BIOLOGJI

1. 




2. Procesi i largimit nga trupi i mbeturinave të azotuara,
ujit dhe kripërave është quajtur ekskretim.
 Ekskretimi ka për funksion të eliminojnë molekulat që kanë
rezultuar nga reaksionet metabolike dhe që nuk përzjehen me
defekacionin.
 Defekacioni është akti i nxjerrjes jashtë i materialeve të
patretura, qelizave të vdekura dhe baktereve nga zorra e
trashë.
 Sistemi i tretjes dhe sistemi respirator te njeriu bëjnë të
mundur që molekulat të hyjnë dhe të dalin nga mjedisi i
brëndëshëm.

3. JASHTEQITJA DHE EKUILIBRI I ORGANIZMIT
 APARATI I JASHTËQITJES
 Aparati i jashtëqitjes te njeriu përbëhet nga disa organe. Organet kryesore që
formojnë aparatin e jashtëqitjes janë: veshkat, ureteret, fshika e urinës dhe uretra.
 Nga shndërrimi kimik i lëndëve në qelizat e trupit të njeriut formohen disa mbeturina.
 Në këto mbeturina bëjnë pjesë uji i tepërt, disa kripëra minerale dhe disa lëndë të helmura, të
cilat organizmi i nxjerr jashtë.
 Përveç ujit të tepërt dhe të disa kripërave minerale, dy tipat kryesore të mbeturinave që nxirren
jashtë nga organizmi i njeriut janë: dyoksidi i karbonit dhe lëndët e helmura me azot (urea,
acidi urik dhe amoniaku).
 Jashtëqitja e dyoksidit të karbonit te njeriu kryhet gjatë procesit të frymënxjerrjes me anë të
mushkërive.

5.  Urea dhe mbeturinat e tjera të helmura me azot dalin nga qelizat
ku prodhohen dhe futen në gjak. Duke qarkulluar në të gjitha indet e
trupit, gjaku bëhet përherë e më i ndotur me ure dhe me mbeturina të
tjera. Kur gjaku me përmbajtje të lartë ureje futet në veshka, ato e
veçojnë urenë nga gjaku. Ureja e veçuar nga gjaku në veshka,
përcillet për në fshika e urinës në formë urine, e cila nxirret jashtë
trupit të njeriut.
Veshkat, fshikëza e urinës dhe organe të tjera të trupit të njeriut që
së bashku kryejnë jashtëqitjen e lëndëve të helmura me azot
formojnë aparatin e jashtëqitjes ose aparatin e ekskretimit.
Një pjesë tjetër e lëndëve me azot te njeriu jashtëqiten përmes
djersës, e cila prodhohet nga lëkura.

6. Veshkat
 Organet kryesore të aparatit të jashtëqitjes janë veshkat.
 Veshkat janë dy organe të vendosura në pjesën e pasme të
zgavrës së barkut në dy anët e shtyllës kurrizore. Secila nga
veshkat ka formën e një fasuleje të madhe me anën e lugët të
kthyer nga shtylla kurrizore. Masa e një veshke arrin rreth 130
gram
 Veshkat ruajnë baraspeshën e ujit dhe të kripërave minerale në
organizëm.

7. Pamje e ndërtimit të veshkës

8. Funksionet e veshkës
 FUNKSIONI themelor i veshkës ka të bëjë me pastrimin e plazmës së
gjakut nga një varg lëndësh të panevojshme, që nxirren jashtë në përbërje të
urinës.
 Duke jashtëqitur këto lëndë mbeturina metabolike me rrezik toksiksifikues
për trupin, veshka ndihmon në ruajtjen e balancës hidrominerale të
organizmit si dhe të ekuilibrit acido-bazik.
 Përveç mbeturinve, në urinë ka edhe lëndë fiziologjikisht të domosdoshme,
siç janë uji, jonet Na+, Ca2+, fosfate etj.
 Veshka prodhon hormone ndër të cilat edhe reninën që merr pjesë në
rregullimin e presionit të gjakut.
 Kur veshka ka sasi të mjaftueshme oksigjeni, atëherë ajo prodhon një
hormon tjetër i cili vepron si një enzimë për të prodhuar eritropojetinë.
 Eritropojetina nxit palcën e kuqe të kockave për të prodhuar qeliza të kuqe
të gjakut dhe kështu parandalohet anemia.

9. Në raport me planin sagital të trupit ato qëndrojnë nën një kënd 35-45°.
Veshka e djathtë qëndron 1-2 cm më poshtë se e majta.
Më shpesh ato vendosen në nivelin e vertebrës së XII torakale --- nivelin e
vertebrës së III lumbale.
Brinja e XII zakonisht e pret veshkën në nivele të ndryshme dhe në lidhje
me këtë dallohen tre variante të vendosjes së veshkës:
-Pozicioni i sipërm, kur veshka mbulohet nga brinja e XI dhe XII.
-Pozicioni i mesëm, kur veshka e majtë pritet në mes nga brinja e XII dhe e
djathta pritet nga kjo brinjë në 1/3 e gjatësisë së saj.
-Pozicioni i ulët, kur veshka qëndron nën buzën e poshtme të brinjës së
XII.
Në një prerje tërthore të një veshke dallohen këto zona:
pjesa e jashtme e veshkës me ngjyrë të kuqe të errët që quhet pjesa e kores;
pjesa e brendshme e veshkës me ngjyrë më të çelur që quhet pjesa palcore;
pjesa e lugët e veshkës që quhet legeni i veshkës.

10. 


13. Fshikëza e urinës
Fshikëza e urinës shërben si një rezervuar i përkohshëm i
urinës, ashtu si fshikëza e tëmblit që është një qeskë e
rezervimit të lëngut të tëmblit. Muri i fshikëzës së urinës
përbëhet nga indi mbulues, nga indi lidhor dhe nga disa
shtresa muskulore. Fshikëza e urinës nxë rreth 500 ml
urinë.

17. Funksioni kryesor i ’sistemit të qarkullimit të gjakut‘ është furnizimi me gjak i të gjithë
organizmit. Zemra, e cila është organi qëndror në këtë sistem, funksionon si një pompë
e cila rreh pandërprerë për të shpërndarë gjakun në të gjithë skajet e organizmit.
Enët e gjakut formojnë një qark të mbyllur që fillon dhe përfundon në zemër.
Ky qark funksion si një rrjet transporti që me udhet e tij furnizon me gjak të gjitha organet
dhe indet e organizmit.
Pjesët e jashtme të zemrës
Zemra është e vendosur
brenda në anën e majtë të
brinjëve. Ajo e ka për
detyrë të pompoj gjakun
tonë nëpër trup. Numri i
rrahjeve për një vit është
36.000.000 kurse për 70
vjet është 3.000.000.000.

18. Presioni i gjakut
 Presioni i gjakut matet nga lartësia, në milimetra, në të
cilën ai ngre një shtyllë mërkuri. Presionet më të vogla dhe
më të mëdha që shkaktohen nga rrahja dhe nga lëshimi i
zemrës janë quajtur shtypje sistolike dhe shtypje diastolike.
Këto ndryshojnë në individë të ndryshëm si rrjedhojë e
moshës, gjinisë, stresit mendor e fizik dhe lodhjes. Presioni i
gjakut ka prirjen të jetë më i ulët te gratë sesa te burrat, më
i ulët te fëmijët dhe më i lartë te të moshuarit. Ndonëse
opinionet ka të ngjarë të jenë paksa të ndryshme, një i ri i
shëndetshëm mund ta ketë shtypjen sistolike 140 milimetra
shtyllë mërkuri dhe atë diastolike 60 deri në 90 milimetra.

19. Pjesët e brendshme të
zemrës

20. ENET E GJAKUT

22.  Arteriet janë enë gjaku të cilat furnizojnë me gjak të
pasur me oksigjen dhe lëndë ushqyese të gjitha indet e
organizmit. Arteriet ndahen në tre kategori: arterie
elastike, arterie muskulare dhe arteriolat. Arteriet
elastike janë enët e gjakut që ndodhen më pranë zemrës.
Këto enë kanë aftësinë të përshtasin diametrin e tyre në
varësi të sasisë së gjakut që zemra pompon në to. Arteria
e parë e cila pret prurjet e gjakut është aorta. Aorta
dhe degëzimet e saj përbëjnë enët më të mëdha të gjakut
në organizëm. Diametri i tyre varion nga 1 deri në 2,5
centimetra.

26. Qelizë epiteliale me cilie (qerpikë) nga
zgavra e hundës .

27.  Mushkëritë janë të vendosura në zgavrën e kraharorit.
Mushkëritë kanë një strukturë kon-ngjashme dhe shtrihen
nga çifti i parë i brinjëve e deri mbi
diafragmë. Diafragmaështë muskuli më i madh i
frymëmarrjes dhe është i pozicionuar në fundin e zgavrës
së (kafazit të) kraharorit.
 Mushkëria e djathtë është e ndarë në një lob të sipërm, një
lob të mesëm dhe një lob të poshtëm. Mushkëria e majtë
është e ndarë në dy lobe, një të sipërm dhe një të poshtëm.
Të gjithë lobet, e të dyja mushkërive janë më tej të ndarë
në lobtha.



28. Zgavra e hundës është e veshur me qime dhe me cilie (qerpikë).
Nga rrugët e hundës ajri kalon në faring dhe nga aty në laring.
Nga laringu ajri lëviz drejt trakesë.
Trakeja është një tub i gjatë membranoz me unaza indi kërcor për të
parandaluar kolapsin (rënien, prishjes e strukturës tubulare) gjatë frymëthithjes.
Trakeja çon në bronke, të cilët ndahen në bronkiole.Shkëmbimi i gazeve, për të
qenë më të saktë, ndodh në trasta të vogla ajri – hojëzat.
Hojëzat janë të grupuara në degë përreth skajeve (fundeve) të bronkiolave më të
vogla. Çdo hojëz është rreth 1 ose 2 mm e gjerë dhe është e rrethuar
nga kapilarë gjaku.
Muret e kapilarëve të gjakut dhe të hojëzave përbëhen nga një shtresë e vetme
qelizash epiteliale të sheshta të ndara
vetëm nga një cipë (membranë) e hollë. Barriera mes ajrit në hojëza dhe gjakut
në kapilarë është 0.3 mm.
Bronkiole