhe Shafi’i. Dallimet midis tyre qëndrojnë në theksimin e qështjeve në lidhje me traditën dhe përdorimin e Kur’anit. Sheriati paraqet një contrast në raport me sistemet perendimore. Krimet këtu karakterizohen si veprime kundër Zotit dhe si veprime të gabuara private kundër njerzëve tjerë. Në rastin e parë shteti mund ta fillojë ndjekjen, ndërsa në të dytin viktima apo të afërmit e tij mund të paraqesin akuzë. Krimet kundër Zotit janë shumë serioze si: largimi nga besimi fetar (heqja dorë në mënyrë vullnetare prej islamit dhe rregullave të tij), rrebelimi, shpifja, tradhëtia bashkëshortore, homoseksualozmi etj. Gjykatat gjithashtu janë unike për nga struktura, procedimi dhe vendimet. Dënimet janë të përshkruara në Kur’an dhe janë përgjithsishtë të ashpra duke përfshir dënimet trupore dhe ato me vdekje. Këto dënime manifestohen në forma mjaft të ashpëra, p.sh. vjedhësit ju prehet dora apo këmba, tradhëtia bashkëshortore dhe aktet e homoseksualizmit dënohen me vdekje. Kjo e drejtë vazhdon të aplikohet edhe sot në një numër të madh të shteteve muslimane si në: Arabi Saudite, Sudan, Iran, Jordani, Pakistan etj. Kodifikimi në Familjet Ligjore Kodifikimi në sistemin Romano-Gjermanik Pikrisht në Evropën kontinentale, zemrën e sistemit romano-gjermanik, ka lindur kodifikimi i parë. Kodet e para penale janë shfaqura në shek. e XVIII. Në vitin 1751, Codex juris bavarici criminalis, Kodifikimi në të drejtën materjale Kodi penal francez i vitit 1810, Kodi penal bavarez i vitit 1813. Kodifikimi në Evropë gjatë historisë ka kaluat nëpër tri faza:
  • 8. 8 1. Faza e parë përfshinë periudhën 1810-1867, 2. Faza e dytë përfshinë periudhën 1867-1902, 3. Faza e tretë përfshinë periudhën 1902 e këndej. Kodifikimi në procedurën penale Kodi francez i hetimit criminal i vitit 1808. Metodat e së drejtës penale të krahasuar E drejta penale e krahasuar në kuadrin e diciplinave të tjera të krahasuara është relativisht e re dhe për një kohë shumë të shkurtër ka dalë në pah si metod studimi, një gjë të tillë e konfirmon e drejta krahasuese e përgjithëshme në disa botime të saj. Krahasimi i të drejtave penale të vendeve të ndryshme presupozohet para së gjithash që të operohet me anën e disa metodave të caktuara. Më konkretishtë kërkohet përpilimi i një inventari materialesh, për përpilimin e tij nevoitet përmbledhja e të drejtave positive. Forma e parë e këtyre përmbledhjeve është e përbërë nga ligjet më konkretisht nga kodet, ndërsa forma e dytë e përmbledhjeve përbëhet nga revistat e jurisprudencës. Studimet doktrinale janë shumë të rëndësishme dhe të dobishme për juristin e të drejtës penale të krahasuar. Këto studime ndahen në: 1. Botime, 2. Anketa, 3. Revista. Metoda statike – Bën të mundur të analizohen sistemet juridike penale, procedural, institutet dhe institucionet e ndryshme në një moment të caktuar. Metoda dinamike–është më e plotë se ajo statike sepse ajo zgjeron objektin e saj të studimit duke evidentuar edhe evulucionin që kanë pësuar institutet, institucionet ose sistemet duke studiuar. Instrumentet e krahasimit Teoria e përgjthëshme e së drejtës së krahasuar aplikon dy instrumente kryesore të krahasimit: 1. Elementet përcaktues, 2. Ekuivalenca e institucioneve. Elementët përcaktues influencojnë në mënyrë të drejtëpërdrejtë ose jotë drejtëpërdrejtë në pjesën më të madhe të veqantive të një sistemi juridik. Si elemente përcaktuese konsiderohen disa rregulla të cilat karakterizojnë cdo system juridik në procesin e krahasimit. Të tillë janë: klasifikimi i veprave penale, përgjegjësia penale, përsonale dhe morale, parimi i fajësisë, parimet e përgjithshme mbi sanksionet etj. Ekuivalenca e institucioneve orientojnë procesin e krahasimit.
  • 9. 9 5. Vepra penale Lidhur me përcaktimin e nocionit të veprës penale, në teorinë e së drejtës penale janë shfaqur mendime të ndryshme. Këto mendime dallojnë varësisht prej kundërvështrimit të veprës penale. Para së gjithash, vepra penale trajtohet si fenomen juridik. Krahas këti mendimi, vepra penale trajtohet edhe si fenomen social dhe si veprim apo sjellje e njeriut të caktuar me të cilin dëmtohen apo rrezikohen vlerat e caktuara të shoqëris apo të individit. Sipas Kodit Penal të Rep. Kosovës, për tu cilsuar një veprim apo sjellje e caktuar vepër penale duhet përmbushur katër kushte: 1. vepra të jetë e kundërligjshme, 2. të ekzistoj pasoja të dëmshme apo rrezikshmëria, 3. që vepra me ligj të përcaktohet si vepër penale si dhe të përcaktohen elementet konstituive të saj, dhe 4. për qdo lloj vepre penale të parashihet sanksioni penal ose lloji dhe masa e trajtimit të detyrueshëm i cili mund ti shqiptohet. Nga përkufizimi i veprës penale, që e cekëm më pare, del se vepra penale përbëhet prej katër elementet themelore apo të përgjithëshme: 1. veprimi i njeriut, 2. kundërligjshmëria, 3. përcaktueshmëria e veprës penale në ligj, dhe 4. përgjegjësia penale e kryesit (fajësia). Në Common Law koncepti i veprës penale përkufizohet rrall nga ligjvënsi. Ky system veprat penale i ndanë në: tradhëti shtetrore, krime dhe kundërvajtje. Në këtë drejtim SHBA-t v.penale i ndjane në: krime dhe kundërvajtje ndërsa Anglia në vepra të arrestueshme dhe të pa arrestueshem. Doktrina juridike parashe tri elemente për të ekzistuar vepra penale: elementin ligjor, elementin material dhe elementin psikologjik. Kodi penal suedez sheh në konceptin e veprës penale si një akt për të cilin është parashikuar një dënim nga ky kod ose nga kodet a ligjet tjera. Kodi penal grek i v.1951, përcakton: vepra penale është një akt i pa justifikueshëm dhe i dënueshëm nga ligji. 6. Procesi Në sistemin e drejtësisë penale bashkëekzistojnë organe me natyra dhe funkësione të ndryshme. Sot në mbar botën ekzistojn dy sisteme kryesore të procesit:
  • 10. 10 Policia dhe Prokuroria. 1. Policia Policiaështë një organë që praktikisht siguron ndjekjen e një numëri shumë të madh të cështjeve penale, e në disa vende të caktuara ajo përmbushë edhe një funksion tjetër të rëndësishëm, atë parandalues, të cilën e realizon e ashtuquajtura policia e komunitetit ose e komunës. Sipas Kodit të Procedurës Penale të Rep.Kosovës, policia, sapo të informohet për veprën penale e cila ndiqet sipas detyrës zyrtare, qoftë nëpërmes paraqitjes së kallzimit penal apo në ndonjë mënyrë tjetër, pa vonesë dhe jo më vonë se 24 orë nga marrja e këti informacioni informon prokurorin public dhe aq më parë që të jetë e mundur i siguron ati raporte të tjera dhe të dhëna plotësuese, të cilat i referohen rastit konkret. Sa i përket përbërjes, duke lënë me një anë Anglin në të cilën vepron vetëm policia civile, në pjesën më të madhe të vendeve të Evropës ka polici të dyfishta, një polici civile dhe një polici ushtarake e quajtur xhandarmëri. Gjermania konsiderohet që ka nje polici rreth 130.000 policë dhe një xhandarmëri me rreth 80.000 policë. Franca ka një polici kombëtare me rreth 120.000 policë dhe një xhandarmëri me rreth 95.000 policë. Spanja njeh Guardi cile (një institucion i armatosur në mënyr ushtarake) ku bëjnë pjesë rreth 65.000 policë dhe nga ana tjetër një ka Trupën kombëtare të policisë e përbër nga funksionar civil që numëron rreth 95.000 policë. Italia tri forca policore: policinë e shtetit, karbinierët dhe rojet e financave. Sot shtetet e botës duke u ballafaquar me rritjen rapide të kriminalitetit, i cili po manifestohet në forma mjaft komplekse, krahasë trupave policore të cialt kryen funksione të përgjithshme kanë krijuar trupa policore kryen funksione apo detyra të posaqëme apo speciale p.sh. trupa të specializuara për luftimin e terorizmit, akteve të dhunshme, trafik të drogave, prostitucion, kontraband etj. Në shtetet federale policia është e ndarë në polici federale e cila shtrinë kompetencën e saj në tërë federatën dhe policia provinciale e cila ka kompetencë më të kufizuar. 2. Prokuroria Prokuroria e sotme(Ministrisë Publike) ka origjinë franceze dhe njihet që nga koha e mesjetës. Më pastaj ky institucion u përhap pothuajse në të gjitha vendet. Në shek. e XVIII shumë shtete kishin një Ministri Publike p.sh. Rusia që nga v. 1722, gjithashtu Ministria Publike ekzistonte edhe në Belgjikë, Luksemburg, Gjermani, Itali, Skoci, Irland, Danimark etj. Kurse Anglia është një rast më i veqantë, atje prej kohësh nuk ka pasur Prokuror, megjithatë qeveria me 1879 krijoi Zyrën e Drejtorit të Ndjekjes Publike, e cila ka pasur për detyëinicimin e ndjekjes publike për vepra penale të rënda, ndërsa ligji v. 1985 krijoi Shërbimin e Ndjekjesë së kurorës. Në vendinë tonë Prokuroria Publike është organ kushtetues që organizohet dhe funksionon në përputhje me dispozitat që rregullojnë veprimtarin e saj. Në krye të prokuroris publike qëndron Kryeprokurori, i cili kryen funksione kushtetuese. Prokuroria publike rregullohet në bazë të disa parimeve:
  • 11. 11 1. parimi i hierarkisë – varësin e prokurorisë publike më të ultë nga prokuroria publike e rangut më të lartë, 2. parimi i devulucionit – të drejtën e prokurorit public më të lartë t’i ushtrojë punët nga kompetenca e prokurorit public më të ultë, 3. parimi i substitucionit – të drejtën e prokurorit public më të lartë që ushtrimin e funksionit të ndjekjes penale dhe kryerjen e disa veprimeve rreth një qështje penale konkrete ti bartë prej një prokurorie publike në prokurorinë tjetër publike të të njejtit rangë, 4. Parimi i vëndosjes në mënyrë monokrate – të drejtën e prokurorit public që mvetësisht t’i ushtrojë të gjitha punët rreth ndjekjes së një qështje penale konkrete në kuadër të një prokurorie publike. Njihen dy sisteme kryesore të rekrutimit të prokurorëve: a. sistemi i zgjedhjes, ishte i pranishem në Evropën Lindore, ky sistem vazhdon të jetë prezentë akoma në SHBA në nivel shtetërore, këtu përjashtohet Florida dhe Havai. Kandidatët duhet ta kenë Fakultetin e drejtësisë, përvojën e nevojshme në këtë lëmi. Ata zgjidhen me një mandatë 2 deri 4 vjetë. b. sistemi i emërimit, është i pranishëm në modelin romano-gjermanik. Kompetencat e prokurorit sipas Koditë të Procedurës Penale të Rep. së Kosovës mund të ndahen në dy grupe: 1. kompetencë themelore, e cila konsiston në hetimin e veprave penale dhe ndjekjen e kryerësve të tyre. 2. Kompetencat që i referohen veprës penale: a. ndërmarje masave për zbulimin e v.penale dhe kryesit të saj, b. paraqitja dhe prezentimi i akuzave, c. paraqitja e ankesave kundër vendimeve gjyqësore, d. kryerja e punve të tjera conform legjislacionit në fuqi. Zhvillimi i pricesit Anglia i jep përparsi sekretit mbi publicitetin. Franca qëndronë në pozitë mes sekretit dhe publicitetit. SHBA i jep përparsi publicitetit mbi sekretin. 7. Juridiksionet (gjykatat) Gjykata është institucion i pushtetit gjyqësor, ajo njëherit është subject themelor i procedurës penale, ajo eshtë e ngarkuar me përgjegjësinë e madhe të zgjidhjes së cështjes penale me paansi dhe mature, duke mos u pajtuar me qëndrimet subjective dhe duke mos u ndikuar nga atakimet e drejtëpërdrejta që dëmtojnë dhënien e drejtësisë. Sot në botë njihen disa juridiksione Juridiksionet e hetimit – janë të ngarkuara për të përgaditur qështjen për gjykim, ato kanë dominuar në të drejtat e vendeve të Evropës Lindore në epokën socialiste deri në v. 1989.
  • 12. 12 Atje ku ekzistojnë juridiksionet e hetimit, spikasin dy modele të ndryshme: sistemi kontinental dhe anglo-saksion. Në sistemin kontinental, gjyqtari hetues e ka origjinën në Francë, që shfaqet për herë të parë në vitin 1856. Ai është i njohur si përsonazhi kryesor i fazës paraprake të procesit penal, ai drejton hetimet dhe trajton të gjitha cështjet që kanë të bëjnë me privimin e lirisë dhe të drejtave të njeriut si dhe merr vendime për të filluar ndjekjen penale në fund të hetimit. I konceptuar kështu, përveq në Francë ku edhe ka lindur, gjyqtarin hetues e hasim edhe në Belgjikë, Holandë, Zvicër, Spanjë, Greqi, Amerikën Latine dhe disa vende të Afrikës frankofolse. Në sistemin anglo-sakson, gjyqtari hetues nuk ndërhyn në cështjet paraprake të procesit penal, ai ështëi autorizuar të ndërmarr veprime përkatëse vetëm nëcështjet gjyqësore. I konceptuar kështu, gjyqtarin hetues e kemi në Angli, SHBA, Kanada, Australi etj. Juridiksionet e gjykimit –janë të organizuara në funksion të klasifikimit të veprave penale. Franca njeh tri elemente përbërse të veprës penale dhe në bazë të kësaj ka tri lloje juridiksionesh të gjykimit: Gjykata e Policisë për kundërvajtje, Gjykata e Korrektimit për delikte dhe Gjykata e Asizit për krime. Gjermania njeh dy elemente përbërse të veprës penale dhe në bazë të kësaj ka dy lloj juridiksionesh: Gjykatën e Instancës për delikte dhe Dhomën e Madhe Penale (gjykatën e asizit) për krime. Anglia është dualiste, këtu hasim Gjykatat e Magjistratëve e cila gjykojnë cështjet e vogla për nga rrezikshmëria dhe Gjykatat e Kurorës që gjykojnë cështje me rrezikshmëri të lartë shoqërore. Juridiksionet e specializuara – kanë konpetenca të veqanta, por procedimi është i njejtë me atë që zbatohet në juridiksionet e zakonshme. Këto juridiksione në atë form qënë përbërjen e tyre kanë gjyqtarë të cilët kanë njohuri dhe përgaditje të posaqme e cila i përputhet funksionit të saj. Juridiksione të tilla mund të jenë: gjykatat ekonomike dhe financiare, gjykatat për vepra penale të terorizmit, gjykatat për mitur, gjykatat ushtarake etj. Në disa vende me ekonomi të zhvilluar, është ndjerë nevoja që të krijohen gjykata të cilat do të trajtonin cështje të natyrës ekonomike, si: mashtrim në kredi, mashtrim në subvencione, shpërdorim besimi, korrupsion aktiv dhe pasiv etj. Rritja rapide dhe shpërndarja globale e terorizmit ka shtyrë mekanizmat përkatës të krijojnë gjykata të specializuara për gjykimin e kësaj vepre penale, Në Gjermani funksionon Gjykata e Apelit, e cila është kompetente për ti gjykuar këto vepra në shkallë të parë. Në Francë vepron Gjykata e Asizit në përbërje prej 7 magjistërve. Në Irlanden e Veriut vepron Gjykata pa juri. Në Spanjë vepron Gjykata ’’Audiencia Nacional’’. Juridiksionet që trajtojnë veprat penale të kryera nga të miturit janë ndër juridiksionet e specializuara më të rëndësishme, origjina e tyre është shumë e lashtë, ideja është shfaqur nëGjermani në fund të shek. XIX. Sot këto gjykata të specializuara veprojnë në mbarë botën, në SHBA nga viti 1899, në Angli nga viti 1908, në Portugali nga viti 1911, në Francë nga viti 1912, në Holand 1922, në Gjermani 1923, në Itali 1934, në Spanjë 1948, në Bahrein 1976, në Kuvajt 1983 etj,
  • 13. 13 Juridiksionet e rekursit – ekzistojnë në të gjithë botën, në të cilat atakohet vendimi i shkallës së parë. Këto gjykata gjithëmonë nuk janë të strukturuara në mënyrë të njëjtë. Në ketë drejtim në shkallë të dytë disa juridiksione të rekursit bëjnë vlersimin e provave ndërsa disa të tjera vlersojnë ligjshmërin e procedimit pasi juridiksioni i shkallës së parë të jetë shprehur me vendim gjyqësor. Jeridiksionet federale dhe jo federale – kjo ndarje lindë në bazë të rregullimit shtetrorë të shteteve. Në vendet me strukturë federale ekzistojnë dy llojë gjykatash: në ato federale dhe në ato shtetërore, provincial, kantonale etj. Në SHBA kemi: gjykatat shtetrore, gjykatat federale dhe Gjykata e Lartë. Në Kanada Ligji Kushtetues i vitit 1867 u besonte provincave pushtetin për të krijuar gjykaten në fusha penale, nga e cila rezulton se cdo provincë posedon organizimin e vet gjyqësor, p.sh. Kuebeku, ka krijuar: Gjyqtarëte Paqës, Gjykatat Bashkiake, Gjykatën e Kuebekut (Dhomën e të rinjve dhe Dhomën Penale), Gjykatën e Lartë dhe Gjykatën e Apelit. Në cdo provincë tjetër organizimi është pak më I ndryshëm. Për ti bashkuar të gjitha provincat ekziston një Gjykatë e Lartë (Supreme) e krijuar me 1875. Përbërja e Juridiksioneve Sipas legjislacionit ton penal në fuqi, Gjykataeshte subjekt themelor i procedures penale, ajo ushtron njerin prej funksioneve themelore te procedures penale ( dhenjen e drejtesisë), ajo është e ngarkuar me pergjegjesin e madhe te zgjidhjes se qeshtjes penale me paansi dhe maturi. Ne kuader të realizimit te funksionit te gjykimit te qeshtjeve penale gjykata vepron ne perberje individuale dhe kolegjiale. Neperberje individuale vepron gjyqetari i procedures paraprake, gjyqetari i gjykates komunale, gjyqtari i gjykates se qarkut, kryetari i trupit gjykues, gjyqetari ne procedur te shkurter. Ne perberje kolegjiale gjykata ne gjykimin e qeshtjeve vendon ne: a) Kolegj prej 3 gjyqetaresh profesional (trupi i vogël) vendos jashte shqyrtimit gjyqesor ose ne procedur lidhur me ankesen per vepra penale te denueshme deri ne 15 vite burg dhe ne perberje prej 5 gjyqetaresh profesional (truoi i madh) per vepra penale te denueshme mbi 15 vite burg, ose denim me i rend, dhe kur tvendos Gjykata Suprem si gjykat e shkalles se tret.. b) Trup gjykues i perber prej gjygjetarve profesionist dhe gjyqetarve laik. Gjyqtarët profesionist mbështeten mbi parimet e kompetencës dhe të pavarësisë. Sipas Kodit tonë të procedurës penale kandidatët për gjyqtarët profesionist duhet ti plotësojnë disa kushte: 1. të ketë të kryer fakultetin e drejtësisë, 2. të ketë të dhënë provimin e juridikaturës, 3. të ketë vlera të larta morale, 4. të mos ketë dosje penale,
  • 14. 14 5. të mos jetë regjistruar apo i angazhuar në ndonjë parti politike, 6. të ketë përvojë të caktuar pune. Në Francëpërveq kushteve bazike, njohurit verifikohen në konkursë. Nëvendet e Common Law- t, në shumicën e rasteve gjyqtarët jane avokatë të vjetër. Rekrutimi i gjyqtarve bëhet në bazë të dy medeleve. Modeli i parëështë ai i emërimit të gjyqtarve nga pushteti ekzekutiv, që bëhet nga kryetari i shtetit. Një model të tillë e kemi në SHBA për emrimin e gjyqtarve federal, gjithashtu edhe në Francë dhe në Itali. Modeli i dytëështë ai i zgjidhjes popullore i cili ka qenë shumë në modë në vendet e Evropës Lindore gjerë në vitin 1990. Një model të tillë e kemi edhe në SHBA, për gjyqtarët lokal, njëherit amerikanët përmes këti modeli shohin futjen e demokracisë dhe të pavarsisë së gjyqsorit përballë pushtetit ekzekutiv. Në vendet e Common Law-t nuk ka karierë gjyqtari, ndërsa në Evropën kontinentale, në Amerikën Latine, Afrikën frankofone, në Japoni njihetë një karier (përparim), me që rastë mund të fillosh si gjyqtar hetus dhe më vonë mund të përfundosh Kryetar i Gjykatës së Kasacionit. Gjyqtarët joprofesional – janë qytetarë të cilën nuk do të thotë që patjetër duhet me qenë jurist. Pjesëmarrja popullore në administrimin e drejtësisëështë e njohur që prej Greqisë së lashtë. Realitetet aktuale dëshmojnë se kjo pjesëmrje po pushon së përparuari por gjithsesi ajo ekziston sipas modaliteteve të ndryshme. Kompetencat e Juridiksioneve Sipas Kodit të procedurës penale të Rep. Kosovës, kriteret per percaktimin e kompetences se gjykates janë: 1. Lloji dhe rendesia e vepres penale, 2. Vendi ne te cilin gjykata e ushtron funksionin e gjykimit, 3. Cilesia e kryersit te vepres penale dhe 4. Lloji i veprimeve proceduralo-penale. a. Kompetenca lëndore Kompetenca lëndore përcaktohet në bazë të llojit dhe rëndësisëe së veprës penale. Bazë për përcaktimin e kësaj kompetence është vepra penale e cila është objekt i gjykimit. Si kriter themelor për përcaktimin e kësaj kompetence merret lloji dhe lartësia e dënimit e paraparë për veprën penale të tillë. Mirëpo ekzistojnë edhe disa vepra penale të përcaktuara në mënyrë taksative te të cilat lloje dhe lartësia e dënimit të paraparë me kod penal nuk ndikojnë në atë se në kompetencën e cilës gjykatë do të zgjedhen, për ato vepra penale shprehimisht janë lënë në kompetencën e një lloj të gjykatave. Gjykata Komunale ka kompetenc:
  • 15. 15 Te vendos ne shkall te parë per vepra penale për të cilat parashihet denim me gjob ose me burgim deri ne 5 vite. Te vendos ne shkall të parë lidhur me veprimet dhe masat në proceduren paraprake, Te kryej punë të tjera. Gjykata e Qarkut ka kompetenc lendore te gjykoje ne: ne shkalle te pare: Veprat penale te denushme me te pakten 5 vite burg ose burgim afatgjat dhe Veprat penale te cilat ligji i parashe ne kopetenc te gjykates se qarkur. ne shkalle te dyte: vendos per ankesat e paraqitura kunder vendimeve te gjykates komunale. Gjykata Supreme e Rep. Kosoves ka kompetenca: Te vendos per ankese kunder aktgjykimit te gjykates se qarkut te marr ne shkall te par. Te vendos per ankese kkunder aktgjykimit te marr ne shkall te dyt. Te vendos per mjetin e jashtezakonshem juridik. Te kryj veprime te tjera. b. Kompetenca territoriale Kompetenca territoriale në parim i jepet gjykatës brenda territorit të së cilës është kryer ose është tentuar vepra penale ose brenda vendit ku është shkaktuar pasoja. Vendi i kryrjes së veprës penale është kriter themelor sipas të cilit caktohet kompetenca territoriale e rëndomtë. Kriteret tjera për caktimin e kësaj kompetence aplikohet vetëm nëse nuk dihet vendi i kryrjes së veprës penale. Nuk ka dyshim se vendi i kryrjes së veprës penale kontibuon për ndriçimin dhe zgjedhjen e fakteve kontestuse nëse aty mund të gjenden gjurmët e veprës penale. Kur vepra penale kryhet në aeroplan kompetent është gjykata në territorin e së cilës është regjistruar aeroplani. Nëse vepra penale është kryer nëpërmes gazetës radios ose televizionit atëherë kompetent është gjykate në territorin e së cilës është shtypur shkresa apo është kumtuar lajmi. Kriteret e zakonshme te percaktimit te kompetences teritoriale: Vendi i kryerjes se vepres penale, Vendbanimi ose vendqendrimi te te pandehurit, Vendi i arrestimin ose i dorzimit te te pandehurit, Kriteret e jashtezakonshme te percaktimit te kompetences teritoiale: Percaktimit te kompetences teritoiale permes urdhereses, Lidhja reciproke e veprave penale, Percaktimit te kompetences teritoiale permes delegimit. c.Kompetenca personale Nenkupton llojin e kompetences e cila caktohet ne baze te cilesis se kryesit te vepres penale. Kjo competence vie ne shprehje kur I mituri kryen vepër penale. d.Kompetenca funksionale Nenkupton llojin e kompetences e cila caktohet ne baze te llojit te veprimeve dhe puneve qe ushtrohen ne nje gjykatë.
  • 16. 16 8. Ndalimi Ndalimi nënkupton ndalimin policor të cilin e bënë policia, kur ekzistonë dyshimi i bazuar që përsoni i ndaluar ka kryer vepër penale e cila ndiqet sipas detyrës zyrtare, kjo njëheri është një masë mjaftë e aplikueshme në botën bashkkohore e cila shërben për sigurimin e të pandehurit në procedurë penale. Ndalimi e autorizuar nga shteti e kemi që në fillimet e shoqërive të organizuara dhe që nga atëhere ka pasur një përmbajtje ligjore dhe praktikë komplekse. Konsiderohet që vendimi për ndalim nuk prek vetëm individin por edhe shoqërinë. Nga njëra anë, një vendim i tillë privon lirinë e të akuzuarit, i sigmatizon dhe i nxjerr ata nga bota e jashtëme, si dhe njëherit kufizon ndjeshëm pjesëmarjen e tyre në përgaditjen e mbrojtjes dhe rrit shancat e një vendimi të dhënë në disfavor të të akuzuarit. Nga ana tjetër mos ndërmarja e një veprimi të tillë pra mosndalimi, shtonë rrezikune kryerjes nga ana e të akuzuarit të veprimeve që vështërsojnë hetimet ose mundësojnë kryerjen e një vepre penale tjetër. Kjo njëherit vën në pah dy tendenca, të cilat janë të kundërta ndër vete dhe është e pamundur që në një procedurë penale të vije në shprehje që të dyja në mënyrë të plotë. Tendenca e parëështë ajo qëi referohet efikasitetit të procedurës penale, kjo tendencë ka për qëllim ndërtimin e procedurës penale në atë mënyrë që asnjë kryerës i veprës penale të mos mbetet pa u zbuluar dhe që kryersit përgjegjës të veprës penale ti shqiptohet dhe ndaj tij të zbatohet sanksioni penal i merituar, ndërsa tendencae dytë kërkon që ndaj qytetarve, kundër të cilve zhvillohet procedura penale, të cilët mund të jenë të pa fajshëm, të mos bëhet kufizimi i lirisë së tyre, gjegjësisht që ata të mos gjykohen. Policia mund ta arrestojë dhe ndalojë përsonin kur: 1. ekziston dyshimi i bazuar që ai ka kryer vepër penale që ndiqet sipas detyrës zyrtare, 2. arrestimi dhe ndalimi është i nevojshëm për indentifikimin e personit, verifikimin e alibisë, mbledhjen e informacioneve dhe te dhenave per vepren penale ne fjalë dhe 3. ekziston frika se i dyshuari do të fshihet, kur indentiteti I tij nuk mund te vertetihet, ose ekzistojnë rrethana tjera qe e arsyetojnë ikjen, ose ka mundesi ti zhduk, fshehë ose ti ndryshojë provat. Personi i arrestuar ka keto te drejta: a. Të drejten ne ndihmë të menjehershme te mbrojtesit, b. Te drejten te komunikoj ne menyrë konfidenciale me mbrojtesin e tij, c. Të drejten qe të informohet ne gjuhen e tij lidhur me arsyet e arrestimit, d. Te drejten të heshtë dhe te mos pergjigjet ne asnje pyetje, e. Te drejten ne perkethim falas, etj Per qdo person te arrestuar policia mban dosje te posaçme, lidhur me: a. te dhenat personale te te arrestuarit, b. arsyet e arrestimit, c. vepren penale per te cilen dyshohet, d. rrethanat e arrestimit, etj. NëSHBA kohëzgjatja e ndalimit, mund të zgjatë 24 orë, mbrenda këti afati i dyshuari duhet të paraqitet para një gjyqtari. Gjyqtari mund tëvendosë lirimin me kusht (kaucion), sipas të cilit i
  • 17. 17 akuzuari lirohet me kusht, pas vendosjes së një shumë të hollash si garanci. Një tjetër mënyrë alternative e lirisë me kusht, duke paguar kaucion, mund të jetë edhe: a) vënia e të dyshuarit nën mbikqyrjen e një agjensie ndalimi, b) detyrimi i të akuzuarit të paraqitet para një agjencie të posacme, në kushtet e parapara me ligj, c) kufizimi i të akuzuarit në udhëtimet dhe aktivitetet e tjera të tij, d) ndalimi i mbajtjes dhe përdorimit të armëve dhe alkoolit nga ana e tij, e) vendosja e të akuzuarit nën mbikqyrje të pjesshme. NëAustri paraburgimi ekzekutohet sipas një vendimi gjyqësor, i cili zakonisht ipet pas 48 orëve të ndalimit policor. Në Suedi ndalimi mund të bëhët vetëm me vendim gjyqësor dhe të dyshuarin pa humbur kohë mbrenda 4 ditësh duhet të dërgohet para një gjyqtari. 9. Sistemet e Procedimit Penal Procedura penale akuzatore – përfaqëson lloin më të vjetër të procedurës penale. Ai, si tip i familjes Common Law, ka lindur në shek. XI dhe përfaqësohet nga e drejta angleze. Si pasojë e ndikimit të fuqishëm të saj, ky tip i procedurës penale u zbatua edhe në uells, Irlandë, Zelandën e Re, Kanada etj. Me karakter akuzator ishte procedura penale edhe në Greqinë dhe Romën e vjetër. Ky tip i procedurës penale, me disa dryshime të vogla, vazhdon të zbatohet edhe me periudhën e feudalizmit të hershëm, ndërsa në Angli, SHBA dhe në disa vende të ndikuara nga to, ai vazhdon të jetë present edhe në ditët e sotme. Karakteristikat themelore te tipit akuzator te procedurës penale Funksionet themelore janë të ndara ashtu që secilën e ushtron një subjekt i posaçëm. Funksionin e ndjekjes e ushtron paditësi, funksionin e mbrojtësit i pandehuri ndërsa atë të gjykimit gjykata. Ndjekja zakonisht bëhet me padi private të cilën e ushtron personi i dëmtuar me vepër penale. Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri vet ose me mbrojtësin e tij. Pozita e të pandehurit ne ketë tip është maksimalisht e favorshme për të pandehurin. Gjykata e ushtron funksionin e gjykimit në bazë të iniciativës së dhënë me padi nga ana e paditësit secila palë kishte të drejtë të paraqesë provë dhe ti kundërvihet palës kundërshtare. Ky tip karakterizohet nga dy veqori: Ai zhvillohet ne form kontesti ndermjet dy palve te barabarta: paditesit dhe te pandehurit. Funksionet themelore te proc. penale jane te ndara dhe ushtrohen ne menyr te pavarur nga nje subject i posaqem. c) Nuk kishte kurrfarë procedure paraprake në të cilën do të mblidheshin prova. Anët pozitive dhe negative te tipit akuzator Ana pozitive konsiderohet pozita mjaftë e favorshme e të pandehurit në procedurën ana negative, te cilat u manifestuan gjatë zhvillimit të tij historik janë se duke e lënë të pandehurin në një pozitë procedurale mjaft të favorshme ky tip nuk mbronte vetëm të pandehurin e pafajshëmpor edhe atë fajtor.
  • 18. 18 Tipi inkuizitor i procedurës penaleTipi inkvizitor i proc. penale eshte me origjin nga e drejta romano-gjermanike, ky tip lindi nga nevoja qe kryesit e vepres penale te mos shpetonin nga denimi nese mungon padia private. Ky tip karakterizohet nga keto veqori: 1. Ne kete tip te proc. penale perballe te pandehurit tani qendron inkvirenti-hetuesi, ne duart e te cilit jane te perqendruar te tri funksionet themelore te proc. penale (funksionin e ndjekjes, te mbrojtjes dhe te gjykimit) 2. I pandehuri konsiderohet objekt ndaj te cilit zhvillohet procedura penale, 3. Procedura zhvillohet ne dy faza: faza e hetimit dhe faza e gjykimit, 4. Ishte e lejuar ankesa kunder vendimit te gjykates, 5. Ishte e lejuar turtura, etj. Anet pozitive dhe negative te tipit inkuizitor Dobësia themelore e procedurës inkuizitore është se në të bëhet grumbullimi i funksioneve të procedurës në duart e një subjekti procedural dhe se pozita procedurale e të pandehurit vështirësohet shumë. Karakteristikë historike është zbatimi i torturës apo shtypjes jo humane ndaj të të pandehurit, me zbatimin e torturës ndaj tij e cila shpesh ka sjellë deri te gjykimi i personave te pafajshëm. Sistemi inkvizitor i procedurës penale është i pranishëm në një sërë vendesh si në: Francë, Gjermani, Belgjikë, Rusi etj. Pavarsish asaj qëi përkasinë të njejtit system, ato kanë disa nuance qëi dallojnë, p.sh. në procedurën paraprake në Gjermani vepron prokurori ndërsa në Francë gjyqtari hetues. 10. Instanca Instanca nënkupton një seri aktesh të ndryshme të ndërmarura, të cilat kanë qëllim marrjen e vendimeve që përcaktojnë vazhdimin e procedurës gjyqësore ose përfundimit të saj. Aktet e instancës kanë të bëjnë me ndjekjen penale dhe cënimet, pra aktet procedural të cilat prekin liritë dhë të drejtat themelore të individit, vendimin për ta vazhduar ndjekjen, vendimet e dhëna mbi bazën e fakteve nga gjykatat rekurset që bëjnë në lidhje me ndjekjen penale. Ndjekja penale – Sipas ligjeve procedural njihen katër sisteme të ndjekjes penale: 1. ndjekja e cila rrjedh nga viktima ose në rast se viktima nuk jeton ndjekja e cila rrjedh nga të afërmit e viktimës (akuza private), 2. ndjekja e cila rrjedh nga qdo qytetar i cili vepron në emër të shoqërisë(akuza popullore), 3. ndjekja që rrjeth nga vet gjyqtarët (ndjekja e zyrës), 4. ndjekja që rrjedh nga funksionarët e specializuar si prokurori (akuza publike). Nuk duhet të harrojmë rolin e rëndësishëm të policis nëzhvillimin e ndjekjes penale, duke mos lën anash faktin se ajo është e para e cila bie ne kontaktë me informacionin lidhur me veprën penale dhe me kryesin e saj. Nëvendinë tonë prokurori publik është kompetent për ndjekjen e veprave penale të cilat ndiqen sipas deryrës zyrtare, ndërsa nëqoftëse prokurori publik tërhiqet nga ndjekja vazhdimin
  • 19. 19 e saj mund ta bëj paditësi subsidiar kurse për vepra penale të cilat ligjëvësi i ka përcaktuar në mënyrë decidive në KP, mund të ndiqën vetëm me padi private nga paditësi privat. Në sistemin Anglez,ndjekja penale është private dhe popullore, këtu cdo qytetar mund ta ushtrojë ndjekjen penale, por në fakt më shpesh është policia ajo e cila pasi ka përfunduar hetimin e saj, vën në lëvizje veprimin public. Përgjegjse për ndjekjen penal Angli gjate historis ka themeluar mekanizma perkatës, si p.sh. me 1879 Drejtorin e Ndjekjes Penale, me 1985 Shërbimin e Ndjekjes së Kurorës, ky shërbim ka qëllim kryesor ndjekjen e filluar nga policia, gjithashtu ky shërbim mund ti jap këshilla policisë. Më konkretisht, Shërbimi i Ndjekjes së Kurorës pasi merr dosjen që i dorzohet nga policia, vendos nëse ka prova të mjaftueshme për të urdhëruar vazhdimin e ndjekjes penale. Por në ratet kur policia dhuron gjobë, atëhere Shërbimi i Ndjekjes së Kurorës nuk mirret me trajtimin e qështjes. Nësistemin amerikanështë më e thjeshtë në krahasim me atë anglez. Në SHBA ekziston një shërbim public, një prokurori e vërtet që zotëron monopolin e ndjekjes penale. Këtu kemi Prokurotin federal përgjegjës për vepra penale federale dhe prokurorin e distriktit për vepra penale të parashikuara nga legjislacioni i shteteve. Në të drejtën e vjetër gjermane, ndjekja fillonte nga viktima, ndërsa sot shteti ka monopolin e ndjekjes penale me ndërmjtësimin e prokurorisë. Gjermania ka përqafuar akuzën publike, mgjthate roli i viktimës në ndjekjen e disa veprave penale është i pashmankshëm, ajo duhet të bashkëpunojë me prokurorin në vepra penale të tentim vrasjes, dhunime etj. NëSpanjë ndjekja penale ushtrohet nga Prokuroria, por edhe qytetarën për vepra më të lëta, pavarsisht asaj a janë viktim ajo kanë të dejtën e inicimit me anë të kërkesës. Italia ka një system të ndjekjes penale të ngjajshme me Spanjën, edhe këtu veprat ordinere ndjekjen penale mund ta ushtrojë vetëm Prokuroria kompetente, ndërsa për delikte private duhet të ekzistojë vullneti i viktimës për ndjekje. Franca ka përshtuar së pari, sistemin e akuzës publike duke i dhën Prokurorisë kompetenca të gjera në ndjekje. Megjithatë për vepra penale në dogana, ura dhe port telekomunikacion mund të veprojnë vetëm ose në bashkëpunim me Prokurorinë edhe të autorizuar të tjerë. Akuza private ka një rol të rendësishme në sistemin francez, tek deliktet private i ipet përparsi vullnetit të viktimës. Një karakteristikë e veqantë e ndjekjes penale ne Francëështë ndjekja e zyrës, e cila udhtrohet për deliktet e kryera gjatë seancave gjyqësore. 11. Prova Në procedurë penale hasim prova të ndryshme me anën e të cilave vërtetohen faktet relevante. Me provë ne proceduren penale duhet kuptuar njoftimet mbi faktet dhe rrethanat qe lidhen me vepren penale qe merren prej burimeve te parashikuara me KPP dhe ne perputhje rregullat e percaktuara prej tijdhe qe sherbejn per te vertetuar kryerjen ose jo te vepres penale, pasojat qe ajo i ka shkaktuar, fajsin ose pafajsin e te pandehurit dhe shkallen e pergjegjesis se tij. Me fjalë të tjera prova është burim njohurish për faktet që vërtetohen në procedurë penale të cilat i përdor organi që i vërteton ato. Provat merren në fazën e hetimit dhe në fazën e shqyrtimit gjyqësor.
  • 20. 20 Provat klasifikohen ne disa grupe: 1. Prova akuzuese dhe mbrojtese, 2. Provat e drejtperdrejta dhe te terthorta, 3. Provat origjinale dhe te prejardhura, 4. Provat personale dhe materiale, 5. Provat e plota dhe jo te plota. Provat akuzuese janë ato prova qe paraqiten ne favorë të akuzes. Provat mbrojtëse janë ato prova që shkojnë ne favorë të të pandehurit. Provë e drejtëpërdrejtë konsiderohet ajo prove që provon ekzistimin apo mosekzistimin e faktit kontestues në menyrë te drejtëperdrejtë. Provë e tërthortë konsiderohet ajo prove që provon ekzistimin apo mosekzistimin e faktit kontestues në menyrë te tërthortë. Provë origjinale është ajo e cila merret drejtëperdrejtë nga burimi i saj. Provë e prejardhur konsiderohet prova që mbështetet ne nje burim tjeter e jone burimin e saj te drejtperdrejtë. Provë personale është ajo prove e cila si burim informate paraqet njeriun, p.sh. deshmitarin, ekspertin etj. Provë materiale konsiderohen sendet te cilat janë perdorur per kryerjen e vepres penale, ose mbi te cilen ndodhen gjurmet e saj, ose kanë qenë objekt i veprimeve te te pandehurit. Provë e plotë konsiderohet ajo prove e cila ne tersi e provon te verteten ose te paverteten. Provë jo e plotë konsiderohet ajo prove e cila vetem pjesrishtë e provon te verteten ose te paverteten. Në disa vende tësistemit kontinentalështë thelbësore që fajsia e të akuzuarit, të vendoset vetëm nëpërmjet provave, një parim i tillë e kem presentë edhe në drejtën franceze, gjermane dhe belge. Në këro vende, nëse i akuzuari në fazën parapërgaditore ose në fazën e vendimit pranon fajësinë e tij, ky pohim është i barabartë me provat tjera, në këro raste gjykata nuk është e detyruar që të krijoj bindjen e plotë vetëm nëpërmjet pohimit të të pandehurit, ajo është e detyruar ta vazhdoj procedimin me prova të tjera derisa ajo bindet në fajsinë e tij. Në vendet e sistemit common law, në që i akuzuari fajsinë e tij përfundon procedura penale dhe gjykata s’mund të bëjë ndryshe vqëse ta dënojë të akuzuarin, edhe pse s’është plotësisht e bindur në fajsinë e tij. Në Angli, rregullat e provës janë shumë më të rrepta se në ato tek shtetet fqinjë të sistemit kontinental, kjo për faktin që shumica e qështjeve në gjykata kalojnë nëpërmjet rrugës së një”gullty plea”, e cila përmban rregulla strikte të cilat janë vështirë për tu aplikuar, sidomos në rastet kur i akuzuari pranon fajsinë, në këtë rast gjykata është e detyruar të shqiptojë dënimin pa dëgjuar dëshmitarët gojarisht. Po thuajse në të gjitha vendet e Evropës, parimi dominant në procedurën penale ështëprezumini i pafajsisë. Ky parim gjenë bazën në Konventën Evropiane të të Drejtave të
  • 21. 21 Njeriut sipas së cilës: ”Qdo përson i dyshuar ose që akuzohet për një vepër penale prezumohet i pafajshëm deri satë vërtetohet fajsia e tij”. Në Francë dhe në Itali, parimi i prezumimit të pafajsisëështë i paraparë në të drejtën e brenshme. Në Francë, ky parim rrjedh nga Deklarata e të Drejtave të Njeriut dhe Qytetarit e v.1789 ndërsa në Itali , ky parim është i njohur nga Kushtetuta. Në Angli ky parim nuk ka bazë ligjore por në praktikëështë mjaftë present. Me qëllim të realizimit të një procesi gjtqësor sa më të drejtë dhe trancparent, gjykata i njeh të akuzuarit të drejtën të marrë pjesë në provë, madje të sjellë provën. Kjo e drejtë të akuzuarit i njihet në dy faza: në fazën përgaditore dhe në fazën e vendosjesë. a. Faza përgaditore – në vendet e Common Law-t, kjo fazëështë e dobët sepse përgaditja dhe prezentimi i provave nga ana e të akuzuarit nuk është e organizuar si duhet. Situatë ndryshe kemi në vendet e sistemit continental, p.sh. në Belgjikë, i pandehuri ka të drejtë të kërkoj nga gjyqëtari hetues ndërmarrjen e ndonjë veprimi të caktuar procedural në kompetencë të tij. Në Francë i pandehuri mund të kërkojë më ngulëm nga gjyqëtari përpilimin e akteve të ndryshme procedural, si: aktë për një ekzaminim mjeksorë, për ballafaqim, marrjen në pytje etj. b. Faza e vendosjesë – i akuzuari është i barabartë me palën akuzuese në të drejtën e paraqitjes së provave. Në procesinë e kërkimit të provës, një rol të rëndësisëm luan edhe gjyqtari, i cili angazohet përsonalisht në gjetjenë e provave. Mirëpo, kjo qasje e gjyqtarit është krejtësisht i ndryshëm në sistemin kontinental dhe në atë të Common Law-t. Në sistemin kontinental kemi një rol tepër aktiv të gjyqtarit hetues ndërsa në sistemin Common Law kemi disa kufizime të gjyqtarit në procesin e kërkimit të provave. Administrimi i provës Rrjedha e procesit të të provuarit rreth vertetimit të fakteve kalon nëpër fazën e marrjes së provës, shqyrtimit dhe verifikimit të provës dhe të çmuarjes së provës. 1. Marrja e proves - Me marrje te provës kuptojmë gjetjen dhe zbulimin e provave si dhe fiksimin procedural të tyre. Të zbulosh një provë do të thotë të konstatosh se ekziston dikush i cili di diçka lidhur me faktet e rëndësishme, se a ekziston farë gjurme e veprës penale apo farë objekti i cili do të shërbente si provë në procedurë penale. Provën mund ta paraqesin palët pastaj organet shtetërore, organizatat e biznesit dhe subjekte të tjera juridike. Fiksimi procedural i proves bëhet pasi që të zbulohet prova, forma me e përhapur e fiksimit të provës është.Prokurori, gjyqtari i procedurës paraprake ose kryetari i trupit gjykues mund të urdhëroj që marrja në pyetje të inçizohet të regjistrohet me video ose audio inçizim. 2. Shqyrtimi dhe verifikimi i proves - Shqyrtimi i provave është aktiviteti më i rëndësishëm i procedurës provuese nëpërmjet të cilit gjykata mëson për faktet juridike relevante në procedurën penale. Vetëm në kuadër të kësaj faze të procedurës provuese gjykata e vërteton gjendjen faktike e cila do të jetë bazë për marrjen e aktgjykimit 3. Çmuarja e provave S’ka dyshim se faza e fundit dhe me e rëndësishme e procesit të të provuarit është faza e çmuarjes së provave. Pas çmuarjes së provave gjykata një fakt kontestues e merr si të vërtetë apo të pavërtetë dhe kësisoj konstaton të vërtetën në procedurë penale. Çmuarja e provave
  • 22. 22 është proces operimi mendor i ndërlikuar për realizimin e të cilit njohurisë së ligjshmërive të mendimit logjik, është e nevojshme edhe njohja e psikologjisë gjyqësore e cila merret me studimin e ligjshmërive rreth formimit dhe manifestimit të vetëdijes së pjesëmarrësve procedural. Çmuarja definitive e provave sipas rregullit bëhet me rastin e procedimit të tyre në shqyrtim gjyqësor apo në seancë për këshillimdhe votim. Në tipin akuzator barra e provave qëndronte ekskluzivisht në paditësin, I pandehuri kishte mundësi të ofroj prova për pafajësinë e vet, por jo edhe obligim kurse gjykata ishte pasive, në tipin inkuizitor funksioni i ndjekjes kaloj në duar të gjykatës edhe prandaj barra e provave i takonte asaj, në tipin e përzier barra e provave bjen në palët proceduralo penale e pikësëpari në paditësin e autorizuar me qëllim që të konstatohet e vërteta materiale. Provat e papranueshme jan ato fakte net e cilat gjykat nuk mund ta mbeshtese vendimin e saj. Ne ketë drejtim gjykata mund ta refuzoj kerkesen per marrjen e proves nese: a. eshte e panevojshme dhe e tepert, b. eshte e papershtateshme dhe e paarriteshme, c. eshte e parendesishme, d. kerkesa behet per ta zvarritur proceduren penale. Prova te papranueshme konsiderohen: 1. Deklarimi i te pandehurit kur ati i jane shelur te drejtat e garantuara, 2. Kur deshmia e deshmitarin eshte marr me forc, 3. Deklarimi i ekspertit ne ato raste kur ai sipas ligjit nuk eshte dashur te caktohet si ekspert, 4. Kqyrja e vendit te gjarjes nka prokurori public pa njoftimin e te pandehurit ose mbrojtesit te tij, 5. Kontrollimi i shtepis ose lokalit ne kundershtim me dispozitat e p. penale. Komunikimi i provës – nënkupton të drejtën e të akuzuarit që të informohet me elementet e provës që do të përdorën kundër tij në seancë. Në Vendet e Ulëta, para mbylljes së hetimit, avokati madje edhe i pandehuri kanë të drejtë në njohjën e plotë të dosjes. Në Francë situate është përafërsisht e njejtë. Avokati ka të drejtë të informohet cdo moment, përgjatë ditëve të punës duke u nisur nga dita e katërt përpara marrjes për herë të parë në pytje. Në Holand komunikimi bëhet me disa rezerva, kjo arsyetohet në efikasitetin e hetimit. Situatë e ngjajshme është edhe në Spanjë, avokati është i pranishëm por nuk e konsultondosjen. Në të drejtën tonë prej momentit të ngritjes së aktakuzës e deri në seancën për konfirmimin e saj, prokurori public i siguron mbrojtësit këto material: a. procesverbalet mbi deklarimet ose pohimet, të nënshkruara apo të panënshkruara nga i pandehuri, b. emrat e dëshmitarëve të cilët prokurori publik i ka ndërmend ti thërret dhe cdo deklarat të mëhershme të tyre, c. të dhënat për përsonat për të cilët prokurori publik ka njohuri se posedojnë prova të rëndësishme, d. rrezultatet e ekzaminimit fizik dhe mental,
  • 23. 23 e. kallëzimin penal dhe raportet e policies. 12. Sanksioni Reagimi i shoqërisë ndaj kriminalitetit është manifestuar në forma të ndryshme. Këte reagim mund ta ndajmë në dy periudha të mëdha: reagimin privatë të cilin e kemi në shoqërinë primitive dhe reagimin publik i cili shfaqet pas krijimit të shtetit dhe instrumenteve të tij. Sanksionet penale prej periudhës së reagimit privat kanë qenë shumë të vrazhda dhe me pak ndryshime manifestimi i tyre ka vazhduar deri në shek. XVIII. Nga shek. i XVIII, legjislacionet e shteteve të zhvilluara mbi sanksionet penale kaluan nëpesë faza. 1. Faza e parë – fillon nga fillimi i shek. XVIII, në këtë fazë dominojnë dënimet trupore, të cilat manifestoheshin në forma shumë të ashpëra si: dënimi capital, gjymtimet, rrahjet, torturat etj. 2. Faza e dytë – fillon nga fundi i shek. XVIII, gjatë kësaj faze në vendet e zhvilluara ekonomikisht dhe të civilizuara, u nxirrën kode penale të cila parashihnin dënime me burgim, madje edhe për delikte të vogla. 3. Faza e tretë – fillon fundi i shek. XIX, për shkakë të mos efikasitetit të dënimit me në shkallën e dëshiruar në luftimin dhe parandalimin e kriminalitetit, në këtë fazë fillojnë të dalinë në skenë dënimet altërnative në vendet anglo–sanksone ndërsa dënimet me kusht në rajonet franko–belge. 4. Faza e katërt – fillon nga mesi i shek. XX, në këtë periudh fillojnë të zbatohen disa sanksione të reja si konfiskimi, kufizimet profesionale etj. 5. Faza e pestë e cila fillon nga vitet 1980-1990, paraqitet ne SHBA, ku spikasin dënimet e ndërmjetëme. Ishte arsyja e mbi popullimit të burgjeve ajo që shtyri aplikimin e këtyre dënimeve. Dënimet trupore– janë ndër dënimet më të vjetra. Ato aplikoheshin që nga kohërat më të lashta. Mirëpo, në praktikën bashkëkohore të sanksioneve penale ato janë braktisur me disa përjashtime të rralla. Flitet sot se në praktikën gjyqësore, dënimet trupore shqiptohën dhe aplikohen në disa vende të Lindjes së Mesme dhe Lindjes së Largët. Kësisoj, si shtete në të cilat parashikohen dënimet trupore përmenden: Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe, Jemeni, Sudani etj. Arsyet kryesore të aplikimit të dënimeve trupore kanë qenë hakmarrja dhe shkaktimi i vuajtjeve dhe mundimeve ndaj të dënuarit dhe futja e tmerrit dhe frikës qytetarëve të tjerë. Mirëpo si arsye tjetër përmendet edhe fakti se ato dënime ishin më të thjeshta dhe më të leta për ekzekutim, nuk kërkonin ndonjë shpenzim dhe organizim të veqatë dhe për pushtetin ishin më të leta për zbatim. Ndër llojet e dënimeve trupore të cilat janë aplikuar më së shpeshti në të kaluaren, më së shpeshti përmenden gjymtimet dhe rrahjet. Gjymtimet apo shëmtimet trupore kanë qenë dënime të cilat janë aplikuar shpesh në të drejtat e vjetra, sidomos në sistemet skllavopronare dhe feudale. Ato manifestoheshin në forma të vrazhda, si p.sh. vjedhësit i prehej dora, falsifikatorit gishtrinjët, shpifsit i prehej gjuha, spiunit i nxirrshin sytë etj. Rrahja, po ashtu konsiderohej si një ndër dënimet trupore mjaft të lashta, ajo shqiptohej për vepra të llojllojshme penale por zakonisht ato cilësohen si më të leta. Ajo ekzekutohejë në
  • 24. 24 mënyrë të vrazhdë, me goditje me shkop, kamxhik, shufer gome etj, e cila njëherit kishte për qëllim shkaktimin e vuajtjeve fizike të të dënuarit. Dënimi me vdekje – është ndër dënimet më të vjetra, ai paraqitet në shetet e para dhe ekziston sot e kësaj dite. Gjatë historisë së tij të gjatë, ky dënim ka pasur disa forma dhe është ekzekutuar në mënyra të ndryshme, të cilat janë varur nga shkalla e zhvillimit të shoqërisë dhe niveli i organizimit të aparatit shtetëror. Qëllimi i tij përherë ka qenë hakmarrja ndaj kryesit dhe friksimi i opinionit të gjerë. Ndër format dhe mënyrat më të shpeshta të dënimit me vdekje, në kohën e vjetër dhe në mesjetë, në bazë të burimeve historiko–juridike, kanë qenë: prerja e kokës, vënia në hu, djegeja në turë të druve, mbytja në ujë, helmimi, coptimi i gjymtyrëve, mbytja me gur, hedhja në zgjarrë, varja etj. Në mesjetë dënimet me vdekje ishin mjaftë te shpeshta. Sipas disa të dhënave nga literature penologjike, në Angli ka fundi i shek. XVII, dënimi me vdekje parashihej për 200 vepra penale, ndërsa nëFrancë gjatë kohës së mbretit Henri, janë varur më tepër se 72.000 vjedhës. Më vonë në praktikën e ekzekutimit të dënimit me vdekje paraqiten disa forma të cilat konsiderohen se janë më humane, konsideroheshin: prerja e kokës me gijotinë, varja pushkatimi, karriga elektrike, këthina e gazit etj. Sot sai përketë dënimit me vdekje shtetet janë të ndara në tri grupe. Grupi i parë, bëjnë pjesë shtetet të cilat e kanë hjekur dënimin me vdekje prej legjislacioneve të tyre. Këtu përfishihen Portugalia, Holanda, Zvicërra, Gjermania, Italia, Spanja, Luksemburgu, Franca dhe tëgjitha vendet e Evropës Lindore (pas v.1990). Grupi i dytë, bëjnë pjësë vendet, ku e drejta e tyre e brendshme e njeh dënimin capital si sanksion por në praktikëështë i ngrirë ekzekutimi i tij. Këtu përfshihen: Greqia, Belgjika, Maroku, Bregu i Fildishtë, Senegali etj. Grupi i tretë, bëjnë pjesë vendet të cilat akoma e ruajnë dëniminë me vdekje. Këtu përfshihen: shumë shtete të SHBA-së, po thuajse të gjitha shtetet e Afrikës dhe disa vende islamike. Rastë i veqant ështëKina, në Kinë dënimi me vdekje mund të jepet i shoqëruar me një kusht prej 2 vitësh nëse mbrenda kësaj periudhe i dënuari është penduar sinqerisht për veprën e kryer, dënimi me vdekje mund të këthehet në dënim me burgim të përjetëshëm apo të përkoshëm. Nëse i referohemi statistikave, sot, dënimin me vdekje: a. e kanë hequr plotësisht nga legjislacioni i tyre 32 shtete, b. për krime ordinere e kanë hequr 18 shtete, c. e kanë ngrirë 16 shtete, d. vazhdojnë ta ruajnë 110 shtete. Sanksionet pasurore – konsiderohen ndër dënimet që janë aplikuar prej një kohë shum të largët. Ndër dënimet më të shpështa të cilat janë aplikuar dhe vazhdojnë të aplikohen janë: konfiskimi i pasurisë dhe dënimi me gjobë. 1.Konfiskimi i pasurisë, si dënim, qëndron në marrjen e pasurisë së përsonit të dënuar pa kompenzim dhe pa kundërshpërblim. Në literaturë përmenden dy lloje të konfiskimit të pasurisë: konfiskimi i plotë dhe konfiskimi i pjesëshëm.
  • 25. 25 2. Dënimi me gjobëështë një ndër dënimet më të hershme. Esenca e tij qëndron në pagimin e një shume të të hollave që e cakton organi competent i shtetit, gjykata apo ndonjë organë tjetër. Pjesa e dytë 1.Sistemi Francez i drejtësisë penale Franca konsiderohet djepi i të drejtës penale të Evropian. Oreksi i francezëve për drejtësi është i njohur, këtë që e kanë demonstruar dokumentet e ndryshme demokratike. Parimet bazë të së drejtës kriminale në Francë janë hedhur që nëDeklaratën e të Drejtave të Qytetarit të vitit 1789. Në vitin 1810 Napoleoni nxorri Kodin Penal, i cili ishte, ndër arritjet më të mëdha të asaj kohe në shkencën penale, ai gjithashtu, u bë burim frymzimi për shtetet tjera, si rrezultat i nevojës së kohës, ky kod u rishikua e u përmirsua disa herë ndërsa në v. 1992 u zavendësua me një kod të ri, i cili hyri në fuqi me 1 mars 1994. Për sa i përket procedurës penale, burim kryesor i saj ështëKodi i Procedurës Penale, i cili është pasardhës i Kodit të hetimit kriminal të vitit 1808. Por pa dyshim se burim parsor i së drejtës franceze është Kushtetuta, duke mos e harruar as Konventën Evropiane të të Drejtave të njeriut, ratifikuar nga Franca me 31 dhjetor 1973. Vepra penale– Legjislacioni francez ndryshe nga shumë të tjerë në Evropë parashikon ndarjen e v. penale në: 1. kundërvajtje, 2. delikte, 3. krime. Autoritetet ehetimit – Hetimi paraqet fazën e parë të procedurës penale të cilën e zhvillon përsoni i autorizuar kundër përsonit të caktuar për të cilin ekziston dyshimi i arsyeshëm se ka kryer veprën penale e cila ndiqet sipas detyrës zyrtare. Organi më i lartë i hetimin në të drejtën franceze është gjyqëtari hetues. Ai fillon procedimin nëse qështja i është dërguar ati zyrtarisht prej prokurorit apo prej viktimës. Njëherit ky hetim quhet hetim paraprak gjyqësor. Gjyqtari hetues ka dy lloj pushtetesh në dispozicion. Nga njëra anë të drejtën e hetimit, të cilën e kryen vetëose ia delegon policisë gjyqësore. Në anën tjetër, ai ushtron kompetenca gjyqësore: aimund të vendosë të privojë të pandehurin nga liria, të kryejë kërkime dhe në fund të kërkimeve të tij, të vendos se si të veprohet më tutje. Megjithatë kompetencat e tij nuk janë të pakufizuara, vendimet e tij mund të rishikohen nga një gjykat e akuzës në përbërje nga tre gjyqëtarë, e cila është dhomë e gjykatës së apelit. Autoriteti i ndjekjes penale është prokurori publik. Prokurori publik bën pjesë në një trup të njohur si Ministria e Publike, e cila karakterizohet nga parimi i hierarkisë.
  • 26. 26 a. Në nivelin e Gjykatave të Republikës, funksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të Republikës, i cili ndihmohet prej ndihmësve të tij. b. Në nivelin e Gjykatave të Policisë, funksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të Republikës, i cili ndihmohet nga njëMbrojtjes.ndihmës dhe një komisionar policie. c. Në nivelin e Gjykatës së Apelitfunksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të Përgjithshëm, i cili ndihmohet prej ndihmësve të vetë, d. Në nivel të Gjykatës së Kasacionit funksioni i prokurorit ushtrohet prej Prokurorit të Përgjithshëm, i cili ndihmohet nga disa ndihmës, Shefi i lartë i Prokurorisëështë Ministri i Drejtësisë, i cili jep rekomandime për fillimin e qështjeve penale. Në Francë kemi dy llojë policie, të cilat kanë kompetenca të njejta dhe veprojnë në bazë të rregullave të njejta. Policia kombëtare e cila është nën ombrellen e Ministrisë së Brendshme dhe Xhandarmëria kombëtare e cila është nën ombrellën e Ministrisë së Mbrojtjes. Në përbërje të policisë veprojnë oficerët dhe agjendët e policisë gjyqësore.Oficerët autorizohen prej Prokurorit të Përgjithshëm të Gjykatë së Apelit, ata kanë një rol të rëndësishëm , ata pranojnë ankesa, kryejnë hetime, bëjnë kërkime etj. Agjentët kanë kompetenca më të kufizuara, ata vetëm ndihmojnë oficerët e policisë gjyqësore. Organizimi i gjykatave – Sistemi gjyqësor penal francez përbëhet nga Gjykata e shkallës së parë, Gjykata e Apelit dhe Gjykata e Kasacionit. Në shkallën e parë hasim tri tipe gjykatash: Gjykata e Policisë, Korrehtuese dhe e Asizit. Gjykata e Policisë përbëhet nga një gjyqtar i vetëm. Gjykata Korrektuese përbëhet nga 3 gjyqtar apo 4 kur qështjet janë komplekse. Gjykata e Asizit përbëhet përbëhet nga 3 gjyqtar profesionistë. Gjyqtari ndihmohet nga një JURI e përbër prej 9 antarë, qytetar të thesht të zgjedhur me short. Gjykata e Apelit, përbëhet prej gjykatave korrektuese të apelit, të cilat pranojnë ankesat kundër vendimeve të dhëna nga gjykatat e policisë dhe ato korrektuese, dhe Dhoma e Akuzës e cila ka kompetencë sit ë gjyqtarit hetues, ajo përbëhet prej kryetarit dhe dy zavendës. Gjykata e Asizit për të miturështë kompetente të gjykojë krimet më serioze të kryera nga të miturit e moshës mbi 16 vjet, të cilët kanë kryer veprë penale vetëm apo në bashkëpunim. Ajo përbëhet nga 3 magjistarët (2 prej tyre janë gjyqtar për të mitur) dhe 9 antar jurie. Palët në procesin penal – janë prokurori, i akuzuari, viktima. Precededenti nuk mund të luajë ndonjë rol shumë të madh. Megjithatë, vendimet gjyqësore, në veqanti ato të sektorit penal të Gjykatës së Kasacionit, luajnë një rol të rëndësishëm në procedurën penale.
  • 27. 27 Faza përgaditore – ka karakter të mirëfilltë inkvizitor. Objekt i caj është gjetja e provave dhe vënja në lëvizje të akuzës publike. Në këtë fazë vihet re një concept dinamik i gjyqtarit francez në krahasim me gjyqtarët tjerë të huaj. Me urdhër të prokurorit publik kryesi i veprës penale mund të arrestohet, ndërsa kur ai kapët në flagrancë ai arrestohet edhe pa urdhër të tij. Parimet e procedurës penale – E drejta franceze udhwhiqet nga parimi i ligjëshmërisëqw nwnkupton se qdo qytetarw është i barabartë për të qenë i gjykuar nga të njejtat gjykata dhe sipas rregullave të njejta. Ndoshta në shikim të parë ky parim duket i thjesht, mirëpo nëse e shikojm situatën në Francë ku ekzistojnë privilegjet e gjykatave sipas klasës shoqërore të cilës i përket përsoni që do të gjykohej (shtresa e ulët, fisnikëria etj), tregon se barazia përpara ligjit është një parim absolute i përgjithshëm. Parimi i oportunitetitështë i rëndësishëm për të drejtën franceze. Sipas këtij parimi prokurori publik asnjëhere nuk është i detyruar ta fillojë ndjekjen penale, në mungesë të denoncimeve apo paraqitjes së ankesës. Parimi i lirisë së provësështë një parim i cili proklamon atë që të gjitha provat do të konsiderohen të pranueshme nëse ato nuk janë në kundërshtim me etikat e sistemit francezë të procedimit penal. Parimi i zhvillimit të procesit me gojë, sipas këtij parimi, i akuzuari, dëshmitarët dhe ekspertët duhet të dëgjohen nga gjyqëtarët e jot ë procedojnë me qështjen. Mirëpo ky rregull ka përjashtime, në gjykatat korrektuese dhe ato të policisë, kryetari i seancës mund të autorizojë përdorimin e dokumentave nga ana e dëshmitarit apo ekspertit. 2. Sistemi belg i drejtësisë penale Të pushtuar nga fqinjët jugor deri në v.1792, provincat belge u ndikuan shumë nga kodifikimi francez, më konkretisht nga Kodi i hetimit criminal dhe Kodi Penal i Napoleont. Burim i rëndësishëm i së drejtës penale belge është Kushtetuta e vitit 1994, e cila përmban dispozita të rëndësishme të cilat e rregullojnë këtë qështje, si: parimin e ligjmërisë, heqëjes së dënimit të konfiskimit të përgjithshëm, e drejta e faljes, ndalimi i juridiksioneve të posaqëme, publiciteti i seancave, institucionin e jurisë për të gjitha krimet dhe për deliktet publike dhe të shtypit. Belgjika është një mbretëri, e cila është e ndarë në 10 provinca të ndara në qarqe dhe këto të fundit të ndara në kantone. Si rrezultat i këti rregullimi shtetrorë, organizimi i gjykatave ndahet në katër nivele:
  • 28. 28 a. në nivel kombëtar është Gjykata e Kasacionit, b. në nivel provincial kemi 5 gjykata të apelit, 5 gjykata pune, gjykatat e asizit c. në nivelin e qarqeve kemi gjykatat e shkallës së parë, gjykatat tregtare, gjykatat e punës, juridiksionet e themeluara për të rregulluar konflikëtet e kompetencës, d. në nivelin kantonal kemi gjyqtarët e paqës dhe gjykatat e policisë. Gjykata e policisë – është kompetente në fushën e kundërvajtjeve dhe të delikteve të kryera me kundërvajtje (delikte apo shkelje në fushën rurale, pyjore, të peshkimit etj). Ajo vepron në përbërje të një gjyqtari, i njohur si gjyqtari i paqës. Kundër vendimeve të marrura nga kjo gjykat palët mund të ushtrojnë ankesë në gjykatën e shkallës së parë. Gjykata e korreksionit – është një seksion i gjykatës së shkallës së parë. Kjo gjykatë vepron në përbërje të një gjyqtari të vetëm, ajo është kompetente për delikte dhe një pjesë të krimeve të leta, ajo gjithashtu vendos edhe për ankesat e ngritura kundër vendimeve të gjykatës së policisë. Kundër vendimeve të marrura nga kjo gjykat palët mund të ushtrojnë ankesë në Gjykatën e Apelit dhe më pas mund të bëhet ankim në Gjykatën e Kasacionit, kundër vendimeve të dhëna nga Gjykata e Apelit. Gjykata e Asizit – është kompetente për krime, delikte politike, deliktet e shtypit si dhe deliktet dhe kondervajtjet e lidhura me krimet. Ajo përbëhet prej kryetarit të gjykatës dy ndimësa dhe nga një juri prej 12 përsonash, të caktuar me shortë në gjirin e popullit. Vendimet e kësaj gjykate mund të jenë objekt i ankimimit vetëm në Gjykatën e Kasacionit. Gjykata e Apelit – është kompetente për të vendosur lidhur me ankesat e ngritura kundër vendimeve të Gjykatës së Korreksionit. Ajo funksionon me anë të dhomave, të cilat janë të përbëra nga kryetari dhe dy anëtarë. Vendimet e saj mund të bëhen objekt ankimi në Gjykatën e Kasacionit. Gjykata e Kasacionit – bën kontrollimin e zbatimit të ligjshmërisë si gjykat e shkallës së fundit të gjykimit. Ajo përbëhet nga kryetari dhe katër antarë. Vendimet e saj janë vendime të formës së prerë. Gjyqtarët – emrohen nga Mbreti me mandat të përjetshëm, më konkretisht deri në atë moment kur ata janë të aftë të kryjnë funksionin e gjyqtarut. Gjyqtarët e paqës dhe ata të gjykatave të shkallës së parë emrohen drejtpërdrejtë nga mbreti. Këshilltarët e gjykatave të apelit dhe kryetarët dhe zëvendëskryetarët e gjykatave të shkallës së parë emrohen nga Mbreti në bazë të dy listave të paraqitura njëra nga gjykata e tjetra nga këshillat provincial. Këshilltarët e Gjykatës së Kasacionit emërohen nga mbreti, në mazë të dy listave, të paraqitura njëra nga Senati dhe tjetra nga Gjykata e Kasacionit.
  • 29. 29 Prokuroria (Ministria Publike) – oficerët e Ministrisë Publike i propozon Ministria e Drejtësisë ndërsa ata i emron dhe i shkarkon Mbreti. Ata kujdesën për zbatim të plotë të ligjit, për ndjekje të kryrsve të veprave penale si dhe për ekzekutimin e vendimeve në fushën penale. Policia belge është e përbër nga policia komunale, xhandarmërisë dhe policisë gjyqësore. Secila nga 589 komunat belge, posedojnë një polici komunale, e cila është nën autoritetin e kryetarit të komunës. Ajo vepron nën urdhrat e një komandanti policie, i cili kujdeset për ruajtjen e rendit publik. Xhandarmëria është e ndarë në 52 distrikte, ajo vepron nën autoritetin e Ministrisë së Brendshme, ndërsa kur vepron në funksion të misioneve gjyqësore, në raste të tilla janë nën autoritetin e Ministrit të Drejtësisë dhe nën mbikqyrjen e Prokurorëve të Përgjithshëm. Policia gjyqësore e shërbimeve të Prokurorisë, përmbush vetëm misionet e policisë gjyqësore. Ajo është nën kujdesinë e prokurorit të përgjithshëm dhe nën drejtimin e prokurorit të mbretit. Parimet e procedurës penale belge janë: Parimi i ligjshmërisë, publiciteti i seancave dhe mutivacioni i gjykimeve, prezumimi i pafajsisë, respektimi i të drejtave të mbrojtjes ligjore, përgjegjësia penale. Parimi i ligjshmërisë së procedurës penale rrjedh nga Kushtetuta belge, e cila parashe atë, që askush nuk mund të ndiqet penalisht, veqëse në ato raste të cilat janë të parapara me ligjë dhe në formën të cilën e parashe ligji. Publiciteti i seancave dhe mutivacioni i gjykimeve e parashe Kushtetuta, me kusht që publiciteti të mos cënoj rendin public dhe rrjedhene procesit gjyqësor. Prezumimi i pafajsisë nuk shpreht në donjë tekst penal e as në nivel kushtetues, por megjithatë, ky parim është përvetësuar nga Konventa Evropiane e të drejtave të njeriut. Ky parim nënkupton atë që, qdo i dyshuar konsiderohet i pafajshëm deri në momentin kur fajsia e tij vertetohet me vendim të formës së prerë. 3. Sistemi gjerman i drejtësisë penale E drejta romake në fund të shek. XV ushtroi një influencë të fuqishme dhe përcaktuese mbi procedurën penale gjermane, ajo konsistonte kryesisht në racionalizimin dhe modernizimin e mendimit juridik, frut i së cilës ishte Kodi penal karolinian i vitit 1532, i cili njëherit konsiderohet Kodi i parë gjerman. Ky kod zbatohej në të gjithë perandorinë gjermane dhe njëkosisht shërbeu si bazë për zhvillimin e një tradite në të drejtën penale, por megjithatë kjo e drejtë pati kufizimet e veta nga të drejtat rajonale, si: E drejta e përgjithëshme prusiane dhe Kodi Penal Bavarez. Me rastin e bashkimit të shteteve gjermane nga Oto van Bismarku, në vitin 1871 Gjermania adoptoi Kodin Penal perandoriak si pjesë përbërse e procesit të unifikimit të së drejtës gjermane. Sot Gjermania është Republik Federale, përbëhet nga disa lande. Burim kryesor është Ligji Themelor, i cili u miratua në vitin 1949 dhe rënditet në burimet klasike të demokracisë liberale.
  • 30. 30 Burim kryesor i drejtësisë penale gjermane është Kodi Penal. Ai është i ndarë në dy pjesë: në pjesën e përgjithëshme dhe atë të posaqme. Pjesa e përgjitëshme trajton parimet dhe institucionet kryesore, si dhe rregullat e përgjithshme që duhet zbatohen për të gjitha llojet e veprave penale ndërsa pjesa e posaqve pasqyron figurat e veprave penale, si dhe elementet konkrete të cilat duhet ti posedoj i dyshuari për tu shpallur fajtorë. Vepra penale duhet të përmbaj këto elemente: rrezikshmëria shoqërore, kundërligjshmëria dhe faji. Rrezikshmëria shoqërore është tipar social dhe element material i veprës penale. Në Gjermani si vepra me rrezikshmëri të lartë shoqërore konsiderohen: v.penale kundër jetës dhe shëndetit, aktet teroriste, veprat penale kundër ekonomisë etj Kundërligjshmëria paraqet bazë juridike për përcaktimin e veprës penale, ajo nënkupton atë sjellje të individit e cila është në kundërshtim me normat e caktuara penalo-juridike, por e cila në të njejtën kohë dëmton apo rrëzikon të mirën juridike e cila është e mbrojtur pikrisht nga ajo normë. Faji gjithashtu është element penale. Në të drejtën gjermane faji ndikon drejtëpërdrejtë në masën e dënimit që përcakton gjykata. Kodi penal gjerman parashikon disa faza të tentativës: 1. marrjen e vendimit, 2. përgaditjen, 3. fillimin e kryerjes së veprës penale, 4. realizimin e disa elementeve të veprës penale. Mosha për përgjegjësi penale është 14 vjetë. Përveq sanksioneve bazë, në Gjermani një rol të veqant luajnë edhe vendosja në klinika psikiatrike, klinika kundër alkoolizmit dhe drogës, mbajtja në mbikqtrje etj. Parimet procedural-penale – Parimi i Ligjshmërisë – i kanë dhënë një rëndësi të veqantë, këtë gjë e dëshmon përfshirja e tij në kushtetutën gjermane. Të gjitha parimet e tjera rrjedhin nga ky parim. Parimi i mbrojtjes së të drejtave ligjore – ky parim ka një rëndësi të veqantë në mbrojtjen e vlerave të vërteta të shoqërisë gjermane. Parimi i mospranimit të analogjisë – ky parim proklamon atë se, nuk mund të gjykohet një krim duke u bazuar në analogji, përjashtimisht analogjia mund të zbatohet vetëm kur kjo i vjen në ndihmë të akuzuarit. Parimi i sigurisë ligjore – ky parim vjen nga e drejta anglo-amerikane, e cila në të drejtën gjermane është përshtatur si një e drejtë që ka qdo qytetar për t’u njohur me atë qka parashikon ligji penal si sjellje të penalizueshme dhe kriminale. Parimi i fajsisë nënkupton atë se fajsia e shkelësit të ligjit është bazë për caktimin e masës së dënimit. Parimi i fuqisë prapavepruese –
  • 31. 31 Procedura penale gjermane përfshin: a. procedurën paragjyqësore, b. procedurën e ndërmjetme, c. seancën gjyqësore. Arresti paraprak zbatohet për përsonat e dyshuar, për ata që kapën në flagrancë ose për ata që dyshohen se mund të largohen për t’iu fshehur ndjekjes penale. Përsoni i arrestuar menjëherë Brenda 24 orëve duhet të paraqitet para gjykatës. I akuzuari ka të drejtë të angazhoj mbrojtës në të gjitha fazat e procedurës penale. Juridiksionet – Gjyqtarët janë të pavarur në bazë të garancive kushtetuese dhe janë të paanshëm. Për vepra penale me rezikshmëri shoqërore të vogël të cilat ndiqen me padi private dhe im.dënimi i paraparë nuk kalon 6 muaj burgim, qështja gjykohet nga një gjyqtar i vetëm në Gjykatën e zonës. Në këtë gjykat gjykohen edhe veprat penale që ndiqen nga prokurori publik dhe që dënimi i paraparë nuk kalon 1 vit burg. Për vepra penaletë shkallës së parë, për të cilën parashihet dënim mbi 3 vite burgim apo dërgim në një spital psikiatrik, në gjykimmerr pjesë edhe juria. Krimet serioze gjykohen në Gjykatën e Landit. Zyra e Prokurorit publik është pjesë e Ministrisë së Drejtësisë. Mbrenda Landeve, kjo zyre është e organizuar në bazë të parimit të hierarkisë, në krye qëndron Prokurori i përgjithshëm, i cili vepron nën urdhërin e Ministrit dhe ka kompetencë pranë Gjykatës së Lartë. Prokurorët e distrikteve funksionojnë pranë gjykatave të distrikteve dhe janë nën urdherat e Prokurorit të Përgjithshëm. Në nivel federal ekziston zyra e prokurorit federal e cila është kompetente vetëm për vepra penale të terorizmit dhe vepron nën urdhërat e Ministris Federale të Drejtësisë. 4. Sistemi anglez i drejtësisë penale E drejta angleze është e drejtë që aplikohet në Angli dhe në Uells. Ajo ka ushtruar një influencë të konsiderueshme tek vendet të cilat gjatë historisë kanë qenë të pushtuara nga ajo. Për dallim nga shtetet tjera evropiane të cilat u bazuan në të drejtën romake, Anglia zhvilloi një systemunik të drejtësisë i ashtuquajturi Common Law, i cili u bazua në dy gjykata kryesore: a. gjykatat e zakonshme dhe b. Gjykata e Mbretit. E drejta angleze mbështetet në common laë dhe në të drejtën statusore. 1. Common Law (e drejta zakonore) përbëhet nga tërsia e zakoneve dhe zgjedhjeve të mëparshme, të cilat janë aceptuar si ligje që në kohrat më të herëshme 2. E drejta statusore (Te statute law) përbëhet nga ligjet e nxjerrura nga Parlamenti në llogari të shtetit dhe aktet nënligjore të nxjerrura në bazë të vendimeve të Parlamentit.
  • 32. 32 Ekzistojnë tri departamente qeveritare të cilat janë kompetente për drejtësinë penale ne Angli dhe Uells: a. Zyra e brendshme merret me qështjet që kanë të bëjnë me ligjet penale, policinë, sistemin e burgjeve dhe mbikqyrjen etë burgosurve. b. Departamenti i Lordit Kancelar merret me qështje gjyqësore, administron Gjykatat e Larta, duke përfshir edhe Gjykatën e Mbretit e gjthashtu edhe gjykatat tjera. c. Shërbimi penal i Kurorit është përgjegjës për ndjekjen penale pothuajse për të gjitha veprat penale. Ky shërbim kryesohet nga Drejtori i ndjekjes penale, i cili vepron nën urdhërat e Prokurorit të Përgjithshëm. Pushteti gjyqësor është themeluar në bazë të dy llojë juridiksionesh: gjykatat e ulta dhe gjykatat e larta. Gjykatat e ulta kanë vetëm një funksion, ate të zgjedhjeve të cështjeve gjyqësore. Gjykatat e larta përfaqësojnë pushtetin gjyqësor në Angli. Organizimi i gjykatave – Në Angli veprojnë këto gjykata: 1. Gjykata e kontesë është hallkë në hierarkin e sistemit gjyqësor anglez, ajo është krijuar në vitin 1846 në baxë të Aktit gjyqësor të kontes. 2. Gjykatat e magjistrave kanë një strukturë unike, e cila i bënë që të dallojnë nga gjykatat tjera. Ato gjykojnë veprat penale të cilan janë kryer nga përsonat e rinjët dhe të kryera nga femrat. Ato gjykojnë në trup gjykuesë në përbërje prej 3 gjyqtarve paqësor që zgjidhin midis tyre kryetarin e seancës. Sot në Angli ekzistojnë 20.000 gjyqtar të paqës ku 3.000 prej tyre janë femëra. 3. Gjykata e Lartë, 4. Gjykata e Mbretit është gjykatë superior e cila mirret më shumë me zgjidhjen e qështjeve penale. Ajo u krijua më. 1971 me akte gjyqësore të posaçme. Deri në vitin 1985, autoritet kryesor i ndjekjes penale ka qenë policia ndërsa nga ky vitë ndjekjen penale e ushtron Shërbimi i ndjekjesë penale pranë kurorës ose Prokurori publik. Ky shërbim fillimisht u prezentua në zona metropolitane e më pastaj shtriu fushëveprimin në tërë vendin, ku është i organizuar në 31 zona që mbulojnë Anglin dhe Uellsin. Në krye të këtyre zonave qëndron Kryeprokurori i Kurorës. Procedurat gjyqësore – Procedurat para gjykatës së magjistërve – Nëse Prokuroria e Kurorës qmon se nuk ka prova të mjaftueshme kundër të pandehurit, ajo mund ta pushojë procedimin penal si para ashtu edhe pas fillimit të gjykimit. Të njejtën gjë ajo mund ta bëjë, kur vie në përfundim se në bazë të provat me të cilat disponon mund të ndryshohet akuza. Gjykata e magjistarëve mund ta dërgojë direkt qështjen për shqyrtim gjyqësor në Gjykatën e Kurorës edhe pa bërë shqyrtimin e provave duke marrë miratimin e të pandehurit të përfaqësuar nga avokati. Gj. e magjistarve duhet ti vlersojë provat në të kundërtën duhet ta lirojë të pandehurin. Procedura në gjykaten e magjistarëve – Në fillim të seancës, nëse i akuzuari është prezentë në të, trupi gjykues e njheatë me akuzën dhe e pyt atë nëse e pranon fajsin. Nëse ai e mohon
  • 33. 33 fajsinë, pasi që përfundohet procedimi i provave, trupi gjykues merr vendim lidhum me qështjen. Juriapërbëhët nga 12 persona të zgjedhur nga një listë e përbër nga përsonat që gëzojnë të drejtën e zgjidhjes dhe që janë në moshën 18 -70 vjec. Procedura për përsonat e rinjë – Përsonat e rinjë të moshës 10–17 vjec gjykohen në gjykatën e të rinjve që përbëhet nga magjistratë të specializuarë. Ajo u krijua në vitin 1992, me c’rast e zavendësoi gjykatën e vjetër për të mitur e cila gjykonte të miturit deri në moshën 16 vjec. Në shqyrtim gjyqësor mund të marrin pjesë vetëm përsonat e autorizuar, si: gjyqtarët, nënpunësit e gjykatës, palët, prindërit apo të afërmit e të miturit, përfaqësuesit ligjor dhe dëshmitarët. I mituri gjykohet për të gjitha veprat penale përveq rasteve kur: a. akuzohet për vrasje, ai regjistrohet që të gjykohet në gjykatën e Kurorës, b. kur është nën moshën 14 vjec dhe ka kry veper penale të dënueshme mbi 14 vite, ai regjistrohet të gjykohet ne Gjykaten e Kurorës, c. akuzihet bashkë me një madhor, ai gjykohet në një gjykat për madhorë. Vendimi duhet të jetë propocional me veprën penale. Sanksionet – Dënimi me burgim – dënimi më i rënd. Nëse të miturit e moshës 14-16 v. shpallën fajtorë në gj. e Kurorës për vepëra të dënueshme mbi 14v. dënohen si me qenë madhor. Dënimi max për vjedhje është 14v. Burgimi i përjetshëm mund të ipet përsonit mbi moshën 21v. Burgimi i të miturit – max 12muaj për të mitur të moshës 15-17. Pezulli i vendimit të madhorit – për vepra penale të dënueshme deri 2 vjet burgim. Rendi i shërbimeve gjyqësore – mbikqyr të dënuarit që kryejnë punë në dobi të shoqërisë, prej 40 -240 orë. Gjobat – sistemi i gjobave u paraqit në vitin 1992, të gjitha gjobat i shqipton gjykatat e magjistërve, në rastin e shqiptimit shikohet niveli financiar i të akuzuarit. 5. Sistemi Italian i drejtësisë penale Kodi i ri i procedurës penale hyri në fuqi në vitin 1989, ky njëherit është kodi i parë që prej vendosjes së regjimit demokratiko-republikan në vitin 1946. Dallimi i këti kodi nga kodi i parë Italian i v.1865, kodit të procedurës penale të vitit 1913 dhe kodit të procedurës penale të vitit 1930, i quajtur si Kodi Roko ishte zëvendësimi i tipit inkvizitor me tipin akuzator të procedurës penale. Burimet – e drejtësisë penale italiane janë: Kushtetuta e vitit 1948 është burimi parësor i së drejtës për sistemin penal Italian. Ajo përmbanë disa parime të rëndësishme, si: barazia para ligjit, e drejta e lirisë përsonale e cila parashikon edhe afatet e paraqitjes para një gjyqtari në ratin e ndalimit, e drejta për tu gjykuar nga një gjyqtar i zakonshëm, prezumini i pafajsisë, pavarsia e gjykatave etj.
  • 34. 34 E drejta ndërkombëtare – Legjislacioni supranacional, marveshjet bilateral dhe multilateral janë burim i së drejtës italiane. Në këtë drejtim Italia ka nënshkruar Konventën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, e disa akte të tjera ndërkombëtare të rëndësishme në fushën penale. Precedent gjyqësor është burim parsor. Praktika gjyqësore në legjislacionin penalo-procedural Italian unifikohet nga vendimet e Gjykatës së Kasacionit. Dokrtina ligjore është burim sekondar i drejtësisë penale. Vepra penale sipas legjislacionit penal Italian ndahet në: krime dhe kundërvajtje. Në këtë drejtim Italia ka qenë e para që e thyen traditën trinitare të v.penale në: krime, delikte dhe kundërvajtje. Autoritete të hetimit – në legjislasionin procedural penal Italian janë Zyra e Prokurorit Publik dhe një trup e specializuar që njihet me emrin ”policia gjyqësore”, kjo njëherit ka kontaktin e parë me veprën penale. Oficerët dhe agjendët e policisë gjyqësore janë të detyruar të mbledhin prova rreth veprës penale dhe me autorizim të prokurorit të zhvillojnë hetimin rreth saj. Përveq kësaj, në këtë fazë policia gjyqësore, kërkon gjurmët dhe ruan vendin e ngjarjes si dhe bënë indentifikimin e përsonave ndaj të cilve zhvillohet hetimi. Hetimet paraprake fillojnë të ecin nga moerifikon nëse palment kur prokurori publik regjistron emrin e të hetuarin në regjistrin e posaqëm të njoftimeve të veprës penale. Pas përfundimit të hetimeve paraprake fillon procedura paraprake për gjykim. Gjatë kësaj fazë mbarojnë veprimet e nevojshme për fillimin e gjykimit: mbledhen provat e nevojshme, pastaj përpilohet një listë me emrat e dëshmitarëve, ekspertëve dhe këshilltarëve për të dëshmuar në shqyrtim gjyqësor. Kjo listë duhet ti dorzohet gjykatës 7 dit para fillimit të gjykimit me qëllim që të përjashtohet prova e papranueshme. Gjykimi është publik. Në gjykim pytjet paraprake i referohen të drejtave të palëve që marrin pjesë në gjykim. Kështu, gjyqëtari verifikon nëse palët janë të pranishme dhe shqyrton nëse arsyet për mosparaqitjen e të akuzuarit apo mbrojtësit të tij a jan ligjërisht të justifikueshme. Gjykimi fillon me prezentimin e provave nga ana e prokurorit dhe vazhdon me mbledhjen e provave të kërkuara nga ana e palët e tjera. Më pastaj dëgjohen dëshmitarët, më pas ekspertët dhe këshilltarët teknik dhe në fund bëhet ekzaminimi i palëve nëse ata pajtohen me një gjë të tillë. Parimet në procedurën penale italiane janë: a. parimi i ligjshmërisë së procedurës penale, b. parimi i sekretit të zhvillimit të procedurës penale, c. parimet që lidhen me marrjen e provës, d. parimi i marrjes së lirë të provës. Palët në procedurë penale janë: prokurori, i akuzuari, mbrojtësi, gjyqtari. Prokurori publik mbikëqyr hetimet, ai ngarkon policinë gjyqësore të zhvillojë hetimet dhe pasi merr rrezultatet përfundimtare prej hetimit ai vendos nëse do të fillojë ndjekjen penale apo do të kërkojë të kërkojë të dhëna shtesë nëse një gjë e tillë është e nevojshme për procedim të më tutjeshme.
  • 35. 35 Kur kemi të bëjmë me krime të rënda të cilat kërkojnë angashim shtesë, prokurori publik vëhet në krye të hetimit. Prokurori publik kundër vendimit të gjykatës mund të parqet ankesë në gjykatën e instancës më të lartë sipas hierarkisë. P.sh. prokurori i Gjykatës së Apelit mund të paraqet ankesë kundër vendimit të Gjykatës në shkallë të parë që ai i konsideron të padrejta nëse kundër të cilave Prokurori publik i shkallës së parë nuk ka paraqitur ankesë. Kur prokurori publik tejkalon kompetencat e tij, aim und ti nënshtrohet ndjekjes diciplinore dhe nëse veprimi i tij konsiderohet si krim, aim und të ndiqet penalisht pasi t’i jetë hequr mandati. I akuzuari është një përson i regjistruar në regjistrin e veprave penale, ai është përsoni ndaj të cilit zhvillohet prorocedura penale. I akuzuari sipas legjislacionit Italian është i mbrojtur nga inkriminimi dhe ka të drejtë të heshtë. Mbrojtja është një e drejtë e pa tjetërsueshme në qdo fazë dhe shkallë të procedimit. Gjyqtari ka të drejt të kontrollojë aktivitetin e prokurorit publik gjatë hetimeve duke i kushtuar kujdes të veqantë posaqërisht ligjshmërisë së arrestimeve ndaj përsonave të dyshuar dhe të mbikqyrur. Në Itali veprojnë këto gjykata: Gjykatat e shalloës së parë (pretorët), Gjykatat e shkallës së dytë, Gjykata e Asizit (për krime), Gjykatat për të mitur dhe Gjykatat Ushtarake. Sanksionet ndahen në: 1. dënimi me burgim të përjetshëm, 2. dënimi me heqje të lirisë (kohë të kufizuar), 3. gjoba, 4. konfiskimi etj. Dënimet ndahen në dënime kryesore dhe në dënime plotësuese. Dënimet kryesore për krime: me burgim të përjetshëm, me burgim, me gjobë. Dënimet plotësuese për krime: heqja e të drejtës për të ushtruar detyrë shtetërore, heqëja e të drejtës për të ushtruar një profësion apo mjeshtëri, dekadenca dhe pezullimi i ushtrimit të pushtetit prindëror etj. Ndërsa dënimet për kundërvajtëje: me burgim, me gjobë. 6. Sistemi holandez i drejtësisë penale Sistemi i drejtësisë në Holandë për disa kohë nga ekspertët e huaj penal ka qenë i johur për butësin e tij për shkak të sanksioneve të buta. Por kjo butësi tradicionale u rrezikua, për shkak të rritjes së vazhdueshme të kriminalitetit. Ndryshimet e para në këtë drejtim i kemi në vitin 1990, ku u nxorr i ashtuquajturi ”ligji në veprim”, i cili kishte për qëllim forcimin e sistemit të drejtësisë. Veprat penale – ndahen në: krime dhe kundërvajtje.