Share

1. PEMASANGAN
TIGA
FASA

2. DISUSUN OLEH
MUHAMMAD ARID BIN ABDULAHIM
Dip. Elect/Bsce. Elect/Med. Tech (UTM)
KOLEJ KOMUNITI TAWAU, 2014
BICARA KATA
Alhamdulillah pujian saya panjatkan kehadirat Ilahi kerana dengan limpah kurniaNya telah memberi kekutan
kepada saya untuk menyusun dan menyiapkan “Power Point” ini. PPT ini mengandungi keterangan mengenai
pemasangan DB tiga fasa yang jika diikuti insyaAllah sedikit sebanyak akan dapat memberi pengetahuan dan
kemahiran kepada pelajar dalam mengendalikan dan membuat pemasanganDB.
Dengan adanya PPT ini pelajar berpeluang memahami dengan lebih dekat di samping dapat memahirkan diri
dalam membuat pemasangan dan penyelenggaraan papan agihan.
Saya berharap kepada semua pelajar yang menggunakan PPT ini dapat memanfaatkan segala ilmu yang
diperolehi dan menggunakan kemahiran yang telah dipelajari dengan cara dan kaedah yang betul.
Kepada pensyarah-pensyarah dan teman-teman yang menggunakan PPT ini saya mohon kerjasama, agar dapat
memperbaikinya jika terdapat mana-mana fakta dan isi kandungan yang tidak tepat dan kurang sempurna
untuk kebaikan pelajar dan kita semua.
Sekian
“BERBAKTILAH DIMANA SAJA KITA BERADA”
“LEARNING MADE SIMPLE, TRAINING MADE EASY”

3. 1.2
PEMASANGAN TIGA FASA

4. PENGENALAN
240 V
415 V
125KV/33KV
33V/11KV
11KV/415V
11KV/415V
125KV

5. Sistem Bekalan Tiga Fasa (1.2.1)

6. Samb:

7. Samb:

8. Samb:
Sistem 3 Fasa
Sambungan Delta
Sistem 3 Fasa
Sambungan
Bintang
1 Fasa 1 Fasa1 Fasa
R
Y
N
B

9.  Sistem bekalan AU tiga fasa biasanya dikendalikan dalam
dua bentuk sambungan iaitu Bintang dan Delta.
Sambungan bintang mempunyai tiga talian fasa dan satu
talian neutral.
 Sementara sambungan delta mempunyai tiga talian fasa
dan tanpa talian neutral.
 Dalam sambungan bintang 3 fasa-4 dawai, setiap talian
fasa yang dipasangkan dengan talian neutral akan
menyediakan satu sistem bekalan satu fasa. Dengan kata
lain, sistem satu fasa hanya boleh diperolehi daripada
sistem bekalan sambungan bintang sahaja, tetapi sistem
bekalan tiga fasa boleh diperolehi daripada kedua-dua
sambungan bintang dan delta.
 Walaubagaimanapun, kedua-dua sistem banyak
digunakan bergantung kepada kesesuaian dalam
berbagai aspek seperti aras voltan, bentuk sambungan
fasa, jumlah kuasa, saiz kabel dan sebagainya.
Samb:

10.  Penjimatan bahan pengalir untuk kehilangan tembaga yang
sama, apabila kuasa yang sama dipindahkan dalam sistem tiga
fasa berbanding sistem satu fasa.
 Motor tiga fasa adalah kendalian permulaan kendiri tetapi tidak
berlaku dalam motor satu fasa.
 Motor tiga fasa mempunyai faktor kuasa dan kecekapan yang
lebih baik dan saiz yang lebih kecil, bagi keluaran yang sama
berbanding motor satu fasa.
 Daya kilas yang dihasilkan oleh motor tiga fasa adalah tetap,
sementara daya kilas motor aruhan satu fasa adalah berbentuk
dedenyut.
 Alatubah tiga fasa adalah lebih ringan, berkecekapan lebih baik
dan lebih murah berbanding alatubah satu fasa yang sama saiz.
 Dalam sistem pengagihan tiga fasa, dua bentuk sambungan
biasanya dilakukan untuk menghasilkan nilai voltan yang
berlainan daripada satu sumber bekalan yang sama, tanpa
penambahan kos. Sambungan bintang menggunakan voltan
fasa antara fasa-fasa dan neutral yang lebih rendah biasanya
untuk kegunaan domestik; manakala sambungan delta
menggunakan voltan yang lebih tinggi iaitu voltan talian (3 kali
lebih besar) biasanya untuk kegunaan perindustrian.
Samb:

11. 1.2.2
Melakar Gambarajah Litar Jujukan Kawalan

12. Litar Jujukan
Litar jujukan utama ialah cara penyusunan
pemasangan alat-alat kawalan dan perlindungan.
 Ia bermula dari Fius Perkhidmatan ke Jangka
kilowatt Jam (kWJ), ke Suis Utama Ke alat
perlindungan arus lebihan ke pemutus litar arus
baki (RCCB) dan berakhir pada kotak agihan.
 Mengikut keperluan IEE setiap litar jujukan utama
mestilah mengandungi ciri-ciri berikut :
 Pengasing dan perlindungan arus lebihan
 Perlindungan arus lebihan
 Perlindungan arus baki atau arus bocor kebumi.

13. Litar Jujukan
Sumber Bekalan Pihak Pembekal
(SESB/TNB)
Neutral
Link
Fius
Perkhidmatan
Pemutus
Litar Arus
Baki
(RCCB)
KWJ
3Φ
Meter
kilo Watt
Jam
Fius
Utama
Kotak
Agihan
MCB

14. Nama dan Fungsi
KWJ
3Φ

15. 1.2.3
Peranti Perlindungan

16. Pemutus Litar Teracu/ (Moulded Case Circuit Breaker) :
(1.2.3.1)

17.  Seperti dengan Pemutus Litar Kenit ( MCB ) ,
Pemutus Litar Bekas Beracuan ( MCCB )
merupakan sebuah perkakas suis voltan
rendah yang padu. Ianya menyambung dan
memutuskan sesebuah litar
dalam keadaan biasa dan juga luar biasa.
Ketika keadaan luar biasa litar terputus
secara automatik.
 MCCB telah digunakan secara meluas didalam
pemasangan moden, terutamanya dapat
disesuaikan di dalam bangunan-bangunan yang
besar dan loji perindustrian bagi
menggantikan Suis Pisau berfius ( Fuse Knife
Switched ) .
 Piawaian British Standard bagi MCCB ialah BS
4752 yang mempunyai semua ciri-ciri teknikal
yang khusus.
Samb:

18. Binaan dalam sesebuah MCCB
hampir menyerupai sebuah MCB,
tetapi ia mempunyai ciri-ciri
tambahan bagi MCCB :
Samb:
Gegeglung Pelantik
Butang Pelantik
a ) Butang Pelantik
b ) Ciri-ciri masa / arus
boleh laras
c ) Memperuntukan bahan
tambah boleh pilih
seperti gelong pelantik
pirau, sesentuh
tambahan dan
sebagainya.

19. Suis Utama (Main Switch)
(1.2.3.2)
Berfungsi sebagai alat yang boleh
memutuskan bekalan agihan kepada
pengguna dengan membuka sambungan
dawai hidup dan neutral secara serentak jika
salah satu kutub bekalan itu tidak dibumikan
dengan menggunakan suis dua kutub
berangkai.
Tujuan mengadakan pengasing ialah untuk
melindungi pengguna daripada mendapat
renjatan elektrik yang berterusan. Oleh itu
pengasing hendaklah dipasang pada
permulaan litar pendawaian bagi setiap
pemasangan sebagaimana yang dikehendaki
oleh peraturan elektrik.

20. Pemutus Litar Arus baki (RCCB/RCB)
(1.2.3.3)
Pemutus Litar Bocor ke Bumi Tiga Fasa
adalah sama seperti PLBB Satu Fasa,
yang membezakan adalah ia mempunyai
empat terminal masuk dan keluar bagi
ketiga-tiga pengalir fasa dan satu
pengalir Neutral. Ia juga digunakan
bagi melindungi pengguna daripada
renjatan elektrik apabila berlaku arus
bocor ke bumi di dalam sistem bekalan
pengguna atau perkakas elektrik.
PLBB Tiga Fasa ini berkendali apabila
berlaku ketidak seimbangan arus
diantara mana-mana pengalir fasa
dengan neutral.

21. Samb.
Pemutus Litar Bocor Kebumi Kendalian Arus (RCCB)

22. Samb.
Keadaan Seimbang Keadaan Tidak Seimbang

23. Pemutus Litar Kenit(MCB)
(1.1.3.4)
Pemutus Litar Jenis Miniatur
Juga dikenali sebagai Miniature
Circuit Breaker (MCB). Berfungsi
sama dengan MCCB tetapi pada
kadaran yang lebih kecil. Tahan
lama dan ia tidak dipengaruhi oleh
suhu sekitaran untuk beroperasi
dan kadar perlindungan yang
diberikannya adalah dalam kelas
halus.

24. 1.2.4
Kadaran dan Perincian Aksesori

25. Kadaran Dan Perincian Aksesori
Peranti Arus Voltan Frekuensi Arus Pelantik
Susis Utama 43A – 100A 415V 50Hz
Tiada Arus
Perlantik
Pemutus Litar
Kendalian Arus
(RCCB)
25A, 40A, 63A &
80A.
415V 50Hz
10mA, 30mA,
100mA & 300mA
Pemutus Litar
Kenit (MCB)
6A, 10A, 16A,
20A & 32A
240V/415V 50Hz
Pemutus Litar
Melebur.

26. 1.2.5
Melukis Litar(Skimatik)

27. Sebelum Kita Melukis Sesuatu Litar Skimatik
Bagi Sesuatu Pemasangan Yang Telah Siap
Beberapa Perkara Perlu Dipertimbangkan:-
1. Mengenalpasti Jenis Pepasangan Yang Hendak Dilakukan
Sama ada Satu Fasa @ Tiga Fasa (Pelan Bangunan).
2. Mengenalpasti Jenis Beban Yang Hendak Dikawal
(Pelan Bangunan).
3. Mengagihkan Beban Secara Seimbang.
4. Menentukan Arus Maksimum Bagi Beban Yang Dikawal.
5. Menentukan Saiz Kabel Yang Sesuai.
6. Memilih Peranti Perlindungan Yang Sesuai.

28. Rajah Skimatik (1.1.6.1)

29. SUIS
UTAMA
40A / 60A
M
PAB
63A TKN
(100 mA)
16MM² PVC/PVC
Bergantung Pada
Kadar Suis Utama. Jika
Suis Utama 40A Maka
16 MM² Adalah
Dibenarkan.
UNIT PEPOTONGAN
& PERHUBUNGAN
NEUTRAL
METER
6A
R1 Lampu/Kipas
32A
R2 Penghawa Dingin & Suis DK
6A
Y1 Lampu/Kipas
32A
Y2 Penghawa Dingin & Suis DK
6A
B1 Lampu/Kipas
32A
B2 Motor
2X1.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
16MM² PVC/PVC
16A
R3 1 NO 13A SISO
32A
R4 6 NO 13A SISO
20A
Y3 2 NO 13A SISO
32A
Y4 4 NO 13A SISO
20A
B3 2 NO 13A SISO
32A
B4 4 NO 13A SISO
PAB
40A TKN
(30 mA)
2X2.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
DARISESB/TNB
RYB
RYB
Kaedah 01

30. 20A
B3 2 NO 13A SISO
32A
B4 4 NO 13A SISO
20A
Y3 2 NO 13A SISO
32A
Y4 4 NO 13A SISO
16A
R3 1 NO 13A SISO
32A
R4 6 NO 13A SISO
SUIS
UTAMA
40A / 60A
M
PAB
63A TKN
(100 mA)
16MM² PVC/PVC
Bergantung Pada
Kadar Suis Utama. Jika
Suis Utama 40A Maka
16 MM² Adalah
Dibenarkan.
UNIT PEPOTONGAN
& PERHUBUNGAN
NEUTRAL
METER
2X1.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
16MM² PVC/PVC
PAB
40A TKN
(30 mA)
2X2.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
6A
B1 Lampu/Kipas
32A
B2 Motor
6A
Y1 Lampu/Kipas
32A
Y2 Penghawa Dingin & Suis DK
6A
R1 Lampu/Kipas
32A
R2 Penghawa Dingin & Suis DK
R Y B
R Y B
Kaedah 02
DARISESB/TNB

31. 20A
B3 2 NO 13A SISO
32A
B4 4 NO 13A SISO
20A
Y3 2 NO 13A SISO
32A
Y4 4 NO 13A SISO
16A
R3 1 NO 13A SISO
32A
R4 6 NO 13A SISO
SUIS
UTAMA
40A / 60A
M
PAB
63A TKN
(100 mA)
16MM² PVC/PVC
Bergantung Pada
Kadar Suis Utama. Jika
Suis Utama 40A Maka
16 MM² Adalah
Dibenarkan.
UNIT PEPOTONGAN
& PERHUBUNGAN
NEUTRAL
METER
2X1.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
10MM² PVC/PVC
PAB
40A TKN
(30 mA)
2X2.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
6A
B1 Lampu/Kipas
32A
B2 Motor
6A
Y1 Lampu/Kipas
32A
Y2 Penghawa Dingin & Suis DK
6A
R1 Lampu/Kipas
32A
R2 Penghawa Dingin & Suis DK
R Y B
R Y B
Kaedah 03
DARISESB/TNB

32. Rajah Pendawaian (1.1.6.2)
Meter 3 Fasa.
KE PSA
DARI SESB/TNB
N YB R
PAPAN
METER

33. Rajah Pendawaian Papan Suis Agihan

34. CONTOH :
Sebuah Rumah Telah Siap Dibina Dan Memerlukan
Pemasagan Elektrik Tiga Fasa Dengan Keperluan
Peralatan Dan Bahan-Bahan Berikut :-
Berdasarkan Pelan Bangunan :
1. Meter 3 Fasa
2. Papan Suis Agihan (Metalclad)
3. Lampu : 9 Unit
4. Kipas : 4 Unit
5. Penghawa Dingin : 1 Unit
6. Soket Alir Keluar 13A : 5 Unit
7. Soket Alir Keluar 13A : 8 Unit
(Jejari)
8. Soket Alir Keluar 13A : 6 Unit
(Gelang)
9. Motor
Laku Agihan Beban Secara Seimbang
Dan Tentukan Nilai MCB.

35. Pengagihan Beban Secara Seimbang
Litar Lampu & Kuasa Am FASA
Nilai
MCB
Lampu/Kipas : 4 Unit R1
Penghawa Dingin Dgn Suis
DK: 1 Unit
R2
Lampu/Kipas : 4 Unit Y1
Penghawa Dingin Dgn Suis
DK: 1 Unit
Y2
Lampu/Kipas : 5 Unit B1
Motor B2
Litar Kuasa FASA
Nilai
MCB
Soket Out Let 13 A : 1 Unit R3
Soket Out Let 13 A : 6 Unit
(Gelang)
R4
Soket Out Let 13 A : 2 Unit Y3
Soket Out Let 13 A : 4 Unit
(Jejari)
Y4
Soket Out Let 13 A : 2 Unit B3
Soket Out Let 13 A : 4 Unit
(Jejari)
B4
Berdasarkan Peralatan Di Atas
Lukiskan Litar Skimatiknya

36. SUIS
UTAMA
40A / 60A
M
PAB
63A TKN
(100 mA)
16MM² PVC/PVC
Bergantung Pada
Kadar Suis Utama. Jika
Suis Utama 40A Maka
16 MM² Adalah
Dibenarkan.
UNIT PEPOTONGAN
& PERHUBUNGAN
NEUTRAL
METER
6A
R1 Lampu/Kipas
32A
R2 Penghawa Dingin & Suis DK
6A
Y1 Lampu/Kipas
32A
Y2 Penghawa Dingin & Suis DK
6A
B1 Lampu/Kipas
32A
B2 Motor
2X1.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
16MM² PVC/PVC
16A
R3 1 NO 13A SISO
32A
R4 6 NO 13A SISO
20A
Y3 2 NO 13A SISO
32A
Y4 4 NO 13A SISO
20A
B3 2 NO 13A SISO
32A
B4 4 NO 13A SISO
PAB
40A TKN
(30 mA)
2X2.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
DARISESB/TNB
RYB
RYB
Litar Skimatik

37. Rajah Pendawaian
Meter 3 Fasa.
KE PSA
DARI SESB/TNB
N YB R
PAPAN
METER

38. Rajah Pendawaian Papan Suis Agihan
N
N
LITAR LAMPU/KUASA AM
LITAR KUASA
KE AKSESORI
KE AKSESORI
KE AKSESORI
Rod Bumi
SUIS UTAMA
63A
RCCB
63A
100mA
RCCB
40A
30mA
MCB
6A
MCB
32A
MCB
6A
MCB
32A
MCB
6A
MCB
32A
MCB
16A
MCB
32A
MCB
20A
MCB
32A
MCB
20A
MCB
32A
E
PUNCA MASUKAN
DARI METER KWH
10/16 MM2 PVC
6/10 MM2 PVC
2.5/4 MM2 PVC
2.5/4 MM2 PVC
1.5/4 MM2 PVC

39. LATIH TUBI

40. Perlindungan Lebihan Arus Beban
 Bagi tempat permainan kanak-kanak hendaklah dipasang
peranti arus baki (RCCB) yang berkadar tidak melebihi?
 Bagi tempat yang berkemungkinan basah hendaklah
dipasang peranti arus baki (RCCB) yang berkadar tidak
melebihi?
 Bagi melindungi soket alur keluar yang mungkin dipegang
dengan tangan hendaklah dipasang peranti arus baki
(RCCB) yang berkadar tidak melebihi?
 Bagi kegunaan litar umum hendaklah dipasang peranti
arus baki (RCCB) berkadar tidak melebihi?
(A). 10mA (B). 30mA (C). 50mA (D). 100mA
(A). 10mA (B). 30mA (C). 50mA (D). 100mA
(A). 10mA (B). 30mA (C). 50mA (D). 100mA
(A). 10mA (B). 30mA (C). 50mA (D). 100mA
(A). 10mA
(A). 10mA
(B). 30mA
(D). 100mA

41. a. Nama Rajah Di Di Bawah.
RCCB, 3 Fasa
Elemen
Sensitif
Suis 4 Kutub
Jenis Link
Teras Besi
Periintang
Uji
Beban
Punat Uji

42. LATIHAN :
Sebuah Rumah Telah Siap Dibina Dan Memerlukan
Pemasagan Elektrik Tiga Fasa Dengan Keperluan
Peralatan Dan Bahan-Bahan Berikut :-
Berdasarkan Pelan Bangunan :
1. Meter 3 Fasa
2. Papan Suis Agihan (Metalclad)
3. Lampu : 12 Unit
4. Kipas : 4 Unit
5. Penghawa Dingin : 1 Unit (3 Fasa)
6. Soket Alir Keluar 13A : 3 Unit
7. Soket Alir Keluar 13A : 8 Unit
(Jejari)
8. Soket Alir Keluar 13A : 6 Unit
(Gelang)
Laku Agihan Beban Secara Seimbang
Dan Tentukan Nilai MCB.

43. Pengagihan Beban Secara Seimbang
Litar Lampu & Kuasa Am FASA
Nilai
MCB
Lampu/Kipas : 5 Unit R1
Lampu/Kipas : 5 Unit Y1
Lampu/Kipas : 6 Unit B1
Penghawa Dingin Dgn Suis
DK: 1 Unit
A
Litar Kuasa FASA
Nilai
MCB
Soket Out Let 13 A : 1 Unit R2
Soket Out Let 13 A : 6 Unit
(Gelang)
R3
Soket Out Let 13 A : 1Unit Y2
Soket Out Let 13 A : 4 Unit
(Jejari)
Y3
Soket Out Let 13 A : 1 Unit B2
Soket Out Let 13 A : 4 Unit
(Jejari)
B3
Berdasarkan Peralatan Di Atas
Lukiskan Litar Skimatiknya

44. Rajah Skimatik
20A
B3 1 NO 13A SISO
1
32A
B4 4 NO 13A SISO
16A
Y3 1 NO 13A SISO
32A
Y4 4 NO 13A SISO
16A
R3 1 NO 13A SISO
32A
R4 6 NO 13A SISO
SUIS
UTAMA
40A / 60A
M
PAB
63A TKN
(100 mA)
16MM² PVC/PVC
Bergantung Pada
Kadar Suis Utama. Jika
Suis Utama 40A Maka
16 MM² Adalah
Dibenarkan.
UNIT PEPOTONGAN
& PERHUBUNGAN
NEUTRAL
METER
2X1.5 MM² PVC/PVC
4X4 MM² PVC/PVC
16MM² PVC/PVC
PAB
40A TKN
(30 mA)
2X2.5 MM² PVC/PVC
2X4 MM² PVC/PVC
R Y B
R Y B
32A
A Penghawa Dingin & Suis DK
6A
Y1 Lampu/Kipas
6A
B1 Lampu/Kipas
6A
R1 Lampu/Kipas
DARISESB/TNB

45. Rajah Pendawaian Papan Suis Agihan
N
N
LITAR LAMPU/KUASA AM
LITAR KUASA
KE AKSESORI
KE AKSESORI
KE AKSESORI
Rod Bumi
SUIS UTAMA
63A
RCCB
63A
100mA
RCCB
40A
30mA
MCB
6A
MCB
6A
MCB
6A
MCB
16A
MCB
32A
MCB
16A
MCB
32A
MCB
16A
MCB
32A
E
PUNCA MASUKAN
DARI METER KWH
10/16 MM2 PVC
6/10 MM2 PVC
2.5/4 MM2 PVC
2.5/4 MM2 PVC
1.5/4 MM2 PVCMCB
32A

46.  Teknologi Elektrik, Abd. Samad Bin
Hj. Hanif,Pustaka sistem Pelajaran
Sdn. Bhd,2002
 Pepasangan Dan Penyelenggaraan
Elektrik, Abd. Samad B. Hj. Hanif,
Dewan Bahasa Dan Pustaka,Cetakan
Kedua,2000
 Garis Panduan Pendawaian Elektrik
Di Bangunan Kediaman, Suruhanjaya
Tenaga, Edisi 2008
 Rais Bin Ma’at, Institut Latihan dan
Pembangunan Infrastruktur Ikram
(ITiDi), Kumpulan Ikram SDN BHD
 PPT
 MD Emran Bin Saidi (KK Bukit Bruang)
Rujukkan :

47. PEMASANGAN FASA
TUNGGAL FASA
“SULUHLAH HATI KITA DENGAN CAHAYA ILMU AGAR
KITA TIDAK TERSESAT DI DUNIA DAN BUTA DI
AKHIRAT KELAK”
Wallahu A’lam
TERIMA KASIH
KERANA MENDENGAR
Ilmu Panduan Hidup