Ο τομέας του m-Health είναι ένα αναδυόμενο κομμάτι του e-Health, όπου οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας χρησιμοποιούνται για να βελτιώσουν τα υγειονομικά προϊόντα, τις υπηρεσίες και τις λοιπές διαδικασίες. Πρόκειται για ένα πολλά υποσχόμενο πεδίο που έχει περισσότερο ως στόχο να συμπληρώσει τον παραδοσιακό τρόπο παροχής της υγειονομικής περίθαλψης, παρά να τον αντικαταστήσει. Η παρούσα ερευνητική προσπάθεια πραγματεύεται την εισαγωγή των εφαρμογών υγείας στην καθημερινότητα του πολίτη – καταναλωτή. Οι εφαρμογές υγείας στις εξελιγμένες κινητές τηλεφωνικές συσκευές, στα εκσυγχρονισμένα λογισμικά των ηλεκτρονικών υπολογιστών, στα ipads κ.α έχουν ως σκοπό να συνδράμουν στο επίπεδο της πληροφόρησης, της πρόληψης και της προαγωγής υγείας στον γενικό πληθυσμό. Ο σκοπός της παρούσης παράθεσης είναι να αναδειχθεί ο ρόλος των mobile applications, οι οποίες αποτελούν σήμερα γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ των καταναλωτών υγείας και των παρόχων υγείας.

1. Η υγεία στο χέρι μας: Το m-Health στην υγειονομική
περίθαλψη και η επίδραση στη συμπεριφορά των
χρηστών
Θοδωρής Π. Δημόπουλος 1 , Μαρι-Αλίς Χ. Ζιώγα 2
1. Κοινωνικός Λειτουργός BSc, Μεταπτυχιακός Φοιτητής του Τμ. Οικονομικής
Επιστήμης του Παν. Πειραιά στη Διοίκηση της Υγείας, τ. Μέλος του Δ.Σ. των Γ.Ν.
Λαμίας – Άμφισσας – Καρπενησίου, dimopoulostheo@yahoo.gr
2. Υπεύθυνη Ποιότητας & Επικοινωνίας του E-learning, του Τμ. Οικονομικής
Επιστήμης του Παν. Πειραιά, BSc, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια του Τμ. Οικονομικής
Επιστήμης του Παν. Πειραιά στη Διοίκηση της Υγείας, marialis.zioga@gmail.com
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο τομέας του m-Health είναι ένα αναδυόμενο κομμάτι του e-Health, όπου οι
τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας χρησιμοποιούνται για να βελτιώσουν τα
υγειονομικά προϊόντα, τις υπηρεσίες και τις λοιπές διαδικασίες. Πρόκειται για ένα
πολλά υποσχόμενο πεδίο που έχει περισσότερο ως στόχο να συμπληρώσει τον
παραδοσιακό τρόπο παροχής της υγειονομικής περίθαλψης, παρά να τον
αντικαταστήσει. Η παρούσα ερευνητική προσπάθεια πραγματεύεται την εισαγωγή
των εφαρμογών υγείας στην καθημερινότητα του πολίτη – καταναλωτή. Οι
εφαρμογές υγείας στις εξελιγμένες κινητές τηλεφωνικές συσκευές, στα
εκσυγχρονισμένα λογισμικά των ηλεκτρονικών υπολογιστών, στα ipads κ.α έχουν ως
σκοπό να συνδράμουν στο επίπεδο της πληροφόρησης, της πρόληψης και της
προαγωγής υγείας στον γενικό πληθυσμό. Ο σκοπός της παρούσης παράθεσης είναι
να αναδειχθεί ο ρόλος των mobile applications, οι οποίες αποτελούν σήμερα γέφυρα
επικοινωνίας μεταξύ των καταναλωτών υγείας και των παρόχων υγείας.
Επιπροσθέτως, μέσω της πληθώρας των εφαρμογών που κυριαρχούν στην
ευρύτερη τεχνολογική αγορά του τομέα της υγείας, ενισχύεται το δικαιοκρατικό
δικαίωμα του σημερινού ασθενή να κατέχει ο ίδιος την γνώση για τον τρόπο
αντιμετώπισης διαφόρων προβλημάτων που άπτονται της γενικότερης κατάστασης
υγείας. Τέλος με την εισαγωγή αυτών των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων

2. επιρρωνύεται η ασθενοκεντρική προσέγγιση που διέπει τις νέες τεχνολογίες και οι
οποίες μειώνουν το χάσμα που δημιουργεί η ασύμμετρη πληροφόρηση.
Λέξεις Κλειδιά: εφαρμογές υγείας, πληροφοριακά συστήματα υγείας ,
λογισμικό, υγεία κινητής τηλεφωνίας
Health in our hands: m-Health in healthcare and the
impact on user’s behavior
Theodoros P. Dimopoulos 1, Mary-Alice Zioga 2
1. Social Worker BSc, MSc st. in Health Management, Economics Department,
University of Piraeus, Former Member of the board of directors in General Hospitals
of Lamia – Amfissa – Karpenisi, dimopoulostheo@yahoo.gr
2. Quality & Communication Manager in E-learning Scientific Course of the
Economics Department, University of Piraeus, BSc, MSc st. in Health Management,
Economics Department, University of Piraeus, marialis.zioga@gmail.com
ABSTRACT
M-Health sector is an emerging part of e-Health, where information and
communication technologies are used to improve health products, services and
processes. It is a promising area, which its main goal is to supplement the traditional
delivery of healthcare, and complements rather than replaces it. This Case Study deals
with the entrance of mobile health applications in consumers’ – citizens’ everyday’s
life. Healthcare applications, in smartphones, evolved computer software, in ipads etc,
are designed to assist information, prevention and health promotion in general
population. The purpose of this case study is to highlight the role of mobile
applications that are a bridge between consumer health and healthcare providers.
Additionally, through the plurality of applications that dominate the larger
technology market of the health sector, strengthen the right of the patient to know
how to deal with today’s problems of healthcare. Finally, with the introduction of new

3. technological achievements the patient-centered approach is confirmed and the gap of
asymmetric information is reduced.
Key words: mobile applications, health informatics, health information
systems, smartphones, mhealth
1. Ο γενικός προσδιορισμός των εφαρμογών στον
τομέα της υγείας και του τρόπου λειτουργία τους
Το m-Health, αναφέρεται στις αναδυόμενες τεχνολογίες υγειονομικής
περίθαλψης που προάγουν την επικοινωνία,1 στα πλαίσια εξατομικευμένων και
διαδραστικών υπηρεσιών που εξασφαλίζουν στους χρήστες ανά πάσα ώρα και στιγμή
την πληροφορία και την πρόσβαση στις ιατρικές συμβουλές.2 Είναι ένα υποσύνολο
της ηλεκτρονικής υγείας (e-Health)3, που εγκαθίσταται σε συσκευές όπως:
smartphones, κινητά τηλέφωνα, PDAs (Personal Digital Assistants), PCs, tablets,
laptops, κ.α., που μεταφέρουν δεδομένα μέσω ασύρματης τεχνολογίας (π.χ.
Bluetooth, GSM, GPRS/3G, 4G, WiFi, WiMAX)4 και έχουν σχεδιαστεί για να
βοηθήσουν τους καταναλωτές να κάνουν περισσότερο υγιείς επιλογές στην
καθημερινή τους ζωή, προσφέροντας συμβουλές για το γυμναστήριο ή τη διατροφή.
Επιπροσθέτως, βοηθούν τους γιατρούς και τους ασθενείς να επικοινωνούν
από απόσταση, όπως π.χ. οι εφαρμογές για τους διαβητικούς, με τις οποίες
αποστέλλονται αυτόματα μετρήσεις γλυκόζης στους γιατρούς πρωτοβάθμιας
περίθαλψης τους ή εκείνες που απευθύνονται στους ηλικιωμένους και ταυτόχρονα
χρονίως πάσχοντες πληθυσμούς.5 Πολλές εφαρμογές στοχεύουν στους γιατρούς
1 Istepanian R., (2004), Introduction to the Special Section on M-Health: Beyond Seamless Mobility
and Global Wireless Health-care Connectivity, IEEE Trans Inf Technol Biomed
2 Akter S, D’Ambra J, Ray P., (2010), User perceived services quality of m-Health Services around the
world, In the proceedings of the 18th European Conference on Information Systems, Pretoria, South
Africa
3 Mechael P, (2009), The Case for m-Health in Developing Countries , Mobilizing Markets: Special
Edition of MIT Innovations , Journal for the GSMA Mobile World Congress 2009, Cambridge: MIT
Press, pp. 68-153
4 M-Health for Development: The opportunity of mobile technology for healthcare in developing
world, Διαθέσιμο από http:// www.vitalwaveconsulting.com/insights/ mHealth.htm., Ανακλήθηκε
01.07.2014
5 Lloyd-Sherlock P., (2000), Population ageing in developed and developing regions: implications for
health Policy, Social Science and Medicine; 51 (6); pp. 87–95

4. αποκλειστικά, με ορισμένες να συνδυάζουν τα m-Health προγράμματα με τα
ηλεκτρονικά ιατρικά αρχεία (EMR), που τους επιτρέπουν να τηρούν ακριβή αρχεία,
στα οποία έχουν εύκολη πρόσβαση.6
Τα δεδομένα των αρχείων έχουν τη δυνατότητα να δώσουν νέες γνώσεις για
τους παράγοντες που οδηγούν σε νόσους. Έχουν επίσης τη δυνατότητα να αναλυθούν
και να χρησιμοποιηθούν σε «πραγματικό χρόνο» για να προκαλέσουν αλλαγές στη
συμπεριφορά, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να μειώσουν τους κινδύνους ή να
οδηγήσουν στην βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων για την υγεία. Οι m-Health
εφαρμογές έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν το πότε, το πού και το πώς, παρέχεται η
υγειονομική περίθαλψη, για να εξασφαλίσουν ότι τα σημαντικά κοινωνικά,
συμπεριφοριστικά και περιβαλλοντικά δεδομένα χρησιμοποιούνται για την
κατανόηση των καθοριστικών παραγόντων της υγείας και εν γένει για τη βελτίωση
της.7
2. Στοχεύσεις, δράσεις, βαθμός αποδοχής ανά την
υφήλιο
Στο γενικότερο Ευρωπαϊκό περιβάλλον έχει σημειωθεί πρόοδος στον τομέα
της ηλεκτρονικής υγείας,8 με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει χαράξει μία
στρατηγική πάνω στις εξής στοχεύσεις: α) στην ενεργοποίηση των πολιτών της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να εξασφαλίσουν υγιή και ανεξάρτητη ζωή μέχρι τα
γηρατειά β) στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων υγειονομικής
και κοινωνικής περίθαλψης γ) στην εξεύρεση και εφαρμογή καινοτόμων λύσεων,
ενισχύοντας την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της αγοράς.9 Άλλωστε η
θετική προοπτική που θα έχει η επίδραση της m-Health τεχνολογίας, επιρρωνύεται
και από τα λεγόμενα του Ευρωπαίου Επιτρόπου για θέματα υγείας Tonio Borg, ο
οποίος έχει δηλώσει ότι οι m-Health τεχνολογίες διαθέτουν μεγάλες δυνατότητες
6 Search Health IT, Definition of Health Apps. Διαθέσιμο από
http://searchhealthit.techtarget.com/definition/health-apps, Ανακλήθηκε 01.07.2014
7 mHealth Mobile Health Technologies , Διαθέσιμο από National Institutes of Health, U.S. Department
of Health & Human Services, Διαθέσιμο από
http://obssr.od.nih.gov/scientific_areas/methodology/mhealth/, Ανακλήθηκε 01.07.2014
8 European Commission, Public Health, “Trust worthy websites on e -health”, Διαθέσιμο από
http://ec.europa.eu/health-eu/care_for_me/ehealth/index_en.htm, Ανακλήθηκε 04.07.2014
9 Stroetmann, Κ., Artmann, J., Dumortier, J., Verhenneman, G., (2012), Legal
Challenges on the Road Towards Interoperable eHealth Solutions in Europe: United in Diversity,
European Journal for Biomedical Informatics, Vol.8

5. ενδυνάμωσης, για να διαχειρίζονται οι ασθενείς την υγεία τους, ώστε να παραμένουν
υγιείς, να επιφέρουν περισσότερη ποιότητα στην υγεία και την άνεση τους,
βοηθώντας και το έργο των επαγγελματιών υγείας. Ως εκ τούτου, η διερεύνηση
λύσεων μέσα από τις m-Health τεχνολογίες, θα οδηγήσει σε σύγχρονα,
αποτελεσματικά και βιώσιμα συστήματα υγείας.10
Παράλληλα, σύμφωνα με έρευνα της Global Information Inc., τέσσερα είναι
τα πεδία που μπορούν να αλλάξουν άρδην, υπό την προϋπόθεση της εισαγωγής της
mobile τεχνολογίας. Αυτά είναι: α) η απευθείας επικοινωνία με τον ασθενή, β) η κατ’
οίκον παροχή υγειονομικής περίθαλψης, γ) τα επείγοντα περιστατικά και δ) η
λειτουργία των νοσοκομείων.11 Αντίστοιχα, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από
τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 2011, με τη συμμετοχή 114 χωρών, βρέθηκε
ότι έχουν αναληφθεί αρκετές πρωτοβουλίες σε αυτό τον τομέα.
Συγκεκριμένα το 83% των χωρών, ανέφερε έστω και μία πρωτοβουλία
δραστηριότητας στο πεδίο του m-Health. Υπήρξαν όμως και πολλές από εκείνες που
έκαναν αναφορά τεσσάρων έως έξι προγραμμάτων, που είχαν να κάνουν κυρίως με:
α) τηλεφωνικά κέντρα υγείας (59%), β) δωρεάν τηλεφωνικές υπηρεσίες έκτακτης
ανάγκης (55%), γ) τη διαχείριση καταστάσεων άμεσης ανάγκης και μαζικών
καταστροφών (54%) και δ) τις κινητές τηλεϊατρικές υπηρεσίες (49%), με τα δύο τρίτα
των προαναφερομένων πρωτοβουλιών να βρίσκονται σε πιλοτικό στάδιο ή σε επίπεδο
άτυπης εφαρμογής.12
Σε μία ακόμη έρευνα που διεξήχθη από την PwC το 2012, με τίτλο “Emerging
m-Health: paths for growth”, μεταξύ άλλων, εξετάσθηκε και το ποσοστό αποδοχής
της m-Health τεχνολογίας, σε δέκα κράτη. Συγκεκριμένα στην Βραζιλία, το ποσοστό
εκείνων που αντιδρούν θετικά και που πρόκειται με βεβαιότητα να υιοθετήσουν στο
εγγύς μέλλον υπηρεσίες m-Health, είναι 56%. Επίσης, ένα 33%, απαντά με
αβεβαιότητα, ότι ούτε συμφωνεί, ούτε διαφωνεί και ένα 11%, δείχνει να διαφωνεί με
την χρήση των εν λόγω υπηρεσιών.
10 European Commission, “Healthcare in your pocket: unlocking the potential of m-health”, Press
Release, Brussels 10 April 2014, Διαθέσιμο από
http://www.noodls.com/view/3B2EE819ED2F5CAC01DAF46718D7E69FFB87F8FB?4996xxx13971
31595, Ανακλήθηκε 04.07.2014
11 Global Information Inc., (2004), “Mobile healthcare, mobile and wireless strategies for future
healthcare provisioning”, Διαθέσιμο από http://www.the-infoshop.
com/study/ba19795_mobile_healthcare.html, Ανακλήθηκε 01.07.2014
12 World Health Organization, (2011), m-Health: New Horizons for Health through Mobile
Technologies, Global Observatory for E-health Series, Vol. 3, ISBN: 978 92 4 1564250

6. Τα αντίστοιχα ποσοστά για την Κίνα είναι 80% (συμφωνούν), 15% (ούτε
συμφωνούν, ούτε διαφωνούν), 5% (διαφωνούν), για την Δανία, 63% (συμφωνούν),
30% (ούτε συμφωνούν, ούτε διαφωνούν), 7% (διαφωνούν). Στη Γερμανία,
εμφανίζεται μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα, ωστόσο το πλειοψηφικό ρεύμα κλίνει
θετικά προς τη χρήση της m-Health τεχνολογίας. Συγκεκριμένα, το 33% εκφράζει τη
σύμφωνη γνώμη του, ενώ το 53% ούτε διαφωνεί, ούτε συμφωνεί και ένα 13% είναι
αρνητικό. Στην Ινδία τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 60% (συμφωνούν), 31% (ούτε
συμφωνούν, ούτε διαφωνούν), 9% (διαφωνούν), στην Ν. Αφρική 59% (συμφωνούν),
23% (ούτε συμφωνούν, ούτε διαφωνούν), 19% (διαφωνούν), ενώ στην Ισπανία 53%
(συμφωνούν), 35% (ούτε συμφωνούν, ούτε διαφωνούν), 12% (διαφωνούν).
Στη γείτονα Τουρκία, το ποσοστό εκείνων που συμφωνούν είναι 56%, ενώ
εκείνων που δεν διαφωνούν, αλλά διατηρούν επιφυλάξεις 31% και εκείνων που
διαφωνούν 13%. Τέλος στο Ηνωμένο Βασίλειο τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 59%
(συμφωνούν), 36% (ούτε συμφωνούν, ούτε διαφωνούν), 5% (διαφωνούν) και στις
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 70% (συμφωνούν), 30% (ούτε συμφωνούν, ούτε
διαφωνούν). Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στο γεγονός ότι δεν εμφανίζεται ποσοστό
διαφωνούντων.13
Ωστόσο πολύ μικρή προσπάθεια έχει γίνει για αξιολόγηση, η οποία και
περιλαμβάνει την επιμόρφωση του κοινού για τα οφέλη των m-Health εφαρμογών, με
το ποσοστό των χωρών που έχουν δώσει στοιχεία με τα οποία μπορεί να επιτευχθεί
αυτή, να κυμαίνεται στο 12%.14 Ως εκ τούτου η χρήση των κινητών εφαρμογών για
τη θεραπεία της νόσου δεν είναι κάτι που δεν εμπεριέχει ανησυχία. Παρά το γεγονός
ότι σε μεγάλο βαθμό οι εφαρμογές ελέγχονται και ότι πληρούν συγκεκριμένα
κριτήρια πριν από την online δημοσίευση, η διαδικασία αξιολόγησης επικυρώνει
μόνο την συμμόρφωση ενός app με τις κατευθυντήριες οδηγίες του προγραμματιστή,
και όχι την ακρίβεια των στοιχείων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι γιατροί διαφόρων
ειδικοτήτων να έχουν εντοπίσει ότι η εμπιστοσύνη απέναντι στα δεδομένα αυτά,
μπορεί να αποτελεί πιθανή εκδοχή κινδύνου και για αυτό το λόγο έχουν κάνει
προτάσεις για μελλοντικές ρυθμίσεις.15
13 PwC, (2012), “Emerging mHealth: paths for growth”, p.p., 31-49
14 World Health Organization, (2011), m-Health: New Horizons for Health through Mobile
Technologies, Global Observatory for E-health Series, Vol. 3, ISBN: 978 92 4 1564250
15 American Academy of Orthopedic Surgeons , “How helpful are Mobile Healthcare Apps?”,
Διαθέσιμο από http://www.aaos.org/news/aaosnow/mar13/managing5.asp, Ανακλήθηκε 01.07.2014

7. 3. Μία ματιά στο εγχώριο τοπίο
Παρά την πρόοδο που συντελείται στο εξωτερικό, στο εγχώριο τοπίο ο
βηματισμός είναι κατά τι πιο βραδύς. Σύμφωνα με έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ, που
δημοσιεύθηκε το Μάρτιο του 2014, στην οποία εμπεριέχεται μελέτη σχετική με την
εν κινήσει πρόσβαση και συνδεσιμότητα στο διαδίκτυο, οι 3 στους 10 συνδέονται από
φορητή συσκευή. Αναλυτικότερα το 26,7% του συνολικού πληθυσμού ηλικίας από
16 έως 74 ετών και το 44,7% όσων χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο το Α΄ τρίμηνο του
2013 συνδέθηκαν στο διαδίκτυο, εκτός της κατοικίας και του χώρου εργασίας τους,
με χρήση κινητού τηλεφώνου ή smart phone, φορητού υπολογιστή (laptop, notebook,
netbook ή tablet) ή άλλης φορητής συσκευής (PDA, MP3 player, e-book reader,
φορητή κονσόλα παιχνιδιών κλπ.), παρουσιάζοντας αύξηση 18,7% και 9,3%,
αντίστοιχα, σε σχέση με το Α’ τρίμηνο του 2012.
Αναφορικά με την μελέτη της σύνδεσης στο διαδίκτυο ανά ηλικιακή ομάδα,
σύμφωνα με το παρακάτω διάγραμμα, παρατηρούνται τα εξής. Στις ηλικίες των 16
έως 34 ετών, το 50,3% συνδέεται στο διαδίκτυο από οποιαδήποτε κινητή συσκευή, το
44,4% από το κινητό του τηλέφωνο και ένα 19,3% από φορητό υπολογιστή.
Προχωρώντας στο ηλικιακό φάσμα ανάμεσα στα 35 και τα 54 έτη, παρατηρείται μία
εμφανέστατη μείωση των αντίστοιχων ποσοστών, με αυτά να κυμαίνονται σε 23,8%
για εκείνους που συνδέονται από οποιαδήποτε κινητή συσκευή, 16,7% για αυτούς
που συνδέονται από το κινητό τηλέφωνο τους και 14% για τους διαπράττοντες
σύνδεση μόνο μέσω φορητού υπολογιστή. Τέλος, καθίζηση υφίστανται τα ποσοστά
στο διάστημα από 55 έως 74 έτη, καθώς εκεί τα αντίστοιχα ποσοστά κυμαίνονται στο
5,0% για εκείνους που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο μέσω οιασδήποτε κινητής
συσκευής, το 2,5% για εκείνους που συνδέονται μέσω κινητής τηλεφωνικής
συσκευής και 3,4% για αυτούς που κάνουν χρήση του διαδικτύου μέσω φορητών
ηλεκτρονικών υπολογιστών.

8. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ
Όμως το μήνυμα που εκπέμπεται δεν είναι ένα μήνυμα που αποθαρρύνει την
επένδυση στη γαλούχηση μίας εναλλακτικής συμπεριφοράς, την αλλαγή της οπτικής
και τον ευρύτερο μετασχηματισμό της θεώρησης των χρηστών του διαδικτύου μέσω
των κινητών συσκευών. Τουναντίον, χρήζει πολλών προσεκτικών προσεγγίσεων,
καθώς υπάρχει πρόσφορο και γόνιμο έδαφος, γεγονός που επιρρωνύεται από την
αυξητική τάση των ποσοστών του επιπέδου των δεξιοτήτων χρήσης συσκευών για
πρόσβαση στο διαδίκτυο, παρά τις όποιες μικρές διακυμάνσεις, που είχαν ως αιτία
πολλές κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους της τελευταίας εξαετίας.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ από το 2005 έως και το
2013, για το επίπεδο των δεξιοτήτων του εγχώριου πληθυσμού, παρατηρούνται τα
εξής. Στην ομάδα του πληθυσμού με χαμηλό επίπεδο δεξιοτήτων, από το 20,5% του
2005, επήλθε αύξηση 4,3% για να φτάσουμε στο 24,8% του 2010, έτος έναρξης της
δημοσιονομικής κρίσης. Από εκεί, το ποσοστό διέβη μειούμενο κατά 5% για να
φτάσει το 19,8% του 2011 και να ανέλθει μετέπειτα στο 21,3% του 2013. Αντίστοιχα,
για τις δύο άλλες κατηγορίες, των εχόντων μεσαίο και υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων, οι
πορεία των δεικτών ήταν συνεχώς αυξανόμενη. Χαρακτηριστικό είναι το εύρος της
αύξησης, αφού το ποσοστό των εχόντων μέτριο επίπεδο δεξιοτήτων, από το 5,2% του
2005, έφτασε στο 29,5% του 2013, δηλ. αύξηση της τάξεως του 24,3%. Παράλληλα,
και το ποσοστό των εχόντων υψηλό επίπεδο δεξιοτήτων, γνώρισε αύξηση της τάξεως
του 11,3%. Με το 0.9% του 2005 να μετεξελίσσεται στο 12,2% του 2013. Τέλος,
γεγονός που χρήζει μνείας είναι ότι το 56% επιχειρεί τη χρήση του διαδικτύου για την

9. αναζήτηση πληροφοριών υγείας, σε σχέση με τη διατροφή, τις ασθένειες, τις
κακώσεις κ.λ.π.16
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ
4. Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν
Όπως και στην Ευρώπη, έτσι και στην Ελλάδα, στον τομέα της υγείας, ένας
πολύ σημαντικός παράγοντας είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων των
ασθενών, δεδομένου ότι η αγορά για την υγεία είναι μία από τις πιο κερδοφόρες.
Αυτό συνεπάγεται ότι οι ασθενείς δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται κατά κύριο
λόγο ως καταναλωτές και τα δεδομένα για την υγεία θα πρέπει να είναι αυστηρά,
καθώς επίσης και να προστατεύονται από την παράνομη επεξεργασία.17
Οι κινητές συσκευές - smartphones και tablets - είναι ιδανικά εργαλεία
παρακολούθησης. Πρόκειται για συσκευές που συνδέονται στο internet και που
δίνουν στοιχεία για την τοποθεσία του καθενός. Την ίδια στιγμή, οι κινητές συσκευές
και οι εφαρμογές που κατεβάζουν οι χρήστες μπορεί να εισβάλλουν βίαια στην
ιδιωτική ζωή τους. Το «οικοσύστημα» των κινητών εφαρμογών είναι σε μεγάλο
16 ΕΛΣΤΑΤ, (2014), Έρευνα Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορικής από τα Νοικοκυριά, σελ. 6-8
17 Kalampouka-Giannopoulou, P., (2011), “Protection of the patient as a consumer”, Athens, p. 149,
166

10. βαθμό ανεξέλεγκτο. Αυτό ενισχύει τους ενδοιασμούς, διότι συλλέγονται συχνά τόσο
δημογραφικές όσο και ιατρικές πληροφορίες. Κανένα από αυτά τα δεδομένα δεν
προστατεύεται, παρά μόνο αν υπάρχουν όσες προφυλάξεις μπορεί να αντέξει
οικονομικά η πολιτική προστασίας του προγραμματιστή, με την προϋπόθεση αυτή να
υπάρχει. Επίσης, πολλές εφαρμογές για την υγεία, επιτρέπουν και ενθαρρύνουν τους
χρήστες να μοιράζονται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οτιδήποτε θα
μπορούσε να θεωρηθεί ευαίσθητη πληροφορία.
Πολλές από τις εφαρμογές συγκεντρώνουν πολλές προσωπικές πληροφορίες,
όπως το όνομα, την διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, την ηλικία, το φύλο, το
ύψος, το βάρος και τη φωτογραφία. Μπορούν επίσης να ζητήσουν πληροφορίες για
τον τρόπο ζωής, π.χ. η εφαρμογή μπορεί να υποβάλλει ερωτήσεις σχετικά με την
κατανάλωση τροφίμων και τις συνήθειες άσκησης ή να αποκομίσει πληροφορίες που
περιλαμβάνουν τη νόσο και την προτεινόμενη φαρμακευτική αγωγή.
Οι κινητές εφαρμογές, ιδιαίτερα εκείνες που μπορούν να κατεβούν δωρεάν,
εξαρτώνται εν πολλοίς από τη διαφήμιση που είναι ένας τρόπος για να αποκομίσουν
κέρδος. Έχουν τη δυνατότητα να μοιράζονται προσωπικές πληροφορίες με τους
διαφημιστές, ή να επιτρέπουν σε διαφημιστικά δίκτυα να τις εντοπίζουν. Σχεδόν όλες
οι εφαρμογές στέλνουν αποχαρακτηρισμένα (μη προσωπικά) δεδομένα, σχετικά με το
πως μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς μια εφαρμογή σε αναλυτικές υπηρεσίες
δεδομένων. Αν η εφαρμογή που συλλέγει UDID (καθολικό ID των συσκευών) ή
ενσωματώνει ένα μοναδικό αναγνωριστικό για την εφαρμογή που κατεβάζει κανείς,
τα μη αναγνωρισμένα αναλυτικά δεδομένα μπορεί να επιστρέψουν στον χρήστη
προσωπικά. Πολλές κινητές εφαρμογές έχουν μειωμένη ασφάλεια. Παρά το γεγονός
ότι μπορεί να έχει μια πολιτική προστασίας της ιδιωτικής ζωής που λέει ότι
προστατεύει το απόρρητο και την εμπιστευτικότητα των πληροφοριών σας, τις
περισσότερες φορές, μεταδίδουν δεδομένα χωρίς κρυπτογράφηση και σε μη ασφαλείς
συνδέσεις δικτύου-HTTP, αντί για HTTPS.18
18 Privacy Rights Clearinghouse, What are the risks to consumers of using mobile health and fitness
applications? Διαθέσιμο από https://www.privacyrights.org/mobile-health-and-fitness-apps-what-are-privacy-
risks#section 3, Ανακλήθηκε 01.07.2014

11. 5. Το διακύβευμα της ασφάλειας και της προστασίας
των δεδομένων
Ο πολλαπλασιασμός των κινητών συσκευών στον τομέα της υγείας, από
smartphones και tablets, δίνει το έναυσμα στα στελέχη του τομέα της υγείας να
υιοθετήσουν μια νέα προσέγγιση για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και της
ασφάλειας. Έτσι από το καθεστώς της «αστυνομικού» τύπου ασφάλειας , στο οποίο το
προσωπικό και οι εργαζόμενοι απλά υποδεικνύουν ό, τι μπορεί και ότι δεν μπορεί να
κάνει κανείς, παρατηρείται η μετάβαση σε μια προσέγγιση «ενεργοποίησης των
επιχειρήσεων», η επιχειρησιακή λειτουργία των οποίων είναι συνυφασμένη με την
τήρηση του απορρήτου και της ασφάλειας του ασθενή.
Ο τομέας της παροχής υγειονομικής κάλυψης, είναι ευμετάβλητος και
ραγδαίως αναπτυσσόμενος, έτσι προστασία της ιδιωτικής ζωής και οι επιμέρους
μέθοδοι ασφαλείας πρέπει να προσαρμοστούν σε αυτές τις αλλαγές. Η
κρυπτογράφηση των δεδομένων πρέπει να γίνει ο κανόνας, παρά η προτεινόμενη ή η
επιβαλλόμενη πολιτική που ενδεχομένως να καθιστά δυσδιάκριτη την χρηστικότητα
του m-Health.19 Ενδεικτικός είναι ο τρόπος αντιμετώπισης αυτής της πρόκλησης, με
διάφορες επαναλήψεις από πλευράς των τεχνολογικών προγραμμάτων που
χρησιμοποιούν κρυπτογραφημένους κώδικες μέσα σε μηνύματα SMS για να
αποκρύψουν ευαίσθητες φράσεις όπως το HIV / AIDS και τα ναρκωτικά. Επομένως
χρησιμοποιώντας την μέθοδο της κωδικοποιημένης κρυπτογράφησης που θα είναι
αναγνωρίσιμη μόνο από τους ασθενείς παρέχεται μία λύση για την πλοήγηση μέσω
της κινητής τεχνολογίας.20
19 Wicklund, E., (2014), “Privacy and security experts: mHealth requires a new approach”, Διαθέσιμο
από http://www.mhealthnews.com/news/privacy-and-security-experts-mhealth-requires-new-approach,
Ανακλήθηκε 25.08.2014
20 Mechael, et. al., (2010), “Barriers and Gaps Affecting mHealth in Low and Middle Income
Countries: Policy White Paper.”, Center for Global Health and Economic Development, Earth Institute,
Columbia University, mHealth Alliance

12. 6. H κοινωνικοοικονομική φιλοσοφία του m-Health
και οι τάσεις της αγοράς, παράμετροι διαμόρφωσης
θετικής οπτικής
Στις εύπορες χώρες, η καινοτομία στην τεχνολογία συνήθως τείνει να οδηγεί
τα κόστη προς αύξουσα πορεία.21 Όμως το χαμηλό κόστος των e-Health και m-Health
τεχνολογιών, έχει τη δυνατότητα να αντιστρέψει αυτή την τάση, προς τέρψιν των
φτωχών και ευπαθών πληθυσμών.22 Συγκεκριμένα μέσω του m-Health, το όφελος
μπορεί να επιμεριστεί με τρεις τρόπους. Διά μέσω της περιστολής του κόστους των
παρεχόμενων υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης, μέσω της διατήρησης ή και της
αναβάθμισης της ποιότητας της ιατρικής φροντίδας και την αύξηση της
προσβασιμότητας των ασθενών σε ολοένα και περισσότερες εστίες παροχής
υπηρεσιών φροντίδας υγείας. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να αποσυμπιεστεί και ο
τρόπος με τον οποίο πορεύονται οι μονάδες υγείας, καθώς και το προσωπικό τους.
Ορισμένα παραδείγματα, μέσα από τα οποία είναι ευδιάκριτος ο
προσανατολισμός της τήρησης της οικονομικής πειθαρχίας, αποδεικνύουν του λόγου
το αληθές. Συγκεκριμένα στη Ρωσία, η θεραπεία μέσω των SMS, μπορεί να βοηθήσει
περίπου 50.000 περιπτώσεις που πάσχουν από φυματίωση. Στην Ουγγαρία, η
θεραπευτική διαδικασία μέσω κινητής συσκευής, μπορεί να ελαφρύνει τα νοσοκομεία
από 40.000 βράδια νοσηλείας. Στη Σουηδία η εξ αποστάσεως ιατρική
παρακολούθηση των ηλικιωμένων, εκτός από το ότι τους εξασφαλίζει τη διατήρηση
της διαμονής εντός της οικείας τους, εκτιμάται ότι εξοικονομεί περί τα 2,4 δις ευρώ
ανά έτος.23 Τέλος κι όσον αφορά το σκέλος της αγοράς, σύμφωνα με τη μελέτη της
research2guidance υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερες από 100.000 εφαρμογές
κινητής τηλεφωνίας σχετικές με την υγεία, σε όλο τον κόσμο, με περισσότερες από
τέσσερα εκατομμύρια να διατίθενται για δωρεάν κατέβασμα κάθε μέρα. Μέχρι το
2017, οι εν λόγω υπηρεσίες (applications) αναμένεται να αγγίξουν τα 26 δις δολάρια,
21 Beever C., & Karbe M., (2003), “The cost of medical technologies: Maximizing the value of
innovation, Διαθέσιμο από http://www.booz.com/media/file/137991.pdf
22 Shields T., Chetley A., & Davis J., (2005), “ICT in health sector: Summary of the online
consultation”, Διαθέσιμο από http://www.infodev.org/en/Project.38.html
23 The Boston Consulting Group, “The socioeconomic impact of mHealth”, Διαθέσιμο από
http://www.telenor.com/wp-content/uploads/2012/04/the-socio-economic-impact-of-mHealth.pdf

13. 24 ενώ άλλες εκτιμήσεις, όπως εκείνες της BCC Research και Grand View Research
μιλούν αντίστοιχα για 21,5 δις δολάρια το 2018 25 και 49,6 δις δολάρια έως το 2020.26
7. Η επίδραση της χρήσης των m-Health applications
και ο αντίκτυπος στη συμπεριφορά
Οι εφαρμογές για smartphones και tablets αλλάζουν τον τρόπο που οι γιατροί
και οι ασθενείς προσεγγίζουν την υγειονομική περίθαλψη. Πολλές έχουν σχεδιαστεί
για τους ίδιους τους γιατρούς, που εκτείνονται από πρακτικές βάσεις δεδομένων
σχετικά με τα ναρκωτικά και τις ασθένειες, σε εξελιγμένες οθόνες που διαβάζουν την
αρτηριακή πίεση ενός ατόμου, τα επίπεδα γλυκόζης ή τα συμπτώματα του άσθματος.
Επί παραδείγματι, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 88% των ιατρών, θα
επιθυμούσε οι ασθενείς τους να παρακολουθούν την υγεία τους από το σπίτι, δίνοντας
έμφαση στο βάρος τους, στο επίπεδο του σακχάρου κ.α.27 Μάλιστα στην ίδια
περιοχή, περίπου το 85% των ιατρών είχαν στην κατοχή τους ή έκαναν
επαγγελματική χρήση του τηλεφώνου τους,28 ένα 86% κλινικών ιατρών, νοσηλευτών
και ασκούμενων νοσηλευτών χρησιμοποιούν smartphones κάθε ημέρα, από το 78%
του 2012 29 και ένα 53% των ιατρών χρησιμοποιεί ημερησίως tablets, από το 34% του
2012.30 Στον αντίποδα, υπάρχουν άλλες που είναι για τους ασθενείς – σε συνάρτηση
με τις συστάσεις των ιατρών τους – και τους βοηθούν επί παραδείγματι στην
συγκέντρωση δεδομένων διάγνωσης, για να βοηθήσουν στο συντονισμό της
φροντίδας, προσφέροντας έναν εύκολο τρόπο παρακολούθησης της κατάστασης και
της θεραπείας τους.31
24 Ralf-Gordons J., (2013), “The market for mHealth Apps services will reach 26 billion by 2017”,
Διαθέσιμο από http://research2guidance.com/the-market-for-mhealth-app-services-will-reach-26-
billion-by-2017/
25 BCC, Research LLC, (2014), “Wireless Electronic Health Records: Technologies and Global
Markets”, Διαθέσιμο από http://www.bccresearch.com/market-research/healthcare/wireless -electronic-health-
records-hlc147a.html, Ανακλήθηκε 30.06.2014
26 Grand View Research, (2014), “mHealth Market Analysis and Segment Forecasts to 2020”,
Διαθέσιμο από http://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/mhealth-market, Ανακλήθηκε
30.06.2014
27 CISCO, (2013), Global cloud index
28 Rock Health, (2013), Digital Funding Mid
29 CISCO, (2013), Visual Networking Intex Study
30 Health Online, (2013), Paw Internet and American Life Project
31Health-Care Apps That Doctors Use, The Wall Street Journal, Διαθέσιμο από
http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702303376904579137683810827104

14. Επομένως καθίσταται αντιληπτό ότι συγκεντρώνει πολλά χαρακτηριστικά, τα
οποία μπορούν να επιδράσουν τόσο αποτελεσματικά, ώστε να επιφέρουν μία αλλαγή
στη συμπεριφορά. Οι m-Health εφαρμογές δεν μπορούν να αντιπαρέλθουν όλους
εκείνους τους παράγοντες που εμποδίζουν την τήρηση μίας θεραπείας. Μερικοί από
αυτούς είναι οι παρενέργειες των φαρμάκων, η υψηλή επιβάρυνση από τα
σκευάσματα, η υψηλή συχνότητα δοσολογίας, η έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι
στην υπηρεσία παροχής υγειονομικής περίθαλψης, η έλλειψη χρόνου και η έλλειψη
χρημάτων. Ωστόσο, με τις παρεμβάσεις των m-Health εφαρμογών σε όσο το δυνατό
περισσότερα άτομα και με την παράλληλη ύπαρξη μίας διαθέσιμης πηγής εντατικών
θεραπευτικών εφαρμογών για τους ασθενείς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, θα
μπορούσε να αυξηθεί εν τω συνόλω η σχέση κόστους - αποτελεσματικότητας.
Σταχυολογώντας κανείς τα παραπάνω, εκδηλώνεται μία εξαιρετική ευκαιρία, τόσο
για τους ασθενείς, όσο και για τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, υπό την
αίρεση μίας κοινής δέσμευσης, προκειμένου να κυριαρχήσουν συμπεριφορές με
θετικό πρόσημο.32
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Το μέλλον για τον κλάδο, προδιαγράφεται λαμπρό με τους καταναλωτές και τους
παρόχους υγειονομικής περίθαλψης να αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο τα οφέλη
των εφαρμογών. Οι προγραμματιστές των εφαρμογών υγείας, πρέπει να εργαστούν
στην κατεύθυνση εξασφάλισης της προστασίας και της ασφάλειας των δεδομένων
του ασθενούς, πράγμα το οποίο αποτελεί και θα αποτελεί και θα γίνει αντικείμενο
αξιολόγησης. Οι ψηφιακές τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένων των πανταχού
παρόντων κινητών συσκευών, μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στον
μετασχηματισμό της υγειονομικής περίθαλψης σε ένα πιο αποδοτικό σύστημα
φροντίδας, με επίκεντρο τον ασθενή, στο οποίο τα άτομα έχουν άμεση πρόσβαση (on-demand
access) στους ιατρικούς τους φακέλους και σε ισχυρά εργαλεία υποστήριξης
των κλινικών αποφάσεων, που δίνουν εξουσιοδότηση για ενεργή συμμετοχή σε
θεραπευτικούς σχεδιασμούς. Δεδομένου ότι οι εφαρμογές υγείας γίνονται βαθμιαία
πιο φιλικές προς το χρήστη και η τεχνολογία επεκτείνει την πρόσβασή της σε
32 Thirumurthy, H., & Lester, R., (2012), “M-Health for health behavior change in resource – limited
settings: applications to HIV care and beyond”, Διατίθεται από
http://www.scielosp.org/scielo.php?pid=S0042-96862012000500016&script=sci_artte xt, Ανακλήθηκε
30.06.2014

15. απομακρυσμένους πληθυσμούς, αυτό θα καταστεί αναπόσπαστο τμήμα τόσο της
παροχής, όσο και της χρηματοδότησης των υπηρεσιών υγείας.33
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Istepanian R., (2004), Introduction to the Special Section on M-Health: Beyond
Seamless Mobility and Global Wireless Health-care Connectivity, IEEE Trans Inf
Technol Biomed
Akter S, D’Ambra J, Ray P., (2010), User perceived services quality of mHealth
Services around the world, In the proceedings of the 18 th European Conference on
Information Systems, Pretoria, South Africa
Mechael P, (2009), The Case for mHealth in Developing Countries, Mobilizing
Markets: Special Edition of MIT Innovations, Journal for the GSMA Mobile World
Congress 2009, Cambridge: MIT Press, pp. 68-153
m-Health for Development: The opportunity of mobile technology for healthcare
in developing world, Διαθέσιμο από http:// www.vitalwaveconsulting.com/insights/
mHealth.htm., Ανακλήθηκε 01.07.2014
Lloyd-Sherlock P., (2000), Population ageing in developed and developing
regions: implications for health Policy, Social Science and Medicine; 51 (6); pp. 87–
95
Search Health IT, Definition of Health Apps. Διαθέσιμο από
http://searchhealthit.techtarget.com/definition/health-apps, Ανακλήθηκε 01.07.2014
m-Health Mobile Health Technologies, Διαθέσιμο από National Institutes of
Health, U.S. Department of Health & Human Services, Διαθέσιμο από
http://obssr.od.nih.gov/scientific_areas/methodology/mhealth/, Ανακλήθηκε
01.07.2014
33 Deloite Center for Health Solutions, (2012), “mHealth in an mWorld: How mobile technology is
transforming healthcare”, Διατίθεται από http://www.deloitte.com/assets/Dcom-
UnitedStates/Local%20Assets/Documents/us_chs_2012_mHealth_HowMobileTechnologyIsTransform
ingHealthcare_032213.pdf

16. European Commission, Public Health, “Trust worthy websites on e-health”,
Διαθέσιμο από http://ec.europa.eu/health-eu/care_for_me/ehealth/index_en.htm,
Ανακλήθηκε 04.07.2014
Stroetmann, Κ., Artmann, J., Dumortier, J., Verhenneman, G., (2012), Legal
Challenges on the Road Towards Interoperable eHealth Solutions in Europe:
United in Diversity, European Journal for Biomedical Informatics, Vol.8
European Commission, “Healthcare in your pocket: unlocking the potential of m-health”,
Press Release, Brussels 10 April 2014, Διαθέσιμο από
http://www.noodls.com/view/3B2EE819ED2F5CAC01DAF46718D7E69FFB87F8F
B?4996xxx1397131595, Ανακλήθηκε 04.07.2014
Global Information Inc., (2004), “Mobile healthcare, mobile and wireless strategies
for future healthcare provisioning”, Διαθέσιμο από http://www.the-infoshop.
com/study/ba19795_mobile_healthcare.html, Ανακλήθηκε 01.07.2014
World Health Organization, (2011), m-Health: New Horizons for Health through
Mobile Technologies, Global Observatory for E-health Series, Vol. 3, ISBN: 978 92 4
1564250
PwC, (2012), “Emerging mHealth: paths for growth”, p.p., 31-49
American Academy of Orthopedic Surgeons, “How helpful are Mobile Healthcare
Apps?”, Διαθέσιμο από http://www.aaos.org/news/aaosnow/mar13/managing5.asp,
Ανακλήθηκε 01.07.2014
ΕΛΣΤΑΤ, (2014), Έρευνα Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορικής από τα
Νοικοκυριά, σελ. 6-8
Kalampouka-Giannopoulou, P., (2011), “Protection of the patient as a consumer”,
Athens, p. 149, 166
Privacy Rights Clearinghouse, What are the risks to consumers of using mobile
health and fitness applications? Διαθέσιμο από https://www.privacyrights.org/mobile-health-
and-fitness-apps-what-are-privacy-risks#section 3, Ανακλήθηκε 01.07.2014

17. Wicklund, E., (2014), “Privacy and security experts: mHealth requires a new
approach”, Διαθέσιμο από http://www.mhealthnews.com/news/privacy-and-security-experts-
mhealth-requires-new-approach, Ανακλήθηκε 25.08.2014
Mechael, et. al., (2010), “Barriers and Gaps Affecting mHealth in Low and Middle
Income Countries: Policy White Paper.”, Center for Global Health and Economic
Development, Earth Institute, Columbia University, mHealth Alliance
Beever C., & Karbe M., (2003), “The cost of medical technologies: Maximizing
the value of innovation, Διαθέσιμο από http://www.booz.com/media/file/137991.pdf
Shields T., Chetley A., & Davis J., (2005), “ICT in health sector: Summary of the
online consultation”, Διαθέσιμο από http://www.infodev.org/en/Project.38.html
The Boston Consulting Group, “The socioeconomic impact of mHealth”,
Διαθέσιμο από http://www.telenor.com/wp-content/uploads/2012/04/the-socio-economic-
impact-of-mHealth.pdf
Ralf-Gordons J., (2013), “The market for mHealth Apps services will reach 26
billion by 2017”, Διαθέσιμο από http://research2guidance.com/the-market-for-mhealth-
app-services-will-reach-26-billion-by-2017/
BCC, Research LLC, (2014), “Wireless Electronic Health Records: Technologies
and Global Markets”, Διαθέσιμο από http://www.bccresearch.com/market-research/
healthcare/wireless-electronic-health-records-hlc147a.html, Ανακλήθηκε
30.06.2014
Grand View Research, (2014), “mHealth Market Analysis and Segment Forecasts
to 2020”, Διαθέσιμο από http://www.grandviewresearch.com/industry-analysis/
mhealth-market, Ανακλήθηκε 30.06.2014
CISCO, (2013), Global cloud index
Rock Health, (2013), Digital Funding Mid
CISCO, (2013), Visual Networking Intex Study
Health Online, (2013), Paw Internet and American Life Project

18. Health-Care Apps That Doctors Use, The Wall Street Journal, Διαθέσιμο από
http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702303376904579137683810827
104
Thirumurthy, H., & Lester, R., (2012), “M-Health for health behavior change in
resource – limited settings: applications to HIV care and beyond”, Διατίθεται από
http://www.scielosp.org/scielo.php?pid=S0042-
96862012000500016&script=sci_arttext, Ανακλήθηκε 30.06.2014
Deloite Center for Health Solutions, (2012), “mHealth in an mWorld: How mobile
technology is transforming healthcare”, Διατίθεται από
http://www.deloitte.com/assets/Dcom-
UnitedStates/Local%20Assets/Documents/us_chs_2012_mHealth_HowMobileTechn
ologyIsTransformingHealthcare_032213.pdf