Useful for class 6 maharashtra board

1. वनस्पतींचे अवयव आणि रचना
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
1

2. णिरव्या वनस्पती स्वतःचे अन्न स्वतः तयार करतात.
यासाठी तयाांची मुळे जणमनीतून क्षार व पािी शोषून घेतात.
पाने सूययप्रकाशापासून उजाय णमळवतात. तसेच ती श्वसनिी करतात.
खोड झाडाला आधार देण्याचे आणि अन्न पािी वाहून नेण्याचे काम करते.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
2

3. तयार झालेले अन्न फळात ककां वा वनस्पतींच्या इतर भागात साठवले जाते.
फु ले कीटकाांना आकषूयन घेतात. ती प्रजननाच्या कायायत मदत करतात.
मूळ, खोड, पान, फु ल, फळ िे वनस्पतींचे अवयव णनरणनराळी कामे करतात.
वेगवेगळी कामे करण्यासाठी तयाांची णवणशष्ट रचना असते.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
3

4. मूळ - वनस्पतींच्या बी मध्ये आदी मूळ आणि अांकुर असे भाग असतात. जणमनीत बी
रुजते तेव्िा आददमुळापासून मुळाांची वाढ िोते. मुळे जणमनीखाली वाढतात.
जणमनीलगत ती जाड असतात. जशी तयाांची वाढ िोते, तशी ती णनमुळती, टोकदार
िोत जातात. पुढे तयाांना उपमुळे फु टतात. ती णतरपी वाढतात. दूरवर पसरतात.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
4

5. मुळाांच्या टोकदार भागावर के सासारखे धागे असतात तयाांना मुलरोय
म्िितात. मुळाांच्या णनमुळतया टोकाकडील भाग नाजूक असतो. तो सुरणक्षत
रािावा यासाठी तयावर एक टोणपसारखे आवरि असते. तयाला मुलटोपी
म्िितात. मुलटोपीमुळे मुळाांचे सांरक्षि िोते. एखादे लिानसे रोप मातीतून
िळु वार काढू न काचेच्या बाटलीत पाण्यात घालून ठे वले तर मुलटोपी बघता
येते. परीक्षानळीत पािी घेऊन तयात रोपाांची मुळे बुडवून कािी वेळाने
णनरीक्षि के ल्यास परीक्षानळीतील पाण्याची पातळी कमी झालेली ददसते.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
5

6. खोड - बी मधील ‘अांकुर’ या भागापासून खोडाची वाढ िोते. ती
जणमनीच्या वर िोते. अांकुर वाढतो तशी खोडाची उां ची वाढते.
खोडावर पेरे असतात. ज्या ठठकािी खोडावर पेरे असतात तेथे
पाने फु टतात. खोडावरील दोन पेराांमधील अांतराला काांडे
म्िितात. ऊसामध्ये पेर, काांडे ठळकपिे ददसतात.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
6

7. पेराजवळ जेथे पान फु टते तया जागेला ( पेर व पानाचे
देठ याांच्यामधील जागेला ) कक्षा म्िितात. कक्षेत
कोंबासारखा भाग ददसतो. तयाला मुलुख म्िितात.
कक्षेतील मुलुकापासून फाांद्या वाढतात. टोकाजवळील
मुलुकामुळे खोडाची उां ची वाढते.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
7

8. पान - खोडावरील पेराांजवळ पाने फु टतात. वनस्पतींची पाने
साधारिपिे णिरवट रां गाची असतात. पानाच्या पसरट भागाला पियपत्र
म्िितात. पियपत्राच्या कडेला पियधारा म्िितात. पियपत्राच्या पुढच्या
टोकाला पिायग्र म्िितात. पेराजवळ पान फु टते तेथे पानाचा देठ असतो.
कािी पानाांना देठ नसतात. देठाचा जो भाग खोडाशी जोडलेला असतो
तयाला पियतल म्िितात. कािी पानाच्या पियतलापाशी छोट्या
पानासारखा भाग असतो तयाला उपपिय म्िितात.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
8

9. पियपत्राची रचना - पियपत्राच्या मधोमध जाड रे घ ददसते. णतला शीर म्िितात.
णशरे मुळे पियपत्राचे दोन भाग झालेले ददसतात. मधल्या णशरे ला मुख्यशीर म्िितात.
णतला उपणशरा फु टलेल्या असतात. उपशीराांचे जाळे तयार िोते. णशराांमुळे पानाला
आधार णमळतो. णशराांमधून पाण्याचे आणि अन्नाचे विन िोते.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
9

10. पपांपळाचे वाळलेले पान विीमध्ये घालून कािी ददवसाांनी तयाला जाळी पडते.
आपल्याला वेगवेगळ्या झाडाांना वेगवेगळ्या प्रकारची पाने बघायला णमळतात.
तयाांचा आकार, रां ग, रचना, पियपत्रावरील णशराांची रचना याांतिी फरक असतो.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
10

11. कािी झाडाांना रां गीत ककां वा पाांढरी फु ले येतात. फु ले झाडाला
देठाच्या मदतीने जोडलेली असतात. देठाला फु ल येते तो भाग
सामान्यतः पसरट, फु गीर असतो. तयाला पुष्पाधार म्िितात.
पुष्पाधारावर फु लाांच्या पाकळ्या व इतर भाग असतात. फु लाला
णनदलपुांज, दलपुांज, पुमांग आणि जायाांग असे भाग असतात.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
11

12. णनदलपुज म्ििजे फु लाचा सवायत बािेरचा देठाजवळचा भाग. तो
ां
णिरव्या रां गाच्या दलाचा भाग असतो. फु लाच्या पाकळ्या म्ििजे
दलपुज. तया रां गीत ककां वा पाांढऱ्या, णनरणनराळ्या आकाराच्या व
ां
वासाच्या असतात. पाकळ्याांच्या आत मध्यभागी एक तुऱ्यासारखा
भाग असतो. तयाच्या भोवती कािी इतर तुरे असतात.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
12

13. मधल्या तुऱ्याला जायाांग म्िितात. कडेच्या तु-याांना
पुमाांग म्िितात. जायाांग स्त्रीके सराचा बनलेला असतो.
पुमाांग पुांकेसराचा बनलेला असतो. पुमाांग व जायाांग
याांच्यामुळे फलधारिा िोते.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
13

14. म्ििजेच फु लात सवायत बािेर णनदलपुज, तयाच्या आत दलपुांज तयाच्या
ां
आत पुमाांग आणि सवायत आत जायाांग िे भाग असतात.
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
14

15. फळ - वनस्पतींनी तयार के लेले अन्न मुख्यतः फळात साठवले जाते.
फळामध्ये बीज म्ििजे बी असते. कािी फळाांत एक बी असते.
उदा:- आांबा, बोर, जाांभूळ, इ. कािी फळात एकापेक्षा जास्त णबया
असतात. उदा:- सीताफळ, कपलांगड, सांत्र, इ.
े
© Jnana Prabodhini Educational Resource
Centre
15